Οικονομικά—«Η Θλιβερή Επιστήμη»

ΑΝΑΣΧΕΣΗ, ύφεση, πληθωρισμός, στάσιμος πληθωρισμός, ανάπτυξη μηδέν, αρνητική ανάπτυξη—όλες αυτές είναι θλιβερές λέξεις που χρησιμοποιούνται σε αυτό που κάποιος άνθρωπος ονόμασε «η θλιβερή επιστήμη» των οικονομικών. Αλλά τι είναι εκείνο που αληθινά ελλοχεύει πίσω από αυτούς τους φοβερούς όρους; Μήπως η επιστήμη των οικονομικών έχει κάποια λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροί μας;

Ο Λάιονελ Ρόμπινς, Άγγλος οικονομολόγος, όρισε τα οικονομικά σαν «την επιστήμη η οποία μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά σαν μια σχέση ανάμεσα σε στόχους και σπάνια μέσα τα οποία έχουν εναλλακτικές χρήσεις». Όλοι μας έχουμε «στόχους», δηλαδή, πράγματα που χρειαζόμαστε ή θέλουμε. Και αυτοί οι «στόχοι» είναι ουσιαστικά απεριόριστοι. Από την άλλη, τα «μέσα» μας, δηλαδή το εισόδημά μας, είναι συνήθως πολύ περιορισμένα.

Πάρτε, για παράδειγμα, έναν άνθρωπο που κάθεται με την οικογένειά του για πρόγευμα και βρίσκει ότι υπάρχει λίγη ζάχαρη για να βάλει στον καφέ του. Τώρα αντιμετωπίζει μια οικονομική απόφαση. Πώς τα σπάνια «μέσα» τους (η ζάχαρη) θα αντιμετωπίσουν τις «ανάγκες» του καθενός; Ίσως αποφασίσει ότι καθένας πρέπει να πάρει από λίγη ζάχαρη. Ή μετά πάλι, ίσως αποφασίσει ότι τη θέλει όλη μόνος του. Η μητέρα, ωστόσο, ίσως να χρειάζεται τη ζάχαρη για το μαγείρεμα. Έτσι οι αποφάσεις για τα οικονομικά δεν είναι το αποκλειστικό πεδίο δράσης μιας τάξης διανοουμένων.

Όταν συζητάτε οικονομικά σε ατομική βάση, όπως για τα σπιτικά ή για τους καταναλωτές, μελετάτε αυτό που αποκαλείται μικροοικονομία. Όταν οι ίδιες αρχές εφαρμόζονται σε ευρύτερες ομάδες ατόμων όπως είναι ένα έθνος, τότε διαπραγματεύεστε τη μακροοικονομία. Αλλά μην αφήνετε τους τεχνικούς όρους να σας εξαπατούν, γιατί τα οικονομικά δεν είναι επιστήμη ακριβείας. Ένας παρατηρητής είπε κάποτε ότι αν ρωτήσεις έξι διαφορετικούς οικονομολόγους για τη γνώμη τους, θα πάρεις εφτά διαφορετικές απαντήσεις. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει τον κόπο να μάθει κανείς κάτι σχετικά με αυτή την επιστήμη.

Από τον Σμιθ μέχρι τον Κέινς

Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, ο μέσος όρος των οικονομικών δυνατοτήτων του ατόμου ήταν πολύ περιορισμένος. Συνήθως, αν γεννιόσουν φτωχός πέθαινες φτωχός· αν γεννιόσουν πλούσιος, πιθανόν πέθαινες πλούσιος, εκτός αν μη οικονομικοί παράγοντες (όπως είναι τα εισβάλλοντα στρατεύματα) παρέμβαιναν.

Κατόπιν ήρθε η Βιομηχανική Επανάσταση, και για πρώτη φορά στην ιστορία, οι άνθρωποι γενικά μπορούσαν να αποβλέπουν στη βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης μέσω των ίδιων των προσπαθειών τους. Καθώς το φεουδαλικό σύστημα έπνεε τα λοίσθια, οι κυβερνήσεις τώρα αντιμετώπιζαν τη διαμόρφωση οικονομικών αποφάσεων. Οι ηγέτες άρχισαν να ανησυχούν σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να ελέγξουν το οικονομικό μέλλον.

Κατόπιν το 1776, ο Άνταμ Σμιθ έγραψε το πρώτο του έργο για τη σύγχρονη οικονομική, «Μια Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών». Εξέφρασε την εμπιστοσύνη τόσο στην αγορά όσο και στις ικανότητες του ατόμου να φέρουν από μόνες τους την οικονομική πρόοδο. Ο Σμιθ θεωριολόγησε ότι το έμφυτο αυτοσυμφέρον του ανθρώπου θα ήταν ο κατευθυντήριος παράγοντας που βρισκόταν πίσω από την ανάπτυξη. Η επιθυμία για καλό μισθό ή για μεγάλο κέρδος θα κινούσε τους ανθρώπους να επενδύσουν το κεφάλαιο ή τα ταλέντα τους στο σύστημα της αγοράς. Δυο άλλοι—ο Ντέιβιντ Ρικάρντο και Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους—ενώθηκαν με τον Σμιθ στην πρωτοποριακή εξόρμηση στην επιστήμη των οικονομικών.

