Πετώντας Ψηλά στην Ιαπωνία

Από τους ανταποκριτάς του «Ξύπνα!» στην Ιαπωνία

Μέσα στο φόντο ενός υπέροχου χειμωνιάτικου ηλιοβασιλέματος, μια μοναχική φιγούρα στέκεται πάνω σε μια γέφυρα. Η προσοχή του είναι εντελώς προσηλωμένη σ’ ένα σκούρο σχήμα που χοροπηδά στον ουρανό. Τι είναι εκείνο που τον έχει γοητεύσει; Ένας χαρταετός.

Έχετε πετάξει ποτέ χαρταετό; Αυτό το ‘χόμπυ’ θα σας φέρη στους αιθέρες με τους δροσερούς ανέμους. Στη Δύσι, οι χαρταετοί θεωρούνται γενικώς σαν παιγνίδι για παιδιά, μολονότι τους απολαμβάνουν επίσης μερικοί ενήλικοι. Αλλά στην Ιαπωνία, άνθρωποι κάθε ηλικίας θεωρούν το πέταγμα του χαρταετού σαν μια απασχόλησι που τέρπει και ξεκουράζει.

Εδώ, η κατασκευή του χαρταετού έχει γίνει τέχνη. Εκείνος που κατασκευάζει τα καλύτερα χρώματα, σχήματα και σχέδια, έχει λόγους να είναι υπερήφανος. Η επιδεξιότης των Γιαπωνέζων στην κατασκευή χαρταετών και στο πέταγμα τους, έχει διαφυλάξει τη δημιουργία αριστοτεχνικών χαρταετών σ’ αυτή τη χώρα.

Από τα Παλαιά Χρόνια

Ο πρώτος χαρταετός για τον οποίον γίνεται γραπτή μνεία στην Ιαπωνία, ανάγεται στο 931 μ.Χ. Τον έφεραν εδώ από την Κίνα, απ’ όπου προέρχονται οι χαρταετοί. Εκείνο τον καιρό, εκτός από τον Βουδδισμό, εισήχθη στην Ιαπωνία και το βασί (το πολύ σκληρό χαρτί που αναπτύχθηκε στην Ανατολή). Αυτά τα γεγονότα συνέπεσαν χρονικώς επειδή οι χαρταετοί κατασκευάζοντο από βασί και χρησιμοποιούντο για τις Βουδδιστικές τελετουργίες.

Τον ενδέκατο αιώνα, οι χαρταετοί χρησιμοποιούντο σαν στρατιωτικά σύμβολα. Κατόπιν, και σε μετέπειτα χρόνους, χρησιμοποιούντο για να μεταφέρουν μηνύματα και τρόφιμα σε συμμάχους, στη διάρκεια μαχών. Όπως ακριβώς οι Ινδιάνοι της Αμερικής συνήθιζαν να στέλνουν σήματα με τον καπνό, έτσι και οι Γιαπωνέζοι πετούσαν χαρταετούς για να δείξουν τη θέσι τους σε καιρό πολέμου. Προφανώς οι Ιάπωνες είχαν καλές γνώσεις γεωμετρίας πριν από εκατοντάδες χρόνια, διότι μπορούσαν να υπολογίσουν την απόστασι ανάμεσα σ’ αυτούς και στον εχθρό, με το να κρεμάσουν μια μακριά ουρά σ’ ένα χαρταετό και να τον πετάξουν κατ’ ευθείαν πάνω από το στρατόπεδο του εχθρού. Μ’ αυτό τον τρόπο, μπορούσαν ακόμη να σκάψουν σήραγγα ακριβώς μέχρι μέσα στο εχθρικό στρατόπεδο.

