Ένας Αλκοολικός στην Οικογένεια—Τι Μπορείτε να Κάνετε;

ΤΡΕΚΛΙΖΟΝΤΑΣ, μόλις που καταφέρνει να φτάσει στο σπίτι του μετά από το ολονύχτιο μεθύσι, πέφτει φαρδύς-πλατύς στο σαλόνι. Η σύζυγος του είναι πληγωμένη και αναστατωμένη. Παρόλ’ αυτά, αγωνίζεται να τον σηκώσει, τον καθαρίζει και τον βάζει στο κρεβάτι. Ο σύζυγος της είναι αλκοολικός.a

Την επόμενη μέρα υπόσχεται ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί ποτέ. Ουδέποτε θυμάται τι έχει συμβεί την προηγούμενη νύχτα. Αλλά εκείνη θυμάται! ‘Δεν τολμώ να του πω τίποτα’, λέει μέσα της, φοβούμενη ότι αν το έκανε αυτό, εκείνος θα αναστατωνόταν τόσο πολύ ώστε θα άρχιζε να πίνει πάλι. Επειδή αυτός δεν βρίσκεται σε κατάσταση τέτοια ώστε να μπορεί να πάει στην δουλειά, εκείνη τηλεφωνεί στον εργοδότη για να τον δικαιολογήσει.

Ελπίζει, χωρίς να το πολυπιστεύει, ότι θ’ αρχίσει να πίνει λιγότερο. Πράγματι προσπαθεί απελπισμένα να του ελέγξει το ποτό του. Κρύβει το ποτό ή το χύνει.

Περιορίζει τις κοινωνικές του συναναστροφές, φοβούμενη ότι η αμηχανία που θα του προκαλέσουν θα τον κάνει να πιει περισσότερο. Και δεν έχει κοινωνικές συναναστροφές χωρίς αυτόν, φοβούμενη ότι θα θυμώσει και θα πιει ακόμη πιο πολύ.

Κι όμως, παρά τις προσπάθειες της, εκείνος συνεχίζει να πίνει! Γιατί; Δεν κάνει ότι μπορεί για να τον βοηθήσει; Πράγματι, χωρίς να το συνειδητοποιεί, καθιστά τη βελτίωση του ακόμη δυσκολότερη. Δεν είναι μόνο ο σύζυγος της εκείνος που χρειάζεται βοήθεια—χρειάζεται και εκείνη!

Μήπως τα παραπάνω περιγράφουν μια οικογένεια που γνωρίζετε, ίσως ακόμη τη δική σας οικογένεια; Αν ναι, ίσως αναρωτιέστε, ‘Γιατί λέτε ότι η σύζυγος χρειάζεται επίσης βοήθεια;’

Η Επίδραση Πάνω στην Οικογένεια

Ο αλκοολισμός έχει τρομακτική συναισθηματική επίδραση σε όλη την οικογένεια. Η σύζυγος, για παράδειγμα, είναι ο καθρέφτης του αλκοολικού.

Λόγου χάρη, ένα κοινό σύμπτωμα του αλκοολισμού είναι η άρνηση ότι υπάρχει το πρόβλημα του αλκοολισμού. Ωστόσο, συχνά τα μέλη της οικογένειας αρνούνται το πρόβλημα, ίσως επειδή φοβούνται την ατίμωση. Έτσι αν ο σύντροφος σας έχει πρόβλημα με το ποτό, μήπως βρίσκετε τον εαυτό σας να εφευρίσκει «δικαιολογίες» για κάθε φορά που πίνει;

Και δεν είναι αυτό μόνο. Καθώς οι προσπάθειες σας να ελέγξετε το ποτό του συντρόφου σας συναντούν την επανειλημμένη αποτυχία, ίσως μέσα σας αυξάνουν τα αισθήματα της ανεπάρκειας, της ανησυχίας. Ή, ακόμη χειρότερο—μήπως μέσα σας στεριώνει η μνησικακία και η πίκρα; «Πολλές φορές ευχόμουν να είχα πεθάνει», ομολόγησε μια απελπισμένη σύζυγος.