Οι τρεις αυτοί άνθρωποι ονομάστηκαν από τον Σκωτσέζο δοκιμιογράφο Τόμας Καρλάιλ οι «Σεβαστοί Καθηγητές της Θλιβερής Επιστήμης». Γιατί «θλιβερής»; Επειδή οι άνθρωποι αυτοί διακρατούσαν τη ζοφώδη άποψη ότι ενόσω οι οικονομίες των διάφορων χωρών θα επεκτείνονταν, η μερίδα του κοινού εργάτη ποτέ δεν θα ανερχόταν πάνω από το επίπεδο της μόλις ανεκτής διαβίωσης παρά μόνο για σύντομες χρονικές περιόδους. Ο Μάλθους περαιτέρω συμπέρανε ότι κάθε ευημερία θα αντιμετώπιζε ανάσχεση από τον αυξανόμενο αριθμό των στομάτων που έπρεπε να τραφούν.

Κατόπιν ήρθε στο προσκήνιο ο Καρλ Μαρξ. Αυτός δεν ήταν μόνο οικονομικός θεωρητικός αλλά επίσης και σπουδαστής της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της πολιτικής σκέψης. Συμμετείχε στην ίδια απαισιόδοξη στάση ότι οι πλούσιοι θα γίνονταν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Ο Μαρξ συμπέρανε ότι ενόσω θα υπήρχαν άνεργοι εργάτες, δηλαδή ένας ‘βιομηχανικός εφεδρικός στρατός’, ο ανταγωνισμός για εργασία θα ήταν πάντοτε εκείνο που θα κατέβαζε τους μισθούς. ‘Γιατί να δώσει ένας εργοδότης αύξηση μισθού όταν υπάρχει ένας πεινασμένος και άνεργος άνθρωπος που επιθυμεί να εργαστεί για λιγότερα χρήματα;’ ήταν η λογική του. Αλλά ο Μαρξ διέκρινε επίσης μέσα στον καπιταλισμό τα σπέρματα της αυτοκαταστροφής: Τα πλούτη θα συσσωρεύονταν σε λιγότερα χέρια, και η αθλιότητα του εργαζόμενου λαού θα αυξανόταν μέχρις ότου θα εξαναγκαζόταν σε ανοιχτή και αιματηρή εξέγερση.

Αλλά ενώ ο σοσιαλισμός κέρδιζε δημοτικότητα, αναπτύχθηκε ένα άλλο κίνημα—ο κοινωνικός Δαρβινισμός. Εφαρμόζοντας τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου σε κοινωνικά προβλήματα, ένας από τους ηγέτες του κινήματος εκείνου—ο Χέρμπερτ Σπένσερ—δανείστηκε τη φράση, «η επιβίωση του επικρατέστερου». Η άποψή τους ήταν ότι εκείνοι οι οποίοι κέρδιζαν στη μάχη της αγοράς θα έπαιρναν τα λάφυρα, και όσο για εκείνους που θα έχαναν—ε τι να κάνουμε, επί τέλους, μόνο οι επικρατέστεροι θα έπρεπε να επιβιώσουν! Αυτού του είδους η σκέψη οδήγησε σε μερικές πολύ αχαλίνωτες επιχειρησιακές πρακτικές και στη συσσώρευση τρομακτικής περιουσίας από τους πιο επιθετικούς.

Ωστόσο, από τις πρωιμότατες μέρες της οικονομικής θεωρίας, τα πολεμικά μέτωπα είχαν χαραχθεί ανάμεσα σ’ εκείνους που πίστευαν στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς (και συνεπώς του περιορισμένου ή καθόλου κυβερνητικού οικονομικού ελέγχου) και σε εκείνους που ήθελαν περισσότερο ή ακόμη και απόλυτο πολιτικό έλεγχο. Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, ωστόσο, έκανε πολλούς να επανεξετάσουν τη δυνατή αξία της κυβερνητικής παρέμβασης στην αγορά έτσι ώστε να παρεμποδιστούν τα δεινά που είχε επιφέρει η κατάρρευση της ελεύθερης αγοράς. Έτσι είχαν τα πράγματα όταν ένας άλλος διακεκριμένος οικονομολόγος, ο Τζων Μέιναρντ Κέινς, διακήρυξε ότι ο κρατικός έλεγχος των επιτοκίων και η κυβερνητική επιρροή μέσω της φορολογίας θα έπρεπε να εμποδίσει τους οικονομικούς κύκλους από του να κατέρχονται πολύ χαμηλά. Ποικιλίες πάνω στη δική του θεωρία εξακολουθούν να επικρατούν στο Δυτικό κόσμο.

