Μουσική για σας από “Μπαμπού”

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στις Φιλιππίνες

Η αίθουσα σιγά σιγά γεμίζει από τους ήχους μιας μπαλιτάου από τα μακρυνά νησιά των Φιλιππίνων. Είναι χαρούμενες νότες που χρωματίζονται από πιανίσιμο, σαν να θυμάται ο νοσταλγός ταξιδιώτης τη χαμένη νιότη του και τις πιο ευτυχισμένες μέρες. Η τελευταία συγχορδία σβήνει και όλοι παραμένουν ήσυχοι.

Το επόμενο κομμάτι αρχίζει με τις ονειροπόλες συγχορδίες ενός άλλου τραγουδιού, του Σάρονγκ Μπάνγκι (Μια Νύχτα). Αυτός ο τόνος γρήγορα ανεβαίνει σ’ ένα υψηλό κρεσέντο, σαν να ξυπνούσε ένα κορίτσι από βαθύ ύπνο από το κελάδημα ενός πουλιού τη νύχτα και άνοιγε το παράθυρο του στο τραγούδι του.

Τώρα η ορχήστρα, που αποτελείται από 100 μέλη, κρατεί ακίνητο το ακροατήριο με την ερμηνεία του Ναχίλ σα Ίγιο (Για Χατήρι Σου), που είναι το αγαπημένο αισθηματικό τραγούδι της χώρας. Σύντομα θα διαπιστώσετε ότι κι εσείς ο ίδιος το σφυρίζετε. Οι νότες σβήνουν και το τραγούδι τελειώνει. Αλλά το ακροατήριο θέλει περισσότερα.

Ακούτε τα Πανγκάτ Καουαγιάν ή, όπως πολλοί άνθρωποι τα αποκαλούν, τα Μπαμπού που Τραγουδούν. Μπαμπού που Τραγουδούν; Για να καταλάβετε την ονομασία αυτή, παρακαλείσθε να εξετάσετε από πιο κοντά τα όργανα που βρίσκονται στη σκηνή. Πράγματι, τα περισσότερα είναι από μπαμπού. Μόνο λίγα είναι από μέταλλο. Η μουσική που απολαμβάνετε παίζεται σε επιδέξια κατασκευασμένα όργανα από μπαμπού και από μια ορχήστρα που αποτελείται από παιδιά σχολικής ηλικίας.

Τα Όργανα

Υπάρχουν τα εξής πνευστά όργανα: το μπαμπόνγκ, το χίμιγκ μπαμπόνγκ και το τουλάλι ή γκαχουμάυ. Αυτά παίζονται όπως παίζεται η τρομπέτα, το τρομπόνι και η φλογέρα στη Δύσι—αλλά με μια διαφορά.

Το μπαμπόνγκ αποτελείται από ξεχωριστούς σωλήνες μπαμπού και απ’ αυτές η κάθε μια μπορεί να παίζη μόνο ένα τόνο. Όσο πιο μακρύ είναι το μπαμπού, τόσο πιο χαμηλός είναι ο ήχος, και όσο πιο κοντό είναι το μπαμπού τόσο πιο υψηλός είναι ο ήχος. Έτσι, μόνο ένας και μοναδικός ήχος παίζεται από ένα σωλήνα και χρειάζονται αρκετά μπαμπόνγκ για να ταιριάσουν τους τόνους της κλίμακος. Αυτό απαιτεί τέλειο συγχρονισμό όλων των μπαμπόνγκ στη διάρκεια της εκτελέσεως, ιδιαίτερα στη γρήγορη μουσική.

Το χίμιγκ μπαμπόνγκ είναι ένας πολύ πιο μακρύς σωλήνας, με περισσότερες τρύπες. Πέντε έως επτά παίκτες διορίζονται να παίξουν αυτό το όργανο, και κάθε παίκτης παίζει ένα ιδιαίτερο τόνο. Και πάλι, στην εκτέλεσι, απαιτείται τέλειος συγχρονισμός. Για εμβατήρια και γρήγορη μουσική, τα Πανγκάτ Καουαγιάν πρέπει να επιτύχουν μια τέλεια συνεργασία, και αρκετοί παίκτες συνήθως χρησιμοποιούν μόνο ένα όργανο μεταξύ τους.

