Πώς να Θέσετε υπό Έλεγχο την Κοινωνική Φοβία

«Το πιο σπουδαίο πράγμα που πρέπει να θυμούνται όσοι έχουν φοβίες είναι ότι οι φοβικές διαταραχές ανταποκρίνονται ευνοϊκά στη θεραπεία. Δεν είναι κάτι από το οποίο είναι υποχρεωμένοι να συνεχίσουν να υποφέρουν».—Δρ Κρις Σλέτεν.

ΕΙΝΑΙ ευχάριστο το γεγονός ότι πολλοί που υπέφεραν από κοινωνική φοβία έχουν βοηθηθεί να μειώσουν το άγχος τους και μάλιστα να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές περιστάσεις τις οποίες φοβούνταν επί πολλά χρόνια. Αν υποφέρετε από κοινωνική φοβία, να είστε βέβαιοι ότι και εσείς επίσης μπορείτε να μάθετε αποδοτικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτής της διαταραχής. Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητο να ασχοληθείτε (1) με τα σωματικά σας συμπτώματα, (2) με τις απόψεις σας για τις καταστάσεις τις οποίες φοβάστε και (3) με τη συμπεριφορά που προκαλούν οι φόβοι σας.

Οι αρχές της Αγίας Γραφής μπορούν να βοηθήσουν. Είναι αλήθεια ότι ο Λόγος του Θεού δεν αποτελεί ιατρικό εγχειρίδιο ούτε αναφέρει τον όρο «κοινωνική φοβία». Εντούτοις, η Αγία Γραφή μπορεί να σας βοηθήσει να “διαφυλάξετε την πρακτική σοφία και την ικανότητα σκέψης” καθώς βρίσκεστε αντιμέτωποι με τους φόβους σας.—Παροιμίες 3:21· Ησαΐας 48:17.

Πώς να Χειριστείτε τα Συμπτώματά Σας

Τα σωματικά συμπτώματα της κοινωνικής φοβίας διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Πώς αντιδράει το δικό σας σώμα όταν πλησιάζετε στην κατάσταση που σας προκαλεί φόβο; Τρέμουν τα χέρια σας; Σας πιάνει ταχυπαλμία; Έχετε πόνους στην κοιλιά; Μήπως ιδρώνετε, κοκκινίζετε ή στεγνώνει το στόμα σας;

Είναι αλήθεια ότι δεν είναι ευχάριστο να σκέφτεστε πως μπορεί να ιδρώσετε, να τραυλίσετε ή να τρέμετε μπροστά στους άλλους. Αλλά η ανησυχία σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί δεν πρόκειται να βοηθήσει. Ο Ιησούς ορθά ρώτησε: «Ποιος από εσάς, με το να ανησυχεί, μπορεί να προσθέσει έναν πήχη στο μήκος της ζωής του;» (Ματθαίος 6:27· παράβαλε Παροιμίες 12:25.) Πράγματι, το να επικεντρώνετε την προσοχή σας στα συμπτώματά σας και στη γνώμη που θα σχηματίσουν οι άλλοι για αυτά χειροτερεύει τα πράγματα. «Τα άτομα που υποφέρουν από κοινωνική φοβία αποκτούν ακόμη περισσότερο άγχος όταν φαντάζονται ότι οι άλλοι παρατηρούν τη νευρικότητά τους», επισημαίνει Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία (The Harvard Mental Health Letter). «Φτάνουν στο σημείο να αναμένουν ότι θα βρεθούν σε δύσκολη θέση και ότι δεν θα τα καταφέρουν καλά, και η αναμονή αυτή δημιουργεί επιπρόσθετα αισθήματα πανικού καθώς πλησιάζουν στις καταστάσεις που τους προκαλούν φόβο».

