Τα Διάφορα Σχήματα και Μεγέθη των Δεινόσαυρων

ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ μπορεί να κεντρίζουν τη φαντασία των ανθρώπων περισσότερο απ’ όλες τις άλλες μορφές ζωής που έχουν εξαφανιστεί. Οι άνθρωποι φαντάζονται συχνά τους δεινόσαυρους τεράστιους και τρομακτικούς. Όταν τους ονόμασαν για πρώτη φορά δεινόσαυρους από τις λέξεις που σημαίνουν «φοβερή σαύρα», νόμιζαν ότι αυτοί είχαν φοβερά μεγάλο μέγεθος, επειδή τα τότε γνωστά απολιθώματα δεινόσαυρου ήταν μεγάλα.

Μερικά είδη δεινόσαυρων ήταν γιγάντια και φαίνονταν πράγματι τρομακτικά—πιθανόν να είχαν δεκαπλάσιο βάρος απ’ ό,τι ένας μεγάλος αφρικανικός ελέφαντας. Ωστόσο, με την πάροδο των δεκαετιών, οι παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν οστά πολλών μικρότερων δεινόσαυρων. Μερικοί έχουν το μέγεθος γάιδαρου και άλλοι δεν είναι πολύ μεγαλύτεροι από ένα κοτόπουλο! Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικά απ’ αυτά τα καταπληκτικά αρχαία ερπετά.

Ερπετά που Πετούν

Ένα παράξενο είδος αρχαίου ερπετού ήταν ο πτερόσαυρος, που περιλαμβάνει και τον πτεροδάκτυλο. Αλλά αυτοί δεν ήταν ούτε δεινόσαυροι ούτε πουλιά. Ήταν ιπτάμενα ερπετά και ταξινομούνται μαζί με άλλα ερπετά, όπως οι δεινόσαυροι και οι κροκόδειλοι. Μερικοί απ’ αυτούς είχαν άνοιγμα φτερών 8 μέτρα. Από την ανακάλυψη ενός πτερόσαυρου στο Τέξας το 1975, φαίνεται ότι μερικοί είχαν άνοιγμα φτερών μεγαλύτερο από 15 μέτρα. Αυτοί πιθανόν να ήταν τα μεγαλύτερα ιπτάμενα ζώα όλων των εποχών.

Μολονότι οι πτερόσαυροι είχαν δόντια, κρανίο, λεκάνη και πίσω πόδια ερπετού, σε καμιά περίπτωση δεν έμοιαζαν με τους δεινόσαυρους που ήταν ερπετά. Και μολονότι φαινόταν ότι ήταν πουλιά με σκληρές αεροδυναμικές φτερούγες, ήταν πολύ διαφορετικοί. Όπως και τα πουλιά, οι πτερόσαυροι είχαν κούφια οστά και λίγες εύκαμπτες αρθρώσεις στις φτερούγες και στους αστραγάλους. Ωστόσο, οι φτερούγες του πουλιού έχουν πούπουλα και όχι μεμβράνη, όπως του πτερόσαυρου. Και το τέταρτο δάχτυλο του μπροστινού άκρου του πτερόσαυρου προεξείχε για να στηρίζει τη μεμβράνη της φτερούγας. Στο πουλί, το κύριο στήριγμα της φτερούγας είναι το δεύτερο δάχτυλο.

Ορνιθίσχια

Τα ορνιθίσχια («που έχουν ισχία πουλιού») αποτελούσαν τη μια από τις δυο γενικές κατηγορίες δεινόσαυρων, που καθορίζονται ανάλογα με την κατασκευή των ισχίων τους. Τα ισχία των ζώων που ανήκαν σ’ αυτή την κατηγορία είχαν κατασκευή παρόμοια με των πουλιών, αλλά φυσικά ήταν πολύ μεγαλύτερα. Μερικά τέτοια ζώα είχαν μικρό συνολικό μέγεθος, ενώ άλλα ήταν τεράστια. Ο ιγουανόδους έφτανε τα 9 μέτρα μήκος. Οι σκελετοί διαφόρων ειδών αδρόσαυρων δείχνουν ότι η πάνω και η κάτω σιαγόνα τους έμοιαζαν με ράμφος πάπιας και είχαν πολλά δόντια. Οι αδρόσαυροι ήταν προφανώς δίποδοι—δηλαδή, περπατούσαν κι έτρεχαν στα δυο τους πόδια. Μερικοί απ’ αυτούς έφταναν τα 10 μέτρα μήκος.

