Νησιά Υπό Κατασκευή

«ΧΑΒΑΗ». Τα Νησιά Χαβάη φέρνουν στο νου εικόνες ενός τροπικού παραδείσου, ηλιόλουστων ακρογιαλιών και απαλών αληγών ανέμων. Αλλά γνωρίζετε πόσο πολύ απομονωμένα είναι αυτά τα νησιά; Αν εντοπίσετε τη Χαβάη σε κάποιο χάρτη, θα δείτε ότι αυτά τα νησιά είναι φωλιασμένα στο κέντρο του Βόρειου Ειρηνικού Ωκεανού—ίσως η πιο απομακρυσμένη περιοχή από τις ηπειρωτικές ακτογραμμές! Έτσι, μπορεί να αναρωτιέστε: “Πώς βρέθηκαν εκεί αυτά τα νησιά; Πιστεύουν άραγε οι επιστήμονες ότι θα σχηματιστούν και άλλα νησιά στο μέλλον; Τι μπορούν να μας πουν αυτά τα νησιά για τη γη που βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας;”

Το Αρχιπέλαγος της Χαβάης

Οι περισσότεροι άνθρωποι που επισκέπτονται τη Χαβάη εξοικειώνονται με την αλυσίδα των οχτώ νησιών που εκτείνεται από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά, τα μεγαλύτερα από τα οποία είναι το Καουαί, το Οάχου, το Μολοκάι, το Λανάι, το Μάουι και η Χαβάη. Το Νιιχάου, που είναι μικρότερο, βρίσκεται δυτικά του Καουαί, και το Καχοολάουε βρίσκεται νοτιοδυτικά του Μάουι. Το νησί Χαβάη, που επίσης ονομάζεται Μεγάλο Νησί, έχει έκταση πάνω από 10.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ το μικρό Καχοολάουε καλύπτει μόνο 117 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επιπλέον, η αλυσίδα των νησιών περιλαμβάνει άλλα 124 πολύ μικρότερα νησιά, ή νησίδες, τα οποία εκτείνονται ακόμα βορειοδυτικότερα. Το Μίντγουεϊ, το οποίο βρίσκεται κοντά στο βορειοδυτικό άκρο της αλυσίδας, απέχει σχεδόν 2.500 χιλιόμετρα από το Μεγάλο Νησί! Η συνολική επιφάνεια των νησίδων, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από κοράλλια και άμμο, είναι μόνο 8 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κατάλληλα, μερικοί χρησιμοποιούν το όνομα Αρχιπέλαγος της Χαβάης για να αναφερθούν σε ολόκληρη τη συστάδα των νησιών.

Αν σκεφτούμε ότι τα νησιά και οι νησίδες έχουν ως βάση τους πλατιές εξέδρες οι οποίες υψώνονται, κατά μέσο όρο, 4.000 μέτρα και πλέον πάνω από το θαλάσσιο πυθμένα που τις περιβάλλει, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά απλώς αποτελούν τις εκτεθειμένες κορυφές τεράστιων βουνών. Στην πραγματικότητα, αν μετρηθούν από τη βάση τους στον ωκεάνιο πυθμένα, το Μάουνα Κέα και το Μάουνα Λόα που βρίσκονται στο νησί Χαβάη έχουν ύψος γύρω στα 10.000 μέτρα. Συνεπώς, από μια άποψη είναι τα ψηλότερα βουνά του κόσμου!

Κατασκευάζοντας ένα Νησί

Ας εξετάσουμε πιο επισταμένα το νησί Χαβάη. Οι γεωλόγοι έχουν διαπιστώσει ότι το Μεγάλο Νησί αποτελείται από πέντε μεγάλα ενωμένα ηφαίστεια. Οι περισσότεροι επισκέπτες γνωρίζουν τα τρία μεγαλύτερα—το Μάουνα Κέα, που θεωρείται σβησμένο και στο οποίο υπάρχει το πιο ψηλό σημείο στη Χαβάη, 4.205 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας· το Μάουνα Λόα, που έχει ύψος 4.169 μέτρα και είναι το μεγαλύτερο σε όγκο ηφαίστειο της Χαβάης· και το Κιλαουέα, που είναι το νεότερο ηφαίστειο και βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού. Επιπλέον, το ηφαίστειο Κοχάλα σχηματίζει το βορειοδυτικό άκρο του νησιού, και το Χουαλαλάι δεσπόζει στην ακτή της Κόνα.