Ίσως μπορέσετε να μειώσετε την ένταση των συμπτωμάτων σας μαθαίνοντας να αναπνέετε αργά από το διάφραγμα. (Βλέπε το πλαίσιο «Προσέξτε την Αναπνοή Σας!») Βοηθάει επίσης η τακτική σωματική άσκηση και η μυϊκή χαλάρωση. (1 Τιμόθεο 4:8) Ίσως χρειάζεται ακόμη να κάνετε κάποιες αλλαγές στον τρόπο της ζωής σας. Για παράδειγμα, η Αγία Γραφή συμβουλεύει: «Καλύτερα μία χούφτα ανάπαυση παρά δύο χούφτες σκληρή εργασία και κυνήγι του ανέμου». (Εκκλησιαστής 4:6) Γι’ αυτό λοιπόν, φροντίστε να αναπαύεστε αρκετά. Επιπλέον, προσέξτε τη διατροφή σας. Μην παραλείπετε γεύματα ούτε να τρώτε σε ακατάστατες ώρες. Πιθανόν να είναι απαραίτητο να ελαττώσετε την καφεΐνη, η οποία μπορεί να είναι ένας από τους κυριότερους ενόχους πρόκλησης άγχους.

Πάνω από όλα, να είστε υπομονετικοί. (Εκκλησιαστής 7:8) Μια ομάδα γιατρών αναφέρει: «Καθώς περνάει ο καιρός, θα παρατηρήσετε ότι μολονότι έχετε ακόμη την τάση να νιώθετε κάποιο άγχος σε ορισμένες κοινωνικές περιστάσεις, η ένταση των σωματικών σας συμπτωμάτων μειώνεται σημαντικά. Το πιο σπουδαίο είναι ότι με την εξάσκηση θα αυξηθεί η αυτοπεποίθησή σας και θα είστε καλύτερα προετοιμασμένοι να συμμετέχετε στις κοινωνικές περιστάσεις που σας προκαλούν φόβο».

Αμφισβητήστε τις Απόψεις που σας Επιβάλλει η Φοβία

Λέγεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει ένα συναίσθημα αν δεν έχει προϋπάρξει μια σκέψη. Αυτό φαίνεται να ισχύει και για την κοινωνική φοβία. Επομένως, προκειμένου να μειώσετε τα σωματικά σας συμπτώματα ίσως χρειάζεται να εξετάσετε τις «ανησυχητικές σκέψεις» που τα τροφοδοτούν.—Ψαλμός 94:19.

Μερικοί ειδικοί λένε ότι η κοινωνική φοβία είναι στην ουσία φόβος της αποδοκιμασίας. Για παράδειγμα, ενώ βρίσκεται σε μια κοινωνική συγκέντρωση, το άτομο που υποφέρει από κοινωνική φοβία μπορεί να λέει στον εαυτό του: “Φαίνομαι ανόητος. Οπωσδήποτε οι άλλοι καταλαβαίνουν ότι δεν ταιριάζω στην παρέα. Είμαι σίγουρος ότι όλοι με κοροϊδεύουν”. Η Τρέισι που υπέφερε από κοινωνική φοβία είχε αυτά τα αισθήματα. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αναρωτήθηκε αν ήταν σωστές οι απόψεις της. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άλλοι είχαν καλύτερα πράγματα να κάνουν από το να ξοδεύουν το χρόνο τους για να την παρατηρούν και να την κριτικάρουν. «Ακόμη και αν πω κάτι που δεν έχει ενδιαφέρον», συμπέρανε η Τρέισι, «είναι αυτό βάσιμος λόγος για να με αποδοκιμάσει κάποιος ως άτομο;»

Όπως η Τρέισι, έτσι και εσείς μπορεί να χρειαστεί να αμφισβητήσετε τη λανθασμένη άποψη ότι οι άλλοι ενδέχεται να σας αποδοκιμάσουν σε κάποια κοινωνική περίσταση και μάλιστα να το κάνουν αυτό με έντονο τρόπο. Υπάρχει άραγε βάσιμη αιτία για να πιστεύετε ότι οι άλλοι θα εκνευριστούν εξαιτίας σας αν επαληθευτούν οι χειρότεροι φόβοι σας; Ακόμη και αν μερικοί όντως εκνευριστούν, υπάρχει λόγος να συμπεράνετε ότι δεν θα επιζήσετε από αυτή τη δοκιμασία; Μπορεί να αλλάξει πραγματικά η γνώμη κάποιου άλλου ατόμου την αξία που έχετε εσείς ως άτομο; Η Αγία Γραφή συμβουλεύει σοφά: «Μη δώσεις την καρδιά σου σε όλα τα λόγια που μπορεί να πουν οι άνθρωποι».—Εκκλησιαστής 7:21.

