Μια Σιδηρά Κυρία Βλέπει από Ψηλά το Παρίσι
Του ανταποκριτή του «Ξύπνα» στη Γαλλία
«ΜΠΟΝΖΟΥΡ, Πιερ! Καλώς ήρθες στο Παρίσι! Ελπίζω ότι θα απολαύσεις την παραμονή σου εδώ. Τι θα ήθελες να δεις πρώτα;»
«Τον πύργο του Άιφελ!»
«Ωραία . . . Να’ μαστε. Σε εντυπωσίασε;»
«Ασφαλώς!»
«Δεν με εκπλήσσεις. Είναι αρκετά μεγάλος ώστε να εντυπωσιάζει οποιονδήποτε! Η γηραιά αυτή κυρία έχει ύψος 305 μέτρα (1.000 πόδια) και στο κεφάλι της αντί για καπέλο έχει την κεραία της τηλεόρασης».
«Μα σε τι μπορεί να χρησιμοποιηθεί η κολοσσιαία αυτή σιδερένια κατασκευή;»
«Αυτό είναι ένα ερώτημα που για να εξεταστεί πρέπει να αναφέρουμε μερικές λεπτομέρειες. Ενώ θα καθόμαστε στη σειρά για να πάρουμε τα εισιτήρια για τον ανελκυστήρα, θα σου πω μερικά ιστορικά στοιχεία. Περίπου εκατό χρόνια πριν, οι Γαλλικές αρχές αποφάσισαν να οργανώσουν μια διεθνή έκθεση για να γιορτάσουν την εκατονταετηρίδα από τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Οι τοπικές αρχές του Παρισιού ζήτησαν από τον Αλεξάντρ Γκυστάβ Άιφελ, έναν διάσημο πολιτικό μηχανικό, να κάνει μια πρόταση. Ο Άιφελ, αιφνιδιασμένος, έψαξε μέσα στους φακέλους του και έβγαλε από εκεί ένα σχέδιο που δεν είχε τραβήξει και πολύ την προσοχή του μέχρι τότε, δηλαδή έναν σιδερένιο πύργο ύψους 300 μέτρων (984 ποδιών).
«Η Επιτροπή της Έκθεσης βρήκε το σχέδιο ενδιαφέρον και οργάνωσε ένα διαγωνισμό για οικοδομικά σχέδια. Παρουσιάστηκαν κάθε είδους απίθανες ιδέες, όπως μια γιγαντιαία γκιλοτίνα σε ανάμνηση της Γαλλικής Επανάστασης, Μια άλλη πρόταση ήταν ένας λιθόχτιστος πύργος, αλλά οι υπολογισμοί και η περασμένη πείρα έδειξαν ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να κάνουν μια λίθινη κατασκευή υψηλότερη από το Μνημείο Ουάσινγκτον, που έχει ύψος 169 μέτρα (555 πόδια), και το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείας είχαν αγωνιστεί να αποπερατώσουν λίγα χρόνια πριν. Τελικά επιλέχτηκε το σχέδιο του Άιφελ. Αλλά, το περίεργο είναι ότι, η αρχική σκέψη του πύργου που έκανε τον Άιφελ διάσημο, δεν ήταν δική του».
«Δηλαδή εννοείς ότι δεν ήταν ο Άιφελ εκείνος που σχεδίασε αυτό τον πύργο;»
«Ακριβώς. Παρ’ ότι τον έχτισε αυτός, ο πύργος πρωτοσχεδιάστηκε από δυο συνεργάτες του, τον Μορίς Κέχλιν και τον Εμίλ Νουγκιέρ. Θα ήταν καλό, ωστόσο, να αναφέρουμε ότι ο άθλος της αποπεράτωσης του πύργου μέσα σε δυο χρόνια κατέστη δυνατός μόνο επειδή εφαρμόστηκαν οι μέθοδοι κατασκευής του Άιφελ, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που εκλέχτηκε το σχέδιο αυτό από την Επιτροπή της Έκθεσης».
«Ήταν γνωστός ο Άιφελ προτού χτίσει τον πύργο του;»
«Και βέβαια. Είχε γίνει διάσημος για τις τεράστιες σιδερένιες γέφυρες του, όπως είναι η Γέφυρα Μαρία Πία πάνω από τον Ποταμό Ντούρο στο Οπόρτο της Πορτογαλίας, επίσης είχε αποπερατώσει τη σιδηροδρομική οδογέφυρα Γκαραμπίτ στη νότια κεντρική Γαλλία, κάνοντας την τη γέφυρα με τη μεγαλύτερη καμάρα στις μέρες του, που έφτανε 122 μέτρα (400 πόδια) πάνω από την επιφάνεια του νερού. Και δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ότι είχε παίξει επίσης σημαντικό ρόλο στο χτίσιμο της σιδερένιας υποδομής στα θεμέλια ενός άλλου παγκόσμια φημισμένου μνημείου, του Αγάλματος της Ελευθερίας.
