Τα Έθνη​—Δεν Έχουν Διδαχτεί Ακόμη

«Αν οι άνθρωποι μπορούσαν να μάθουν από την ιστορία​—πόσα μαθήματα θα μας δίδασκε! Αλλά τα Πάθη και οι Φατρίες μάς τυφλώνουν, και το φως που μας δίνει η Πείρα είναι φανάρι στην πρύμνη το οποίο φωτίζει μόνο τα κύματα πίσω μας!»​—Σάμιουελ Τέιλορ Κόουλριτζ.

ΣΥΜΦΩΝΕΙΤΕ με τον Άγγλο ποιητή Σάμιουελ Κόουλριτζ; Είναι δυνατόν να μας τυφλώνει τόσο πολύ το πάθος καθώς αγωνιζόμαστε για κάποιον σκοπό ώστε να επαναλαμβάνουμε τα τραγικά λάθη περασμένων γενεών;

Οι Σταυροφορίες

Αναλογιστείτε, παραδείγματος χάρη, μερικά από τα πράγματα που έκαναν οι άνθρωποι την περίοδο των Σταυροφοριών. Το 1095 Κ.Χ., ο Πάπας Ουρβανός Β΄ παρακίνησε τους «Χριστιανούς» να πάρουν τους Αγίους Τόπους από τους Μουσουλμάνους. Βασιλιάδες, βαρόνοι, ιππότες και πολίτες από όλα τα έθνη που έλεγχε ο Ουρβανός Β΄ ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του. Σύμφωνα με κάποιον ιστορικό του Μεσαίωνα, «ελάχιστοι ήταν εκείνοι που ζούσαν σε αρμονία με το νόμο του Χριστού» και οι οποίοι δεν έσπευσαν να υποστηρίξουν αυτόν τον αγώνα.

Η ιστορικός Ζοέ Ολντενμπούρ αναφέρει ότι η πλειονότητα των σταυροφόρων ήταν «απόλυτα πεπεισμένοι πως λαβαίνοντας το σταυρό στρατολογούνταν απευθείας στην υπηρεσία του Ίδιου του Θεού». Έβλεπαν τον εαυτό τους, λέει η ιστορικός, στο ρόλο των «αγγέλων καταστροφής που επιτίθονταν στα παιδιά του διαβόλου». Πίστευαν, επίσης, ότι «όλοι όσοι πέθαιναν θα κέρδιζαν το στεφάνι των μαρτύρων στον ουρανό», λέει ο συγγραφέας Μπράιαν Μοΐναχαν.

Πιθανόν οι σταυροφόροι να μην ήξεραν ότι ο εχθρός τους πίστευε κάτι παρόμοιο. Οι Ισλαμιστές στρατιώτες, λέει ο ιστορικός Τζ. Μ. Ρόμπερτς στο βιβλίο του Συνοπτική Ιστορία του Κόσμου (Shorter History of the World), πήγαιναν και εκείνοι στη μάχη πεπεισμένοι ότι πολεμούσαν για τον Θεό και «ότι αν πέθαιναν στο πεδίο της μάχης πολεμώντας τους απίστους θα πήγαιναν στον παράδεισο» στον ουρανό.

Και οι δύο πλευρές είχαν διδαχτεί ότι διεξήγαν έναν δίκαιο πόλεμο τον οποίο επιδοκίμαζε και ευλογούσε ο Θεός. Οι θρησκευτικοί και οι πολιτικοί ηγέτες υπέθαλπαν τέτοιες πεποιθήσεις και διήγειραν τα αισθήματα των υπηκόων τους. Και οι δύο πλευρές διέπραξαν απερίγραπτες ωμότητες.

Τι Είδους Άνθρωποι;

Τι είδους άνθρωποι έκαναν αυτά τα φρικτά πράγματα; Στην πλειονότητά τους ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι​—δεν διέφεραν ιδιαίτερα από τους σημερινούς ανθρώπους. Ασφαλώς, πολλοί από αυτούς είχαν παθιαστεί από τον ιδεαλισμό και από την επιθυμία να διορθώσουν τα κακώς κείμενα που έβλεπαν στον κόσμο των ημερών τους. Βρισκόμενοι σε κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης, φαίνεται πως δεν καταλάβαιναν ότι, στον αγώνα τους για «δικαιοσύνη», το μόνο που κατάφερναν ήταν να φέρνουν αδικία, πόνο και παθήματα σε εκατοντάδες χιλιάδες αθώους άντρες, γυναίκες και παιδιά που ήταν παγιδευμένοι στις εμπόλεμες ζώνες.