Ώστε δεν είναι να απορεί κανείς που και σεις μπορεί να υποφέρετε από τα ίδια αρνητικά συναισθήματα όπως και ο αλκοολικός—ανησυχία, φόβος, θυμός, ενοχή, εκνευρισμός, απογοήτευση, ένταση, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ναι, συχνά ο άλλος σύζυγος χρειάζεται βοήθεια επίσης.

Και τι θα πούμε για τα παιδιά; Είναι αποκαρδιωτικό να βλέπει κανείς τις διαρκείς συναισθηματικές πληγές που αποκτούν. Σημειώστε τι είπαν μερικά παιδιά αλκοολικών στο Ξύπνα!.

«Πάντα βρισκόμουν στη μέση. Μια φορά, όταν ήμουν εννέα χρονών, η μαμά είχε πιει και ο μπαμπάς καβγάδισε άσχημα μαζί της. Η μαμά άρχισε να τα μαζεύει για να φύγει. Έγινα σαν υστερική, κι αρπάζοντας τη φούστα της την παρακαλούσα να μη φύγει.»

«Όλοι το ήξεραν. Θυμάμαι που πηγαίνοντας για το σχολείο άκουγα τα αγόρια να γελάνε και να φωνάζουν, ‘Ο πατέρας σου είναι ένας μπεκρούλιακας!’»

«Ανάπτυξα ένα συναίσθημα κατωτερότητας. Κατηγορούσα τον εαυτό μου.»

«Εξακολουθώ να έχω μεγάλη αίσθηση ανασφάλειας, αμφιβάλλοντας για την ικανότητα μου, μειώνοντας τον εαυτό μου, αγανακτώντας με τον εαυτό μου.»

Είναι εύκολο να δούμε γιατί τα παιδιά αυτά γίνονται πιο νευρικά, κλείνονται στον εαυτό τους και δεν είναι πολύ συνομιλητικά. Συχνά καταστέλλουν και αρνούνται το θυμό, το φόβο, την απογοήτευση και τη μοναξιά. Αλλιώς πονάνε πάρα πολύ. Ναι, και τα παιδιά επίσης χρειάζονται βοήθεια.

Έτσι, εσείς—το μέλος της οικογένειας—μπορεί να χρειάζεται (1) να διατηρήσετε τη δική σας συναισθηματική υγεία και (2) να μάθετε με ποιον τρόπο ν’ αντιμετωπίζετε καλύτερα τον αλκοολικό.

Μάθετε τα Γεγονότα

Αρχίστε πληροφορώντας τον εαυτό σας για τον αλκοολισμό. Η τοπική βιβλιοθήκη ή κάποιο κέντρο πληροφορήσεως για τον αλκοολισμό μπορεί να σας προσφέρουν την ύλη που θα σας βοηθήσει. Η συνομιλία με άλλους που έχουν επίσης κάποιο παρόμοιο πρόβλημα μπορεί να σας δώσει πρακτικές οδηγίες για το τι να κάνετε.

Ίσως το μεγαλύτερο ερώτημα στη διάνοια σας είναι, ‘τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω τον αλκοολικό;’ Αλλά προτού βοηθήσετε τον αλκοολικό, ίσως χρειάζεσθε εσείς βοήθεια για να απαλλαγείτε από τα αρνητικά αισθήματά σας. Γι’ αυτό πρώτα μάθετε με ποιον τρόπο έχει επηρεάσει εσάς ο αλκοολισμός. Αλλιώς πιθανόν δεν θα καταφέρετε να πλησιάσετε τον αλκοολικό!

Κατόπιν, μάθετε την καλύτερη προσέγγιση στον αλκοολικό! Ίσως αρχικά αντιδρούσατε με τον τρόπο που αντιδρούσε η σύζυγος που αναφέραμε στην αρχή. Αλλά οι προσπάθειες αυτές συχνά συμβάλλουν μάλλον στην επιδείνωση του αλκοολισμού παρά στη θεραπεία του. Γιατί; Γιατί εμποδίζει τον αλκοολικό να δει την πραγματικότητα της καταστάσεως του (ή της). Κρύβεται πίσω από το τεράστιο τείχος της άρνησης. Ώστε με το να του αποκρύβετε τις συνέπειες του ποτού συνήθως τον κάνετε να συνεχίζει να αρνείται το πρόβλημα και να συνεχίζει να πίνει.

