Επίσκεψη στο Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Αυστραλία

Οι ενθουσιώδεις συζητήσεις των τουριστών φτάνουν στο αποκορύφωμα, καθώς το επιβατηγό πλοιάριο μειώνει την ταχύτητά του· έχει φτάσει στο τέλος της διαδρομής που είχε μήκος 29 χιλιόμετρα και ξεκίνησε από το Κερνς. Τα νευρικά γέλια που ακούγονται από μια ομάδα κοριτσιών προδίδουν τον ενθουσιασμό τους—ετοιμάζονται να κατεβούν στο Γκριν Άιλαντ, ένα σημαντικό αξιοθέατο στο Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα της Αυστραλίας.

‘Αλλά τι είναι κοραλλιογενές φράγμα;’ μπορεί να ρωτήσετε. ‘Και τι είναι αυτό που το κάνει να λέγεται μεγάλο;’

Μεγάλο—Δίχως Υπερβολή

Το Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα είναι ο μεγαλύτερος σχηματισμός κοραλλιογενών υφάλων στον κόσμο. Εκτείνεται γύρω στα 2.000 χιλιόμετρα κατά μήκος της ακτής της Κουίνσλαντ, της βόρειας πολιτείας της Αυστραλίας. Ο κάθε κοραλλιογενής ύφαλος έχει διαφορετικό μέγεθος, αλλά μερικοί από τους πιο μεγάλους φτάνουν σε πλάτος τα 2 χιλιόμετρα και σε μήκος τα 24 χιλιόμετρα. Ολόκληρο το Θαλάσσιο Πάρκο του Μεγάλου Κοραλλιογενούς Φράγματος καλύπτει έκταση 349.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, και η απόστασή του από τις ακτές της Αυστραλίας κυμαίνεται στα διάφορα σημεία από 16 χιλιόμετρα μέχρι 300 και πλέον χιλιόμετρα.

Ο όρος «φράγμα» χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν κοραλλιογενή ύφαλο ο οποίος εκτείνεται παράλληλα προς την ακτή, αλλά βρίσκεται πιο έξω από τον πλησιέστερο κοραλλιογενή σχηματισμό της ακτής. Άλλος ένας τύπος κοραλλιογενούς υφάλου είναι η ατόλλη, που διακρίνεται για την ομοιότητά της με λουκουμά· το σχήμα της είναι δακτυλιοειδές και στο κέντρο της έχει μια λιμνοθάλασσα.

Το κλίμα του Κοραλλιογενούς Φράγματος είναι πολύ ευχάριστο—τους χειμωνιάτικους μήνες ο καιρός είναι θερμός, και τους υπόλοιπους μήνες του έτους η τροπική ζέστη μετριάζεται από την αναψυκτική θαλασσινή αύρα. Στην οποιαδήποτε αιτιολόγηση του τίτλου «Μεγάλο», πρέπει επίσης να συμπεριληφθεί και ο ρόλος του κοραλλιογενούς υφάλου ως τεράστιου καταφυγίου για πουλιά και θαλάσσια ζώα. Είναι φημισμένος για την ποικιλία εδώδιμων ψαριών που φιλοξενεί, λόγου χάρη τον τόνο, το ροφό και τη θαλάσσια πέστροφα, για να μην πούμε και για τα μεγάλα ψάρια που αλιεύουν οι ψαράδες—τη μακάιρα του είδους Makaira indica, τον ξιφία, το μπαρακούντα και τον καρχαρία.

Μερικά από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά όστρακα του κόσμου βρίσκονται σ’ αυτόν τον κοραλλιογενή ύφαλο. Δεν είναι ασυνήθιστο να βρίσκει κανείς γιγάντια όστρακα από αχηβάδες, τα οποία ζυγίζουν πάνω από 230 κιλά. Και μερικά από τα μεγαλύτερα στρείδια του κόσμου έχουν αλιευτεί σ’ αυτόν τον κοραλλιογενή ύφαλο. Μερικοί μάλιστα έχουν μαζέψει μέχρι και όστρακα μαργαριτοφόρων στρειδιών κατά μήκος του βόρειου τμήματός του.

Πραγματικά μεγάλο θέαμα αποτελεί ο υπέροχος χρωματισμός των ίδιων των κοραλλιών. Τους χρωματισμούς αυτούς τους συναγωνίζονται τα καταπληκτικά χρώματα των τροπικών ψαριών που αφθονούν στα νερά του υφάλου: ζωηρές αντιθέσεις ανάμεσα στο μπλε και στο πορτοκαλί, στο μαύρο και στο χρυσαφί, ακόμα και στο βαθύ κόκκινο και στο πράσινο. Κάτι το οποίο επίσης προκαλεί κατάπληξη είναι τα παράξενα σχήματα αυτών των ψαριών, που φαίνονται με έντονο τρόπο καθώς τα ψάρια μπαινοβγαίνουν, άλλοτε ορμητικά και άλλοτε απαλά, μέσα στους έξοχους και πολύπλοκους σχηματισμούς των κοραλλιών.

