Πώς Βρήκαν τις Βιταμίνες Σας
ΤΑ πόδια του ναύτη ήσαν τόσο πρησμένα, που δεν μπορούσε να περπατήση. Ο καπετάνιος του τον αποβίβασε σ’ ένα έρημο νησί του Ατλαντικού, ελπίζοντας να σταματήση την εξάπλωσι του τρομερού ‘σκορβούτου.’ Ο δυστυχισμένος είναι καταδικασμένος σε θάνατο, σκέφθηκε ο καπετάνιος, αλλά ίσως έτσι να μπορέση να σωθή το υπόλοιπο πλήρωμα.
Ο εγκαταλελειμένος ναύτης έφαγε φρέσκο χορτάρι που βρήκε σε τούφες εδώ κι εκεί στο νησί. Προς έκπληξί του, σε λίγες μέρες μπορούσε να περπατά λιγάκι! Η δύναμίς του σύντομα επανήλθε και τελικά τον περισυνέλεξε κάποιο περαστικό πλοίο και επέστρεψε στο σπίτι του στο Λονδίνο. Φαντασθήτε την κατάπληξι των πρώην συναδέλφων του όταν τον είδαν για πρώτη φορά—ήταν σαν να είχε αναστηθή!
Ένας Σκωτσέζος χειρουργός, ο Δρ Τζέημς Λιντ, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία του ναύτη που ‘έφαγε χορτάρι σαν ζώο κι έζησε!’ Επειδή είχε υπηρετήσει στον Βρεταννικό στόλο, εγνώριζε πολύ καλά για τις χιλιάδες των ναυτικών που πέθαιναν κάθε χρόνο από σκορβούτο. Το ζήτημα που απασχολούσε τον Λιντ ήταν, Μήπως το χορτάρι περιείχε κάτι που το φυσιολογικό διαιτολόγιο του ανθρώπου αυτού δεν το περιελάμβανε; Υπήρχε κάποια σχέσις μεταξύ του σκορβούτου και του διαιτολογίου; Αποφασίζοντας να κάμη πειράματα, ο Λιντ έγινε υπεύθυνος για ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του ‘πώς βρήκαν τις βιταμίνες σας.’
Όχι ότι ο Δρ Λιντ έψαχνε για κάποια βιταμίνη. Η λέξις δεν είχε ακουσθή πριν από το 1911. Η ανακάλυψης των περισσοτέρων βιταμινών ήταν πραγματικά συμπτωματική, αφού οι ερευνητές μελετούσαν ωρισμένες ασθένειες και όχι τα τρόφιμα ή τη διατροφή.
Ακόμη, αυτή η ιστορία δεν έχει κανένα ήρωα, αλλά περιλαμβάνει τις προσπάθειες ανθρώπων από πολλές χώρες. Αυτοί οι πρωτοπόροι συχνά δεν ωφελούνται από τις ανακαλύψεις ο ένας του άλλου, διότι δεν είχαν τα μέσα της σύγχρονης επικοινωνίας. Εν τούτοις, παρά την περιφρόνησι των συγχρόνων τους γιατρών και επιστημόνων, οι προσπάθειες αυτών των ανθρώπων είναι μια ιστορία θάρρους, επιμονής και τελικής επιτυχίας.
Η Ιστορία της Βιταμίνης C
«Στις 20 Μαΐου 1747 πήρα δώδεκα ασθενείς που έπασχαν από σκορβούτο . . . Οι περιπτώσεις τους ήσαν όμοιες,» αρχίζει η έκθεσις του Δρος Λιντ. Τα συμπεράσματά του έδειξαν «ότι τα πιο ξαφνικά, ορατά αποτελέσματα προήλθαν από τη χρήσι πορτοκαλλιών και λεμονιών· αυτοί που τα πήραν, μπορούσαν να επιστρέψουν στην εργασία τους στο τέλος των έξη ημερών.»