Οι χαρταετοί έγιναν δημοφιλείς σαν παιγνίδι στη διάρκεια του δεκάτου έκτου αιώνος. Επειδή ήσαν μεγάλοι και επετώντο χωρίς επιδεξιότητα σε αστικές περιοχές, συνέβαιναν πολλά σοβαρά ατυχήματα, καθώς οι βαρείς χαρταετοί έπεφταν πάνω στα κεφάλια των ανθρώπων. Οι νόμοι που απαγόρευαν το πέταγμα χαρταετών αγνοούντο και εκείνη η εποχή είδε τη μεγαλύτερη άνοδο τους όσο ποτέ άλλοτε.

Και οι ψαράδες χρησιμοποιούσαν τους χαρταετούς. Από τα παλαιά χρόνια, οι ψαράδες τους χρησιμοποιούσαν για να προσδιορίσουν τα ρεύματα του αέρος και να αποφασίσουν αν ήταν ασφαλές ή όχι να βγουν στη θάλασσα.

Ο δέκατος όγδοος αιώνας επέφερε μεγάλες αλλαγές στα σχέδια του Γιαπωνέζικου χαρταετού. Ένας λόγος γι’ αυτό ήταν ότι εικόνες τυπωμένες σε ξύλινα καλούπια αντεγράφοντο και εξελίσσοντο σε σχέδια για χαρταετούς. Επίσης, η Ιαπωνία άρχισε ν’ ανοίγη τις πόρτες της στον έξω κόσμο και, πριν περάση πολύς καιρός, εμφανίσθηκαν πάνω στους χαρταετούς σχέδια επηρεασμένα από την Κίνα, τη Νοτιοανατολική Ασία, ακόμη και την Ινδία.

Παραδόσεις για τους Χαρταετούς

Οι χαρταετοί χρησιμοποιούντο σαν φυλαχτά που υποτίθεται ότι απεμάκρυναν τα κακά πνεύματα. Αν εγεννάτο αγόρι σε μια οικογένεια, προς το τέλος του έτους ο παππούς ζωγράφιζε την εικόνα ενός δαίμονος πάνω σ’ ένα τεράστιο χαρταετό. Αυτόν τον χαρταετό τον κρεμούσαν κατόπιν από το ταβάνι, πάνω από το μωρό. Την πρώτη μέρα του Ο-Σογκάτσου (Νέου Έτους), η οικογένεια απεμάκρυνε και πετούσε τον χαρταετό με την πεποίθησι ότι έτσι όλα τα κακά πνεύματα έφευγαν από το σπίτι και παρεσύροντο από τους ανέμους. Έχοντας απομακρύνει μ’ αυτό τον τρόπο, όπως υπετίθετο, όλες τις πιθανότητες συμφοράς, η υγεία και η ευτυχία του παιδιού εθεωρούντο εξησφαλισμένες. Αυτό το αρχαίο έθιμο εξακολουθεί ακόμη να υπάρχη σ’ ένα ή δύο μέρη της Ιαπωνίας.

Όπου κι αν πάη κανείς σήμερα στην Ιαπωνία, η προσφορά χαρταετών παρατηρείται ακόμη σε γιορτές για παιδιά. Κάθε χρόνο γίνεται μια γιορτή για αγόρια και μια για κορίτσια. Οι εικόνες στους χαρταετούς ποικίλλουν και εκφράζουν ορισμένες ευχές—ένας γερανός ή μια χελώνη εκφράζουν μακροζωία, ένας δράκων εκφράζει ευημερία, ένας κυπρίνος δύναμι και ούτω καθεξής. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι χαρταετοί θεωρούνται ότι είναι φυλαχτά και καλή τύχη.

Η καταγωγή των φημισμένων χαρταετών Ναμπού, που έγιναν πολύ δημοφιλείς στην Ευρώπη, αντανακλά επίσης παλαιές θρησκευτικές δεισιδαιμονίες. Οι Σιντοϊσταί ζωγράφιζαν τα αιτήματα τους προς τους θεούς πάνω σε αετούς Ναμπού. Ύστερα τους έφερναν στους ναούς και τους πετούσαν, πιστεύοντας ότι μ’ αυτόν τον τρόπο τα αιτήματα μπορούσαν να πάνε κατ’ ευθείαν στους θεούς, αντί να περιμένουν τους θεούς να κατεβούν στη γη.

