Καυσόξυλα—Μήπως Τυλίγεται το Μέλλον στις Φλόγες;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Νιγηρία

Ο ΗΛΙΟΣ δύει και κοκκινίζει τον αφρικανικό ουρανό. Η Σάμπα μαγειρεύει ρύζι για το σύζυγό της και τα παιδιά τους. Παίρνει νερό από έναν κουβά και το ρίχνει σε μια αλουμινένια κατσαρόλα που έχει μαυρίσει από την καπνιά. Κάτω από την κατσαρόλα τρίζει μια μικρή φωτιά η οποία τροφοδοτείται από τρία χοντρά ξύλα.

Παραπέρα υπάρχουν στοιβαγμένα ακόμη περισσότερα ξύλα. Η Σάμπα τα αγοράζει από ανθρώπους που τα φέρνουν με φορτηγά από τα βουνά. Τα ξύλα είναι ζωτικά. Χωρίς ξύλα δεν μπορεί να υπάρξει φωτιά. Χωρίς φωτιά δεν μπορείς να μαγειρέψεις ρύζι.

Ο μεγάλος γιος της Σάμπα λέει: «Όταν δεν έχουμε ξύλα, δεν τρώμε». Δείχνει προς τα σπίτια των πλουσίων που είναι πάνω στο λόφο. «Σε εκείνα τα σπίτια υπάρχει ηλεκτρισμός. Υπάρχουν εστίες που λειτουργούν με ηλεκτρισμό και άλλες εστίες που λειτουργούν με υγραέριο». Γυρίζει προς τη φωτιά, σηκώνει τους ώμους του και λέει: «Εμείς χρησιμοποιούμε ξύλα».

Από αυτή την άποψη, η οικογένεια της Σάμπα με κανέναν τρόπο δεν είναι μοναδική. Οι 3 στους 4 ανθρώπους του αναπτυσσόμενου κόσμου εξαρτιούνται από τα ξύλα ως τη μοναδική τους πηγή καυσίμων για μαγείρεμα και θέρμανση. Υπάρχει ωστόσο απελπιστική έλλειψη ξύλων.

Σύμφωνα με τη FAO (Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του Ο.Η.Ε.), η έκταση που έχει λάβει η κρίση των καυσόξυλων είναι πραγματικά συγκλονιστική. Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν έλλειψη καυσόξυλων. Αν οι σημερινές τάσεις συνεχιστούν, αυτός ο αριθμός θα μπορούσε εύκολα να διπλασιαστεί μέχρι το τέλος του αιώνα. Ένας εκπρόσωπος της FAO δήλωσε: «Δεν έχει ιδιαίτερη αξία να προμηθεύεις τροφή στους πεινασμένους του κόσμου αν αυτοί δεν έχουν τα μέσα να τη μαγειρέψουν».

Γιατί Υπάρχει Έλλειψη;

Από τους αρχαίους χρόνους, ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε τα ξύλα ως καύσιμη ύλη. Ο λόγος; Τα ξύλα είναι πολύ βολικά. Δεν χρειάζεσαι δαπανηρό εξοπλισμό ή προηγμένη τεχνολογία για να τα μαζέψεις. Αν δεν έχει γίνει υπερβολική εκμετάλλευση, οι προμήθειες μπορεί να διατηρούνται μέσω ανάπτυξης νέων δέντρων. Το μαγείρεμα και η θέρμανση με ξύλα δεν απαιτούν εστίες και θερμάστρες. Και, κάτω από ιδανικές συνθήκες, τα ξύλα είναι δωρεάν και τόσο ευπρόσιτα όσο και το πλησιέστερο δέντρο. Μόνο τα τελευταία διακόσια χρόνια τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου στράφηκαν σε άλλα καύσιμα, όπως το υγραέριο, το κάρβουνο και το πετρέλαιο. Τα υπόλοιπα κράτη έμειναν στα ξύλα.

