Τι Βρίσκεται Πίσω από το ‘Θαύμα’;
ΣΤΙΣ ΑΥΛΕΣ των σχολείων και στις πύλες των εργοστασίων της Ιαπωνίας, θα βρείτε συνήθως ένα άγαλμα ενός μικρού αγοριού φορτωμένου με ξύλα στην πλάτη του και βιβλία στο χέρι του. Ο Νινομίγια Σοντόκου είναι ο «Σοφός Χωρικός της Ιαπωνίας» του 19ου αιώνα. Γεννημένος από φτωχή αγροτική οικογένεια, διδάχτηκε ο ίδιος πώς να διαβάζει και να γράφει. Αφού έκανε κάποια πρόοδο στο αγρόκτημα της οικογένειάς του, δίδαξε και άλλους πώς να τα βγάζουν πέρα με τα αγροκτήματα και τα οικονομικά τους, και πώς να συνεργάζονται με άλλους για το αμοιβαίο όφελος. Έφθασε να γίνει το σύμβολο της επιτυχίας μέσω της σκληρής εργασίας και της συνεργασίας.
Άλλες χώρες, βέβαια, έχουν τους δικούς τους ήρωες που ξεκίνησαν από φτωχά αγόρια και έγιναν σπουδαίοι και τρανοί. Αλλά ίσως κανείς από αυτούς δεν μπορεί να παραβληθεί με τον Νινομίγια στην επιρροή που άσκησε στη διαμόρφωση των Ιαπωνικών πολιτιστικών και κοινωνικών αξιών—στο χωρίς προηγούμενο ήθος τους πάνω στην εργασία, στην ικανότητά τους να υπομένουν ακόμη και στους αυστηρότερους περιορισμούς, και στην προθυμία τους να κάνουν τις απαραίτητες ατομικές θυσίες για το καλό τού συνόλου. Στο πνεύμα τού Νινομίγια, ίσως περισσότερο από όσο οπουδήποτε αλλού, μπορούμε να αντιληφθούμε τι ακριβώς βρίσκεται πίσω από το σημερινό Ιαπωνικό θαύμα.
Αρχική Διάπλαση
Αρχίζοντας στο σπίτι, κάθε μέλος της Ιαπωνικής οικογένειας έχει έναν σαφώς προσδιορισμένο τόπο. Οι νεότεροι απευθύνονται στους μεγαλύτερους αδελφούς και αδελφές, όχι με το όνομά τους, αλλά με τη φράση «μεγαλύτερος αδελφός» ή «μεγαλύτερη αδελφή». Απαντώντας στην ερώτηση: «Μεγαλύτερε αδελφέ, τι νομίζεις σχετικά μ’ αυτό;», ο μεγαλύτερος αδελφός θα μιλήσει συγκαταβατικά στους νεότερους, χρησιμοποιώντας το όνομά τους και μια οικεία, λιγότερο ευγενική, μορφή του «εσύ». Ο σύζυγος έχει μια ποικιλία από όρους για να διαλέξει προκειμένου να αναφερθεί στη σύζυγό του, που καμιά δεν μοιάζει να είναι κολακευτική στο αυτί του Δυτικού ανθρώπου. Η σύζυγος, από την άλλη, αναφέρεται στο σύζυγό της με σεβασμό με τη φράση «κύριέ μου». Έτσι, από τα πρώτα παιδικά χρόνια, ο καθένας αναγκάζεται να αναγνωρίσει τη θέση του μέσα στον όμιλο και αναμένεται να συνεισφέρει στην ευημερία του συνόλου παίζοντας τον ανατεθειμένο του ρόλο.
Εκπαίδευση και Συμμόρφωση
Η ιδέα αυτή ενισχύεται όταν το παιδί πηγαίνει στο σχολείο. Εδώ και πάλι, η έμφαση βρίσκεται πάνω στη συμμόρφωση και στις αξίες του συνόλου. Οι σπουδαστές φορούν στολές στο σχολείο. Για να καλλιεργηθεί η ομαδική συνείδηση, τα καθήκοντα του σπουδαστή περιλαμβάνουν το να καθαρίζει καθώς και να συγυρίζει μαζί με τους άλλους την αίθουσα διδασκαλίας, τους διαδρόμους και την αυλή του σχολείου. Το Ιαπωνικό σχολικό σύστημα είναι πασίγνωστο για τις αυστηρές και απαιτητικές διατάξεις του. Υπάρχουν λίγα προαιρετικά μαθήματα στο σχολικό πρόγραμμα, και όλοι στην τάξη αναμένεται να κάνουν το καλύτερό τους για να συμβαδίζουν με τους άλλους. Έχει συχνά υποδειχθεί ότι η βασική Ιαπωνική άποψη για την εκπαίδευση περιλαμβάνει τη μετάδοση γνώσης από τον δάσκαλο και την πρόσληψη γνώσης από τους μαθητές, κυρίως μηχανικά. Η ατομικότητα και η πρωτότυπη σκέψη δεν ενθαρρύνονται.