Χάρηκε ο ιατρικός κόσμος της εποχής του; Όχι. Αντιθέτως, η άποψις ότι το διαιτολόγιο προκαλεί το σκορβούτο καταφρονήθηκε και απορρίφθηκε. Μήπως τα πληρώματα μερικών πλοίων δεν έπιναν χυμό λεμονιού και όμως έπαθαν σκορβούτο; Δυστυχώς, αυτό ήταν αλήθεια, αλλά είχαν βράσει τον χυμό του λεμονιού, καταστρέφοντας αυτό που γνωρίζομε σαν βιταμίνη C.
Τελικά, σαράντα επτά περίπου χρόνια αργότερα, το Βρεταννικό Υπουργείο του Ναυτικού επέτρεψε στον Λιντ να επαναλάβη το πείραμά του. Ένας ολόκληρος στόλος πλοίων εφοδιάστηκε με αρκετή ποσότητα άβραστου χυμού λεμονιών για ταξίδι είκοσι τριών εβδομάδων. Τα αποτελέσματα ήσαν τόσο θεαματικά ώστε ένα χρόνο αργότερα, το 1795, ο χυμός λεμονιού, (που αντικαταστάθηκε αργότερα από χυμό γλυκολέμονων), έγινε μέρος του τακτικού διαιτολογίου των Βρεταννών ναυτικών. Το σκορβούτο έπαψε να είναι ο ‘κύριος των κυμάτων’ και, ακόμη και σήμερα, οι Βρεταννοί ναυτικοί ονομάζονται με το παρατσούκλι «γλυκολέμονοι»!
Εν τούτοις, η πρόοδος στην απομόνωσι της αιτίας για την αποτελεσματικότητα των λεμονιών και άλλων φρούτων και λαχανικών, ήλθε πολύ αργά. Το 1905 ένας Ολλανδός, ο Καθηγητής Πεκελχάρινγκ, έγραψε ύστερα από πειράματα σε ποντικούς: «Υπάρχει κάποια άγνωστη ουσία στο γάλα, η οποία, ακόμη και όταν λαμβάνεται σε εξαιρετικά μικρή ποσότητα, είναι υψίστης σπουδαιότητος στη διατροφή.» Έδειξε ότι ακόμη και σε φαινομενική αφθονία τροφής, (λίπη, πρωτεΐνες, υδρογονάνθρακες), όταν έλειπε αυτή η «άγνωστη ουσία,» οι ποντικοί ψοφούσαν. Δυστυχώς, η έκθεσίς του δημοσιεύθηκε μόνο στην Ολλανδία και δεν κυκλοφόρησε ευρύτερα.
Παρά αυτές τις αποτυχίες, η ιδέα των απαραίτητων ‘μυστηριωδών στοιχείων’ τελικά επεκράτησε κι έγινε αποδεκτή. Μπορεί να τρώγατε μεγάλες ποσότητες ‘καλής τροφής’ και όμως να μην παίρνετε τα ‘απαραίτητα στοιχεία.’ Αυτά δεν ήσαν καύσιμα για το σώμα, αλλά ήσαν, κατά κάποιον τρόπο, απαραίτητα στο σώμα χημικώς. Θα μπορούσε ν’ απομονωθή ένα απ’ αυτά;
Στις αρχές του 1900, μερικές ομάδες επιστημόνων ήσαν ‘στα ίχνη’ της μυστηριώδους αντισκορβουτικής ουσίας. Το 1931, συμπύκνωσαν χυμό λεμονιού που ήταν 20.000 φορές πιο ισχυρός από τον αρχικό χυμό! Τώρα έγινε εντατική προσπάθεια για να καθορίσουν την ακριβή φύσι αυτής της ζωτικής ενώσεως. Αφού καθωρίσθηκε η μοριακή της «αλυσίδα» ή δομή, μπορούσε να συντεθή και να παραχθή μαζικώς. Κι έτσι, γύρω στα 1935 η βιταμίνη C (που επίσης ονομάζεται κατάλληλα ασκορβικόν οξύ) έγινε η πρώτη «αγνή» βιταμίνη διαθέσιμη για το κοινό μέσω ευρείας παραγωγής.