Μερικοί ειδικοί λένε ότι η ρίζα του προβλήματος σήμερα είναι η δραματική αύξηση του πληθυσμού. Καθώς ο αριθμός των ανθρώπων αυξάνει, τα δάση απογυμνώνονται προκειμένου να εξαπλωθούν οι οικισμοί, να επεκταθούν οι καλλιέργειες και να παρασχεθεί ξυλεία για βιομηχανική χρήση καθώς και για καύσιμη ύλη. Η ταχεία αποψίλωση των δασών εμφανίζεται στη διάρκεια της ανάπτυξης σχεδόν κάθε χώρας. Η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη πέρασαν από αυτή τη φάση.

Αλλά ο σημερινός πληθυσμός αυξάνει με ανησυχητικό ρυθμό. Ήδη, υπάρχουν περίπου πεντέμισι δισεκατομμύρια άνθρωποι σε αυτόν τον πλανήτη. Στα αναπτυσσόμενα κράτη, ο πληθυσμός διπλασιάζεται κάθε 20 ή 30 χρόνια. Καθώς ο αριθμός των ανθρώπων αυξάνει, το ίδιο γίνεται και με τη ζήτηση ξύλων. Είναι σαν να έχει γίνει ο πληθυσμός ένα γιγάντιο θηρίο που τρώει δάση και έχει ακόρεστη όρεξη, ένα θηρίο που μέρα με τη μέρα μεγαλώνει και πεινάει περισσότερο. Έτσι, οι προμήθειες καυσόξυλων καταναλώνονται προτού μπορέσουν να αντικατασταθούν. Σύμφωνα με τη FAO, ήδη εκατό εκατομμύρια και πλέον άνθρωποι σε 26 χώρες δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν αρκετά καυσόξυλα για να καλύψουν ακόμη και τις πιο βασικές ανάγκες τους.

Ωστόσο, δεν επηρεάζονται εξίσου όλοι όσοι ζουν σε χώρες στις οποίες παρατηρείται μεγάλη έλλειψη. Όσοι έχουν χρήματα για να το κάνουν αυτό απλώς στρέφονται σε άλλα καύσιμα, όπως η κηροζίνη ή το υγραέριο σε φιάλες. Η κρίση των καυσόξυλων είναι κρίση που αφορά τους φτωχούς, οι οποίοι αυξάνουν σε αριθμό.

Η Επίδραση στους Ανθρώπους

Τα πρόσφατα χρόνια το κόστος των ξύλων έχει διπλασιαστεί, τριπλασιαστεί και σε μερικά μέρη έχει τετραπλασιαστεί. Σήμερα, οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν καθώς οι περιοχές γύρω από τις πόλεις απογυμνώνονται. Πολλές πόλεις στην Ασία και στην Αφρική περιβάλλονται τώρα από περιοχές όπου έχει γίνει σχεδόν ολοκληρωτική αποψίλωση των δασών. Σε μερικές πόλεις τα ξύλα πρέπει να μεταφέρονται από απόσταση εκατόν εξήντα και πλέον χιλιομέτρων.

Οι τιμές που ανεβαίνουν συμβάλλουν στο βάρος εκείνων που είναι ήδη απελπιστικά φτωχοί. Οι μελέτες έδειξαν ότι σε μέρη της Κεντρικής Αμερικής και της Δυτικής Αφρικής οι οικογένειες που ανήκουν στην εργατική τάξη διαθέτουν το 30 τοις εκατό του συνολικού εισοδήματός τους για καυσόξυλα. Οτιδήποτε άλλο—τροφή, ρουχισμός, στέγαση, μεταφορά, εκπαίδευση—πρέπει να το βολέψουν με ό,τι έχει απομείνει. Για αυτούς είναι αληθινό το ρητό που λέει πως «ό,τι μπαίνει κάτω από την κατσαρόλα κοστίζει περισσότερο από ό,τι μπαίνει μέσα στην κατσαρόλα».

Πώς τα καταφέρνουν; Εκεί όπου τα ξύλα είναι σπάνια και ακριβά, οι άνθρωποι περικόβουν τον αριθμό των ζεστών γευμάτων που τρώνε. Αγοράζουν φτηνά τρόφιμα ή λιγότερα τρόφιμα, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα ένα λιγότερο ισορροπημένο διαιτολόγιο. Επίσης μαγειρεύουν το φαγητό τους λιγότερη ώρα. Τα μικρόβια και τα παράσιτα δεν σκοτώνονται, και το σώμα απορροφά λιγότερα θρεπτικά συστατικά. Δεν μπορούν να βράσουν το νερό που πίνουν. Ψάχνουν να βρουν στα σκουπίδια οτιδήποτε μπορεί να καεί.