Καθοδηγώντας τον Αλκοολικό για να Βοηθηθεί

Αν και δεν μπορείτε να εξαναγκάσετε κάποιον αλκοολικό να αρχίσει τη θεραπεία, μπορείτε να τον κάνετε να θέλει τη βοήθεια. Άλλα με ποιον τρόπο;

Κατά βάση υπάρχουν δύο προσεγγίσεις: (1) επιτρέψτε του να νιώσει τις συνέπειες του ποτού και (2) κάντε τον να αντιμετωπίσει άμεσα τα γεγονότα που έχουν σχέση με τη μέθη. Ακόμη και όταν βρίσκεται στη χειρότερη του κατάσταση, ο αλκοολικός μπορεί να δεχτεί κάποιο βαθμό της πραγματικότητας, αν του την παρουσιάζετε μ’ έναν τρόπο που να μπορεί να τη δεχτεί!

Ωστόσο προτού συζητήσουμε τις δύο αυτές μεθόδους, κάτι που πρέπει να προσέξετε: Ή παρέμβαση αυτή απαιτεί να είστε πληροφορημένοι για τον αλκοολισμό και να έχετε τη συναισθηματική δύναμη να εφαρμόσετε τη γνώση αυτή.

Τώρα τι σημαίνει να κάνετε τον αλκοολικό να αισθανθεί τις συνέπειες της μέθης του; Δεν σημαίνει να τον τιμωρήσετε αλλά να είστε σταθεροί. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, ας αναφερθούμε στη σύζυγο που περιγράψαμε στην αρχή. Σημειώστε τι συνέστησε σε μια συνέντευξη που έδωσε στο Ξύπνα! ο Δρ Γουίν Σπρενκλ, διευθυντής συμβουλών σ’ ένα πετυχημένο κέντρο αντιμετωπίσεως του αλκοολισμού.

● Τι θα μπορούσε να κάνει όταν ο σύζυγός της σωριάστηκε δίπλα της στο πάτωμα; «Γενικά, είναι πολύ σημαντικό να μην καλύπτει η οικογένεια το πρόβλημα ώστε να μην ξέρει ο αλκοολικός τι έχει συμβεί. Έτσι αν εκείνος σωριάστηκε δίπλα της στο πάτωμα και ξυπνήσει το επόμενο πρωί φορώντας τις πυτζάμες του στο κρεβάτι, ποτέ δεν θα καταλάβει τι έχει συμβεί.» Γι’ αυτό, ανάλογα με τις περιστάσεις, θα μπορούσε να τον αφήσει να κοιμηθεί ακριβώς εκεί που σωριάστηκε. Το επόμενο πρωί, καθώς θα ξυπνήσει πάνω στο πάτωμα, θα έρθει αντιμέτωπος με την πραγματικότητα της κατάστασης του.

● Όταν εκείνος δεν μπορεί να θυμηθεί τη συμπεριφορά του την προηγούμενη μέρα τι θα μπορούσε να κάνει εκείνη; «Να είναι ειλικρινής μαζί του, αλλά όχι θυμωμένη. ‘Να τι συνέβη χθες το βράδυ και να ποια ήταν η επίδραση αυτού που συνέβη επάνω μου.’» Αν και εκείνος μπορεί να θυμώσει, εκείνη μ’ αυτόν τον τρόπο τον βοηθάει να δει ότι η συμπεριφορά του δεν είναι συμπεριφορά που αρμόζει σε μια υγιή οικογένεια.

● Τι θα πούμε για την απομόνωση της συζύγου; «Νομίζω ότι το πιο σημαντικό πράγμα για την οικογένεια είναι απλώς να συνεχίσουν τη ζωή τους όσο καλύτερα μπορούν. Ο αλκοολικός μ’ αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζει ολοένα και περισσότερο τη μεγάλη αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτόν και στην υπόλοιπη οικογένεια. Συχνά αυτό θα καταλήξει στο να πει τελικά, ‘Καταλαβαίνω ότι έχω κάποιο πρόβλημα και χρειάζομαι κάποια βοήθεια!’» Ώστε, αν εκείνη κάνει κοινωνικές συναναστροφές χωρίς εκείνον, θα μπορούσε ευγενικά να του υπενθυμίσει πόσο θα ήθελε να βρίσκεται μαζί της, αλλά ότι το πρόβλημα που έχει με το ποτό το εμποδίζει αυτό.

