Θεολογία Απελευθέρωσης—Λύση για τον Τρίτο Κόσμο;
Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στο Μεξικό
ΣΗΜΕΡΑ πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου στην Αφρική, στην Ασία και στη Λατινική Αμερική είναι πάμφτωχες και υποφέρουν αμέτρητες δυσχέρειες. Οι λαοί σε πολλές απ’ αυτές τις χώρες κατηγορούν τις υπάρχουσες κυβερνήσεις και τους θρησκευτικούς ηγέτες τους ότι τους καταπιέζουν. Άλλοι αποδίδουν τα τωρινά τους προβλήματα στα εξωτερικά χρέη. Ωστόσο, ένα κίνημα που ορισμένοι το θεωρούν ως τη λύση για τα προβλήματα του Τρίτου Κόσμου έχει κάνει την εμφάνισή του—η θεολογία απελευθέρωσης.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1986, πάνω από 2.000 άτομα—οι περισσότεροι από τους οποίους καθολικοί—συναντήθηκαν στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Πόλης του Μεξικού (UNAM) για να συζητήσουν το θέμα «Η Θεολογία Απελευθέρωσης στον Τρίτο Κόσμο». Οι ομιλητές—καθολικοί και προτεστάντες—ήταν μέλη μιας ομάδας θρησκευτικών μελετητών που είχαν συγκεντρωθεί στην Οαξτεπέκ του Μεξικού για τη Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο των Θεολόγων του Τρίτου Κόσμου. Η πρώτη σύνοδος διεξάχθηκε στη Σρι Λάνκα το 1981. Ποιος ήταν ο σκοπός αυτών των συναντήσεων; Η εξέταση της προόδου και του μέλλοντος της θεολογίας απελευθέρωσης.
Τι επίδραση έχει στον Τρίτο Κόσμο η θεολογία απελευθέρωσης; Πετυχαίνει τους στόχους της; Έχει μέλλον; Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα κατανοηθούν καλύτερα αν εξετάσουμε πρώτα τι είναι η θεολογία απελευθέρωσης και τι σκοπεύει να επιτελέσει.
Θεολογία Απελευθέρωσης
Σύμφωνα με την εφημερίδα της Πόλης του Μεξικού La Jornada, ο Βραζιλιανός καθολικός θεολόγος Φρέι Μπέτο λέει ότι η θεολογία απελευθέρωσης είναι η «αυστηρή άποψη των ενεργειών που γίνονται για την απελευθέρωση των φτωχών, που έχει σαν βάση την Αγία Γραφή, τη χριστιανική παράδοση και τις διδασκαλίες της εκκλησιαστικής ιεραρχίας». Αλλά ποια μέθοδος θεωρείται αναγκαία για την εφαρμογή των ‘ενεργειών’ της απελευθέρωσης;
Οι θεολόγοι της απελευθέρωσης συμφωνούν ότι σε μερικές χώρες η μόνη λύση είναι η χρήση βίας—φυσικής βίας. Γι’ αυτό, ακόμα και επαναστάσεις ενάντια στις υπάρχουσες κυβερνήσεις, όπως στη Νικαράγουα και στις Φιλιππίνες, όχι μόνο επιδοκιμάζονται αλλά και ενθαρρύνονται από τους υποστηρικτές της θεολογίας απελευθέρωσης. Αυτό σημαίνει ενεργό ανάμειξη στην πολιτική. Ο Φρέι Μπέτο ισχυρίζεται: «Είναι αδύνατο να ζούμε σύμφωνα με την πίστη μας απομονωμένοι από την πολιτική». Αλλά ποια είναι η βάση για το πιστεύω τους;
Λέγεται ότι η Αγία Γραφή είναι η πηγή της «έμπνευσης» που στηρίζει τη θεολογία απελευθέρωσης. Ο Περουβιανός θεολόγος απελευθέρωσης Γκουστάβο Γκουτιέρεζ—που θεωρείται «ο πατέρας της θεολογίας απελευθέρωσης—λέει ότι «η απελευθέρωση του Ισραήλ είναι μια πολιτική πράξη, η αποδέσμευση από μια κατάσταση . . . αθλιότητας και η απαρχή της οικοδόμησης μιας δίκαιης και αδελφωμένης κοινωνίας».
Επιπλέον, εκείνο που είναι πολύ πιο σημαντικό για τους θεολόγους απελευθέρωσης είναι αυτό που ονομάζουν «κοινότητες βάσης». Αυτές είναι ομάδες όπου η «ποιμαντική φροντίδα» των φτωχών συνδυάζεται με εκπαίδευση και υποκίνηση για πολιτική δράση. Στη Βραζιλία και μόνο περισσότεροι από τέσσερα εκατομμύρια καθολικοί είναι μέλη σε περισσότερες από 70.000 κοινότητες βάσης. Ναι, οι θεολόγοι του Τρίτου Κόσμου έχουν αναλάβει δράση για να πετύχουν τους στόχους τους.
