Μελέτη 32

Τονισμός και Φωνητική Διακύμανση

1, 2. Τι επιτελεί ο τονισμός σε μια ομιλία;

¹ Ο τονισμός και η φωνητική διακύμανση συνδυάζονται για να κάνουν την ομιλία γεμάτη νόημα και χρώμα. Χωρίς αυτά, οι σκέψεις παραποιούνται και το ενδιαφέρον χάνεται. Επειδή απ’ αυτά τα δυο συνήθως είναι ευκολότερο να τα καταφέρει κανείς στον τονισμό, θα δώσουμε προσοχή σ’ αυτό το σημείο πρώτα.

² Να έχετε υπόψη σας τι θέλει να πετύχει ο τονισμός. Έχει σκοπό να δώσει έμφαση σε λέξεις ή σκέψεις με τέτοιον τρόπο ώστε να μεταδοθεί το ακριβές νόημα και να φανερωθεί στο ακροατήριό σας η σχετική σπουδαιότητά τους. Μερικές φορές ο τονισμός χρειάζεται να είναι απλώς έντονος ή ελαφρύς, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες απαιτούνται λεπτότερες αποχρώσεις.

3-7. Αναφέρετε πώς μπορεί να αποκτήσει κανείς την ικανότητα να κάνει σωστό τονισμό.

³ Τονισμός των ουσιωδών λέξεων των προτάσεων. Σωστός τονισμός σημαίνει βασικά να τονίζετε τις σωστές λέξεις. Περιλαμβάνει να διακρίνουμε τις λέξεις εκείνες οι οποίες είναι ουσιώδεις για τη μετάδοση μιας σκέψης και, με κατάλληλη έμφαση ή τονισμό, να τις κάνουμε να ξεχωρίσουν από τις λέξεις που τις περιβάλλουν. Αν τονιστούν άλλες λέξεις και όχι αυτές οι οποίες είναι ουσιώδεις για τη σκέψη που θέλουμε, τότε το νόημα θα γίνει ασαφές ή θα αλλοιωθεί.

⁴ Στην κανονική, καθημερινή ομιλία τους, οι περισσότεροι άνθρωποι δίνουν σαφέστατα το νόημα που θέλουν. Αν δεν έχετε κάποια ιδιαίτερη ιδιορρυθμία στην ομιλία, όπως το να τονίζετε υπερβολικά τις προθέσεις, δεν θα έχετε σοβαρό πρόβλημα σ’ αυτό το χαρακτηριστικό. Κάθε σοβαρή αδυναμία στο ζήτημα του τονισμού είναι συνήθως αποτέλεσμα κάποιας ιδιορρυθμίας τέτοιου είδους. Αν έχετε αυτό το πρόβλημα, εργαστείτε φιλόπονα για να το διορθώσετε. Κατά κανόνα, αυτές οι συνήθειες δεν εξαλείφονται με μια-δυο ομιλίες, και γι’ αυτό εκείνος που σας δίνει τη συμβουλή μπορεί να σας αφήσει να προχωρήσετε στο επόμενο σημείο αν ο εσφαλμένος τονισμός σας δεν είναι τόσο έντονος ώστε να αλλοιώνει το νόημα. Για να έχει, όμως, περισσότερη δύναμη και αποτελεσματικότητα η ομιλία σας, συνεχίστε να προσπαθείτε ώσπου να μπορέσετε να τα καταφέρνετε πλήρως στο σωστό τονισμό.

⁵ Συνήθως πρέπει να δίνετε μεγαλύτερη προσοχή στον τονισμό όταν προετοιμάζεστε για δημόσια ανάγνωση παρά για κάποια ομιλία που είναι καθαρά από σχέδιο. Αυτό ισχύει για την ανάγνωση Γραφικών εδαφίων σε μια ομιλία, όπως ακριβώς ισχύει και για την ανάγνωση παραγράφων στην εκκλησιαστική μελέτη Σκοπιάς. Ο λόγος για τον οποίο πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή στον τονισμό όταν πρόκειται να γίνει ανάγνωση είναι ότι συνήθως η ύλη που διαβάζουμε είναι γραμμένη από κάποιον άλλον. Γι’ αυτό, χρειάζεται να τη μελετήσουμε προσεκτικά, αναλύοντας τη σκέψη και επαναλαμβάνοντας αυτές καθαυτές τις εκφράσεις, ώσπου να μπορούμε να τις διαβάζουμε με φυσικότητα.