Κάθε ηφαίστειο μεγάλωσε με την έκχυση και τη συσσώρευση πολλών χιλιάδων ρευμάτων λάβας. Οι εκρήξεις αρχίζουν κάτω από τη θάλασσα, όπου η λάβα ψύχεται γρήγορα, σχηματίζοντας ένα είδος κρούστας καθώς και ρεύματα λάβας που έχουν σχήμα γλώσσας και, όταν συσσωρεύονται το ένα πάνω στο άλλο, μοιάζουν με σωρούς από μαξιλάρια. Όταν το αναπτυσσόμενο ηφαίστειο αναδυθεί από το νερό, τα ρεύματα λάβας αλλάζουν σχήμα. Οι ηφαιστειολόγοι χρησιμοποιούν τη χαβανέζικη λέξη «παχόεχοε» για τα ρευστά ρεύματα που έχουν λεία, ελαφρά κυματοειδή και σχοινοειδή επιφάνεια και τη λέξη «άα» για τη λάβα που είναι τραχιά, ακανόνιστη και χαλικώδης. Το ηφαίστειο τελικά γίνεται πλατύ βουνό με κάπως επικλινείς πλαγιές, το οποίο μοιάζει στο σχήμα με τις ασπίδες που κρατούσαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι στρατιώτες. Μεγάλοι κρατήρες δημιουργούνται στην κορυφή του ηφαιστείου όταν το μάγμα, ή αλλιώς πετρογενετικό τήγμα, εκτινάσσεται ή εκχύνεται από ρωγμές κοντά στην επιφάνεια. Επίσης, ο μαγματικός θάλαμος που βρίσκεται μέσα στο ηφαίστειο ασκεί πίεση. Αυτή η πίεση ωθεί μέρος του ηφαιστείου προς τη θάλασσα διανοίγοντας μεγάλες ομάδες ρωγμών. Τελικά, όπως και στην περίπτωση του Μάουνα Κέα, οι εκρήξεις ενός ασπιδικού ηφαιστείου γίνονται πιο βίαιες, δημιουργώντας κωνοειδείς σωρούς ηφαιστειακής τέφρας που είναι διασκορπισμένοι στο ηφαίστειο.

Το Μάουνα Λόα και το Κιλαουέα είναι από τα πλέον ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο. Ιστορικές αφηγήσεις από ιθαγενείς Χαβανέζους, ιεραποστόλους, επιστήμονες και άλλους αποκαλύπτουν ότι στο Μάουνα Λόα έχουν σημειωθεί 48 εκρήξεις από το 1832 μέχρι σήμερα, ενώ στο Κιλαουέα έχουν σημειωθεί 70 και πλέον εκρήξεις από το 1790 μέχρι σήμερα. Αυτές οι εκρήξεις διήρκεσαν από ώρες μέχρι χρόνια. Η πιο μακρόχρονη έκρηξη που έχει καταγραφεί αφορούσε μια λίμνη λάβας στον κρατήρα Χαλεμάουμαου στο Κιλαουέα, η οποία «κόχλαζε» σχεδόν ασταμάτητα από τις αρχές του 19ου αιώνα ως το 1924. Στις μέρες μας, το Κιλαουέα εκρήγνυται από τον Ιανουάριο του 1983, δημιουργώντας πού και πού θεαματικά σιντριβάνια φωτιάς και ποτάμια λάβας που κυλούν στη θάλασσα.

Λόγω της χαρακτηριστικά ρευστής λάβας τους, οι περισσότερες εκρήξεις στη Χαβάη είναι εκχυτικές ή ήπιες. Σε σπάνιες περιπτώσεις, όμως, υπόγεια νερά αναμειγνύονται με το μάγμα, δημιουργώντας εκτινάξεις ατμού. Το 1790, μια τέτοια έκρηξη σκότωσε γύρω στα 80 άτομα όταν μια ομάδα ιθαγενών πολεμιστών και τα μέλη των οικογενειών τους σκεπάστηκαν από τα καυτά αέρια και την καιόμενη τέφρα που εκτινάχτηκαν από το Κιλαουέα.