Αλλά στην έρευνα για τη θεραπεία του σκορβούτου, έγιναν γνωστά κι άλλα πράγματα, εκτός από μια βιταμίνη. Ο άνθρωπος έμαθε ότι η ασθένεια δεν είναι πάντοτε αποτέλεσμα κάποιας μολύνσεως ή μικροβίων. Μερικές φορές προκαλείται από κάποια έλλειψι στη δίαιτα.
Η Πολύπλοκη Οικογένεια Β
Οι πρώτες ενδείξεις για την ύπαρξι των βιταμινών Β, ήλθαν στον αγώνα κατά της τρομερής ασθένειας μπέρι-μπέρι που προσβάλλει τα νεύρα και την καρδιά. Η μπέρι-μπέρι επηρεάζει επίσης και το πεπτικό σύστημα. Η ιστορία μας μάς φέρνει και πάλι στη θάλασσα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1880, υπό την κατεύθυνσι ενός νεαρού Ιάπωνος γιατρού, του Κανεχίρο Τακάκι, έφυγαν από την Ιαπωνία δύο πλοία με παρόμοια ταξίδια αλλά διαφορετικά διαιτολόγια. Στο πρώτο πλοίο προσέφεραν το συνηθισμένο φαγητό από ρύζι με λίγα λαχανικά και ψάρια. Στο δεύτερο, όμως προσέφεραν επίσης στο πλήρωμα σιτάρι και γάλα, και περισσότερο κρέας απ’ ό,τι προσέφεραν στο πρώτο πλοίο. Τα αποτελέσματα ήσαν πειστικά. Η μπέρι-μπέρι ερήμωσε το πρώτο πλοίο, προξενώντας είκοσι πέντε θανάτους. Στο δεύτερο πλοίο δεν συνέβη κανένας θάνατος. Ο Τακάκι κατώρθωσε σύντομα να πείση το Ιαπωνικό Υπουργείο Ναυτικών να υιοθετήση νέο διαιτολόγιο για ολόκληρο το ναυτικό.
Όταν αυτές οι ειδήσεις κυκλοφόρησαν στην Αγγλία, θ’ αναμένατε να υπάρξη βαθύ ενδιαφέρον, αλλά δεν έγινε έτσι. Αντιθέτως, εκείνος που κατώρθωσε να πείση τον Δυτικό κόσμο για την αξία της διατροφής κατά της μπέρι-μπέρι, ήταν ένας νεαρός Ολλανδός, ο Κρίστιαν Έιγκμαν.
Ενώ εργαζόταν στην Ιάβα, όπου η μπέρι-μπέρι ήταν τότε πολύ διαδεδομένη, ο Έιγκμαν παρετήρησε κάτι που άλλαξε όλη του την άποψι για το πρόβλημα. Μερικά κοτόπουλα, που τα προόριζαν για πειράματα, εξετέθησαν σ’ αυτό που νόμιζαν ότι ήταν η «λοίμωξις» μπέρι-μπέρι. Αλλά αντί να ψοφήσουν, σιγά-σιγά θεραπεύθηκαν όλα. Πώς συνέβη αυτό, συλλογιζόταν ο Έιγκμαν. Εξήτασε κάθε δυνατή πιθανότητα και βρήκε μόνο μια ένδειξι. Για ένα διάστημα τα κοτόπουλα ετρέφοντο με ‘γλασσέ’ (στιλβωμένο) ‘λευκό’ ρύζι, αλλά ύστερα τους ξανάδωσαν το συνηθισμένο τους φαγητό, το ντόπιο αστίλβωτο ‘καφέ’ ρύζι.