⁶ Πώς δίνεται έμφαση ή γίνεται τονισμός; Υπάρχουν διάφορα μέσα, που συχνά χρησιμοποιούνται συνδυασμένα: πιο δυνατή φωνή, περισσότερη ένταση ή θέρμη, χαμήλωμα του τόνου, μεγαλύτερο ύψος φωνής, αργή εκφώνηση, αύξηση της ταχύτητας, παύση πριν ή ύστερα από μια δήλωση (ή και στις δυο περιπτώσεις), χειρονομίες και εκφράσεις του προσώπου.

⁷ Στην αρχή θα πρέπει να σας απασχολεί κυρίως το αν δίνετε έμφαση στα σημεία που πρέπει και σε βαθμό επαρκή για να ξεχωρίσουν οι βασικές λέξεις. Γι’ αυτό, όταν προετοιμάζετε την ύλη σας, να υπογραμμίζετε τις βασικές λέξεις αν πρόκειται να κάνετε ανάγνωση της ύλης. Αν μιλάτε από σχέδιο, προσπαθήστε να έχετε ξεκαθαρισμένες τις σκέψεις στο μυαλό σας. Χρησιμοποιήστε τις βασικές λέξεις στις σημειώσεις σας και κατόπιν τονίστε αυτές τις λέξεις.

8, 9. Γιατί είναι σπουδαίο να τονίζονται οι κυριότερες ιδέες;

⁸ Τονισμός των κυριότερων ιδεών της ομιλίας. Αυτή είναι η πλευρά του τονισμού που πολύ συχνά λείπει. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχουν «κορυφές» στην ομιλία. Τίποτα δεν ξεχωρίζει απ’ όλα τα άλλα. Όταν τελειώνει η ομιλία, συχνά είναι αδύνατον να θυμηθεί κανείς κάτι που ξεχώριζε. Ακόμα κι αν έχει γίνει κατάλληλη προετοιμασία για να είναι ευδιάκριτα τα κύρια σημεία, αν δεν τους δοθεί κατάλληλη έμφαση στην εκφώνηση, αυτά μπορεί να αποδυναμωθούν τόσο ώστε μπορεί και να χαθούν.

⁹ Για να υπερνικήσετε αυτό το πρόβλημα πρέπει πρώτα να αναλύσετε την ύλη σας προσεκτικά. Ποιο είναι το σπουδαιότερο σημείο της ομιλίας; Ποιο είναι το επόμενο σημείο κατά σειρά σπουδαιότητας; Αν σας ζητούσαν να πείτε την ουσία της ομιλίας με μια-δυο προτάσεις, τι θα λέγατε; Αυτός είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να βρείτε ποια είναι τα σημαντικά σημεία. Αφού τα βρείτε, υπογραμμίστε τα στις σημειώσεις σας ή στο χειρόγραφό σας. Τώρα μπορείτε να αναπτύξετε την ομιλία σας έτσι ώστε να οδηγεί σταδιακά σ’ αυτά τα σημεία ως αποκορυφώματα. Αυτά είναι οι «κορυφές» της ομιλίας σας και, αν έχετε ταξινομήσει σωστά την ύλη σας στο σχέδιό σας και την εκφωνήσετε με την ανάλογη έμφαση, οι κυριότερες ιδέες θα μείνουν στη μνήμη των ακροατών. Αυτός είναι ο σκοπός της ομιλίας σας.

**********

10-12. Εξηγήστε τι εννοούμε όταν μιλάμε για φωνητική διακύμανση.