Απαιτούνται εννιά χρόνια συνολικής εκπαίδευσης στο δημοτικό και στο γυμνάσιο. Αλλά η γενική αντίληψη του Ιάπωνα είναι ότι το να μπει στο σωστό λύκειο και στο σωστό πανεπιστήμιο θα τον οδηγήσει σε καλή εργασία, σε ασφάλεια, και σε επιτυχία. «Στην Ιαπωνία, ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας σου στη ζωή εξαρτάται από το πανεπιστήμιο το οποίο παρακολούθησες», είπε ένας αντιπρόεδρος σχολείου. «Είναι ένα διαβατήριο που θα πρέπει να έχεις, και ο αγώνας για να το αποκτήσεις αρχίζει νωρίς στη ζωή».
Ο «αγώνας» αυτός συνίσταται στο να περάσεις τις δύσκολες εισαγωγικές εξετάσεις, ώστε να μπεις στα καλύτερα λύκεια, πράγμα το οποίο, με τη σειρά του, θα σε προετοιμάσει για τις ακόμη δυσκολότερες εξετάσεις ώστε να μπεις στα επιθυμητά πανεπιστήμια. Οι εξετάσεις αυτές είναι τόσο ανταγωνιστικές ώστε εκτός από το ήδη μεγάλο σχολικό έτος—240 μέρες, σε σύγκριση με τις 180 μέρες μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών—περισσότεροι από τους μισούς μαθητές του δημοτικού και του γυμνασίου εγγράφονται και σε φροντιστήρια μετά από το σχολείο τους. Οι γεμάτες και σκληρές ώρες μελέτης και ατομικής θυσίας δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο ακόμη και στο αρχικό αυτό στάδιο.
Η εργασία της επίβλεψης των παιδιών ώστε να κάνουν αυτό που αναμένεται από αυτά σε κάθε στάδιο, εναπόκειται κυρίως στη μητέρα, ο ρόλος της οποίας είναι να εξαναγκάζει, να πείθει, να παροτρύνει, ακόμη και να απειλεί τους απογόνους της, έτσι ώστε να κρατούν το κεφάλι τους σκυμμένο πάνω στα μαθήματά τους. Στα Ιαπωνικά, η μητέρα ονομάζεται με στοργή κυοΐκου μάμα (η μαμά εκπαίδευση). Αυτή πηγαίνει στο σχολείο όταν καλούν εκεί τους γονείς, αυτή συζητάει για την πρόοδο των παιδιών της με τους δασκάλους, αυτή ελέγχει τα αποτελέσματα των διαγωνισμάτων τους και τους ελέγχους τους, και ακόμη αυτή κάθεται μέσα στην τάξη αντί γι’ αυτά όταν είναι άρρωστα. Όλα αυτά γίνονται για να είναι βέβαιη ότι τα παιδιά της θα τα πάνε καλά στις ανταγωνιστικές εξετάσεις.
Τι γίνεται όμως όταν ένας μαθητής δεν ανταποκρίνεται σ’ αυτά που αναμένουν από αυτόν; Καλείται να κάνει αυτοκριτική. Αυτή μπορεί να γίνει με τη μορφή μιας έκθεσης ή ενός λόγου μπροστά σε όλη την τάξη. Πρέπει να ομολογήσει την αποτυχία του, το λόγο για τον οποίο συνέβη αυτή, και τι προτίθεται να κάνει για να θεραπεύσει την κατάσταση. Κατά περιόδους, οι γονείς απαιτείται να συμπληρώνουν ερωτηματολόγια πάνω στο τι κάνουν τα παιδιά τους όταν δεν βρίσκονται στο σχολείο, στις συνήθειές τους διατροφής, στα καλά και στα κακά σημεία τους, και σε άλλα ιδιωτικά ζητήματα σχετικά με την οικογενειακή τους ζωή. Η ειλικρίνεια αυτή πιστεύουν ότι βοηθάει στο να καταπολεμείται οποιαδήποτε τάση προς την έλλειψη συμμόρφωσης. Αυτό, με τη σειρά του, θα καταστήσει ευκολότερο γι’ αυτούς να συνεργαστούν με άλλους στη μεταγενέστερη ζωή τους.