Με πειράματα που έκανε σε ανθρώπους, ο Έιγκμαν σύντομα συνεπέρανε ότι εκείνοι που έτρωγαν ανεπεξέργαστο ρύζι δεν προσεβάλλοντο από μπέρι-μπέρι, ενώ εκείνοι που έτρωγαν το υποτιθέμενο καλύτερο ρύζι ‘γλασσέ,’ προσεβάλλοντο. Αρχικά, αυτή η φαινομενικά ‘πολύ απλή για να γίνη πιστευτή,’ απάντησις απερρίφθη, αλλά ο Έιγκμαν με επιμονή υποστήριξε τους ισχυρισμούς του, με περισσότερες έρευνες.
Εν τούτοις, η πλήρης διεκδίκησις της επιτυχίας του έγινε από άλλους. Η «ζωτική ουσία» της φλούδας του ρυζιού τελικά απομονώθηκε από ένα Πολωνό χημικό, τον Καζιμίρ Φουνκ. Αργότερα, ο Ρ. Ρ. Γουίλλιαμς, ένας Αμερικανός χημικός, δαπάνησε χρόνια για να καθορίση τη μοριακή δομή και να συνθέση τη βιταμίνη που ωνομάσθηκε Θειαμίνη.
Εν τούτοις, παρά την ανακάλυψι της θειαμίνης, πολλά πράγματα σχετικά με το μέγεθος και τη λειτουργία αυτής της πολύπλοκης οικογενείας Β, ήσαν ακόμη ακατανόητα. Αλλά η μάχη κατά της πελλάγρας θα άνοιγε την πόρτα γι’ αυτό.
Στα Ιταλικά, «πελλάγρα» σημαίνει «σκληρό δέρμα.» Αλλά αυτή η ασθένεια φέρνει πολύ περισσότερα. Τελικά οδηγεί σε παραφροσύνη και θάνατο. Όπως αληθεύει συχνά στην ιστορία των βιταμινών, πολλοί από τους πρώτους ερευνητάς συνέδεσαν την ασθένεια με τη διατροφή. Εν τούτοις, ακόμη και στα μέσα της δεκαετίας του 1800, οπότε η πελλάγρα έπληττε κυρίως τον φτωχό, αγροτικό πληθυσμό που τρεφόταν κυρίως με καλαμπόκι, οι δημοφιλείς θεωρίες την απέδιδαν σε «δηλητήριο του καλαμποκιού» και σε «λοίμωξι.»
Το 1915 πέθαναν από πελλάγρα περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες μόνο. Λόγω της ταχείας εξαπλώσεώς της, το Υπουργείο Υγιεινής των Ηνωμένων Πολιτειών έστειλε τον Δρα Τζόζεφ Γκολντμπέργκερ στον μακρυνό Νότο, όπου αυτή η πληγή είχε λάβει επιδημικές διαστάσεις.
Αυτό που διεπίστωσε ο Γκολντμπέργκερ ήταν φρικτό—τα θύματα ήσαν αμέτρητα, εξησθενημένα, γεμάτα από εξανθήματα. Λόγω της κακής υγιεινής που υπήρχε σε πολλούς, με τις μύγες να πετούν παντού, εύκολα θα μπορούσε να παροδηγηθή ως προς την πραγματική αιτία. Αλλά ο Γλοντμπέργκερ υποψιάσθηκε ότι η απάντησις βρισκόταν σε εσφαλμένο διαιτολόγιο. Είχε παρατηρήσει ότι στα κρατικά άσυλα, οι ασθενείς προσεβάλλοντο από πελλάγρα, ενώ το προσωπικό όχι. Γιατί; Υπήρχε συχνή επαφή μεταξύ των δύο ομίλων. Αλλά το διαιτολόγιο του προσωπικού περιελάμβανε γάλα, κρέας και αυγά, ενώ οι ασθενείς ετρέφοντο ως επί το πλείστον με δημητριακά.