Κινούμενα Νησιά

Η γραπτή ιστορία των τελευταίων 200 χρόνων δείχνει ότι μόνο τα δύο νοτιοανατολικότερα νησιά, η Χαβάη και το Μάουι, είναι ενεργά. Αυτή η περίεργη κατάσταση ώθησε τους επιστήμονες να μελετήσουν πιο επισταμένα την ιστορία των πετρωμάτων της νησιωτικής αλυσίδας. Μέσα στη λάβα βρίσκονται παγιδευμένες ελάχιστες ποσότητες μιας ραδιενεργής μορφής καλίου και του προϊόντος της διάσπασής του, του αργού, τις οποίες θα μπορούσαν να μετρήσουν στο εργαστήριο για να υπολογίσουν την ηλικία των πετρωμάτων. Αυτή η έρευνα αποκάλυψε μια σταθερή γήρανση ολόκληρου του Αρχιπελάγους της Χαβάης στο διάβα πολλών εκατομμυρίων ετών, η οποία γίνεται μεγαλύτερη όσο κατευθυνόμαστε βορειοδυτικά.

Εφόσον οι εκρήξεις χαβαϊκού τύπου εμφανίζονται περισσότερο στο νοτιοανατολικό τμήμα της νησιωτικής αλυσίδας, σημαίνει άραγε αυτό ότι κινείται και η πηγή του μάγματος που βρίσκεται κάτω από τα νησιά; Στην πραγματικότητα, οι γεωλόγοι έχουν διαπιστώσει ότι η πηγή του μάγματος, την οποία ονομάζουν θερμή κηλίδα, είναι αμετακίνητη. Αντίθετα, ο πυθμένας του Ειρηνικού Ωκεανού μετακινείται πάνω από τη θερμή κηλίδα, απομακρύνοντας τα ηφαίστεια των νησιών από τη θερμή κηλίδα σαν σωρούς βράχων που βρίσκονται πάνω σε έναν κινούμενο ιμάντα μεταφοράς. Η ίδια αυτή κίνηση κάνει το θαλάσσιο πυθμένα του Ειρηνικού να συγκρούεται με γειτονικές ηπειρωτικές μάζες και άλλα τμήματα του θαλάσσιου πυθμένα, προξενώντας πολλούς από τους μεγάλους σεισμούς που λαβαίνουν χώρα κατά μήκος των ορίων του Ειρηνικού. Αν ζείτε στη Χαβάη, το σπίτι σας σύρθηκε 7,5 εκατοστά προς τα βορειοδυτικά από τον περασμένο χρόνο!

Οι επιστήμονες αφήνουν να εννοηθεί ότι άλλες θερμές κηλίδες, σαν και αυτή που υπάρχει κάτω από τη Χαβάη, ευθύνονται για πολλά από τα χερσαία και τα υποθαλάσσια ηφαίστεια του πλανήτη. Οι περισσότερες από αυτές τις θερμές κηλίδες επίσης παρέχουν ενδείξεις μετατόπισης των εκρήξεων, πράγμα που σημαίνει ότι η επιφάνεια της γης πιθανώς μετατοπίζεται και εκεί που ζείτε εσείς.

Σχηματισμός Νέων Νησιών . . .

Εφόσον απαιτήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να σχηματιστούν τα τεράστια ηφαίστεια στο Μεγάλο Νησί, ίσως αναμένουμε ότι το νησί απομακρύνεται από τη θερμή κηλίδα στην εποχή μας. Νέα ηφαίστεια και νησιά θα έπρεπε τότε να αναπτύσσονται πάνω από τη θερμή κηλίδα καθώς αυτή έρχεται σε επαφή με άθικτο θαλάσσιο πυθμένα. Έχει άραγε κάνει ήδη την εμφάνισή του ο πιθανός διάδοχος των ηφαιστείων του Μεγάλου Νησιού;

Πράγματι, την έχει κάνει. Ένα ηφαιστειακά ενεργό υποθαλάσσιο όρος, το Λοΐχι, μεγαλώνει νότια του νησιού Χαβάη. Ωστόσο, μην περιμένετε ότι θα αναδυθεί σύντομα από τη θάλασσα. Χρειάζεται να υψωθεί άλλα 900 μέτρα, και για να γίνει αυτό ίσως απαιτηθούν δεκάδες χιλιάδες χρόνια ακόμα.

