Μήπως το Παιδί Σας Έχει Προβλήματα με τη Μάθηση;

Σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά γίνεται η διάγνωση ότι έχουν αδυναμία μάθησης. Μήπως ο χαρακτηρισμός αυτός δεν εφαρμόζεται σωστά σε πάρα πολλά παιδιά; Πώς μπορείτε να ξέρετε αν το παιδί σας έχει αδυναμία μάθησης;

Η ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ είναι λέξεις που έχουν γίνει πολύ γνωστές στην τελευταία δεκαετία περίπου. Περιγράφουν μια ποικιλία καταστάσεων που μπορούν να δυσκολέψουν τα φυσιολογικά έξυπνα παιδιά για ν’ αποκτήσουν ικανότητες σε μια ή περισσότερες δεξιότητες που είναι σπουδαίες για τη μάθηση. Τα παιδιά αυτά έχουν φυσιολογική όραση και ακοή και προφανώς καμιά σωματική αναπηρία. Όμως υπάρχει κάποιο χάσμα ανάμεσα σ’ αυτά που μπορούν να κάνουν και σ’ αυτά που καταφέρνουν.

Η αιτία; Δυστυχώς η έρευνα δεν έχει οριστικά καταλήξει κάπου. Αλλά μερικές διαπιστώσεις τονίζουν ότι υπάρχει κάποια κακή λειτουργία σ’ ένα τμήμα του εγκεφάλου η οποία έχει προκληθεί από τραυματισμό πριν, στη διάρκεια ή μετά τη γέννηση· πρόωρη γέννηση· αρρώστια της μητέρας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης· μακρές ωδίνες τοκετού ή δύσκολους τοκετούς. Επομένως, η αδυναμία μάθησης μερικές φορές συνδέεται με ασήμαντες διαταραχές του εγκεφάλου. Μπορεί να περιλαμβάνουν κάποιο ελάττωμα στην αντίληψη, δηλαδή, το παιδί να δυσκολεύεται να εκφράσει πληροφορίες που έρχονται σ’ αυτό μέσω των αισθήσεών του. Υπάρχει επίσης απόδειξη ότι το πρόβλημα μπορεί να είναι κληρονομικό, όπως δείχνει η μεγάλη συχνότητα εμφάνισης αυτού του προβλήματος στα αγόρια παρά στα κορίτσια.

Σημάδια και Συμπτώματα

Όποια κι αν είναι η αιτία, το παιδί που έχει αδυναμία μάθησης αντιμετωπίζει ένα πολύ πραγματικό πρόβλημα. Και αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς και διάφορους τρόπους. Φυσικά, δεν υπάρχει κανένα μεμονωμένο υπόδειγμα συμπεριφοράς που να χαρακτηρίζει το παιδί που έχει αδυναμία μάθησης. Ούτε δύο παιδιά δεν μπορούν να μάθουν ή να συμπεριφερθούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Στη συνέχεια αναφέρονται μερικά από τα συμπτώματα, τα οποία μπορεί να διαφέρουν από ήπια μέχρι σοβαρά.

● Προβλήματα Οπτικής Αντίληψης: «Δεν μπορώ να δω τα γράμματα στον πίνακα», λέει το παιδί. Όμως οι εξετάσεις όρασής του δείχνουν ότι μπορεί να δει φυσιολογικά. Μήπως θέλει να δικαιολογήσει το ότι δεν μελετάει; Αν έχει αδυναμία μάθησης, μπορεί ν’ αντιμετωπίζει προβλήματα οπτικής αντίληψης. Δηλαδή, μπορεί να δυσκολεύεται να πει αυτά που βλέπει. Μολονότι βλέπουμε με τα μάτια μας, καταλαβαίνουμε αυτά που βλέπουμε, όχι με τα μάτια μας, αλλά με τον εγκέφαλο μας.