Το Θαύμα που Λέγεται Κοράλλι

Το κοράλλι είναι μια ασβεστολιθική «κατοικία», δηλαδή ένας ασβεστολιθικός σκελετός, που φτιάχνει ένας μικροσκοπικός ζωικός οργανισμός της θάλασσας, ο λεγόμενος πολύποδας. Όσο ο πολύποδας είναι ζωντανός, χτίζει την κοραλλένια του «κατοικία». Όταν ο μικρός πολύποδας πεθαίνει, αφήνει πίσω του το σκελετό, ως κληρονομιά στις επόμενες γενιές. Μόλις γεννιέται η μικροσκοπική προνύμφη του πολύποδα, κολυμπάει ελεύθερα εδώ κι εκεί, αλλά σύντομα προσκολλάται στο κοράλλι που έχουν αφήσει πίσω τους οι πρόγονοί της. Τώρα, αφού έχει αγκιστρωθεί σταθερά, αναπτύσσεται σε σωληνοειδή διάταξη, αφήνοντας μια ανοιχτή οπή στην κορυφή του σωλήνα, απ’ όπου μεγαλώνουν τα μικρά της πλοκάμια. Κατόπιν, ο πολύποδας αρχίζει να τρέφεται με τους ζωικούς οργανισμούς του πλαγκτόν, κυρίως με μικρά καρκινοειδή και προνύμφες ψαριών.

Απ’ αυτό το σημείο και μετά, καταπιάνεται φιλόπονα με το χτίσιμο, παίρνοντας άλατα ασβεστίου από το θαλασσινό νερό και εκκρίνοντας μια σκληρή ουσία σαν ασβεστόλιθο, για το σχηματισμό ενός σκελετού, υπό μορφή κυπέλλου, στα «πόδια» του, δηλαδή στη βάση. Οι διάφορες γενιές, η μια μετά την άλλη, χτίζουν πάνω σ’ αυτούς τους κυπελλοειδείς σκελετούς, οι οποίοι παίρνουν διαφορετικά σχήματα και χρώματα, ανάλογα με τον τύπο του κοραλλένιου οργανισμού που κάνει το χτίσιμο.

Το αποτέλεσμα είναι μια εντυπωσιακή ποικιλία υπέροχων κοραλλιών, το καθένα από τα οποία περιγράφεται—ανάλογα με το σχήμα του—ως δαντέλα, μανιτάρι, κέρατα ελαφιού, αστέρι, εγκέφαλος, για να αναφέρουμε απλώς λίγα. Και τα εξαίσια χρώματα των ζωντανών κοραλλιών μπορεί να είναι άσπρο, κίτρινο, πράσινο, καφέ, πορτοκαλί, ροζ, κόκκινο, μοβ, μπλε ή μαύρο.

Αυτά είναι, λοιπόν, τα οικοδομικά υλικά του Μεγάλου Κοραλλιογενούς Φράγματος: πολύχρωμα, σαγηνευτικά κοράλλια. Και μολονότι οι κυριότεροι τύποι των κοραλλιών που έχουν βρεθεί εκεί είναι τα στρογγυλά κοράλλια σε σχήμα αστεριού ή εγκεφάλου, καθώς και τα λεπτεπίλεπτα κοράλλια σε σχήμα κεράτων ελαφιού, λέγεται ότι υπάρχουν τουλάχιστον 350 διαφορετικά είδη κοραλλιών πάνω σ’ αυτόν τον ύφαλο! Ο όγκος των κοραλλιών που σχηματίζουν τους υφάλους ποικίλλει σε μέγεθος. Δυο τρύπες που ανοίχτηκαν σε κάποιο κοραλλιογενές νησί έφτασαν σε βάθος 120 μέτρων προτού συναντήσουν στρώμα άμμου.

Η Ομορφιά Είναι Κάτω από το Νερό

Ο όγκος των κοραλλιών που βρίσκεται στην επιφάνεια δεν είναι πολύ όμορφος, επειδή αποτελείται μόνο από νεκρά και σπασμένα κοράλλια. Τα ζωντανά κοράλλια, σε πιο βαθείς υδατοσχηματισμούς, είναι αυτά που έχουν τα εξαίσια χρώματα. Γι’ αυτό, την αληθινή ομορφιά του υφάλου μπορεί να τη δει κανείς μόνο αν ανεβεί πάνω σ’ ένα πλοιάριο με γυάλινο πάτο ή αν καταδυθεί ο ίδιος στη θάλασσα με αναπνευστήρα ή με φιάλη οξυγόνου.