Οι στεγόσαυροι ήταν μια ομάδα ορνιθίσχιων που είχαν πάνω στην πλάτη τους μεγάλες οστέινες λεπίδες καθορισμένου σχήματος. Περπατούσαν και με τα τέσσερα πόδια και είχαν περίπου 6 μέτρα μήκος και 2,4 μέτρα ύψος ως τα ισχία. Πιο πρόσφατα, επικράτησε η άποψη ότι αυτοί οι οστέινοι δίσκοι στην πλάτη τους, όχι μόνο χρησίμευαν για προστασία, αλλά ήταν και μέρος ενός ψυκτικού συστήματος για το σώμα τους. Τα πίσω πόδια ήταν βαριά και έμοιαζαν με του ελέφαντα, ενώ τα μπροστινά πόδια ήταν μικρότερα σε μέγεθος—γι’ αυτό, το μικρό τους κεφάλι ήταν χαμηλά, κοντά στο έδαφος. Στο τέλος της ουράς υπήρχαν μακριές οστέινες ακίδες.

Μια τελευταία ομάδα ορνιθίσχιων—που είχαν εξαπλωθεί σ’ όλη τη γη—ήταν οι κερατοψίδες, δηλαδή δεινόσαυροι με κέρατα. Το μήκος τους κυμαινόταν από 1,8 μέτρα μέχρι 8 μέτρα. Παρόμοια με τους αφρικανικούς ρινόκερους, αυτά τα «τεθωρακισμένα» είχαν στο κρανίο τους μια μεγάλη προεξοχή, που σχημάτιζε μια χαρακτηριστική ασπίδα στο λαιμό τους. Κοινή στον κόσμο των δεινόσαυρων ήταν μια παραλλαγή τους με τρία κέρατα, οι τρικεράτωπες. Τα δυο κέρατα πάνω από τα μάτια μεγάλωναν κι έφταναν τα 90 εκατοστά μήκος. Στην κοιλάδα του Ποταμού Ρεντ Ντιρ, στην Αλμπέρτα, έχουν βρεθεί πολυάριθμα απολιθώματα τρικεράτωπων.

Σαυρίσχια—Γιγάντιοι Δεινόσαυροι

Μια άλλη γενική κατηγορία δεινόσαυρων είναι γνωστή ως σαυρίσχια («που έχουν ισχία σαύρας»)—τα ισχία τους έχουν κατασκευή παρόμοια με των σαυρών, μολονότι, και σ’ αυτή την περίπτωση, είναι πολύ μεγαλύτερα. Τα σαυρίσχια ταιριάζουν με τη συνήθη αντίληψη που επικρατεί για τους δεινόσαυρους: είναι τεράστια και τρομερά. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν οι απατόσαυροι (που παλιότερα ονομάζονταν βροντόσαυροι), ένα είδος φυτοφάγου δεινόσαυρου που περπατούσε με τα τέσσερα πόδια. Έφτανε τα 21 μέτρα μήκος και υπολογίζεται ότι ζύγιζε 30 τόνους. Τέτοιοι δεινόσαυροι έχουν βρεθεί στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη.