Έτσι το διάβασμα και το γράψιμο μπορεί να του δημιουργήσουν προβλήματα. Στο διάβασμα μπορεί να πηδάει λέξεις. Λέξεις που αρχίζουν με το ίδιο γράμμα μπορεί ν’ αντικατασταθούν από άλλες («σχήμα» αντί για «στίγμα»). Μπορεί ν’ αλλάξει τη σειρά των γραμμάτων καθώς διαβάζει («τώρα» αντί «ρώτα»). Γράφοντας μπορεί να αντιστρέψει τα γράμματα («ήταν» αντί «νάτη»).

● Προβλήματα Ακουστικής Αντίληψης: «Δεν σε άκουσα», απαντάει όταν το ρωτάς γιατί δεν έκανε αυτό που του είπες. Όμως οι εξετάσεις της ακοής του δείχνουν ότι ακούει φυσιολογικά. Πραγματικά δεν σας άκουσε; Ή είναι ισχυρογνώμων, και παρακούει εσκεμμένα;

Αν έχει προβλήματα ακουστικής αντίληψης, τότε με μια έννοια είναι κουφό—εσωτερικά. Μπορεί ν’ ακούει μπερδεμένες λέξεις από τα λόγια που λένε άλλοι άνθρωποι. Το «μπέρδεμα» που ακούει του φέρνει σύγχυση και μπορεί να το κάνει ν’ αντιδρά μ’ έναν επιθετικό τρόπο. Αν του δοθούν αρκετές οδηγίες, μπορεί στην πραγματικότητα ν’ ακούσει μόνο μία. Αλλά, και πάλι, άλλες φορές μπορεί να τις ακούσει όλες και να τις αντιληφθεί όλες ο εγκέφαλός του.

● Προβλήματα Γλώσσας: Μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε από τα πράγματα που ακούμε. Αλλά ένα παιδί που έχει προβλήματα ακουστικής αντίληψης πιθανόν να μην έχει ποτέ ακούσει με πλήρη ή φυσιολογική έννοια. Το αποτέλεσμα θα είναι να μην μπορεί να εκφράσει τις δικές του απόψεις καλά. Μερικές φορές οι λέξεις και οι ιδέες αντιστρέφονται. «Μαμά, το αυτοκίνητο πάει πίσω», μπορεί να πει. Αλλά το αυτοκίνητο στην πραγματικότητα πηγαίνει μπροστά.

● Προβλήματα Οπτικής και Ακουστικής Μνήμης: Οι δυσκολίες οπτικής και ακουστικής μνήμης συχνά ακολουθούν ένα παιδί που έχει προβλήματα είτε οπτικής είτε ακουστικής αντίληψης. Έτσι, μπορεί να μη μπορεί να θυμάται τι έχει πει προφορικά, ή την τάξη με την οποία του είπαν να κάνει μερικά πράγματα. Όταν δεν υπάρχει οπτική μνήμη, θα δυσκολεύεται να θυμάται τι διαβάζει και πού βάζει τα διάφορα πράγματα.

● Χάνει την Αίσθηση του Χρόνου και του Χώρου: Το παιδί που έχει αδυναμία μάθησης μπορεί να χάνει την αίσθηση του χώρου, δηλαδή, να μπερδεύει το πάνω-κάτω, αριστερά-δεξιά, από πάνω-από κάτω ή μέσα-έξω. Για να το πούμε απλά, πώς θα μπορούσε να καταλάβει ότι το ράφι είναι πάνω, αν δεν είναι βέβαιος ότι τα πόδια του είναι κάτω; Αν του ζητήσετε να βάλει την εφημερίδα μέσα στο κουτί, αυτό τη βάζει κάτω από το κουτί.

Η αντίληψη του για το ίδιο του το σώμα είναι φτωχή· δεν μπορεί να υπολογίσει πόσο χώρο καταλαμβάνει. Το αποτέλεσμα είναι να υποτιμά συχνά τον εαυτό του. Λίγο παραξενεύει το γεγονός ότι είναι συχνά αδέξιος—πολύ περισσότερο απ’ όσο τα άλλα παιδιά της ηλικίας του.