Στα μακρινά ορεινά χωριά, διατηρείται ακόμη ένα διασκεδαστικό έθιμο. Ύστερα από τη σκληρή εργασία της συγκομιδής του ρυζιού, διασκεδάζουν πολύ καθώς οι νέοι άνδρες συγκεντρώνονται για να συναγωνισθούν στο πέταγμα του χαρταετού. Ο πιο επιδέξιος ανάμεσα τους κερδίζει σε γάμο το χέρι της πιο όμορφης κόρης του κτηματία!

Ωστόσο, και το άτομο που δεν θέλει ν’ αναμιχθή σε θρησκευτικές παραδόσεις μπορεί ν’ απολαύση το πέταγμα του χαρταετού. Ο χαρταετός δεν έχει κατ’ ανάγκην θρησκευτικό χαρακτήρα, Κι εκείνοι που θα ήθελαν να βάλουν μια πινελλιά, μπορούν να ζωγραφίσουν σχέδια της αρεσκείας τους πάνω σε απλούς χαρταετούς. Αλλά γιατί να μην φτιάξετε μόνοι σας τον χαρταετό σας εξ ολοκλήρου;

Κατασκευή ενός Χαρταετού

Στάδιο 1: Πάρτε τρεις λωρίδες από λεπτό ελαφρύ ξύλο που μπορεί να δεθούν χωρίς να σπάσουν [αν είναι δυνατόν από μπαμπού]. Στο Σκίτσο 1, βλέπετε πώς θα τις τοποθετήσετε. Το κατάλληλο πάχος είναι 4x2,5 χιλιοστά, 3,5x2 χιλιοστά και 3x2 χιλιοστά (1 χιλιοστό = 0,04 ίντσες). Η λωρίδα μεσαίου μεγέθους χρησιμοποιείται για την κορυφή του αετού, η ελαφρύτερη για το κάτω μέρος και η βαρύτερη κατακορύφως. Για το επιτυχημένο πέταγμα, είναι σημαντική η ισορροπία του χαρταετού. Συνεπώς, η κάθετη λωρίδα πρέπει να διασταυρώνεται με τις οριζόντιες στα κέντρα τους.

Τώρα δέστε τον σκελετό με λεπτό σπάγγο στα σημεία α και β. Καθώς το κάνετε, μη ξεχνάτε την ισορροπία του χαρταετού σας. Δεν πρέπει να χρησιμοποιήσετε περισσότερο σπάγγο στο ένα σημείο από το άλλο.

Στάδιον 2: Ετοιμάστε μια κόλλα βασί ή γερό ελαφρύ χαρτί, όπως φαίνεται στο Σκίτσο 2. Τώρα, ήλθε η στιγμή να δείξετε τις καλλιτεχνικές σας ικανότητες και να ζωγραφίσετε την εικόνα. Ύστερα από μερικές προσπάθειες μπορείτε να δοκιμάσετε πάνω στον χαρταετό.

Τοποθετήστε τον χαρταετό ανάποδα και απλώστε στις ‘πατ’ (επιρράμματα) και στο σκελετό μια ελαφρά κόλλα από αλεύρι και νερό. (Βλέπε Σκίτσο 2) Με την κατακόρυφη λωρίδα επάνω στις οριζόντιες, τοποθετήστε τον σκελετό πάνω στο χαρτί και κολλήστε τις ‘πατ.’ Χρειάζεται προσοχή για να μη δημιουργηθούν ζάρες στο χαρτί. Ύστερα ένα ελαφρύ ψέκασμα με νερό θα κάμη το χαρταετό σας να τεντωθή. Κόψτε το κομμάτι του ξύλου που προεξέχει πέρα από το τρίγωνο της κορυφής του χαρτιού.