Ένα τέτοιο αυστηρό σύστημα προφανώς έχει τα υπέρ του και τα κατά του. Στα υπέρ περιλαμβάνεται το ότι κάνει τους νεαρούς να αποκτούν μεγάλη επίδοση στην ανάγνωση, στη γραφή, στα μαθηματικά, και σε άλλες βασικές ικανότητες. Το Ιαπωνικό «εκπαιδευτικό σύστημα έχει ανυψώσει την ποιότητα της γνώσης για μεγάλους αριθμούς του πληθυσμού σε επίπεδα που δεν επιτυγχάνονται αλλού», λέει το Οικονομική Επιθεώρηση της Άπω Ανατολής, και αυτή η «ανώτερη ποιότητα του ανθρώπινου πλούτου» είναι γενικά υπεύθυνη για τη μεταπολεμική οικονομική επιτυχία. Από την άλλη, η παρότρυνση να συμμορφώνεται κανείς, να φέρνει πολύ καλά αποτελέσματα, και να συμβαδίζει με τους άλλους έχει δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα καταπιεστική για τους λιγότερο προικισμένους σπουδαστές. Η καταπίεση και η απογοήτευση έχουν οδηγήσει σε αυτοκτονίες και σε ξεσπάσματα βίας στα σχολεία. Οι ειδήσεις αυτές περιγράφουν άγρια γεγονότα από καιρό σε καιρό.
Πανεπιστήμιο και Μετά από Αυτό
Η ειρωνεία είναι ότι από τη στιγμή που ο σπουδαστής θα μπει στο πανεπιστήμιο, η πίεση χάνεται. Οι περισσότερο επιθυμητοί εργοδότες—οι κυβερνητικές υπηρεσίες που έχουν γόητρο και οι γιγαντιαίες εταιρίες—συνήθως αποτιμούν τους υποψήφιους σύμφωνα με το σε ποιο πανεπιστήμιο παρακολούθησαν μάλλον, παρά με το πώς τα πήγαν στο πανεπιστήμιο. Από τη στιγμή που θα στρατολογηθούν στη δύναμη της εταιρίας, τους βλέπουν σαν πρώτες ύλες, οι οποίες θα πρέπει να διαπλαστούν πάλι, να μετεκπαιδευτούν, και να διδαχτούν και πάλι σύμφωνα με τους στόχους της εταιρίας.
Η επανεκπαίδευση, ωστόσο, δεν περιορίζεται απλώς στους νέους στρατολογημένους. Ενήμερες για τις μεγάλες και γρήγορες αλλαγές στον τεχνολογικό τομέα, οι μεγάλες εταιρίες δαπανούν μεγάλα ποσά για να παράσχουν στο προσωπικό τους συνεχή εκπαίδευση σε όλη του τη σταδιοδρομία. Οι εργάτες γίνονται ολοένα και περισσότερο χρήσιμοι στην εταιρία, και η εταιρία τα καταφέρνει να παραμένει πάντοτε στην ηγετική ακμή τής τεχνολογίας που προοδεύει.
Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί οι περισσότεροι Ιάπωνες εργάζονται για την ίδια εταιρία σ’ όλη τους τη ζωή. Αν παραιτηθούν, με δυσκολία θα βρουν αλλού εργασία. Νέα μέλη για την εταιρία στρατολογούνται από τα πανεπιστήμια και από τα γυμνάσια, όχι από άλλες εταιρίες. Γιατί να προσλάβεις κάποιον που έχει παραιτηθεί από κάπου αλλού όταν υπάρχει αφθονία νεαρών με όρεξη, οι οποίοι ψάχνουν να βρουν εργασία που θα θελήσουν να κρατήσουν για όλη τους τη ζωή; Στην Ιαπωνία, είναι πολύ απίθανο ότι θα βελτιωνόταν η κατάσταση ενός ατόμου με το να αλλάξει εργασία, ανεξάρτητα από το πόσο δυσαρεστημένος μπορεί να είναι από την τωρινή του εργασία. Εδώ, η ζωή είναι πικρή γι’ αυτόν που θα παραιτηθεί. Το αποδεκτό πρότυπο είναι ένα λύκειο, ένα πανεπιστήμιο, μια εταιρία.
Αν εξαιρέσουμε την επιτυχία που αποδίδεται στο Ιαπωνικό οικονομικό σύστημα, πώς ακριβώς είναι να εργάζεται και ζει κανείς κάτω απ’ αυτή την κατάσταση; Οι μεγάλες εταιρίες και η εργασιακή απασχόληση εφ’ όρου ζωής μπορεί να φαίνονται ελκυστικές και ασφαλείς, αλλά το να είσαι ένα γρανάζι σ’ αυτή τη μηχανή που παράγει θαύματα είναι ο ανώτατος στόχος της αληθινής ευτυχίας και ικανοποίησης; Ας ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο ζωής σε μια μεγάλη εταιρία στην Ιαπωνία.
[Εικόνα στη σελίδα 4]
Το σχολικό σύστημα είναι γνωστό για τους απαιτητικούς κανόνες του
[Ευχαριστίες]
Japanese Information Center
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Τα σχολεία διδάσκουν τη συμμόρφωση και τις ομαδικές αξίες
[Ευχαριστίες]
Japanese Information Center