«Για όλες τις κατασκευές του Άιφελ, το κυριότερο πρόβλημα ήταν ο άνεμος. Στο χτίσιμο του Πύργου του Άιφελ, κατέφυγε στη συνηθισμένη μέθοδο του, εργαζόμενος με ένα σύμπλεγμα από σχετικά ελαφρές σιδηροδοκούς».
«Είσαι βέβαιος ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, όταν γίνεται θύελλα;» ρώτησε ανήσυχα ο Πιερ.
«Μην ανησυχείς! Ο τεράστιος δικτυωτός σιδερένιος πύργος δεν επηρεάζεται πολύ από τον άνεμο. Ακόμη και σε θύελλες που έχουν ταχύτητα πάνω από 180 χιλιόμετρα την ώρα (110 μίλια την ώρα)—η πιο ισχυρή θύελλα που παρατηρήθηκε ποτέ στο Παρίσι—ο πύργος αποκλίνει μόνο 12 εκατοστά (4,7 ίντσες). Στην πραγματικότητα, επηρεάζεται περισσότερο από τον ήλιο. Η πλευρά που εκτίθεται στη θερμότητα του ήλιου διαστέλλεται ελαφρά, κάνοντας την κορυφή να κινηθεί μέχρι 18 εκατοστά (7 ίντσες).
«Ωστόσο, ο πύργος είναι σχετικά ελαφρύς. Ζύγιζε κάτι λιγότερο από 7.700 τόνους (7.000 μετρικούς τόνους) όταν κατασκευάστηκε! Για να σου δώσω μια ιδέα γι’ αυτό, ένα μοντέλο σε κλίμακα, που θα είχε ύψος 30 εκατοστά (12 ίντσες) θα ζύγιζε μόνο 7 γραμμάρια (1/4 της ουγγιάς)! Πράγματι, συγκριτικά μιλώντας, η πίεση, που ασκεί ανά τετραγωνικό εκατοστό η καθεμιά από τις τέσσερις βάσεις του, δεν ξεπερνάει την πίεση που ασκούν τα πόδια μιας καρέκλας, στην οποία κάθεται ένας μέσος άντρας.
«Για να αποπερατώσει αυτόν τον πύργο στον προσδιορισμένο χρόνο, ο Άιφελ έκανε εκτεταμένη χρήση προκατασκευασμένων κομματιών. Οι τρύπες για τα πιρτσίνια είχαν ανοιχτεί ακριβώς στα καθορισμένα σημεία, και τα δύο τρίτα από τα 2.500.000 πιρτσίνια είχαν μπει προκαταβολικά. Κανένα προκατασκευασμένο δοκάρι δεν ζύγιζε περισσότερο από τρεις τόνους, κάνοντας έτσι την εργασία της ανύψωσης των σιδερένιων κομματιών στη θέση τους πολύ ευκολότερη. Υψηλοί γερανοί χρησιμοποιήθηκαν για να αρχίσει η κατασκευή του έργου, και όταν το ύψος του κατασκευάσματος ξεπέρασε τους γερανούς, τότε ανέλαβαν τη δουλειά οι κινητοί γερανοί που εφεύρε η μεγαλοφυΐα του Άιφελ. Αυτοί κινούνταν προς τα πάνω πάνω στις ‘ράγες’ που αργότερα χρησιμοποιήθηκαν για τους ανελκυστήρες. Οι ομαλές αυτές λειτουργίες συνέβαλαν στην ασφάλεια, πράγμα που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα μελήματα του Άιφελ. Κανένα θανάσιμο ατύχημα δεν συνέβη στη διάρκεια ολόκληρης της περιόδου της κατασκευής, πράγμα που είναι ένας αληθινά αξιόλογος άθλος για την εποχή εκείνη—και ακόμη και για σήμερα!»
«Αλλά πώς κατάφεραν να τα τοποθετήσουν όλα αυτά τα πράγματα το ένα πάνω στο άλλο;»
«Ας αρχίσουμε, λοιπόν, από το κάτω μέρος! Επειδή ήταν κοντά ο ποταμός Σηκουάνας, ο Άιφελ κατέφυγε στη μέθοδο που είχε εισαγάγει γιο την κατασκευή γεφυρών. Καθένα από τα 16 στεγανά περιφράγματα εγκιβωτισμού των θεμελίων είχε ένα διαμέρισμα εργασίας, που κρατούσε το νερό μακριά του με τη χρήση συμπιεσμένου αέρα. Έτσι οι εργάτες μπορούσαν να σκάβουν και να βγάζουν μπάζα και χώματα χωρίς να εμποδίζονται από τον εμποτισμό νερού.