Η Οικονομική Επιστήμη Σήμερα

Μήπως οι οικονομολόγοι, με όλες τους τις θεωριολογίες και τα σχεδιαγράμματα, επέλυσαν τα παγκόσμια νομισματικά προβλήματα; Στα πρόσφατα χρόνια, πολλά έχουμε ακούσει σχετικά με τις οικονομικές θεωρίες. Υπήρξε ακόμη και μια τάση για επιστροφή στις διδασκαλίες του Άνταμ Σμιθ και στην απόλυτη εμπιστοσύνη στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι αντιμετωπίζουμε προβλήματα περισσότερα από όσα μπορούν να χειριστούν άτομα ή οικονομολόγοι. Έτσι πολλοί άνθρωποι θεωρούν ένα μέρος κυβερνητικού ελέγχου σαν κάτι το αναγκαίο.

Ένα άρθρο στο Saturday Review είπε κάποτε: «Μια ανθρωπιστική οικονομία απαιτεί περισσότερα από ευημερία και οικονομική ανάπτυξη, περισσότερα από επαρκή κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Απαιτεί αλλαγές στο σκελετό των οικονομικών θεσμών για να επιτευχθεί μεγαλύτερη ισότητα και ελευθερία. . . . Απαιτεί ένα κοινωνικό περιβάλλον το οποίο να φέρνει κάποια αίσθηση κοινοκτημοσύνης και αδελφοσύνης στις ανθρώπινες σχέσεις. Απαιτεί σωστές σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο, στην τεχνολογία του, και στο φυσικό περιβάλλον. Και όλα αυτά τα πράγματα πρέπει να γίνουν σε παγκόσμια κλίμακα».

Αλλά η επίτευξη αυτής της «ανθρωπιστικής οικονομίας» κάθε άλλο παρά εύκολη είναι. Σήμερα, ο πλούτος εξακολουθεί να τείνει να συσσωρεύεται στους πλούσιους και μακριά από τους φτωχούς. Μια διαρκής λύση που να βασίζεται πάνω στις ανθρώπινες προσπάθειες και μόνο είναι κάτι που διαφεύγει από τον άνθρωπο. Η ανάσχεση, η ύφεση, ο πληθωρισμός, ο στάσιμος πληθωρισμός, η ανάπτυξη μηδέν και η αρνητική ανάπτυξη εξακολουθούν να παραμένουν λέξεις οικείες σε εκείνους που παρακολουθούν τα οικονομικά νέα, ακόμη και στις πιο πλούσιες χώρες.

Το Μέλλον—Θλιβερό;

Θα υπάρξει ποτέ πιο ικανοποιητική διανομή των πλουτοπαραγωγικών πόρων; Ή ένα κοινωνικό περιβάλλον που να φέρνει μια αίσθηση κοινοκτημοσύνης και συναδελφοσύνης στις ανθρώπινες σχέσεις; Θα δούμε ποτέ τη μέρα που η οικονομία δεν θα είναι «θλιβερή» για τον εργαζόμενο;

Παρακαλείστε ανοίξτε τη Βίβλο σας και κοιτάξτε στο 65 κεφάλαιο του Ησαΐα και διαβάστε τα εδάφια 21-23. Τα λόγια φαίνονται απλά, αλλά οι σκέψεις είναι βαθιές. Φανταστείτε κάθε άτομο να έχει το δικό του σπίτι και μια αυτάρκη οικονομία. Να μην υπάρχουν μονότονες αλλά εποικοδομητικές εργασίες, εργασίες που να ικανοποιούν. Μια οικονομία που να παρέχει άφθονα για όλους! Και όλα αυτά κάτω από την παγκόσμια κυβέρνηση του Θεού.—Βλέπε επίσης Ψαλμός 72:16· 145:16· Ησαΐας 25:6.

Συνεπώς δεν χρειάζεται να καταθλιβόμαστε με τις θλιβερές προβλέψεις της «θλιβερής επιστήμης». Το μέλλον που επιφυλάσσει ο Θεός είναι πολύ λαμπρό, πράγματι, για εκείνους που θέτουν πίστη σε αυτόν και στους σκοπούς του γι’ αυτήν τη γη.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]

Θα έρθει ποτέ η μέρα που η οικονομία δεν θα είναι «θλιβερή» για τον εργαζόμενο;

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Ο Μάλθους συμπέρανε ότιο αυξανόμενος πληθυσμός θα προξενεί ανάσχεση σε οποιαδήποτε παροδική ευημερία

[Ευχαριστίες]

Bettmann Archive