Οι φλογέρες, ή τουλάλι και γκαχουμάυ, είναι μικρότερες και βραχύτερες σωλήνες, με επτά τρύπες σε κάθε σωλήνα. Παίζονται όπως οι φλογέρες στη Δύσι.

Κατόπιν, υπάρχουν και τα κρουστά όργανα. Ένα είναι, το γκαμπάνγκ, το Μουσουλμανικό ξυλόφωνο. Έχει τραπεζοειδές σχήμα, και το κλαβιέ έχει γίνει από επίπεδα κομμάτια μπαμπού διαφορετικού μεγέθους και μήκους. Το μεγαλύτερο βρίσκεται κατά μήκος του πλατύτερου άκρου και τα κλειδιά μικραίνουν σε μέγεθος προς το μικρότερο κομμάτι στο πιο στενό άκρο του οργάνου.

Το ταλουγκάτινγκ είναι η Φιλιππινέζικη μαρίμπα (ξυλόφωνο), όμοιο στην κατασκευή με το γκαμπάνγκ. Και τα δύο παίζονται με τον ίδιο τρόπο, εκτός του ότι το ογκώδες ταλουνγχάτινγκ έχει αρκετά ηχεία, ενώ το μικτότερο γκαμπάνγκ δεν έχει κανένα. Στις παρελάσεις προτιμάται, το γκαμπάνγκ διότι είναι φορητό.

Το πιο δύσκολο όργανο στην κατασκευή, αλλά το πιο εύκολο στο παίξιμο, είναι το τιπανγκλούγκ. Ίσως θα μπορούσατε να το ονομάσετε πιάνο ή άρπα από μπαμπού. Στην πραγματικότητα, είναι συνδυασμός και των δύο. Το κλαβιέ αποτελείται από 36 κλειδιά από μπαμπού προσαρμοσμένα σε ίσο αριθμό σωλήνων μπαμπού.

Το μπουνγκάκα είναι το κρόταλο. Στην εκτέλεσι, το χωρισμένο άκρο του σωλήνος μπαμπού τοποθετείται στην παλάμη του αριστερού χεριού, και οι διχάλες παράγουν τον οξύ ήχο και τον ρυθμό. Το ταλουγκάτινγκ και το τιπανκλούνγκ παράγουν τη μελωδία.

Τα Πανγκάτ Καουαγιάν χρησιμοποιούν επίσης το τύμπανο, το γκονγκ, το τρίγωνο και τα κύμβαλα. Αλλά στη μουσική δεσπόζουν τα όργανα από μπαμπού.

Κατασκευή των Οργάνων

Ο ινδοκάλαμος φύεται σε άγρια κατάστασι στην ύπαιθρο. Μπορεί κανείς να δη συστάδες από ινδοκάλαμο σε όχθες ποταμών, σε δρόμους και στις βουνοπλαγιές. Τα νεαρά βλαστάρια γίνονται ωραίο φαγητό, ενώ τα ακανθώδη κλαράκια είναι ιδεώδη για δικτυωτούς φράκτες και κλήματα. Αλλά οι κούφιοι μίσχοι, που έχουν χρώμα σκούρο πράσινο και υψώνονται προς τα πάνω έξη περίπου μέτρα (20 πόδια) όταν είναι ώριμοι, είναι κατάλληλοι για ποικιλία άλλων χρήσεων—για οδοντογλυφίδες, βεντάλιες, καρέκλες, χαρτονομίσματα, γέφυρες και σπίτια ή για θαυμάσια μουσικά όργανα που είναι μοναδικά.