Συνήθως δεν έχει και αίσθηση του χρόνου. Φαίνεται ζαλισμένος για το χτες, το σήμερα και το αύριο. Ίσως να διερωτάστε αν θα μάθει ποτέ να βάζει σε σειρά τις μέρες της εβδομάδας ή τους μήνες του χρόνου.

● Φτωχός Μυϊκός Συντονισμός: Ένα παιδί που έχει αδυναμία μάθησης μπορεί να στερείται λεπτές ικανότητες. Μπορεί να δυσκολεύεται υπερβολικά να κόψει κάτι, να το χρωματίσει και να το ζωγραφίσει. Δεν μπορεί να δέσει τα παπούτσια του, να ντυθεί ή να κόψει με το μαχαίρι την τροφή του ενώ άλλα παιδιά της ηλικίας του από πολύ νωρίτερα έχουν μάθει αυτά τα πράγματα. Τα αθλήματα τον δυσκολεύουν—δεν μπορεί να συντονίσει τη ρακέτα και το μπαλάκι.

● Άκαμπτος και Αλύγιστος: Το παιδί που έχει αδυναμία μάθησης έχει την τάση να γίνεται αλύγιστος και άκαμπτος. Θέλει αυτό που θέλει όταν αυτό το θέλει, άσχετα με το τι γίνεται γύρω του. Δεν βλέπει τα πράγματα σαν σύνολο· βλέπει τις λεπτομέρειες και χάνει την εικόνα. Γίνεται πολύ ανήσυχο όταν διακόπτεται η φυσιολογική ρουτίνα.

«Δεν Μπορείτε να Κάνετε Κάτι Γι’ Αυτό το Παιδί;»

Μήπως απορείτε που ένα τέτοιο παιδί θυμώνει, απογοητεύεται και έχει νευρικά ξεσπάσματα; Στο κάτω-κάτω, μπορεί να «ακούει» και να «βλέπει» λίγα πράγματα μόνο από τις πληροφορίες. Μπορεί να είναι ασυντόνιστο και να το λένε χαζό οι συμμαθητές του. Και το χειρότερο απ’ όλα, μπορεί να μην τον καταλαβαίνουν ούτε οι γονείς του ούτε ο δάσκαλός του.

Είναι αλήθεια πως δεν είναι εύκολο να ζει κανείς μ’ ένα παιδί του οποίου η αντίληψη και η αίσθησή του για το χρόνο δεν λειτουργούν τις περισσότερες φορές. Ένας τέτοιος γονιός μπορεί ν’ ανησυχεί και ν’ απογοητεύεται πιο συχνά απ’ ότι άλλοι γονείς. Δυστυχώς, όμως, συχνά οι άλλοι επικρίνουν και τη δύσκολη θέση τους. «Δεν μπορείτε να κάνετε κάτι γι’ αυτό το παιδί;» μπορεί να ρωτήσει κάποιος επικριτικός παρατηρητής.

Ο γονιός μπορεί να καταλαβαίνει πως κάτι φταίει με το παιδί του, αλλά δεν μπορεί να καταλάβει τι. Ωστόσο, είναι πολύ σπουδαίο να γίνει από νωρίς η διάγνωση. Αν δεν του δοθεί κάποια θεραπεία, το παιδί μπορεί να κλειστεί στον εαυτό του και να αποξενωθεί, και να μη φτάσει ποτέ στην πλήρη δυνατότητά του.

«Γιατρέ, Το Παιδί Μου Έχει Όλα τα Συμπτώματα»

Αυτά μπορεί να πει ένας θλιμμένος γονιός κρατώντας γερά στα χέρια του ένα άρθρο περιοδικού που μιλάει για τις αδυναμίες μάθησης. Στην κυριολεξία σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά γίνεται διάγνωση ότι έχουν «αδυναμία μάθησης.» Μερικά παιδιά, φυσικά, έχουν. Αλλά θα έπρεπε ο χαρακτηρισμός αυτός να δίνεται στα τυφλά σε τόσο πολλά παιδιά;