Μια ομάδα γιατρών που έγραψε κάποιο βιβλίο σχετικά με την κοινωνική φοβία δήλωσε: «Τα προβλήματα ανακύπτουν όταν οι άνθρωποι δίνουν υπερβολική σημασία και έμφαση στις περιπτώσεις στις οποίες ένιωσαν την απόρριψη που φέρνει αναπόφευκτα η ζωή. Η απόρριψη μπορεί να προκαλέσει μεγάλη απογοήτευση. Μπορεί πράγματι να πληγώσει. Αλλά δεν είναι ανάγκη να σας ισοπεδώσει. Δεν είναι το τέλος του κόσμου, εκτός και αν εσείς την κάνετε να είναι».

Η Αγία Γραφή μάς βοηθάει να έχουμε ρεαλιστική άποψη για τον εαυτό μας. Αναγνωρίζει το γεγονός ότι «όλοι σφάλλουμε πολλές φορές». (Ιακώβου 3:2) Ναι, κανείς δεν είναι απαλλαγμένος από την ατέλεια και τις εκδηλώσεις της που μερικές φορές μας φέρνουν σε δύσκολη θέση. Η κατανόηση αυτού του γεγονότος μας βοηθάει να κάνουμε παραχωρήσεις όσον αφορά τις αδυναμίες των άλλων και ενθαρρύνει τους άλλους να έχουν την ίδια ακριβώς κατανόηση και για τις δικές μας αδυναμίες. Εν πάση περιπτώσει, οι Χριστιανοί γνωρίζουν ότι εκείνος του οποίου η επιδοκιμασία έχει πράγματι σημασία είναι ο Ιεχωβά Θεός—και αυτός δεν επικεντρώνει την προσοχή του στα σφάλματά μας.—Ψαλμός 103:13, 14· 130:3.

Αντιμετωπίστε τους Φόβους Σας

Για να κερδίσετε τη μάχη εναντίον της κοινωνικής φοβίας, αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να βρεθείτε αντιμέτωποι με τους φόβους σας. Στην αρχή, και μόνο η ιδέα αυτή μπορεί να σας φαίνεται τρομακτική. Μέχρι τώρα, ίσως να αποφεύγατε τις κοινωνικές περιστάσεις που ενέτειναν τους φόβους σας. Προφανώς, όμως, αυτό διάβρωνε την αυτοπεποίθησή σας και εδραίωνε περισσότερο τους φόβους σας. Εύλογα, η Αγία Γραφή δηλώνει: «Εκείνος που απομονώνεται θα επιζητεί τη δική του ιδιοτελή επιθυμία· θα στρέφεται ενάντια σε κάθε πρακτική σοφία».—Παροιμίες 18:1.

Απεναντίας, αντιμετωπίζοντας τους φόβους σας μπορεί να μειώσετε κάπως το άγχος σας.a Ο Δρ Τζον Ρ. Μάρσαλ λέει: «Ενθαρρύνουμε συχνά τους ασθενείς μας που υποφέρουν από κοινωνική φοβία—ιδιαίτερα εκείνους των οποίων οι φόβοι αφορούν μια συγκεκριμένη κατάσταση, λόγου χάρη την ομιλία μπροστά σε κοινό—να αναγκάζουν τον εαυτό τους να συμμετέχει ενεργά σε καταστάσεις καθώς και σε οργανώσεις που απαιτούν κοινωνικές επαφές».

Η αντιμετώπιση των καταστάσεων τις οποίες φοβάστε θα σας πείσει (1) ότι τα ελαττώματα που σας κάνουν να ντρέπεστε συνήθως δεν επιφέρουν την αποδοκιμασία των άλλων και (2) ότι ακόμη και αν επιφέρουν πράγματι κάποια αποδοκιμασία, αυτό δεν σημαίνει το τέλος του κόσμου. Να θυμάστε, ωστόσο, πως πρέπει να είστε υπομονετικοί σε ό,τι αφορά την πρόοδό σας. Η θεραπεία δεν έρχεται από τη μια μέρα στην άλλη ούτε είναι ρεαλιστικό να περιμένετε ότι θα εξαφανιστούν όλες οι ενδείξεις της κοινωνικής φοβίας. Σύμφωνα με τη Δρ Σάλι Γουίνστον, ο σκοπός της θεραπείας δεν είναι να απαλλαχτείτε από τα συμπτώματα, αλλά να καταφέρετε να τα θεωρείτε ασήμαντα. Αν τα θεωρείτε ασήμαντα, λέει, αυτά εξαφανίζονται ή τουλάχιστον παίρνουν τροπή προς το καλύτερο.

