«Ανεβαίνοντας!»

ΟΙ Γερμανοί το αποκαλούν Φάρστουλ και οι Ισπανοί ασένσορ. Οι Βρετανοί το ονομάζουν λιφτ, οι Αμερικάνοι ελεβέιτορ και οι Έλληνες ανελκυστήρα. Αλλά όποιο όνομα κι αν του δώσετε, είναι μια συσκευή που υπάρχει σε ένα υψηλό κτίριο και σου δίνει το συναίσθημα ότι πέφτεις στο κενό.

Αλλά πού θα βρισκόμαστε χωρίς τους ανελκυστήρες; Έχετε σκεφτεί ποτέ πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν δεν τους είχαμε; Χωρίς ανελκυστήρες, οι ουρανοξύστες δε θα είχαν καμιά πρακτική αξία. Και τι θα πούμε για τα εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο που μένουν σε υψηλά κτίρια; Πώς θα τα έβγαζαν πέρα;

Αυτό φέρνει στη διάνοια μια Αγγλική παροιμία: «Ποτέ δεν επιθυμείς το νερό μέχρι που να ξεραθεί το πηγάδι». Το ίδιο αληθεύει και για τους ανελκυστήρες. Ούτε σου λείπουν ούτε τους εκτιμάς μέχρις ότου χαλάσουν και πάψουν να λειτουργούν. Τότε θα ανακαλύψει την αξία του η νοικοκυρά που ζει στον δέκατο όροφο και θυμάται ότι έχει ξεχάσει να αγοράσει κάτι σημαντικό. Καθώς ανεβαίνει από τις σκάλες ξαφνικά ανακαλύπτει τους μυς των ποδιών της που τους είχε ξεχάσει από πολύ καιρό!

Αλλά έχετε αναρωτηθεί ποτέ πού και πότε ανακαλύφτηκε και χρησιμοποιήθηκε ο πρώτος ανελκυστήρας; Πού θα λέγατε;

«Ασφαλέστατος, Κύριοι, Ασφαλέστατος!»

Η μεγάλη ζήτηση για μια συσκευή που να ανυψώνει και να κατεβάζει αγαθά και ανθρώπους αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα. Καθώς τα κτίρια γίνονταν υψηλότερα, οι άνθρωποι είχαν λιγότερη τάση να πηγαίνουν από τις σκάλες. Τα μεγάλα καταστήματα άρχισαν να αφθονούν και δημιουργήθηκε η ανάγκη για μια συσκευή η οποία θα μετέφερε τους πελάτες από τον ένα όροφο στον άλλο με ελάχιστη προσπάθεια. Ποιος ήταν ο πρώτος εφευρέτης που επέδειξε έναν ικανοποιητικό ανελκυστήρα επιβατών; Ήταν ένας Αμερικάνος από το Βερμόντ που ονομαζόταν Ελάισα Γκρέιβς Ότις.

Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, το ταλέντο του Ελάισα Ότις σαν σχεδιαστή ανακαλύφτηκε όταν εργαζόταν σαν αρχιμηχανικός σε ένα εργοστάσιο πλαισίων κρεβατιού στο Άλμπανυ της Νέας Υόρκης των Ηνωμένων Πολιτειών! Εφεύρε διάφορες συσκευές που εξοικονομούσαν εργασία και έτσι στάλθηκε στο Γιόνγκερς της Νέας Υόρκης όπου η ικανότητα του μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καλύτερα. Εκεί σχεδίασε και δημιούργησε τον πρώτο ανελκυστήρα που είχε ενσωματωμένο έναν αυτόματο μηχανισμό ασφαλείας στην περίπτωση που θα έσπαζε το σύρμα. Ως το 1853 είχε δημιουργήσει μια δική του επιχείρηση κατασκευής ανελκυστήρων. Το ακόλουθο έτος, ο Ότις έκανε μια επίδειξη της εφεύρεσης αυτής σε μια έκθεση στη Νέα Υόρκη.