Ο διπλόδοκος, που ήταν το ίδιο γιγάντιος, έμοιαζε περισσότερο με φίδι—είχε μακρύ λαιμό και μακριά ουρά—αλλά είχε και πόδια. Είναι ο μακρύτερος γνωστός δεινόσαυρος, αφού είχε μήκος περίπου 27 μέτρα, αν και ζύγιζε κάπως λιγότερο απ’ ό,τι ο απατόσαυρος. Ο διπλόδοκος, που ανακαλύφθηκε στη Βόρεια Αμερική, είχε ρουθούνια στην κορυφή του κεφαλιού του, πράγμα που του επέτρεπε να βυθίζει σχεδόν εντελώς το κεφάλι του.

Έπειτα έχουμε το βραχιόσαυρο. Ένας σκελετός που ανακαλύφθηκε στην Τανζανία έφτανε τα 21 μέτρα μήκος. Υπολογίζεται ότι μερικοί ζύγιζαν πάνω από 85 τόνους. Όταν στέκονταν είχαν ύψος 12 μέτρα και το σώμα τους κατηφόριζε προς την ουρά, όπως της καμηλοπάρδαλης.

Το 1985, οι ανασκαφές που έγιναν στο Νέο Μεξικό των Η.Π.Α. έφεραν στο φως ορισμένα απολιθωμένα σπονδυλωτά ασυνήθιστου μεγέθους. Ο έφορος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Νέου Μεξικού τα ονόμασε σεισμόσαυρους. Υπολογίζεται ότι αυτό το ζώο είχε μήκος περίπου 30 μέτρα και ίσως να ζύγιζε εκατό τόνους!

Ο τυραννόσαυρος ρεξ («σαύρα-τύραννος βασιλιάς»), με το τρομερό παρουσιαστικό του, έφτανε περίπου τα 3 μέτρα ύψος μέχρι τα ισχία. Όταν στεκόταν μπορεί να έφτανε περίπου τα 6 μέτρα ύψος. Είχε μήκος περίπου 12 μέτρα. Το κεφάλι του έφτανε τα 1,2 μέτρα μήκος και το μεγάλο στόμα του είχε πολλά κωνικά δόντια μήκους 15 εκατοστών. Τα πίσω πόδια του ήταν σαν του ελέφαντα, ενώ τα μπροστινά του πόδια ήταν πολύ μικρά. Πίσω είχε μια τεράστια ουρά, παρόμοια με της σαύρας. Τώρα πιστεύεται ότι οι τυραννόσαυροι δεν περπατούσαν όρθιοι, αλλά κρατούσαν το σώμα τους σε οριζόντια στάση, ισορροπώντας το βάρος του σώματός τους με τη μακριά ουρά τους.

Η Σκηνή Αλλάζει

Το ότι υπήρχαν άφθονοι δεινόσαυροι σ’ ολόκληρη τη γη, σε ένα αρχαίο τοπίο που εξαφανίστηκε πριν από πολύ καιρό, γίνεται φανερό από το αρχείο των απολιθωμάτων. Αλλά αυτά τα καταπληκτικά πλάσματα, μαζί με αναρίθμητα άλλα είδη ζώων και φυτών, έπαψαν να υπάρχουν. Σχετικά με το πότε ακριβώς συνέβηκαν αυτά τα γεγονότα, ο παλαιοντολόγος Ντ. Α. Ράσελ δηλώνει: «Δυστυχώς, οι υπάρχουσες μέθοδοι για τη μέτρηση της διάρκειας γεγονότων που συνέβηκαν τόσο παλιά είναι σχετικά ανακριβείς».

Τι συνέβη στους δεινόσαυρους; Τι σημαίνει η ξαφνική εμφάνισή τους και η εμφανώς ξαφνική εξαφάνισή τους; Μήπως οι δεινόσαυροι θέτουν υπό αμφισβήτηση μερικές βασικές αρχές της δαρβινικής εξέλιξης; Αυτά τα ερωτήματα θα τα εξετάσουμε στο ακόλουθο άρθρο.

[Διάγραμμα στις σελίδες 8, 9]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

10 μέτρα

6,6 μέτρα

3,3 μέτρα