Το νερό που περιβάλλει τον ύφαλο είναι πεντακάθαρο, κι έτσι οι γοητευμένοι επιβάτες, οι οποίοι κάθονται γύρω-γύρω στις πλευρές του μεγάλου γυάλινου πάτου των ειδικά σχεδιασμένων πλοιαρίων, μπορούν να δουν εύκολα τα χαρακτηριστικά στοιχεία που βρίσκονται μέχρι και σε βάθος 30 μέτρων. Ακόμα και ο πιο βαθύς όγκος κοραλλιών φαίνεται εύκολα από την επιφάνεια του νερού, εφόσον οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αναπτύσσονται καλύτερα στα νερά που φωτίζονται από τον ήλιο· άλλωστε το χτίσιμο των υφάλων επιβραδύνεται καθώς το νερό φτάνει σε βάθος μεγαλύτερο των 11 μέτρων.

Οι Εχθροί του Κοραλλιογενούς Υφάλου

Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι μερικές φορές ο μεγαλύτερος εχθρός των θαυμάτων της φύσης, όπως είναι το Κοραλλιογενές Φράγμα. Γι’ αυτό, πολλοί χαίρονται που μέχρι σήμερα η κυβέρνηση της Αυστραλίας απαγορεύει τις συνήθεις γεωτρήσεις πετρελαίου πάνω σ’ αυτόν τον ύφαλο, παρ’ όλο που έχουν γίνει μερικές με εξερευνητικούς σκοπούς.

Ωστόσο, υπάρχει ένας «εχθρός» που δεν είναι εύκολο να τεθεί υπό έλεγχο: ένας αστερίας γνωστός με το όνομα ακανθαστερίας. Το όνομά του πηγάζει από την εμφάνισή του· έχει γύρω στους 23 βραχίονες που ξεκινούν από το σώμα—το οποίο βρίσκεται στο κέντρο—σαν ακτίνες τροχού. Ολόκληρη η επιφάνειά του καλύπτεται από χιλιάδες μυτερά αγκάθια που είναι τοξικά για τον άνθρωπο. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους αστερίες στον κόσμο· η διάμετρός του φτάνει τα 70 εκατοστά.

Οι ακανθαστερίες τρέφονται με ζωντανά κοράλλια, δηλαδή με ζωντανούς πολύποδες οι οποίοι δεν έχουν ολοκληρώσει την κατασκευή του κοραλλιού, και μέχρι τώρα έχουν προκαλέσει μεγάλες ζημιές σε διάφορα μέρη του υφάλου. Αυτοί οι αστερίες αποτελούν αντικείμενο έντονων διαφωνιών από τότε που μελετήθηκαν για πρώτη φορά, το 1962.

Μερικοί εκφράζουν την ανησυχητική άποψη ότι ολόκληρο το Κοραλλιογενές Φράγμα διατρέχει κίνδυνο και απευθύνουν προειδοποιήσεις του τύπου ‘Δεν θα Υπάρχει πια Φράγμα το 2000’. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν επιστήμονες που ισχυρίζονται ότι αυτή η καταστροφή είναι φυσική και απαραίτητη, παρομοιάζοντάς την με τα μακροπρόθεσμα οφέλη που έχουν οι πυρκαγιές των δασών. Αυτοί τονίζουν ότι μέχρι σήμερα οι καταστροφές που έχουν προξενήσει οι αστερίες περιορίζονται στο ένα τρίτο του υφάλου.

Ανεξάρτητα από τις προσωπικές απόψεις οι οποίες εκφράζονται γι’ αυτόν τον αγκαθωτό αστερία και για τις ζημιές που προκαλεί αυτός στον κοραλλιογενή ύφαλο, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι χρειάζεται να γίνουν πιο λεπτομερειακές επιστημονικές έρευνες. Γι’ αυτό, τα τελευταία χρόνια διεξάγεται η πιο εκτεταμένη μελέτη θαλάσσιου ζώου που έγινε ποτέ σε αυστραλιανά ύδατα, όπως έχει ονομαστεί η μελέτη αυτή. Το ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα της έρευνας θα το δείξει ο χρόνος. Στο μεταξύ, αν μπορείτε να κάνετε ένα ταξίδι στην Αυστραλία, η επίσκεψη στο συναρπαστικό και πολύχρωμο Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα που βρίσκεται σ’ αυτή τη χώρα θα βαθύνει αναμφίβολα την εκτίμησή σας για τα θαύματα της δημιουργίας.

[Χάρτης/Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα

ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

[Ευχαριστίες]

Photos of coral: By courtesy of Australian Overseas Information Service