Είναι αλήθεια ότι ο χαριτωμένος ινδοκάλαμος παράγει τη δική του μουσική όταν φυσά ο άνεμος. Αλλά η μουσική που προέρχεται από όργανα από μπαμπού, που είναι κατασκευασμένα από προικισμένους τεχνίτες, και στα χέρια ειδικά εκπαιδευμένων μουσικών, είναι πράγματι υπέροχη. Ωστόσο, δεν κάνουν γι’ αυτή τη δουλειά όλα τα είδη μπαμπού!

Το είδος που είναι ιδεώδες για την κατασκευή μουσικών οργάνων είναι ο ινδοκάλαμος καραμπάο. Γίνεται αρκετά σκληρός και παράγει ωραίο ήχο. Αλλά χρειάζονται δύο ως τρία χρόνια για να μεγαλώση ο πραγματικός ινδοκάλαμος καραμπάο. Αμέσως αφού κοπούν οι μακρείς κούφιοι μίσχοι βυθίζονται σε αλάτι και νερό για ν’ απομακρυνθούν τα σάκχαρα.

Κάθε μουσικό όργανο μπορεί να ονομασθή έργο αγάπης. Δεν υπάρχουν σχετικά βιβλία, εγχειρίδια, περιοδικά ή άλλες εκδόσεις, τις οποίες μπορεί κανείς να συμβουλευθή για να κατασκευάση κάποιο απ’ αυτά τα όργανα. Αντιθέτως, απαιτείται απλή, επιμελής έρευνα και αρκετός χρόνος και σκληρή εργασία εκ μέρους κάποιου καλού τεχνίτου για να κατασκευάση ένα όργανο από μπαμπού.

Απαιτείται, επίσης, ακρίβεια. Αν ο ινδοκάλαμος κοπή ένα χιλιοστόμετρο κοντύτερος ή ένα 100ό της ίντσας μακρύτερος απ’ ό,τι πρέπει, ή αν οι σωλήνες από μπαμπού δεν έχουν ωριμάσει στον κατάλληλο βαθμό, ο τόνος που θα παίζεται σ’ αυτό το συγκεκριμένο όργανο θα είναι παραφωνία. Οι τρύπες πρέπει ν’ ανοιχθούν στο κατάλληλο σημείο με μεγάλη προσοχή, διότι το μπαμπού μπορεί να σπάση αν εφαρμοσθή λίγο περισσότερη από την απαραίτητη δύναμι. Πολλά καλά μπαμπού χάλασαν τα πρώτα χρόνια των Πανγκάτ Καουαγιάν.

Εκπαίδευσις των Μουσικών

Αν έχετε τη γνώμη ότι οι μουσικοί έχουν αποφοιτήσει από κάποια εκτενή σχολή μουσικής στην Ασία ή στην Ευρώπη, τότε πρέπει ν’ αναθεωρήσετε την άποψί σας. Οι μουσικοί είναι νεαρά αγόρια και κορίτσια των Φιλιππίνων, ηλικίας έξη έως 18 ετών.

Τα περισσότερα παιδιά δεν είχαν κανένα μουσικό παρελθόν. Αυτό που χρειαζόταν για να γίνουν τα παιδιά δεκτά ως μέλη στην ορχήστρα Πανγκάτ Καουαγιάν ήταν ισχυρό μουσικό ταλέντο εκ μέρους των και αρκετή υπομονή και συνεργασία εκ μέρους των γονέων. Κατ’ αρχήν διδάχθηκαν να διαβάζουν νότες. Αργότερα έμαθαν τον τρόπο χειρισμού των οργάνων. Σωλήνες από μπαμπού, που ήσαν διευθετημένες με τη σειρά σύμφωνα με το μουσικό πεντάγραμμο με τις αντίστοιχες νότες, βοήθησαν πολύ τα παιδιά στην αρχή της εκπαιδεύσεώς τους.