Στάδιο 3: Για τους σπάγγους οδηγήσεως χρειάζεται πιο γερός σπάγγος. Το σκίτσο 3 δείχνει τα σημεία που θα δεθή ο σπάγγος στο μπροστινό μέρος του χαρταετού (γ, δ και ε). Για να δέσετε τους σπάγγους οδηγήσεως στον σκελετό, θα χρειασθή να τρυπήσετε το χαρτί. Αλλά προσέξτε μη το σκίσετε. Αν οι κόμποι είναι σφιχτοί, ο σπάγγος δεν χρειάζεται παρά να τυλιχθή μια φορά γύρω από το ξύλο σε κάθε σημείο. Το μήκος κάθε σπάγγου οδηγήσεως πρέπει να φθάνη μόλις το διπλάσιο του πλάτους του αετού. Είναι σημαντικό να συναντώνται οι σπάγγοι ακριβώς πάνω από το σημείο χ. Παρεμπιπτόντως, λέμε ότι ένα πεπειραμένο άτομο μπορεί να κάνη τους τρεις σπάγγους οδηγήσεως στο ένα κομμάτι σπάγγου χωρίς να το κόψη στα τρία.

Το Σκίτσο 4 δείχνει ότι ο χαρταετός στρίβει αν σφίξωμε το σπάγγο μεταξύ των σημείων γ και δ. Ο σπάγγος που χρησιμοποιείται για το πέταγμα θα προσδεθή στον κόμπο των σπάγγων οδηγήσεως. Η χαλαρότης οποιουδήποτε από τους σπάγγους θα κάνη τον χαρταετό να γέρνη άσχημα ή ακόμη και να στριφογυρίζη. Για να γίνη το πέταγμα ευκολώτερο, μπορεί να προσδεθή στο σημείο που φαίνεται στο Σκίτσο 4, μια ουρά μήκους μιας γυάρδας (1 μέτρου). Αν μπορήτε να κάνετε τον χαρταετό να πετά χωρίς ουρά, έχετε φθάσει στις τάξεις των επαγγελματιών.

Νέος ή ηλικιωμένος, άγαμος ή νυμφευμένος και με οικογένεια, μπορεί να διασκεδάσετε πολύ φτιάχνοντας ένα χαρταετό. Οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή την ευκαιρία για να διδάξουν στα παιδιά τους κάτι για τους ανέμους, τα σύννεφα, τον ουρανό—πράγματα που «μιλούν» σιωπηλά για τον Μεγάλο Δημιουργό. Γιατί να μη συγκεντρωθήτε όλοι μαζί και να μετατρέψετε την κατασκευή του χαρταετού σε οικογενειακή εργασία, ή να φωνάξετε μερικούς φίλους να σας βοηθήσουν στην κατασκευή και στο πέταγμα του χαρταετού;

Παιγνίδια με τον Χαρταετό

Ένα δημοφιλές ανταγωνιστικό παιγνίδι στην Ιαπωνία στηρίζεται στην ιδέα της διασταυρώσεως των χαρταετών. Ο στόχος είναι να απελευθερώσετε τον χαρταετό κάποιου άλλου παίκτου κόβοντας τον. Αυτό γίνεται με το να ανεμίζετε τον χαρταετό σας γύρω από τον σπάγγο του χαρταετού ενός άλλου, ενώ οι χαρταετοί πετούν ψηλά. Ο σπάγγος κόβεται από την τριβή. Αλλά, πραγματικά, θα σας άρεσε να χάσετε σ’ αυτό το παιγνίδι τον χαρταετό που εργασθήκατε τόσο σκληρά για να τον φτιάξετε;

Οι παραλλαγές στον βασικό τύπο του χαρταετού αυξάνουν τη διασκέδασι. Τα παιδιά παραδείγματος χάριν, ενθουσιάζονται όταν προσκολλάται στην κορυφή του χαρταετού ένας φιόγκος. Αυτό συμβαίνει λόγω του μεγάλου θορύβου που δημιουργεί ο φιόγκος στον άνεμο.