¹⁰ Ο τονισμός επιτρέπει στους ακροατές να καταλάβουν τι λέτε, αλλά η ποικιλία στον τονισμό, την οποία προσφέρει η διακύμανση της φωνής σας, θα κάνει τα λόγια σας ευχάριστα γι’ αυτούς. Χρησιμοποιείτε αρκετά τη φωνητική διακύμανση στη διακονία σας αγρού και στις ομιλίες που έχετε το προνόμιο να εκφωνείτε στην εκκλησία;

¹¹ Φωνητική διακύμανση λέμε την περιοδική μεταβολή του ύψους, της ταχύτητας και της έντασης της φωνής, η οποία έχει σκοπό να κρατήσει το ενδιαφέρον και να δείξει τις προοδευτικές σκέψεις και τα αισθήματα που έχετε εσείς που εκφωνείτε την ομιλία. Για να χρησιμεύσει όσο καλύτερα γίνεται, η διακύμανση της φωνής σας πρέπει να καλύπτει όλες τις βαθμίδες χρωματισμού που επιτρέπει η ύλη της εκάστοτε ομιλίας. Στην ανώτερη κλίμακα της διακύμανσης κατατάσσεται η έξαψη, μετά ο ενθουσιασμός και τέλος το ζωηρό ενδιαφέρον. Στη μεσαία κλίμακα υπάρχει το ήπιο ενδιαφέρον, ενώ στην κατώτερη βρίσκεται το σοβαρό και το επίσημο ύφος.

¹² Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει, λόγω υπερβολών στην έκφραση, να δίνετε την εντύπωση ότι προσποιείστε. Η ομιλία μας πρέπει να έχει «χρώμα», αλλά όχι τον ευσεβοφανή στόμφο που διακρίνει τους κληρικούς των παραδοσιακών θρησκειών ούτε την υστερική σφοδρότητα την οποία εκδηλώνουν οι Ευαγγελικοί που συναθροίζονται σε σκηνές. Η πρέπουσα αξιοπρέπεια και ο σεβασμός για το άγγελμα της Βασιλείας θα εμποδίσουν τέτοιες μη Χριστιανικές εκδηλώσεις.

13, 14. Τι σημαίνει «ποικιλία στην ένταση» της φωνής;

¹³ Ποικιλία στην ένταση. Ίσως ο πιο απλός τρόπος για να πετύχετε διακύμανση είναι να ποικίλλετε την ένταση της φωνής σας. Αυτός είναι ένας τρόπος για να φτάνετε σταδιακά σε αποκορυφώματα και να τονίζετε τα κύρια σημεία της ομιλίας σας. Εντούτοις, δεν γίνονται πάντοτε ευδιάκριτα τα σημεία απλώς και μόνο με την αύξηση της έντασης της φωνής σας. Σε μερικές περιπτώσεις, αυτό ίσως να τα κάνει πιο χτυπητά, αλλά η πρόσθετη δύναμη με την οποία εκφωνούνται μπορεί να αποδειχτεί επιζήμια για το σκοπό σας. Μπορεί αυτά τα σημεία να χρειάζονται περισσότερη θέρμη και εγκάρδια αισθήματα παρά ζωηρό τόνο. Σ’ αυτή την περίπτωση, μειώστε την ένταση της φωνής σας, αλλά αυξήστε τη συναισθηματική ένταση. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει αν εκφράζετε ανησυχία ή φόβο.

¹⁴ Ενώ βέβαια η ποικιλία στην ένταση της φωνής είναι ουσιώδης για τη διακύμανση, να προσέχετε να μη μιλάτε τόσο σιγά ώστε μερικοί να μην μπορούν να σας ακούσουν. Ούτε να μιλάτε τόσο δυνατά ώστε η φωνή σας να γίνεται δυσάρεστη.