«Ούτε ο Άιφελ ούτε οι άνθρωποι του ανησύχησαν για το ύψος του πύργου, γιατί ήταν συνηθισμένοι να δουλεύουν σε επικίνδυνες συνθήκες εργασίας. Το παράδοξο είναι ότι ένα από τα πιο κρίσιμα προβλήματα για τον Άιφελ ήταν η πρώτη εξέδρα. Χρησιμοποιήθηκε ογκώδης ξύλινη σκαλωσιά για να στηρίξει τα τέσσερα κεκλιμένα βάθρα και τα τεράστια δοκάρια στην πρώτη εξέδρα. Η κορυφή των τεσσάρων βάθρων κάθησε πάνω σε μεταλλικούς κυλίνδρους γεμισμένους με άμμο. Αφήνοντας την άμμο να πέφτει προοδευτικά, τα δοκάρια χαμήλωσαν μέχρι που έφτασαν στην κατάλληλη θέση. Πρόσθετοι υδραυλικοί ανυψωτήρες στα θεμέλια των βάθρων επέτρεψαν την τελική προσαρμογή των τεσσάρων κολονών, ευθυγραμμίζοντας τες έτσι με τον σιδερένιο σκελετό της πρώτης εξέδρας.
«Από τη στιγμή που η εξέδρα αυτή ήταν τέλεια οριζόντια, στερεώθηκε με ασφάλεια πάνω στα βάθρα, και έβγαλαν τους υδραυλικούς ανυψωτήρες. Τότε μπορούσε πια να αρχίσει το οικοδομικό έργο πάνω στον ίδιο τον πύργο. Σιγά, αλλά με ασφάλεια, το έργο προόδευε, προκαλώντας την έκφραση θαυμασμού και έκπληξης από τους Παριζιάνους που παρατηρούσαν τον πύργο να κινείται προς τον ουρανό. Έτσι, στις 31 Μαρτίου 1889, λιγότερο από 26 μήνες από τον καιρό που άρχισε η εκσκαφή, ο Άιφελ μπόρεσε να προσκαλέσει μερικούς από τους διασημότερους αθλητές να ανέβουν τα 1.710 σκαλοπάτια σ’ αυτό που είχε ονομαστεί ‘ανεπίσημη γιορτή’, για να εγκαινιαστεί ο πύργος. Αλλά μην ανησυχείς, Πιερ, θα ανεβούμε με τον ανελκυστήρα!»
«Κοίτα. Έρχεται! θα ανέβουμε μέχρι την κορυφή;» ρωτάει ο Πιερ με αδημονία.
«Όχι, πρέπει να αλλάξουμε ανελκυστήρες στη δεύτερη εξέδρα. Και βέβαια, ακόμη και ο δεύτερος ανελκυστήρας δεν πηγαίνει τελείως μέχρι την κορυφή, αλλά θα φτάσουμε στα 275 μέτρα (900 πόδια) ύψος, και η θέα από εκεί είναι υπέροχη. Σε μια καθαρή μέρα, η ορατότητα μπορεί να φτάσει μέχρι 65 χιλιόμετρα (40 μίλια). Όπως μπορείς να δεις, στον πρώτο ανελκυστήρα θα ταξιδέψουμε μέσα στις σιδερένιες κολόνες. Αυτό παρουσίασε ένα αρκετά μεγάλο πρόβλημα, γιατί απαίτησε ένα σύστημα που θα επέτρεπε στον ανελκυστήρα να κινείται σε κεκλιμένο επίπεδο ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη εξέδρα. Μοναχά μια διασημότητα, ο Ότις, κατάφερε να λύσει το πρόβλημα και, κατά συνέπεια, αυτός ήταν εκείνος που επιλέχτηκε για να φτιάξει τον ανελκυστήρα.
«Πρόσφατα, ο παλιός υδραυλικός ανελκυστήρας αντικαταστάθηκε από τέσσερις σύγχρονους ηλεκτρικούς ανελκυστήρες. Έτσι η τεχνολογία ήρθε για να σώσει και πάλι τον πύργο αυτό, όπως είχε κάνει και πολλά χρόνια πριν αλλιώς η χαριτωμένη σιλουέτα της σιδερένιας κυρίας δεν θα υπήρχε πάνω στον ουρανό του Παρισιού».