Οι Χριστιανοί έχουν ισχυρό κίνητρο για να υπερνικήσουν τους κοινωνικούς φόβους. Τους λέγεται να “σκέφτονται ο ένας τον άλλον ώστε να παρακινούν σε αγάπη και καλά έργα, μη παύοντας να συναθροίζονται”. (Εβραίους 10:24, 25) Εφόσον οι Χριστιανικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν συχνά την αμοιβαιότητα στις επαφές με τους άλλους, το να εργαστείτε σκληρά για να ελέγξετε τους κοινωνικούς σας φόβους μπορεί να συμβάλει πάρα πολύ στην πνευματική σας πρόοδο. (Ματθαίος 28:19, 20· Πράξεις 2:42· 1 Θεσσαλονικείς 5:14) Να προσεύχεστε στον Ιεχωβά Θεό για αυτό το ζήτημα, γιατί εκείνος μπορεί να σας δώσει «δύναμη που ξεπερνάει το φυσιολογικό». (2 Κορινθίους 4:7· 1 Ιωάννη 5:14) Να ζητάτε από τον Ιεχωβά να σας βοηθήσει να αποκτήσετε ισορροπημένη άποψη για την επιδοκιμασία των άλλων και να καλλιεργήσετε τις ικανότητες που χρειάζεστε για να κάνετε ό,τι απαιτεί εκείνος.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι φοβίες κάθε ατόμου είναι μοναδικές και ο καθένας θα έχει διαφορετικά εμπόδια να ξεπεράσει καθώς και διαφορετικά προτερήματα στα οποία θα βασιστεί. Μερικοί είχαν αισθητή βελτίωση χρησιμοποιώντας τις προαναφερόμενες υποδείξεις. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να χρειάζεται επιπρόσθετη βοήθεια. Μερικοί, παραδείγματος χάρη, έχουν βοηθηθεί μέσω φαρμακευτικής αγωγής.b Άλλοι έχουν καταφύγει σε κάποιον ειδικό σε θέματα ψυχικής υγείας. Το Ξύπνα! δεν συστήνει ούτε υποστηρίζει κάποιο συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Το αν ο Χριστιανός θα ακολουθήσει ή όχι μια τέτοια θεραπεία είναι προσωπική απόφαση. Θα πρέπει να προσέξει, όμως, ώστε η θεραπεία που θα δεχτεί να μη συγκρούεται με τις αρχές της Αγίας Γραφής.

Άνθρωποι «με Αισθήματα σαν τα Δικά Μας»

Η Αγία Γραφή μπορεί να προσφέρει εξαιρετική ενθάρρυνση, γιατί περιέχει αυθεντικά παραδείγματα ατόμων που υπερνίκησαν προσωπικά εμπόδια προκειμένου να κάνουν ό,τι απαιτούσε ο Θεός από αυτούς. Αναλογιστείτε την περίπτωση του Ηλία. Ως ένας από τους πιο εξέχοντες προφήτες του Ισραήλ, επέδειξε θάρρος που μπορεί να φαίνεται υπεράνθρωπο. Ωστόσο, η Αγία Γραφή μάς διαβεβαιώνει ότι «ο Ηλίας ήταν άνθρωπος με αισθήματα σαν τα δικά μας». (Ιακώβου 5:17) Δεν ήταν άτρωτος από περιόδους έντονου φόβου και άγχους.—1 Βασιλέων 19:1-4.

Ο Χριστιανός απόστολος Παύλος πήγε στην Κόρινθο «με αδυναμία και με φόβο και με πολύ τρόμο», επειδή προφανώς είχε πολλούς ενδοιασμούς για τις ικανότητές του. Και όντως αντιμετώπισε εκεί κάποια αποδοκιμασία. Μάλιστα, μερικοί που αντιδρούσαν σε βάρος του έλεγαν για αυτόν: «Η προσωπική του παρουσία είναι αδύναμη και ο λόγος του αξιοκαταφρόνητος». Εντούτοις, δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει ότι ο Παύλος επέτρεψε στη διαστρεβλωμένη γνώμη των άλλων να επηρεάσει την άποψη που είχε ο ίδιος για τον εαυτό του ή για τις ικανότητές του.—1 Κορινθίους 2:3-5· 2 Κορινθίους 10:10.