15-17. Πώς πλουτίζει την ομιλία η ποικιλία στην ταχύτητα της εκφώνησης;

¹⁵ Ποικιλία στην ταχύτητα. Λίγοι είναι οι αρχάριοι ομιλητές που ποικίλλουν την ταχύτητα με την οποία εκφωνούν την ομιλία τους από το βήμα. Αυτό το κάνουμε συνεχώς στην καθημερινή μας ομιλία, επειδή οι λέξεις βγαίνουν αυθόρμητα από το στόμα μας μόλις τις σκεφτόμαστε ή τις χρειαζόμαστε. Αλλά ο καινούριος ομιλητής συνήθως δεν αφήνει τον εαυτό του να το κάνει αυτό όταν βρίσκεται στο βήμα. Προετοιμάζει τις λέξεις και τις φράσεις του τόσο προσεκτικά ώστε τελικά όλες οι λέξεις βγαίνουν από το στόμα του με την ίδια ταχύτητα. Η ομιλία από σχέδιο θα βοηθήσει στη διόρθωση αυτής της αδυναμίας.

¹⁶ Η κύρια ροή της ομιλίας σας πρέπει να έχει μέτρια ταχύτητα. Τα όχι και τόσο σπουδαία σημεία, οι αφηγήσεις, τα περισσότερα παραδείγματα, και τα παρόμοια, θα σας επιτρέψουν να αυξήσετε την ταχύτητά σας. Τα πιο βαρυσήμαντα επιχειρήματα, τα αποκορυφώματα και τα κύρια σημεία απαιτούν συνήθως πιο αργή εκφώνηση. Σε μερικές περιπτώσεις, όταν θέλετε να δώσετε ιδιαίτερα μεγάλη έμφαση, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αργό τονισμό. Μπορείτε μάλιστα και να σταματήσετε τελείως, κάνοντας μια παύση, πράγμα που αποτελεί πλήρη αλλαγή ταχύτητας.

¹⁷ Και κάτι που πρέπει να προσέχετε. Ποτέ μη μιλάτε τόσο γρήγορα ώστε να υποφέρει η άρθρωσή σας. Μια έξοχη άσκηση για να κάνετε εξάσκηση μόνοι σας είναι να προσπαθείτε να διαβάζετε μεγαλόφωνα όσο πιο γρήγορα μπορείτε χωρίς να κομπιάσετε. Διαβάστε την ίδια παράγραφο ξανά και ξανά, αυξάνοντας την ταχύτητα χωρίς κομπιάσματα ή κακή άρθρωση. Κατόπιν, προσπαθήστε να διαβάσετε όσο το δυνατόν πιο αργά, «τραβώντας» τα φωνήεντα αντί να «τρώτε» συλλαβές. Κατόπιν, να επιταχύνετε και να επιβραδύνετε διαδοχικά και απότομα ώσπου η φωνή σας να γίνει εύκαμπτη και να μπορεί να κάνει ό,τι θέλετε να κάνει. Τώρα, όταν μιλάτε, οι αλλαγές στην ταχύτητα θα γίνονται αυτόματα, ανάλογα με την έννοια των όσων λέτε.

18-20. Εξηγήστε πώς μπορεί να αποκτήσει κανείς την ικανότητα να ποικίλλει το ύψος της φωνής του.

¹⁸ Ποικιλία στο ύψος. Η αλλαγή στο ύψος της φωνής πιθανόν να είναι ο πιο δύσκολος τρόπος διακύμανσης, και μάλιστα σε οποιοδήποτε βαθμό. Φυσικά, τονίζουμε συνεχώς λέξεις ανεβάζοντας ελαφρά το ύψος της φωνής μας, και συχνά αυτό συνοδεύεται από ελαφρά αύξηση στην ένταση της φωνής. Χτυπάμε τη λέξη, σαν να λέμε.