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν στραφεί σε καύσιμα κατώτερης ποιότητας, όπως το άχυρο, τα κοτσάνια ή η ξερή κοπριά. Εκεί που το ξύλο είναι ακριβό και η κοπριά δεν είναι, φαίνεται λογικό από οικονομική άποψη να ρίχνουν την κοπριά στη φωτιά και όχι στα χωράφια. Συχνά δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια επιλογής. Αλλά το τίμημα είναι ότι το έδαφος στερείται πολύτιμων οργανικών ουσιών. Με τον καιρό, το έδαφος χάνει τη γονιμότητά του και ξεραίνεται.

Μολονότι εκείνοι που ζουν στην ύπαιθρο συνήθως δεν είναι αναγκασμένοι να πληρώσουν για τα ξύλα τους, η έλλειψη των ξύλων αυξάνει σε μεγάλο βαθμό το χρόνο που δαπανάται για τη συλλογή τους. Σε μέρη της Νότιας Αμερικής, οι γυναίκες δαπανούν το 10 τοις εκατό της μέρας τους μαζεύοντας ξύλα. Σε μερικές αφρικανικές χώρες, μια ολόκληρη μέρα συλλογής παρέχει προμήθεια μόνο για τρεις μέρες. Μερικές φορές οι οικογένειες αναθέτουν σε κάποιο παιδί να ψάχνει σε μόνιμη βάση στα σκουπίδια να βρει καύσιμη ύλη.

Πολύ συχνά, το περιβάλλον της υπαίθρου θυσιάζεται για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της πόλης. Τα ξύλα κόβονται και πουλιούνται πολύ γρηγορότερα από όσο αναπτύσσονται. Συνεπώς, οι προμήθειες λιγοστεύουν και οι οικογένειες είτε μετακομίζουν στην πόλη είτε δαπανούν περισσότερο χρόνο μαζεύοντας ξύλα για τις δικές τους ανάγκες.

Έτσι, εκατομμύρια άνθρωποι δαπανούν περισσότερο χρόνο και χρήμα για να ικανοποιήσουν τη βασική τους ανάγκη για καύσιμη ύλη. Οι εναλλακτικές λύσεις; Για τους φτωχούς σημαίνει να τρώνε λιγότερο, να κρυώνουν και να ζουν χωρίς φως τη νύχτα.

Ποιες Ενέργειες Γίνονται

Πριν από μερικά χρόνια, η σοβαρότητα της κρίσης των καυσόξυλων άρχισε να προσελκύει την προσοχή διεθνώς. Η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι οργανισμοί χρηματοδότησαν προγράμματα δασοπονίας. Μολονότι δεν ήταν όλα αυτά τα προγράμματα επιτυχημένα, αποκτήθηκε πολλή γνώση. Η πείρα έδειξε ότι η λύση για την κρίση των καυσόξυλων δεν ήταν απλώς το να φυτευτούν περισσότερα δέντρα. Ένα πρόβλημα ήταν ότι οι σχεδιαστές μερικές φορές δεν λάβαιναν υπόψη τα αισθήματα των ντόπιων κατοίκων. Έτσι, σε μια χώρα της Δυτικής Αφρικής, οι χωρικοί κατέστρεψαν δενδρύλλια επειδή αυτά είχαν φυτευτεί σε παραδοσιακούς βοσκότοπους.

Άλλη μια δυσκολία ήταν το γεγονός ότι η αναδάσωση είναι μακροπρόθεσμη υπόθεση. Μπορεί να απαιτηθούν ως και 25 χρόνια προτού μπορέσουν τα δέντρα να παράγουν καυσόξυλα και να αυτοσυντηρούνται. Αυτό σημαίνει ότι μεσολαβεί καθυστέρηση μεταξύ της επένδυσης και του κέρδους. Σημαίνει επίσης ότι το φύτεμα δεν βοηθάει καθόλου στο να ικανοποιηθεί η παρούσα ζήτηση.