Εν τούτοις, μολονότι οι εφημερίδες δημοσίευσαν τα αποτελέσματα των ερευνών του ως προς την ανάγκη για πρωτεΐνες, μια επιτροπή κυκλοφόρησε την άποψι ότι η πελλάγρα ήταν μολυσματική νόσος που την προκαλούσε το τσίμπημα της μύγας του σταύλου! Ο Γκολντμπέργκερ τρομοκρατήθηκε. Πίστευε απόλυτα ότι οι άνθρωποι θα εξακολουθούσαν να πεθαίνουν κατά χιλιάδες, ώσπου ν’ αναγνωρισθή ότι η αιτία ήταν η διατροφή. Τι μπορούσε να κάμη για ν’ αποδείξη ότι δεν έφταιγε κάποια μόλυνσις;
Ανεκοίνωσε ότι αυτός και δέκα πέντε ακόμη εθελοντές, θα «μολύνοντο,» υπό ιατρική παρακολούθηση παίρνοντας βλέννα από θύματα της πελλάγρας. Προς μεγάλη έκπληξι πολλών, κανείς από τους εθελοντές δεν προσεβλήθη από πελλάγρα. Από τότε κι έπειτα, έγιναν αποδεκτά τα συμπεράσματα του Γκολντμπέργκερ, ότι δηλαδή το διαιτολόγιο που αποτελείται κυρίως από καλαμπόκι, ρύζι και λίπος χοιρινού, οδηγεί στην πελλάγρα.
Εν τούτοις, ο Γκολντμπέργκερ ποτέ δεν ανεκάλυψε την ακριβή ουσία που προλάμβανε την ασθένεια που αυτός πολεμούσε. Συνεχώς του ξέφευγε. Μπορούμε ν’ αντιληφθούμε τις δυσκολίες του όταν κατανοήσωμε ότι η βιταμίνη Β είναι στην πραγματικότητα μια οικογένεια από πολύπλοκες ουσίες, που δεν διακρίνονται εύκολα η μια από την άλλη. Αργότερα, το 1937 ένας άλλος ερευνητής ο Δρ Κόνραντ Ελβεγιέμ, έκανε πειράματα με συμπυκνωμένες ουσίες που ήσαν εμπλουτισμένες με στοιχεία ήπατος και απομόνωσε το νικοτινικό οξύ, πιο γνωστό ως νιασίνη.
Σήμερα η νιασίνη θεωρείται ως «απαραίτητη στη δίαιτα.» Χωρίς τη νιασίνη, οι άλλες βιταμίνες Β δεν μπορούν να λειτουργήσουν κατάλληλα στο σώμα. Το σύμπλεγμα ή οικογένεια των βιταμινών Β βρίσκεται ακόμη υπό εντατική έρευνα, ενώ έχουν ανακαλυφθή προς το παρόν δεκαπέντε διακεκριμένα μέλη. Είναι γενικώς παραδεκτό ότι, όπως στην πρόληψι της πελλάγρας, λειτουργούν καλύτερα σαν «ομάδα.»
Βιταμίνη Κ—Επιτυχία της Στιγμής
Αλλά δεν ανακαλύφθηκαν όλες οι βιταμίνες σαν «θεραπεία» κάποιας ασθένειας. Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα των βιταμινών έχει πάρει νέα κατεύθυνσι. Η έρευνα συνεχίζεται σε συνάρτησι με τη διατροφή—πώς κάποια βιταμίνη που ανακαλύφθηκε προσφάτως θα μπορούσε να βοηθήση στην καταπολέμησι διαφόρων ασθενειών ή ανωμαλιών στην υγεία.
Η βιταμίνη Κ είναι ένα καλό παράδειγμα τούτου. Για πρώτη φορά υποψιάσθηκαν την ύπαρξί της το 1929, την «απομόνωσαν» σύντομα και χρησιμοποιείται ευρύτατα από το 1939. Όλ’ αυτά χρειάσθηκαν μόνο δέκα χρόνια. Έχοντας υπ’ όψιν την ιστορία των βιταμινών θα μπορούσαμε να ονομάσωμε τη βιταμίνη Κ επιτυχία της στιγμής.