Επίσης, τα παιδιά χρειάζεται να είναι άγρυπνα, διότι πρέπει να παίζουν τους τόνους καθαρά, στον κατάλληλο χρόνο και σε πλήρη συγχρονισμό με τα άλλα όργανα. Έτσι, δεν χάνουν ούτε στιγμή από τα μάτια τους τον διευθυντή της ορχήστρας, ο οποίος κάνει σήματα με τα χέρια του στη διάρκεια της εκτελέσεως.

Σύμφωνα με τον διευθυντή της ορχήστρας, η διάταξις των θέσεων παίζει επίσης σπουδαίο ρόλο. Στ’ αριστερά του διευθυντού της ορχήστρας, βλέπομε την ομάδα των μπάσων οργάνων, τα χαμηλά μπαμπόνγκς· στα δεξιά του, τις κόρνες, ή τα υψηλά μπαμπόνγκς. Στο εμπρόσθιο τμήμα της εξέδρας είναι το τιμπανγκλούνγκ και το ταλουνγκάτινγκ.

Σε μεγάλες αίθουσες, το τμήμα των μπάσων οργάνων είναι στ’ αριστερά της εξέδρας. Το τμήμα με τις κόρνες βρίσκεται στο κέντρο της ορχήστρας, ενώ το τιπανγκλούνγκ και το ταλουνγκάτινγκ είναι στα δεξιά του διευθυντού της ορχήστρας. Τα κύμβαλα, τα τύμπανα, το γκονγκ και το τρίγωνο βρίσκονται στην πίσω πλευρά.

Τώρα, παρακαλούμε, μη νομίσετε ότι αυτά τα παιδιά είναι ακόμη παρατηρητικοί ερασιτέχνες. Καθόλου. Τώρα είναι εξησκημένοι παίκτες, επαγγελματίες. Έχουν παίξει μπροστά σε ακροατήρια στο Πολιτιστικό Κέντρο των Φιλιππίνων—τη μεγαλύτερη αίθουσα συναυλιών της χώρας—καθώς επίσης και μπροστά σε διανοουμένους της μουσικής και σε υψηλά ισταμένους αξιωματούχους στη χώρα τους και στο εξωτερικό. Έπαιξαν στη Διεθνή Εμπορική Έκθεσι στην Οζάκα της Ιαπωνίας το 1970 και, επίσης, στο Πεκίνο της Κίνας, στη διάρκεια μιας επίσημης επισκέψεως της Κας Ιμέλντα Μάρκος, της συζύγου του προέδρου των Φιλιππίνων.

Το ρεπερτόριο είναι μεγάλο. Εκτός από Φιλιππινέζικη μουσική, τα Μπαμπού που Τραγουδούν μπορούν, επίσης, να παίξουν Μπετόβεν, Μπραμς, Σοπέν ή Στράους. Οι Αυστραλοί θα ήθελαν ν’ ακούσουν το Γουώλτζιν Ματίλντα, ενώ οι Αμερικανοί ίσως ζητούσαν το Χουέν Τζώνυ Καμς Μάρτσιννκ Χόουμ. Αν αγαπάτε την Ανατολίτικη μουσική τότε τα παιδιά αυτά μπορούν να παίξουν κάτι για σας. Μπορεί να ζητήσετε τραγούδια από την Ινδονησία, την Ιαπωνία ή την Κίνα και τα μικρά αυτά παιδιά θα χαρούν να εκτελέσουν την παραγγελία σας. Τα τραγούδια τους έχουν, επίσης, ηχογραφηθή για κείνους που προτιμούν μουσική στο σπίτι.

Αλλά τώρα η συναυλία τελειώνει. Ποια μελωδία παίζουν τώρα; Τη Λαβίσβις Καουγιάν. Είναι το τραγούδι των Μπαμπού που Ψιθυρίζουν. Τι λεπτή μουσική! Κλείστε, λοιπόν, τα μάτια σας και ακούτε. Και να είσθε ευγνώμονες που ο Δημιουργός των μπαμπού έχει δώσει στο ανθρώπινο γένος το δώρο της μουσικής.