Αυτό δεν είναι το πρότυπο που επικρατεί στην ιστορία; Δεν είναι κάποιοι χαρισματικοί ηγέτες αυτοί που επανειλημμένα έχουν υποκινήσει αμέτρητα εκατομμύρια ανθρώπους​—οι οποίοι φυσιολογικά ποτέ δεν θα είχαν σκεφτεί να ακολουθήσουν τέτοια συμπεριφορά—​να εμπλακούν σε σκληρούς και βάρβαρους πολέμους ενάντια στους θρησκευτικούς και πολιτικούς αντιπάλους τους; Το κάλεσμα στα όπλα και από τις δύο πλευρές της σύγκρουσης και οι ισχυρισμοί ότι ο Θεός ήταν μαζί με την κάθε πλευρά νομιμοποιούσαν τη βίαιη καταστολή της πολιτικής και θρησκευτικής εναντίωσης. Ήταν μέρος ενός καλά εδραιωμένου προτύπου το οποίο εξυπηρέτησε τα συμφέροντα των τυράννων επί πολλούς αιώνες. Αυτό είναι το υπόδειγμα που «θα εξυπηρετούσε τους αρχιτέκτονες του Ολοκαυτώματος και των σύγχρονων εθνικών εκκαθαρίσεων όπως ακριβώς οδήγησε και στην κήρυξη της πρώτης σταυροφορίας», λέει ο Μοΐναχαν.

“Αλλά οι συνετοί άνθρωποι σήμερα δεν θα επέτρεπαν στον εαυτό τους να γίνει τέτοιου είδους υποχείριο”, ίσως πείτε. “Δεν είμαστε τώρα πολύ πιο πολιτισμένοι;” Έτσι θα έπρεπε να είναι τα πράγματα. Έχουμε, όμως, στ’ αλήθεια διδαχτεί από την ιστορία; Ποιος μπορεί να πει με ειλικρίνεια ότι αληθεύει αυτό αν αναλογιστεί την ιστορία των περασμένων εκατό χρόνων;

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Το πρότυπο που τέθηκε στις Σταυροφορίες ακολουθήθηκε, λόγου χάρη, και πάλι την εποχή του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. «Ένα από τα παράδοξα του 1914 είναι ότι, σε όλες τις χώρες, τεράστιοι αριθμοί ανθρώπων κάθε πολιτικού φρονήματος, θρησκευτικού πιστεύω και καταγωγής φαίνεται πως πήγαν πρόθυμα και χαρούμενα στον πόλεμο​—πράγμα που προξενεί έκπληξη», λέει ο Ρόμπερτς.

Γιατί άραγε τεράστιοι αριθμοί συνηθισμένων ανθρώπων πήγαν «πρόθυμα και χαρούμενα στον πόλεμο»; Επειδή, όπως είχε συμβεί και με εκείνους που πήγαν πρόθυμα στον πόλεμο πριν από αυτούς, άφησαν να διαμορφωθούν οι αξίες και οι πεποιθήσεις τους από τις φιλοσοφίες των ημερών τους. Ενώ μερικοί ίσως να εμπνεύστηκαν από τα ιδανικά της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, αναμφίβολα πολλοί υποκινήθηκαν από την υπεροπτική πεποίθηση ότι το έθνος τους ήταν ανώτερο από τα άλλα και έτσι άξιζε να κυριαρχεί.

Αυτοί πείστηκαν να πιστέψουν ότι ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτο μέρος της φυσιολογικής ροής των πραγμάτων​—ένα είδος «βιολογικής ανάγκης». Ο «κοινωνικός δαρβινισμός», λέει ο συγγραφέας Φιλ Γουίλιαμς, προώθησε την ιδέα, για παράδειγμα, ότι ο πόλεμος ήταν ένα θεμιτό μέσο «εξάλειψης των ειδών που δεν άξιζαν να ζουν».

Φυσικά, ο καθένας πίστευε ότι ο δικός του αγώνας ήταν δίκαιος. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου «οι κυβερνήσεις», λέει ο συγγραφέας και ιστορικός Μάρτιν Γκίλμπερτ, «χτυπούσαν τα τύμπανα του ρατσισμού, του πατριωτισμού και της στρατιωτικής ανδρείας»​—και ο κόσμος ακολουθούσε τυφλά. Ο οικονομολόγος Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ μεγάλωσε σε κάποια επαρχία του Καναδά στη διάρκεια εκείνου του πολέμου. Είπε ότι παντού γύρω του οι άνθρωποι μιλούσαν για «την προφανή ανοησία των συγκρούσεων στην Ευρώπη». «Οι λογικοί άνθρωποι . . . δεν συναινούν σε τέτοια παραφροσύνη», έλεγαν. Αλλά για μια ακόμη φορά, συναίνεσαν. Με ποιες συνέπειες; Περίπου 60.000 Καναδοί στρατιώτες βρέθηκαν ανάμεσα στους εννέα και πλέον εκατομμύρια μαχητές που πέθαναν και από τις δύο πλευρές σε εκείνη την αποτρόπαιη σύρραξη που ονομάστηκε πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.

Δεν Διδάχτηκαν Τίποτα

Μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, το ίδιο πνεύμα άρχισε να εκδηλώνεται και πάλι με την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού. Οι φασίστες άρχισαν να χρησιμοποιούν «τα παραδοσιακά μέσα προπαγάνδας​—σύμβολα και μύθους—​για να διεγείρουν τα αισθήματα των ανθρώπων», γράφει ο Χιου Πέρσελ. Ένα ιδιαίτερα ισχυρό μέσο που χρησιμοποίησαν ήταν ο δραστικός συνδυασμός της θρησκείας με την πολιτική, προσευχόμενοι για την ευλογία του Θεού στα στρατεύματά τους.