. . . Και Καταστροφή των Παλιών Νησιών

Τα ογκώδη ασπιδικά ηφαίστεια και τα οδοντωτά ρεύματα λάβας τα οποία σχηματίζουν τα Νησιά Χαβάη δίνουν την απατηλή εντύπωση ότι δεν πρόκειται να ξαναβυθιστούν στον ωκεανό. Αλλά οι μικρές νησίδες και τα καταβυθισμένα θαλάσσια όρη που υπάρχουν βορειοδυτικά της Χαβάης λένε μια άλλη ιστορία. Οι αμμώδεις εκτάσεις και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι των νησιών Μίντγουεϊ και Κούρε, για παράδειγμα, στηρίζονται πάνω σε μεγάλα ηφαιστειακά όρη των οποίων οι κορυφές βρίσκονται τώρα εκατοντάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Γιατί εξαφανίζονται τα ηφαιστειογενή νησιά;

Τα νησιά σταδιακά υποχωρούν μπροστά στη συνεχή διάβρωση που προξενείται από την απορροή των ποταμών, τη δράση των κυμάτων και από άλλες δυνάμεις. Τα νησιά βυθίζονται επίσης κάτω από το ίδιο τους το βάρος, καθώς πιέζουν τον ωκεάνιο πυθμένα. Οι απότομοι γκρεμοί στο πλάι μερικών νησιών αποκαλύπτουν μια άλλη διαδικασία με την οποία αποσαθρώνονται τα ηφαιστειογενή νησιά—τις κατολισθήσεις. Με τη βοήθεια σόναρ έχουν δημιουργηθεί εικόνες των υποθαλάσσιων πλευρών των νησιών οι οποίες αποκαλύπτουν ότι στο θαλάσσιο πυθμένα υπάρχουν τεράστιες κατολισθήσεις σε έκταση δεκάδων χιλιομέτρων.

Θερμή Κηλίδα σε Δράση

Στο νησί Χαβάη, οι επισκέπτες του Εθνικού Πάρκου Ηφαιστείων της Χαβάης μπορούν να δουν με τα μάτια τους τα διαρκώς εναλλασσόμενα τοπία που δημιουργεί η ηφαιστειακή δραστηριότητα της θερμής κηλίδας. Οι επιστήμονες του Ηφαιστειακού Παρατηρητήριου της Χαβάης, το οποίο είναι χτισμένο στο χείλος του κρατήρα του Κιλαουέα, παρακολουθούν συνεχείς και απειλητικές εκρήξεις. Οι μελέτες τους έχουν οδηγήσει σε αυξημένη κατανόηση σε σχέση με τη λειτουργία των ηφαιστείων και τη μετατόπιση της επιφάνειας της γης. Με δέος, αντιλαμβανόμαστε ότι ισχυρές γεωλογικές δυνάμεις έχουν σχηματίσει και διαμορφώσει το Αρχιπέλαγος της Χαβάης—αυτή τη μεγαλοπρεπή αλυσίδα νησιών στο μέσο του Ειρηνικού Ωκεανού.

[Χάρτης στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Νησιά Χαβάη

Νιιχάου

Καουαί

Οάχου

Μολοκάι

Λανάι

Μάουι

Καχοολάουε

Χαβάη

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Μια σειρά από πύρινες πηγές στο ανατολικό ρήγμα του Κιλαουέα

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Έκρηξη του Κιλαουέα

[Ευχαριστίες]

Ηφαίστεια: Dept. of Interior, National Park Service

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Ένα ποτάμι λάβας στο Μάουνα Λόα

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Πύρινο παραπέτασμα στο Μάουνα Λόα

[Ευχαριστίες]

Επάνω αριστερά και κάτω δεξιά: Dept. of Interior, National Park Service

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Πύρινη πηγή σε έκρηξη του Κιλαουέα

[Ευχαριστίες]

U.S. Geological Survey

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Λίμνη λάβας στο Κιλαουέα

[Ευχαριστίες]

Επάνω αριστερά και κάτω δεξιά: Dept. of Interior, National Park Service