Το βιβλιάριο Πες μου για τους Ανελκυστήρες περιγράφει τη σκηνή: «Αφού εγκατέστησε τον ανελκυστήρα πλήρους ασφαλείας στην κεντρική περιοχή τής αίθουσας έκθεσης, ο Ότις έβαλε πάνω στην πλατφόρμα κουτιά, βαρέλια, άλλα βάρη . . . και τον εαυτό του . . . πάνω της, και τα ανέλκυσε όλα αυτά σε αρκετό ύψος για να τον βλέπουν όλοι. Κατόπιν διέταξε να κοπεί το σκοινί [που κράταγε τον ανελκυστήρα]. Καθώς η ένταση του ελατηρίου τής πλατφόρμας του μηχανισμού ασφαλείας απελευθερώθηκε, έκανε να λειτουργήσουν οι μπάρες αναστολής, κρατώντας με ασφάλεια την πλατφόρμα ακίνητη. Μετά τα ξεφωνητά τού ακροατηρίου, αντήχησε ένα δυνατό χειροκρότημα, και ο Ότις, πάνω στην πλατφόρμα, έκανε μια υπόκλιση με περηφάνια και είπε, ‘Ασφαλέστατος, κύριοι, ασφαλέστατος!^’» Και έτσι γεννήθηκε ο σύγχρονος ανελκυστήρας.

Οι Ανελκυστήρες Ανεβαίνουν Όλο και πιο Ψηλά

Η δυνατότητα του νεοεμφανισμένου μηχανήματος φάνηκε σύντομα, και το 1857 εγκαταστάθηκε ο πρώτος ανελκυστήρας επιβατών σε ένα πολυκατάστημα στη γωνία των οδών Μπροντγουαίη και Μπρουμ στην πόλη τής Νέας Υόρκης. Κινούμενο από ατμό, ανέβαινε πέντε ορόφους σε λιγότερο από ένα λεπτό. Την εποχή εκείνη, η ταχύτητα αυτή ήταν πολύ γρήγορη. Σε αντίθεση, σήμερα οι ανελκυστήρες στο πιο υψηλό κτίριο του κόσμου, στον Πύργο Σήειρς στο Σικάγο, σε ανεβάζουν σε 412 μέτρα (1.353 πόδια) σε λιγότερο από ένα λεπτό!

Στο μεταξύ, θα εγκαθιστούνταν ανελκυστήρες στην Ευρώπη; Ίσως επειδή δεν έχτιζαν τόσο ψηλά κτίρια, οι Ευρωπαίοι προχώρησαν με πιο σιγανό βήμα. Φαίνεται ότι ο πρώτος ανελκυστήρας σύγχρονου τύπου εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη το 1867. Αλλά μετά απ’ αυτό οι Ευρωπαίοι κέρδισαν το χαμένο χρόνο. Πώς; Εγκαθιστώντας τον πρώτο ανελκυστήρα για ουρανοξύστη. Ποιος ήταν αυτός; Ο Πύργος του Άιφελ, που αποπερατώθηκε το 1889—το πιο φημισμένο μέρος τού Παρισιού τής Γαλλίας.

Πώς είχε σχεδιαστεί αυτό το σύστημα ανελκυστήρα; Ο Ζήγκφριντ Γκίντιον λέει στο βιβλίο του Διάστημα, Χρόνος και Αρχιτεκτονική: «Τέσσερις μεγάλοι ανελκυστήρες με διπλό κατάστρωμα πήγαιναν από το έδαφος στην πρώτη πλατφόρμα, ένα ύψος ισοδύναμο με εκείνο του καθεδρικού ναού τής Νοτρ Νταμ [68 μέτρα· 223 πόδια]· δύο άλλοι ανελκυστήρες πήγαιναν από τη βεράντα στη δεύτερη πλατφόρμα, ένα ύψος ισοδύναμο με εκείνο του θόλου τής βασιλικής τού Αγίου Πέτρου στη Ρώμη [133 μέτρα· 435 πόδια]· το υπόλοιπο της ανόδου γινόταν σε δυο στάδια μέσω ενός ζευγαριού υδραυλικών ανελκυστήρων που λειτουργούσαν με ένα είδος παλινδρομικής κίνησης. Όλη η άνοδος στο ύψος των 306 μέτρων (1.000 ποδιών) απαιτούσε μόνο 7 λεπτά». Οι ανελκυστήρες άρχισαν να ανεβαίνουν όλο και πιο γρήγορα.

Παρά το Μεγάλο Πέσιμο Δε Χύθηκε Ούτε Σταλιά

Καθώς τα χρόνια περνούσαν, ο σχεδιασμός των ανελκυστήρων γινόταν όλο και πιο περίπλοκος και ως το 1913 ήταν σε χρήση ένα σύστημα μαξιλαριού τού αέρα. Αυτή ήταν μια συσκευή ασφαλείας όπου, αν ο ανελκυστήρας έπεφτε, θα ερχόταν να πέσει μαλακά σε ένα διαμέρισμα συμπιεσμένου αέρα, το οποίο ενεργούσε σαν μαξιλάρι στην πτώση.