Η βιταμίνη Κ ανακαλύφθηκε σε πειράματα με κοτόπουλα. Διαπιστώθηκε ότι με ωρισμένες δίαιτες, έχαναν την ικανότητα πήξεως του αίματος. Παρατηρήθηκε ότι το αίμα των πουλερικών έπηξε γρηγορώτερα με διατροφή που περιείχε φυτρωμένα φασόλια σόγιας. Τελικά, ήλθε σε φως ο ρόλος της βιταμίνης Κ ως σημαντικού στοιχείου για την κανονική πήξι του αίματος. Αυτή η βιταμίνη μεταξύ άλλων χρήσεων, έχει βοηθήσει πολλά νεογέννητα βρέφη που είχαν μικρή ικανότητα πήξεως του αίματος, να κάμουν ένα υγιές ξεκίνημα στη ζωή.
Θ’ Ανακαλυφθούν Περισσότερα;
Όταν ο χημικός Φουνκ επενόησε για πρώτη φορά τη λέξι «βιταμίνη,» στηρίχθηκε στην ιδέα ότι η ουσία που είχε βρη ήταν αμίνη (που περιέχει άζωτο) και βίτα (ζωτική, απαραίτητη στη ζωή). Μολονότι δεν περιέχουν όλες οι βιταμίνες άζωτο, ο χρόνος απέδειξε ότι είχε δίκιο από την πιο σημαντική άποψι. Μολονότι μια τυπική βιταμίνη, όπως η θειαμίνη, μπορεί ν’ αποτελή μόνο το 0,001 τοις εκατό μιας επαρκούς δίαιτας, είναι όμως ζωτική.
Εν τούτοις, η αναγνώρισις τούτου δεν σημαίνει ότι η διαμάχη γύρω από τις βιταμίνες ανήκει στο παρελθόν· οι συζητήσεις συνεχίζονται. Σήμερα οι διαφορές στρέφονται γύρω από τις δόσεις και την ποικιλία που συνιστάται. Επί παραδείγματι, μπορεί να διαβάσατε στην τοπική σας εφημερίδα αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη της θεραπείας με μεγαβιταμίνη (μεγάλες ποσότητες βιταμινών για ωρισμένες παθήσεις).
Είναι όμως γενικώς παραδεκτό ότι οι άνθρωποι που ανεκάλυψαν τις βιταμίνες σας, ανεκάλυψαν ένα «φίλο.» Και οι επιστήμονες παραδέχονται ότι ο κατάλογος των είκοσι πέντε περίπου «γνωστών» βιταμινών πιθανόν θα μεγαλώση. Αλλά, προειδοποιούν, δεν υπάρχει καμμιά βάσις για να πιστεύωμε ότι οι βιταμίνες είναι η πανάκεια για όλα τα προβλήματα της υγείας. Στην πραγματικότητα, οι υπερβολικές δόσεις μερικών απ’ αυτές, μπορεί να βλάψουν.
Έτσι, διαπιστώνομε ότι μοιάζομε πολύ μ’ εκείνο τον εγκαταλελειμμένο Βρεταννό ναυτικό. Δεν ανακάλυψε την ‘πηγή της νεότητος’ στο έρημο νησί του. Ωστόσο, πόσο ευγνώμων πρέπει να ήταν για την ανανεωμένη δύναμι που του έδωσε το πλούσιο με βιταμίνες χορτάρι! Ομοίως, κι εμείς πρέπει να είμεθα ευγνώμονες για την περιωρισμένη γνώσι μας σχετικά μ’ αυτές τις μικροσκοπικές ενώσεις που είναι τόσο απαραίτητες για τη ζωή—τις βιταμίνες μας.