«Πολλά παιδιά χαρακτηρίζονται ΑΜ [ανίκανα μάθησης] ενώ δεν έχουν τίποτα τέτοιο,» λέει ο ψυχίατρος Τόμας Π. Μίλλαρ. Γιατί αυτός ο λανθασμένος χαρακτηρισμός; «Ένας λόγος, όπως εξηγεί ο Μίλλαρ, είναι ότι «οι γονείς δεν παραδέχονται ότι μπορεί αυτοί να φταίνε.» Ο ανήσυχος γονιός λέει: «Ο λόγος που το παιδί μου δεν μαθαίνει καλά δεν είναι πως εγώ δεν είμαι καλός γονιός. Όχι, ο λόγος είναι πως το παιδί έχει αδυναμία μάθησης.» Αλλά έχει; Ή μήπως πρόκειται για «ανίκανο γονιό»;

Ή, μήπως πρόκειται για «ανίκανο δάσκαλο;» Η Δρ Μπάρμπαρα Μπέιτμαν, μια αναγνωρισμένη αυθεντία στις αδυναμίες μάθησης, λέει: «Η αδυναμία μάθησης έχει γίνει μια απίστευτα πετυχημένη δικαιολογία για την αποτυχία των δημόσιων σχολείων να διδάξουν επαρκώς τα παιδιά που έχουν πραγματικά ανάγκη καλής διδασκαλίας.»

Μια άλλη λέξη που χρησιμοποιείται συνήθως είναι η υπερδραστηριότητα (ή, υπερκίνηση), η οποία συνδέεται συχνά με αδυναμίες της μάθησης.a Τι είναι η υπερδραστηριότητα; Σύμφωνα με μια είδηση που δημοσίευσε η Ακαδημία της Ορθομοριακής Ψυχιατρικής, είναι «μια σωματική δραστηριότητα που φαίνεται να εξαναγκάζεται—σαν να υπήρχε ένα ‘εσωτερικό ξέσπασμα’—έτσι ώστε η δραστηριότητα αυτή ξεπερνά τον έλεγχο του παιδιού, σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά.» Τα συμπτώματα; Σύντομη διάρκεια προσοχής σε κάτι, εύκολα αφαιρείται, κινείται αυθόρμητα από τη μια μεριά στην άλλη, δύσκολα συγκεντρώνει την προσοχή του σ’ ένα πράγμα, δεν μπορεί να καθίσει ακίνητος.

«Αυτά μοιάζουν μ’ αυτά που έχει το παιδί μου,» μπορεί να πει ένας γονιός. Αλλά μη βιάζεστε να κάνετε διάγνωση για το παιδί σας. Το γεγονός ότι είναι ακούραστο, ενεργητικό ή νευρόσπαστο δεν σημαίνει κατανάγκη ότι είναι και υπερδραστήριο. Μπορεί να υπάρχει κάποια άλλη αιτία—αλλεργία σε κάποια τροφή, έλλειψη ύπνου ή ακουστικό ή οπτικό πρόβλημα.

Φυσικά, η αδυναμία μάθησης μαζί με την υπερδραστηριότητα είναι πραγματικά προβλήματα, μολονότι οι αριθμοί αυτών που τα έχουν παραφουσκώνονται. Τι πρέπει να κάνετε αν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας έχει αδυναμία μάθησης; Ζητήστε τη συμβουλή του γιατρού. Ένα παιδί δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται ότι είναι «ανίκανο για μάθηση» αν δεν του γίνει προσεχτική εξέταση.

Μιλήστε καθαρά με το δάσκαλο του παιδιού σας. Μη φοβηθείτε να του κάνετε ερωτήσεις. Βεβαιωθείτε ότι πρόκειται για αδυναμία μάθησης και όχι για αδυναμία διδασκαλίας. Διαπιστώστε τι είναι και τι μπορεί να γίνει γι’ αυτό. Μερικές φορές η απλή κατανόηση ενός προβλήματος μπορεί να βοηθήσει. Όταν γίνει η διάγνωση, τι ακολουθεί;

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Απογοητευμένος—Γιατί;