Και τι θα πούμε για τη δεύτερη μέθοδο—την αντιμετώπιση; Στο βιβλίο του Θα Σταματήσω Αύριο, ο Βέρνον Ε. Τζόνσον συστήνει τα ακόλουθα:

Εκείνοι που έρχονται αντιμέτωποι με τον αλκοολικό θα πρέπει να είναι τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του (ή της). Με τη βοήθεια ενός ενδεδειγμένου συμβούλου, το κάθε μέλος της οικογένειας ετοιμάζει έναν κατάλογο που περιγράφει με εξαντλητικές λεπτομέρειες τη συμπεριφορά του αλκοολικού. Καθορίζεται η ημερομηνία και η ώρα που είναι πιθανόν ο αλκοολικός να είναι νηφάλιος. Τότε, με τρόπο που αντανακλά το βαθύ τους ενδιαφέρον, το κάθε μέλος αρχίζει να διαβάζει δυνατά τον κατάλογό του. Αν και ο αλκοολικός στην αρχή μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, εκείνοι εξακολουθούν σταθερά. Ο σκοπός είναι να κάνουν τον αλκοολικό να δεχτεί αρκετό μέρος της πραγματικότητας ώστε να δει ότι έχει ανάγκη από βοήθεια.

Πού Μπορεί να βρεθεί Βοήθεια;

Μερικά μέλη της οικογένειας στρέφονται μαζί με τον αλκοολικό για βοήθεια σ’ ένα κέντρο αντιμετωπίσεως του αλκοολισμού, όπου μπορεί επίσης να εγγραφεί στο πρόγραμμα της θεραπείας και η οικογένεια του. Με ποιον τρόπο μπορεί να βοηθήσει αυτό; Μέχρι σήμερα τα μέλη της οικογένειας μπορεί να έχουν συσσωρεύσει επώδυνες αναμνήσεις και συναισθήματα. Αν δεν εννοούν τα δικά τους συναισθήματα δύσκολα θα μπορέσουν να εννοήσουν τα συναισθήματα του αλκοολικού. Έτσι, συχνά οι βασικοί σκοποί της θεραπείας είναι: Να αναγνωρίσει και να δεχτεί ο καθένας τα δικά του συναισθήματα (για να υπερνικήσετε τα αρνητικά σας συναισθήματα πρέπει πρώτα να τα αντιμετωπίσετε)· να κατανοήσει καθένας τα συναισθήματα του άλλου ατόμου και με ποιον τρόπο οι πράξεις του τον (ή την) επηρεάζουν συναισθηματικά· και να εφαρμόσει τη γνώση αυτή, μαθαίνοντας έτσι με ποιον τρόπο να ενεργεί καλύτερα.

‘Αλλά τι θα γίνει αν ο αλκοολικός αρνηθεί να δεχτεί τη βοήθεια;’ μπορεί να ρωτήσετε. Είτε συμβεί αυτό είτε όχι, ίσως χρειάζεστε εσείς βοήθεια για να αντιμετωπίσετε και να υπερνικήσετε τα αρνητικά σας συναισθήματα. Για μια τέτοια βοήθεια, μερικές οικογένειες στρέφονται σε τοπικές ομάδες που αποτελούνται από μέλη οικογενειών που έχουν κάποιον αλκοολικό. Οι ομάδες αυτές επιχειρούν να παράσχουν κατανόηση και ενόραση στα προβλήματα της ζωής με τον αλκοολικό. Βέβαια, οι ομάδες αυτές δεν υπάρχουν σ’ όλα τα μέρη του κόσμου.b Άλλοι, που συνειδητοποιούν τη συναισθηματική τους ανάγκη για βοήθεια, στρέφονται σε μια άλλη πηγή.