¹⁹ Αλλά απαιτούνται μεγαλύτερες αλλαγές στο ύψος της φωνής, αν πρόκειται να αξιοποιήσετε στο πλήρες αυτή την πλευρά της διακύμανσης. Δοκιμάστε να διαβάσετε μεγαλόφωνα τα εδάφια Γένεσις 18:3-8 και 19:6-9. Παρατηρήστε πόσο μεγάλη ποικιλία απαιτούν αυτά τα εδάφια, τόσο στην ταχύτητα όσο και στο ύψος της φωνής. Η έξαψη και ο ενθουσιασμός πάντοτε αποδίδονται με μεγαλύτερο ύψος φωνής απ’ ό,τι η θλίψη και η ανησυχία. Όταν υπάρχουν τέτοια συναισθήματα στην ύλη σας, να τα εκφράζετε ανάλογα.

²⁰ Μια από τις κύριες αιτίες αδυναμίας σ’ αυτό το χαρακτηριστικό της ομιλίας είναι η έλλειψη επαρκούς εύρους φωνής. Αν είναι αυτό το πρόβλημά σας, εργαστείτε για να το διορθώσετε. Δοκιμάστε μια άσκηση παρόμοια μ’ εκείνη που συστήσαμε προηγουμένως στη μελέτη αυτή. Σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, προσπαθήστε να αυξομειώνετε το ύψος της φωνής μάλλον αντί να ποικίλλετε την ταχύτητα.

21-24. Γιατί πρέπει να είναι η φωνητική διακύμανση κατάλληλη για τη σκέψη ή το συναίσθημα;

²¹ Διακύμανση κατάλληλη για τη σκέψη ή το συναίσθημα. Από την εξέταση που έχουμε κάνει ως τώρα γι’ αυτό το χαρακτηριστικό γίνεται φανερό ότι δεν ποικίλλουμε τη φωνή απλώς χάριν ποικιλίας. Οι εκφράσεις σας πρέπει να ταιριάζουν με τη φύση των όσων λέτε. Από τι, λοιπόν, εξαρτάται καταρχήν η διακύμανση; Καταφανώς, εξαρτάται από την ύλη που έχετε προετοιμάσει να εκφωνήσετε. Αν στην ομιλία σας δεν έχετε παρά μόνο επιχειρήματα ή μόνο προτροπές, θα έχετε μικρή ποικιλία στην εκφώνηση. Αναλύστε, λοιπόν, το σχέδιό σας, αφού τελειώσετε τη σύνταξή του, και δείτε αν έχετε περιλάβει όλα εκείνα τα στοιχεία που χρειάζονται για να κάνετε μια ομιλία γεμάτη χρώμα και νόημα.

²² Αλλά μερικές φορές στη μέση της ομιλίας έχετε την εντύπωση ότι χρειάζεται να αλλάξετε το ρυθμό της. Έχετε την εντύπωση ότι η ομιλία σας έχει γίνει απελπιστικά αργή. Τι μπορείτε να κάνετε; Εδώ και πάλι πλεονεκτεί η εκφώνηση που γίνεται βάσει σχεδίου. Μπορείτε να αλλάξετε τη φύση της ύλης καθώς προχωράτε. Πώς; Ένας τρόπος είναι να σταματήσετε να μιλάτε και να διαβάσετε ένα εδάφιο από την Αγία Γραφή. Ή θα μπορούσατε να μετατρέψετε κάποια δήλωση σε ερώτηση, κάνοντας και μια παύση για έμφαση. Ίσως θα μπορούσατε να παρεμβάλετε ένα παράδειγμα, ως παραλλαγή κάποιου επιχειρήματος που αναφέρει το σχέδιό σας.

²³ Η χρήση αυτών των μεθόδων στη διάρκεια της ομιλίας είναι φυσικά για τους πεπειραμένους ομιλητές. Ωστόσο, μπορείτε να χρησιμοποιείτε τις ίδιες ιδέες όταν προετοιμάζετε την ύλη για το διορισμό σας.

²⁴ Λέγεται ότι η φωνητική διακύμανση είναι το καρύκευμα της ομιλίας. Αν χρησιμοποιείτε το σωστό είδος και στη σωστή ποσότητα, θα αναδείξει όλη τη «νοστιμιά» της ύλης σας, θα την κάνει ευχάριστη για το ακροατήριό σας.