«Τι εννοείς ακριβώς;»
«Θα σου εξηγήσω. Το αρχικό συμβόλαιο που υπογράφτηκε με τον Άιφελ, όριζε ότι ο πύργος θα έπρεπε να διαλυθεί μετά από 20 χρόνια. Αλλά το 1903, ο Στρατηγός Φεριέ, ένας πρωτοπόρος στην ασύρματη τηλεγραφία, τον χρησιμοποίησε για τα πειράματα του. Έτσι ο πύργος διατηρήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς. Το 1921, από τον πύργο του Άιφελ βγήκε στον αέρα η πρώτη ζωντανή ραδιοφωνική εκπομπή. Από το 1922 και μετά, μεταδίδονταν τακτικά προγράμματα από τον Ραδιοσταθμό Πύργος Άιφελ. Ο πύργος επίσης έχει εξυπηρετήσει σαν ιστός κεραίας της τηλεόρασης επί 30 σχεδόν χρόνια και, με την κεραία, τώρα έχει ύψος 320,75 μέτρα (1.052 πόδια και 4 ίντσες). Για πάνω από 40 χρόνια, ο πύργος του Άιφελ ήταν το υψηλότερο ανθρωποποίητο οικοδόμημα του κόσμου, μέχρις ότου το 1930 τον ξεπέρασε σε ύψος το κτίριο Κράισλερ της Νέας Υόρκης».
«Αναρωτιέμαι τι γνώμη έχουν οι ίδιοι οι Παριζιάνοι για τον πύργο του Άιφελ».
«Οι γνώμες διέφεραν στο πέρασμα των ετών, ποικίλλοντας από την αγάπη μέχρι το μίσος. Από το 1887 ακόμη, μια ομάδα από πασίγνωστους συγγραφείς, όπως ο Αλέξανδρος Δουμάς (γιος) και ο Γκυ ντε Μωπασάν, και ο συνθέτης Σαρλ Γκουνώ, υπέγραψαν μια επιστολή διαμαρτυρίας που καταδίκαζε αυτό που αποκαλούσαν τον ‘τελείως γελοίο πύργο που κυριαρχεί στο Παρίσι σαν γιγαντιαία καμινάδα εργοστασίου’. Και πρόσθεταν: ‘Επί 20 χρόνια, θα έχουμε τη θέα της άθλιας σκιάς μιας μισητής κολόνας από σίδερο και βίδες που εκτείνεται σαν μια μελανιά πάνω από ολόκληρη την πόλη’.
«Αλλά τα αισθήματα αυτά έχουν ηρεμήσει μέχρι τώρα, και οι Παριζιάνοι σήμερα δέχονται τον πύργο του Άιφελ σαν μέρος του Παριζιάνικου τοπίου, Η σιδερένια κυρία έχει αντέξει στη δοκιμή του χρόνου, χάρη επίσης στους 57 τόνους μπογιάς που χρησιμοποιείται για τον εξωραϊσμό της κάθε εφτά χρόνια. Το 1989 θα γιορταστεί η εκατονταετηρίδα της.
«Αλήθεια, δεν θεωρούν όλοι τον πύργο του Άιφελ όπως τον θεώρησε ο ποιητής στο παρελθόν, ο οποίος τον παρέβαλε με ‘μια βοσκοπούλα’ ανάμεσα στο ‘κοπάδι της που αποτελείται από τις [Παριζιάνικες] γέφυρες’. Παρ’ όλα αυτά, όπως ακριβώς και εσύ, Πιερ, οι τουρίστες απ’ όλο τον κόσμο κυριολεκτικά συνωστίζονται σαν ‘ποίμνιο’—πάνω από τρία εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο! Μερικοί ανεβαίνουν επάνω για τη θέα. Άλλοι ενδιαφέρονται για να αγοράσουν σουβενίρ από τα διάφορα καταστήματα, ή απλώς θέλουν να στείλουν μία κάρτα από το ειδικό ταχυδρομείο που υπάρχει πάνω στην πρώτη εξέδρα. Άλλοι, πάλι, μένουν περισσότερο για να απολαύσουν ένα χαρακτηριστικό Γαλλικό γεύμα σε ένα από τα εστιατόρια πάνω στην πρώτη ή στη δεύτερη εξέδρα».
«Σ’ ευχαριστώ για την ξενάγηση και για όλες αυτές τις λεπτομέρειες. Όταν δω και πάλι τους φίλους μου, ασφαλώς θα τους διηγηθώ ότι συνάντησα μια μεγαλειώδη γηραιά κυρία, 100 ετών περίπου, που εξακολουθεί να στέκεται πάνω στα πόδια της καθώς κοιτάζει από ψηλά το Παρίσι».
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 14]
Ο Άιφελ προσκάλεσε μερικούς από τους διασημότερους αθλητές να ανέβουν τα 1.710 σκαλοπάτια για να εγκαινιάσουν τον πύργο.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 15]
Το αρχικό συμβόλαιο όριζε ότι ο πύργος θα διαλυόταν μετά από 20 χρόνια.
[Εικόνα στη σελίδα 13]
Η δικτυωτή σιδηροκατασκευή κάνει τον πύργο ελαφρό για το μέγεθος του.