«Η γνώση της αλήθειας από τη Βίβλο με βοήθησε να αντιμετωπίσω πετυχημένα το πρόβλημα», λέει η Αν η οποία έζησε με έναν αλκοολικό άπιστο σύντροφο για 30 χρόνια. Επειδή είναι Μάρτυρας του Ιεχωβά, μελετάει τακτικά τη Βίβλο και προσπαθεί να την εφαρμόζει στη δική της κατάσταση. Ενώ αυτό δεν εξαλείφει το πρόβλημα της, τη βοηθάει όμως παρά την κατάσταση αυτή να είναι ευτυχισμένη. Και αυτό μπορεί να βοηθήσει και σας επίσης. Με ποιον τρόπο;

Καταρχή, η εφαρμογή των Βιβλικών αρχών μπορεί να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε τα αρνητικά συναισθήματα και έτσι να σας κάνει να είστε πιο ευτυχισμένος παρά την κατάσταση σας. Όμως, για να το κάνετε αυτό, απαιτείται ισχυρή πίστη ότι ο Θεός θα κάνει αυτά που έχει υποσχεθεί. (Εβραίους 11:1, 6) Ας εξετάσουμε μερικά παραδείγματα.

Ανησυχία : Μήπως αντιμετωπίζετε οικονομικά προβλήματα που οφείλονται στο γεγονός ότι ο αγαπημένος σας μεθάει και ανησυχείτε εξαιρετικά με ποιον τρόπο θα αντιμετωπίσετε τις ανάγκες σας; «Μη μεριμνάτε»,c συμβουλεύει ο Ιησούς για τις ανάγκες της ζωής. «Επειδή εξεύρει ο Πατήρ σας ο ουράνιος ότι έχετε χρείαν πάντων τούτων» και είναι σε θέση και οπωσδήποτε θα προμηθεύσει τα αναγκαία σ’ εκείνους που έχουν κάνει τη λατρεία του κεντρικό ενδιαφέρον στη ζωή τους. (Ματθαίος 6:25-34) Ο Ιησούς κατόπιν δίνει μια πάρα πολύ πρακτική υπόδειξη για την καταπολέμηση της ανησυχίας—να αρκείστε στα προβλήματα της μέρας κάθε φορά. Γιατί να προσθέτετε τις ανησυχίες της αυριανής μέρας στη σημερινή; Εκτός απ’ αυτό, όπως τοποθέτησε το θέμα ένας λόγιος της Βίβλου: «Το πραγματικό μέλλον σπάνια είναι τόσο κακό όσο οι φόβοι μας για το μέλλον.»

Ωστόσο, απλώς η γνώση των λόγων του Ιησού δεν ανακουφίζει από την ανησυχία. Πρέπει να τα εφαρμόζετε κιόλας και εδώ ακριβώς είναι το σημείο που υπεισέρχεται η αληθινή πίστη. Η ικανότητα του Θεού και η υπόσχεση του ότι θα παρέχει τα αναγκαία στους δούλους του είναι βέβαιη. Η μόνη ερώτηση είναι: Έχουμε απόλυτη πεποίθηση ότι στο βαθμό που εργαζόμαστε με επιμέλεια για να κάνουμε το μέρος μας ο Θεός θα κάνει το δικό του μέρος;

Ενοχή: Έχετε αρνητικά αισθήματα και στάση που σας κάνουν να αισθάνεστε ενοχή; Είναι αλήθεια ότι έχετε τις ατέλειες σας και ο Θεός δεν παραβλέπει την εσφαλμένη συμπεριφορά. Όμως η Βίβλος μάς διαβεβαιώνει θερμά: «Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών [στον Θεό], είναι πιστός και δίκαιος, ώστε να συγχώρηση εις ημάς τας αμαρτίας.» (1 Ιωάννου 1:9· Παροιμίαι 28:13) Υπάρχει αληθινά κανένας λόγος να πιστεύετε ότι ο Θεός δεν θα το κάνει αυτό στην περίπτωση σας, δεδομένου ότι εσείς κάνετε το μέρος σας; Ο Θεός θα ενεργήσει ακριβώς όπως έχει υποσχεθεί. Αλλά δεν πρόκειται να αισθανθείτε καλύτερα, εκτός και έχετε σταθερή πίστη σ’ αυτό.