Ο Μωυσής δεν πίστευε ότι είχε αρκετές ικανότητες για να πλησιάσει τον Φαραώ και ισχυρίστηκε ότι ήταν «βραδύστομος και βραδύγλωσσος». (Έξοδος 4:10) Ακόμη και όταν ο Ιεχωβά Θεός υποσχέθηκε να τον βοηθήσει, ο Μωυσής ικέτευσε: «Όχι, Κύριε· στείλε, σε παρακαλώ, κάποιον άλλον». (Έξοδος 4:13, Σημερινή Αγγλική Μετάφραση [Today’s English Version]) Ο Μωυσής δεν μπορούσε να διακρίνει τα προτερήματά του, αλλά ο Ιεχωβά μπορούσε να τα διακρίνει. Θεωρούσε τον Μωυσή διανοητικά και σωματικά ικανό να εκπληρώσει το διορισμό του. Παρ’ όλα αυτά, ο Ιεχωβά προμήθευσε στοργικά για τον Μωυσή κάποιο βοηθό. Δεν ανάγκασε τον Μωυσή να αντιμετωπίσει μόνος του τον Φαραώ.—Έξοδος 4:14, 15.

Ο Ιερεμίας, επίσης, είναι ένα εξαίρετο παράδειγμα αναφορικά με αυτό. Όταν διορίστηκε προφήτης του Θεού, ο νεαρός αυτός άντρας αποκρίθηκε: «Αλίμονο, Υπέρτατε Κύριε Ιεχωβά! Μα εγώ δεν ξέρω πώς να μιλήσω, γιατί είμαι παιδί». Ο Ιερεμίας δεν είχε έμφυτη τη δύναμη να φέρει σε πέρας το διορισμό του. Ωστόσο, ο Ιεχωβά ήταν μαζί του. Εκείνος βοήθησε τον Ιερεμία να γίνει “οχυρωμένη πόλη και σιδερένιος στύλος και χάλκινα τείχη εναντίον όλου του τόπου”.—Ιερεμίας 1:6, 18, 19.

Γι’ αυτό λοιπόν, αν οι φόβοι και το άγχος σάς κάνουν να υποφέρετε, μη συμπεραίνετε ότι σας λείπει η πίστη ή ότι ο Ιεχωβά σάς έχει απορρίψει. Αντιθέτως, «ο Ιεχωβά είναι κοντά σε εκείνους που έχουν συντετριμμένη καρδιά· και σώζει εκείνους που έχουν καταθλιμμένο πνεύμα».—Ψαλμός 34:18.

Πράγματι, τα Βιβλικά παραδείγματα που προαναφέρθηκαν δείχνουν ότι ακόμη και άνθρωποι με ακλόνητη πίστη πάλεψαν με αισθήματα ανεπάρκειας. Μολονότι δεν απαίτησε περισσότερα από όσα λογικά θα μπορούσαν να δώσουν, ο Ιεχωβά βοήθησε τον Ηλία, τον Παύλο, τον Μωυσή και τον Ιερεμία να επιτελέσουν περισσότερα από όσα πιθανόν περίμεναν. Εφόσον ο Ιεχωβά “γνωρίζει καλά την πλάση μας και θυμάται ότι είμαστε χώμα”, να είστε βέβαιοι πως μπορεί να κάνει το ίδιο και για εσάς.—Ψαλμός 103:14.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Προσέξτε την Αναπνοή Σας!

ΜΕΡΙΚΑ άτομα που υποφέρουν από κοινωνική φοβία καταφέρνουν να μειώσουν την ένταση των σωματικών τους συμπτωμάτων δίνοντας προσοχή στην αναπνοή τους. Εκ πρώτης όψεως, αυτό μπορεί να φαίνεται περίεργο. Στο κάτω κάτω, ο καθένας ξέρει να αναπνέει! Οι ειδικοί λένε όμως ότι πολλά άτομα που έχουν προβλήματα άγχους δεν αναπνέουν σωστά. Συχνά η αναπνοή τους είναι πολύ ρηχή, πολύ γρήγορη, ή κατά το μεγαλύτερο μέρος της προέρχεται από το θώρακα.