Η Θεολογία Απελευθέρωσης και το Βατικανό
Η ανάπτυξη της θεολογίας απελευθέρωσης, ωστόσο, δεν πέρασε χωρίς να δημιουργήσει αντιδράσεις. Στις 6 Αυγούστου 1984, το Βατικανό εξέδωσε την εγκύκλιό του Instrucción Sobre Algunos Aspectos de la Teologia de la Liberación (Κανόνας Πάνω σε Μερικές Πλευρές της Θεολογίας Απελευθέρωσης), καταδικάζοντάς την ως «διαστρέβλωση του χριστιανικού μηνύματος». Δηλώνει ότι η «συστηματική ή ηθελημένη καταφυγή σε τυφλή βία, απ’ οπουδήποτε κι αν προέρχεται, θα πρέπει να καταδικάζεται».
Κατόπιν το 1985 το Βατικανό πήρε αυστηρά μέτρα ενάντια «στον πιο αμφιλεγόμενο θεολόγο απελευθέρωσης», τον Βραζιλιανό Φραντζισκανό ιερέα Λεονάρντο Μποφ, καταδικάζοντάς τον σ’ ένα χρόνο «σιωπή μετανοίας». Αλλά 11 μήνες αργότερα συνέβη μια αλλαγή.
Σύμφωνα με το περιοδικό Newsweek ‘η Ρώμη έλαβε καινούρια θέση απέναντι στη θεολογία απελευθέρωσης’. Ο πάπας έδωσε «αμνηστία» στον Μποφ και στις 22 Μαρτίου 1986, από τα κεντρικά γραφεία της εκκλησίας στάλθηκε μια ήπια εγκύκλιος με τίτλο Instrucción Sobre Libertad Cristiana y Liberación (Κανόνας Χριστιανικής Ελευθερίας και Απελευθέρωσης). Δήλωσε ότι είναι «πλήρως θεμιτό, αυτοί που καταπιέζονται από εκείνους που κατέχουν τον πλούτο ή την πολιτική εξουσία, να καταφεύγουν σε ηθικά παραδεκτά μέσα για να επιτύχουν τη δημιουργία εκείνων των δομών και των θεσμών βάσει των οποίων θα γίνονται πλήρως σεβαστά τα δικαιώματά τους». Ο «ένοπλος αγώνας» θεωρούνταν τώρα επιτρεπτός. Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ έστειλε μετά τον κανόνα μια επιστολή προς τους Βραζιλιανούς επισκόπους δηλώνοντας ότι «η Θεολογία Απελευθέρωσης είναι όχι μόνο επίκαιρη αλλά επίσης χρήσιμη και απαραίτητη για τη Λατινική Αμερική». Αλλά γιατί άλλαξε στάση η Ρώμη;
Σύμφωνα με την καθολική Εκκλησία, η έκδοση του δεύτερου κανόνα αποτελεί «ανταπόκριση στις ανησυχίες του σύγχρονου ανθρώπου που υποφέρει καταπίεση και ποθεί ελευθερία».
Ωστόσο, υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι η εκκλησία έπεσε έξω στους υπολογισμούς της σχετικά με την έκταση που θα λάβαινε η θεολογία απελευθέρωσης και ότι βρέθηκε μπροστά σε απρόοπτο. Όταν τιμωρήθηκε ο Μποφ, δυο καρδινάλιοι και τέσσερις επίσκοποι ταξίδεψαν στη Ρώμη για να τον υπερασπίσουν. Δέκα επίσκοποι υπόγραψαν μια επιστολή χαρακτηρίζοντας την τιμωρία του ως ένα πλήγμα ενάντια στα ανθρώπινα δικαιώματα. Και οι καθολικοί ιερείς σε όλο τον Τρίτο Κόσμο φαίνονταν να έχουν απορροφηθεί από το «έργο απελευθέρωσης».
Ποιος Έχει Δίκιο—Η Εκκλησία ή οι Θεολόγοι της;
Είναι προφανές ότι η εκκλησία, αντιμετωπίζοντας τα διαιρετικά στοιχεία μέσα στις τάξεις της, προσπαθεί σκληρά να διατηρήσει την εξουσία της. Ο Μποφ, και άλλοι αγωνίζονται σκληρά να βάλουν την εκκλησία σε νέο καλούπι, όπως νομίζουν αυτοί ότι θα έπρεπε να είναι.