Η μελέτη του Λόγου του Θεού μπορεί επίσης να σας φέρει σε κατάσταση τέτοια ώστε να λάβετε τη βοήθεια του αγίου πνεύματος του Θεού. Και αυτό το πνεύμα θα σας στολίσει με θετικές ιδιότητες, όπως είναι ‘η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η καλοσύνη, η πραότητα και η εγκράτεια.’ (Γαλάτας 5:22, 23) Τι πανίσχυρη βοήθεια για την υπερνίκηση των αρνητικών συναισθημάτων! Ωστόσο, πρέπει να ‘ζητάτε συνεχώς’ από τον Θεό να σας δώσει το πνεύμα του. (Λουκάς 11:5-13) Και, εδώ ξανά, απαιτείται σταθερή πίστη. Όπως είπε ο Ιησούς: «Πάντα όσα προσευχόμενοι ζητείτε, πιστεύετε ότι λαμβάνετε, και θέλει γείνει εις εσάς.»—Μάρκος 11:24.

Θα θέλατε να μάθετε πώς να αποκτήσετε αυτό το είδος της πίστης; Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ευχαρίστως θα σας βοηθήσουν. Ίσως ακόμη βρείτε ανάμεσα τους άτομα που έχουν περάσει από τα ίδια προβλήματα και που συνεπώς θα μπορούσαν να σας παράσχουν κατανόηση και βοήθεια από τις Γραφές. Να έχετε στο νου σας ότι η εξωτερίκευση των προβλημάτων τείνει να μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα Ώστε η απροσχημάτιστη συζήτηση των συναισθημάτων σας με κάποιον που καταλαβαίνει την κατάστασή σας μπορεί να είναι μεγάλη βοήθεια.

Αν ήδη σχετίζεστε με τους μάρτυρες του Ιεχωβά και χρειάζεστε βοήθεια για να ισχυροποιήσετε την πίστη σας, γιατί να μη ζητήσετε από κάποιον Χριστιανό επίσκοπο βοήθεια; Οι αφιερωμένοι αυτοί άνδρες είναι ‘πρόθυμοι’ και ‘ζηλωτές’ για να βοηθούν τους συγχριστιανούς τους με οποιονδήποτε τρόπο μπορούν.—1 Πέτρου 5:1-3.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 17]

Η απόκρυψη ή η προστασία των αλκοολικών συνήθως τους βοηθάει να συνεχίζουν να αρνούνται το πρόβλημα και να συνεχίζουν να πίνουν

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 18]

«Νομίζω ότι το σημαντικό πράγμα είναι η οικογένεια να συνεχίσει τη ζωή της όσο καλύτερα μπορεί»

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]

«Η γνώση της αλήθειας από τη Βίβλο με οδήγησε να αντιμετωπίσω πετυχημένα το πρόβλημα»

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

Αν ο αγαπημένος σας συμφωνεί να βοηθηθεί, πώς μπορείτε να υποστηρίξετε τη θεραπεία του;

Τα ναι . . .

● Να είστε υπομονετικός, καλός, ευγενικός

● Να είστε χαρούμενος και ενθαρρυντικός

● Να επιτρέπετε στον αλκοολικό να αναλαμβάνει ευθύνη όταν αισθάνεται ότι είναι έτοιμος να το κάνει αυτό

● Να είστε ειλικρινής με τα παιδιά σας για την κατάσταση του αγαπημένου σας

Τα όχι . . .

● Μην αναμοχλεύετε το παρελθόν

● Μην περιτριγυρίζετε κατασκοπευτικά τον αλκοολικό

● Μην προσπαθείτε να τον (ή την) προστατεύσετε από καταστάσεις μέθης

● Μην πανικοβάλλεστε αν υπάρξει υποτροπή· ο αγαπημένος σας θα χρειαστεί την συμπονετική σας υποστήριξη

[Πίνακας στη σελίδα 20]

Η εφαρμογή των Βιβλικών αρχών μπορεί να σας ισχυροποιήσει και να σας βοηθήσει

Αν «αισθανεστε . . . Τότε διαβάστε . . .

Πίκρα, μνησικακία ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐Εφεσίους 4:32· Κολοσσαείς 3:13, 14

Φόβο ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐Ψαλμός 9:9, 10· Φιλιππησίους 4:6, 7, 13