Ο εφευρέτης τού συστήματος αέρα-μαξιλαριού, Φ. Τ. Ελιτόρπ, είχε τόση αυτοπεποίθηση για το καινούργιο αυτό σύστημα, ώστε φόρτωσε έναν ανελκυστήρα με 3.175 χιλιόγραμμα (7.000 πάουντς) σαβούρα και ένα ποτήρι νερό. Άφησε τον ανελκυστήρα να πέσει με όλα αυτά προς το έδαφος εκτός ελέγχου από το 45ο πάτωμα, μια πτώση 183 μέτρων (600 ποδιών). Όταν ο ανελκυστήρας έφτασε κάτω, ούτε μία σταλιά νερού δεν είχε χυθεί!

Οι Ανελκυστήρες Βοηθούν στο Πλήρωμα των Λογαριασμών

Το 1931 το Εμπάιαρ Στέητ Μπίλντιν έγινε ο πιο ψηλός ουρανοξύστης τού κόσμου. Επίσης προσωρινά έγινε το πιο προσοδοφόρο κτίριο του κόσμου παρά το γεγονός ότι εξαιτίας της ύφεσης, μόνο τα 30 τα εκατό τού χώρου των γραφείων ήταν κατειλημμένα. Τι βοήθησε για να κρατηθεί το κτίριο σε ζωή; Οι ανελκυστήρες, οι οποίοι ανέβαζαν κατά δεκάδες τα άτομα στον εξώστη παρατήρησης της θέας. Πέντε χιλιάδες τουρίστες πλήρωναν ένα δολάριο ο καθένας την πρώτη μέρα για να αποκτήσουν την πανοραμική θέα από την κορυφή του κτιρίου. Και ένα δολάριο ήταν τότε πολύ μεγάλο ποσό. Μέσα σ’ αυτό το μήνα παραπάνω από 100.000 άτομα είχαν ανέβει στην κορυφή του κτιρίου αυτού, στον 86ο όροφο που ήταν ο εξώστης.

Στις πρόσφατες δεκαετίες οι ανελκυστήρες έχουν εκλεπτυνθεί και επιταχυνθεί. Για παράδειγμα, στο κτίριο της RCA στην πόλη τής Νέας Υόρκης, οι ανελκυστήρες εξακοντίζονται στον 70όροφο αυτό ουρανοξύστη με ταχύτητα 427 μέτρα (1.400 πόδια) το λεπτό. Στο Κέντρο Τζων Χάνκοκ του Σικάγο, ξεπερνούν ακόμη κι αυτή την ταχύτητα—549 μέτρα (1.800 πόδια) το λεπτό, δηλαδή 32 χιλιόμετρα (20 μίλια) την ώρα!

Η σημασία τής εξυπηρέτησης με γρήγορους ανελκυστήρες είναι φανερή όταν συνειδητοποιήσει κανείς ότι πάνω από 250.000 άτομα επισκέπτονται το συγκρότημα ουρανοξυστών του Κέντρου Ροκφέλλερ στην πόλη τής Νέας Υόρκης κάθε μέρα για να ψωνίσουν, να εργαστούν ή να δουν τη θέα. Δεν πρέπει να απορούμε, λοιπόν, που οι δίδυμοι πύργοι με τα 110 πατώματα που ονομάζονται Κέντρο Παγκόσμιου Εμπορίου στην πόλη της Νέας Υόρκης εξυπηρετούνται συνολικά από 250 ανελκυστήρες. Φανταστείτε να ήταν υποχρεωμένος κανείς να πάει με τα πόδια στην κορυφή αυτών των κτιρίων!

Έτσι την επόμενη φορά που θα ακούσετε μια φωνή να φωνάζει «Ανεβαίνουμε!» θυμηθείτε τα περίφημα λόγια του Ελάισα Ότις: «Ασφαλέστατος, κύριοι, ασφαλέστατος!» Και να είσαστε ευγνώμων που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον ανελκυστήρα.

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Ο Ελάισα Ότις επιδεικνύει τον πρώτο ανελκυστήρα ασφαλείας του κόσμου

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Θα υπήρχαν ουρανοξύστες χωρίς ανελκυστήρες;