Αλλά και οι δυο πλευρές έχουν αποτύχει. Από ποια άποψη; Όταν ο Γκουστάβο Γκουτιέρεζ ρωτήθηκε από το Ξύπνα! πάνω σε ποια βάση μετριέται η αληθινότητα της παράδοσης και των δογμάτων της εκκλησίας, εξήγησε ότι η αλήθεια «είναι μια αντίληψη που τυγχάνει αποδοχής από μια χριστιανική κοινότητα». Ναι, ανάμεσα στα άλλα, η κοινή γνώμη και η ανθρώπινη σοφία αποτελούν βάση για τα επιχειρήματά τους, ενώ η Αγία Γραφή παραγκωνίζεται. Αυτό δεν θα έπρεπε να συμβαίνει ποτέ. Γιατί όχι;
Η Θεολογία Απελευθέρωσης και η Αγία Γραφή
Η Αγία Γραφή και μόνο η Αγία Γραφή, είναι ‘εμπνευσμένη από τον Θεό’ και θα πρέπει να χρησιμοποιείται «για τη διδασκαλία . . . για τον έλεγχο της πλάνης, . . . για τη διαπαιδαγώγηση σε μια ζωή όπως τη θέλει ο Θεός». (2 Τιμόθεον 3:16, Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση) Η Αγία Γραφή επίσης προειδοποιεί ότι ‘η σοφία του κόσμου είναι ανοησία στα μάτια του Θεού’. (1 Κορινθίους 3:19) Έτσι, τι έχει να πει ο Λόγος του Θεού για τη θεολογία απελευθέρωσης;
Αν και η Αγία Γραφή δεν χρησιμοποιεί τον όρο «θεολογία απελευθέρωσης», μιλάει πράγματι για απελευθέρωση. Στην πραγματικότητα, ένα από τα πιο ισχυρά μηνύματα της Αγίας Γραφής προς το ανθρώπινο γένος είναι για την απελευθέρωση. (Ρωμαίους 8:12-21) Όμως, θα πρέπει να θυμούμαστε ότι η απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο έγινε μέσω θείας επέμβασης. Αλλά όταν οι Ισραηλίτες ενεργούσαν ανεξάρτητα από τον Θεό, αυτός τους καταδίκαζε και υπόφεραν.
Σήμερα, η ενεργή θρησκευτική συμμετοχή σε κοινωνικά κινήματα συχνά οδηγεί στη βία. Ωστόσο, ο Ιησούς Χριστός δεν ενδιαφέρθηκε να αναμείξει τη θρησκεία με την πολιτική. Όταν ο απόστολος Πέτρος κατέφυγε στο «ξίφος» για να υπερασπιστεί τον Γιο του Θεού, ο Ιησούς τον επιτίμησε λέγοντας: «Βάλε το ξίφος σου ξανά στη θήκη του· γιατί όλοι όσοι τραβούν ξίφος από ξίφος θα χαθούν». (Ματθαίος 26:51, 52, Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση) Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να αποκατασταθεί δικαιοσύνη στη γη.
Αληθινή Απελευθέρωση
Σύμφωνα με την υπόσχεση της Αγίας Γραφής, στον ορισμένο του καιρό ο Θεός θα επέμβει στις ανθρώπινες υποθέσεις. «Οι . . . ασεβείς θέλουσιν εκκοπή από της γης, και οι παράνομοι θέλουσιν εκριζωθή απ’ αυτής». (Παροιμίαι 2:22) Τι θα απογίνουν εκείνοι που επιθυμούν λευτεριά από τη φτώχεια και την αδικία; «Οι πραείς όμως θέλουσι κληρονομήσει την γην· και θέλουσι κατατρυφά εν πολλή ειρήνη. Οι δίκαιοι θέλουσι κληρονομήσει την γην, και επ’ αυτής θέλουσι κατοικεί εις τον αιώνα».—Ψαλμός 37:11, 29.
Δεν θα απολαμβάνατε τη ζωή στη γη κάτω απ’ αυτές τις υπέροχες συνθήκες; Οραματιστείτε έναν κόσμο χωρίς φτώχεια, διεθνείς ανταγωνισμούς, φυλετικές διακρίσεις ή καταπίεση. Αλλά μην σταματήσετε εκεί. Ο Λόγος του Θεού διαβεβαιώνει ότι αυτός θα εξαφανίσει την αρρώστια, τον πόνο και τη λύπη. Ακόμα και ο θάνατος θα ανήκει στο παρελθόν! Δεν θα είναι αυτή η πιο σπουδαία δυνατή μορφή απελευθέρωσης;—Αποκάλυψις 21:4.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]
«Η Θεολογία Απελευθέρωσης είναι . . . χρήσιμη και απαραίτητη για τη Λατινική Αμερική».—Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 20]
Ο Ιησούς Χριστός δεν ενδιαφέρθηκε να αναμείξει τη θρησκεία με την πολιτική
[Εικόνες στη σελίδα 18]
«Είναι αδύνατο να ζούμε σύμφωνα με την πίστη μας απομονωμένοι από την πολιτική».—Φρέι Μπέτο
«Ο πιο αμφιλεγόμενος θεολόγος απελευθέρωσης» ο Λεονάρντο Μποφ, καταδικάστηκε από τον πάπα σε σιωπή για 11 μήνες