Προσπαθήστε να μάθετε να εισπνέετε και να εκπνέετε αργά. Αυτό μπορεί να γίνει ευκολότερα αν αναπνέετε από τη μύτη μάλλον παρά από το στόμα. Επίσης, μάθετε να αναπνέετε από το διάφραγμα, επειδή αναπνέοντας από το άνω μέρος του θώρακα κινδυνεύετε περισσότερο να αναπνέετε γρήγορα και ανεξέλεγκτα. Για να ελέγξετε το πώς αναπνέετε, βάλτε το ένα χέρι στο στομάχι σας και το άλλο χέρι στο μέσο του θώρακα ενώ στέκεστε όρθιοι. Καθώς αναπνέετε, παρατηρήστε ποιο χέρι κινείται περισσότερο. Αν κινείται το χέρι που είναι στο θώρακά σας, χρειάζεται να εξασκηθείτε στην αναπνοή από το διάφραγμα.

Φυσικά, δεν χρειάζεται να βγαίνει κάθε αναπνοή από το διάφραγμα. (Η φυσιολογική αναλογία αναπνοών από το διάφραγμα προς αναπνοές από το θώρακα είναι περίπου 4 προς 1, αλλά αυτό ποικίλλει κατά καιρούς.) Επίσης, είναι κατάλληλο να προσέξετε την εξής προειδοποίηση: Εκείνοι που έχουν χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις—όπως εμφύσημα ή άσθμα—θα πρέπει να συμβουλευτούν κάποιο γιατρό προτού υιοθετήσουν νέες μεθόδους αναπνοής.

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

Όταν ο Φόβος Καταλήγει σε Πανικό

ΣΕ ΜΕΡΙΚΑ άτομα που υποφέρουν από κοινωνική φοβία, το άγχος είναι τόσο έντονο ώστε καταλήγει σε κρίση πανικού. Εξαιτίας αυτού του ξαφνικού, σφοδρού φόβου το θύμα συχνά αναπνέει γρήγορα και ανεξέλεγκτα, αισθάνεται ότι θα λιποθυμήσει και νομίζει ότι έχει πάθει καρδιακή προσβολή.

Οι ειδικοί λένε ότι είναι καλύτερα να μην προσπαθεί κανείς να σταματήσει την κρίση. Απεναντίας, συμβουλεύουν το άτομο που υποφέρει να προσπαθήσει να αντέξει το άγχος ώσπου να περάσει. «Όταν αρχίσει η κρίση, δεν μπορείτε να τη σταματήσετε», λέει η Τζέριλιν Ρος. «Πρέπει να ολοκληρώσει τον κύκλο της. Να υπενθυμίζετε απλώς στον εαυτό σας ότι μολονότι είναι τρομακτική, δεν είναι επικίνδυνη. Θα περάσει».

Ο Μέλβιν Γκριν, διευθυντής ενός κέντρου που θεραπεύει την αγοραφοβία, παρομοιάζει την κρίση με ένα μικρό κύμα το οποίο φαίνεται από μακριά να πλησιάζει στην ακρογιαλιά. «Αυτό αντιπροσωπεύει το άγχος που αισθάνεστε στην αρχή», λέει. «Καθώς το κύμα πλησιάζει στη στεριά, γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Αυτό αντιπροσωπεύει το αυξανόμενο άγχος που αισθάνεστε. Σύντομα το κύμα γίνεται πολύ μεγάλο και φτάνει στο ζενίθ του. Κατόπιν χαμηλώνει και αρχίζει να μικραίνει ώσπου διαλύεται εντελώς στην ακρογιαλιά. Αυτή η εικόνα αναπαριστά την αρχή και το τέλος μιας κρίσης άγχους». Ο Γκριν λέει ότι εκείνοι οι οποίοι υποφέρουν δεν θα πρέπει να προσπαθούν να καταπνίξουν τα αισθήματα που έχουν, αλλά θα πρέπει να «πηγαίνουν με τα νερά τους» μέχρι αυτά να περάσουν.

[Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Για να μειώσετε το άγχος, να προσέχετε τη διατροφή σας, να ασκείστε τακτικά και να αναπαύεστε αρκετά

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Ο Ιεχωβά βοήθησε ανθρώπους σαν τον Μωυσή να επιτελέσουν στην υπηρεσία τους περισσότερα από όσα πιθανόν περίμεναν