Τα προγράμματα αναδάσωσης προχωρούν σε πολλές χώρες. Αλλά θα ικανοποιήσουν τη μελλοντική ζήτηση; Οι ειδικοί στη δασοπονία λένε όχι. Τα δέντρα κόβονται με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από αυτόν με τον οποίο αντικαθίστανται. Μια ερευνήτρια από το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής γράφει: «Δυστυχώς, η πολιτική βούληση και η διάθεση των φυσικών πόρων, οι οποίες είναι απαραίτητες προκειμένου να σπάσει ο κύκλος που έχει τεθεί σε κίνηση από την αποψίλωση των δασών, δεν υπάρχουν σε μεγάλο μέρος των τροπικών περιοχών του Τρίτου Κόσμου. Προς το παρόν, μόνο ένα στρέμμα δέντρα φυτεύεται για κάθε δέκα στρέμματα που απογυμνώνονται. Το χάσμα μέχρι τώρα είναι μεγαλύτερο στην Αφρική, όπου η αναλογία μεταξύ των δέντρων που κόβονται και εκείνων που φυτεύονται είναι είκοσι εννιά προς ένα. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σε καυσόξυλα που έχουν υπολογιστεί για τον Τρίτο Κόσμο μέχρι [το έτος] 2000, θα χρειαζόταν δεκατρείς φορές περισσότερο από το σημερινό φύτεμα δέντρων για μη βιομηχανική χρήση».

Μελλοντικές Προοπτικές

Σήμερα, πολλοί ειλικρινείς άνθρωποι προσπαθούν ενεργά να λύσουν το πρόβλημα της έλλειψης καυσόξυλων. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις που κάνουν για το μέλλον συχνά είναι απογοητευτικές. Οι ερευνητές της υπηρεσίας Έρθσκαν γράφουν τα εξής στο βιβλίο τους Καυσόξυλα—Η Ενεργειακή Κρίση που Δεν Πρόκειται να Υποχωρήσει (Fuelwood—The Energy Crisis That Won’t Go Away): «Όλα αυτά τα μέτρα μαζί [για την καταπολέμηση της κρίσης των καυσόξυλων] δεν μπορούν να ελαφρύνουν εντελώς τα βάρη που θα επιβάλουν στους φτωχούς η ανεπάρκεια των καυσίμων και οι ανερχόμενες τιμές των ξύλων». Το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο Η Κρίση των Καυσόξυλων και ο Πληθυσμός—Αφρική (The Fuelwood Crisis and Population—Africa), που εκδίδει η FAO, δηλώνει: «Οποιαδήποτε πρωτοβουλία θα έχει ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας ώσπου να τεθεί υπό έλεγχο η αύξηση του πληθυσμού». Ωστόσο, το ίδιο έντυπο δείχνει ότι ο πληθυσμός θα συνεχίσει να αυξάνει «επειδή οι αυριανοί γονείς είναι πολυπληθέστεροι των σημερινών γονέων. Οι αυριανοί γονείς έχουν ήδη γεννηθεί».

Σε αντίθεση με αυτές τις ζοφερές προβλέψεις, οι προφητείες της Αγίας Γραφής δείχνουν καθαρά ότι ο Παντοδύναμος Θεός δεν έχει υπόψη του τίποτα λιγότερο από την πλήρη αποκατάσταση του Παραδείσου στη γη. (Λουκάς 23:43, ΜΝΚ) Τα περίπλοκα προβλήματα που έχουν σχέση με τα καυσόξυλα, τον πληθυσμό και τη φτώχεια δεν είναι πέρα από τις δυνατότητές Του για να τα επιλύσει.—Ησαΐας 65:17-25.

Μήπως το μέλλον τυλίγεται στις φλόγες; Σε καμιά περίπτωση! Σύντομα θα εκπληρωθεί η προφητεία που αφορά τον στοργικό Δημιουργό μας: «Ανοίγεις την χείρα σου και χορταίνεις την επιθυμίαν παντός ζώντος».—Ψαλμός 145:16.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 14]

‘Δεν έχει ιδιαίτερη αξία να προμηθεύεις τροφή αν αυτοί δεν έχουν τα μέσα να τη μαγειρέψουν’