«Πολύ καλός γνώστης της ψυχολογίας του όχλου καθώς και λαμπρός ρήτορας» ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ. Όπως πολλοί δημαγωγοί του παρελθόντος, λέει ο Ντικ Γκιάρι στο βιβλίο Χίτλερ και Ναζισμός (Hitler and Nazism), ο Χίτλερ πίστευε ότι “οι μάζες κατευθύνονταν όχι από το μυαλό αλλά από τα αισθήματά τους”. Εκμεταλλεύτηκε αυτή την ανθρώπινη αδυναμία αξιοποιώντας έξυπνα μια παλιά μέθοδο​—κατηύθυνε το μίσος των ανθρώπων ενάντια σε έναν κοινό εχθρό, όπως όταν «έστρεψε τους φόβους και την εχθρότητα των Γερμανών ενάντια στους Εβραίους», λέει ο Πέρσελ. Ο Χίτλερ δυσφήμιζε τους Εβραίους λέγοντας: “Ο Εβραίος είναι ο διαφθορέας του γερμανικού έθνους”.

Αυτό που προκαλεί φρίκη σε σχέση με όλη εκείνη την εποχή είναι το ότι εκατομμύρια άνθρωποι που φαίνονταν αξιοπρεπείς εξωθήθηκαν εύκολα σε μαζικές δολοφονίες. «Πώς μπορούσαν οι άνθρωποι μιας υποτιθέμενης πολιτισμένης χώρας όχι απλώς να ανέχονται αλλά και να συμμετέχουν στις τρομερές βαρβαρότητες του ναζιστικού κράτους;» ρωτάει ο Γκιάρι. Και δεν ήταν απλώς μια “πολιτισμένη” χώρα αλλά και μια υποτιθέμενη Χριστιανική χώρα! Παρασύρθηκαν σε αυτή τη συμπεριφορά επειδή προτίμησαν τις φιλοσοφίες και τα σχέδια ανθρώπων παρά τις διδασκαλίες του Ιησού Χριστού. Και πόσοι ειλικρινείς, ιδεαλιστές άντρες και γυναίκες έχουν οδηγηθεί σε τρομερές ωμότητες από τότε!

«Αυτό που μας διδάσκει η πείρα και η ιστορία», λέει ο Γερμανός φιλόσοφος Γκέοργκ Χέγκελ, «είναι ότι τα έθνη και οι κυβερνήσεις ποτέ δεν έμαθαν τίποτε από την ιστορία ούτε ενήργησαν σύμφωνα με τα διδάγματα που αντλούνται από αυτήν». Πολλοί ίσως διαφωνούν με τη φιλοσοφία του Χέγκελ για τη ζωή, αλλά λίγοι θα διαφωνήσουν με αυτή τη δήλωση. Δυστυχώς, φαίνεται ότι πράγματι οι άνθρωποι δυσκολεύονται πολύ να διδαχτούν οτιδήποτε από την ιστορία. Πρέπει, όμως, να ισχύει αυτό και για εσάς;

Ασφαλώς, ένα σαφές δίδαγμα το οποίο παίρνουμε είναι: Χρειαζόμαστε κάτι πολύ πιο αξιόπιστο από τις αμφισβητήσιμες ανθρώπινες φιλοσοφίες προκειμένου να αποφύγουμε τις τραγωδίες των περασμένων γενεών. Αλλά αν δεν οδηγούν τη σκέψη μας οι ανθρώπινες φιλοσοφίες, τότε τι πρέπει να την οδηγεί; Χίλια και πλέον χρόνια πριν από την εποχή των Σταυροφοριών, οι μαθητές του Ιησού Χριστού κατέδειξαν ποια έπρεπε να είναι η γνήσια Χριστιανική​—και μόνη λογική—​πορεία. Ας εξετάσουμε τι έκαναν για να αποφύγουν την εμπλοκή στις αιματηρές συγκρούσεις της εποχής τους. Υπάρχει, όμως, πιθανότητα να μάθουν σήμερα τα έθνη πώς να το κάνουν αυτό και έτσι να αποφεύγουν τις συγκρούσεις; Και ανεξάρτητα με το τι κάνουν τα έθνη, πώς θα τερματίσει ο Θεός όλη αυτή την αξιοθρήνητη κατάσταση των ανθρώπων;

[Εικόνες στη σελίδα 6]

Η βαρβαρότητα και τα παθήματα έχουν στιγματίσει τις ανθρώπινες συγκρούσεις

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Επάνω: Πρόσφυγες σε πολεμόπληκτη περιοχή

Πώς μπορούσαν υποτιθέμενοι πολιτισμένοι άνθρωποι να αναμειχθούν σε τέτοιες πράξεις απερίγραπτης βίας;

[Ευχαριστίες]

Πρόσφυγες από τη Ρουάντα: UN PHOTO 186788/J. Isaac· κατάρρευση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου: AP Photo/Amy Sancetta