Α, ναι. Υπάρχει και μια άλλη ενδιαφέρουσα απόλαυσις στο πέταγμα του χαρταετού. Γεμίστε ένα χάρτινο χωνί με πέταλα λουλουδιών και μισοκλείστε το με μια λεπτή ταινία χαρτιού και λίγη αλευρόκολλα. Δέστε με κλωστή αυτό το χωνί στον κύριο σπάγγο πτήσεως. Σιγά σιγά, η μικρή αυτή ομπρέλλα ταξιδεύει με τον σπάγγο του χαρταετού που πετάει. Ο δυνατός άνεμος σχίζει τη λεπτή χάρτινη ταινία και δημιουργεί μια όμορφη βροχή από ανθοπέταλα.

Με κάποια φαντασία, σύντομα μπορεί να σκεφθήτε νέα παιγνίδια και νέους τύπους χαρταετών.

Μερικοί Μύθοι Σχετικά με Χαρταετούς

Λέγεται όχι το 1712 ένας περιβόητος κλέφτης, ονόματι Κακινόκι Κινσούκε, χρησιμοποίησε ένα χαρταετό για να μεταφερθή στην κορυφή της στέγης της φυλακής του Κάστρου της Ναγκόγια. Εκεί, όπως λέγεται, άρπαξε τα χρυσά λέπια από τα στολίδια του δελφινιού, παίρνοντας εκδίκησι επειδή του είχαν πάρει τις γαίες του. Πενήντα χρόνια αργότερα, η απόδρασις του Κινσούκε έγινε παιγνίδι που μέχρι σήμερα μπορεί κανείς να δη στην Ιαπωνία.

Ένας άλλος μύθος λέγει για ένα φεουδάρχη και τον νεαρό γυιο του. Τον δωδέκατο αιώνα τιμωρήθηκαν με εξορία σε κάποιο νησί. Ο μύθος λέγει ότι αυτός ο φεουδάρχης έστειλε τον γυιο του πίσω στη χώρα με χαρταετό για να ξαναπάρη τη χαμένη του θέσι.

Όπως μερικοί ψαράδες, έτσι και πολλοί που πετούν χαρταετούς έχουν να πουν ‘απίθανες ιστορίες.’ Ελπίζομε ότι ύστερα από κάποιο επεισόδιο με το πέταγμα του χαρταετού, δεν θα μιλάτε για ‘κείνον τον χαρταετό που πετάξατε μακριά,’ ούτε θα κάνετε κάποια παραφουσκωμένη αφήγησι για τα κατορθώματά σας.

Πολλά μπορεί κανείς να πη για ένα ‘χόμπυ’ που μπορεί να το απολαμβάνη όλη η οικογένεια, ιδιαιτέρως όταν είναι αδάπανο και δεν απαιτεί πολύ χρόνο. Αν ο χαρταετός σας δεν είναι πολύ βαρύς και τον πετάτε προσεκτικά σε κάποιο ασφαλές μέρος, το ‘χόμπυ’ είναι ακίνδυνο. Θα μάθετε κάτι για την κατασκευή και το πέταγμα και θα διασκεδάσετε επίσης. Άνθρωποι κάθε ηλικίας απολαμβάνουν τη συγκίνησι να νοιώθουν το τράβηγμα του χαρταετού που πετά. Γιατί να μη δοκιμάσετε; Ευχόμαστε σε σας και στον χαρταετό σας καλές πτήσεις.

[Διάγραμμα στη σελίδα 19]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Σκίτσο 1 (Σκελετός)

Σκίτσο 2 (Χαρτί)

Σκίτσο 3 (Συναρμολόγησις Χαρταετού)

Σκίτσο 4 (Σε Πτήσι)