Σύγχρονη Ιστορία των Μαρτύρων του Ιεχωβά
Μέρος ΙΕ΄—Η Δράσις στο Εξωτερικό Κάτω Από τον Φασιστικό και τον Ναζιστικό Διωγμό
ΣΤΟ έτος 1934 τι συνέβαινε διεθνώς με τους μάρτυρας του Ιεχωβά; Σε σαράντα εννέα χώρες διετηρούντο τμήματα από την Εταιρία Σκοπιά.a Το έργον της προώδευε και ανεπτύσσετο σύμφωνα με το γνωστοποιούμενο υπόδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Με την εξάπλωσι του Καθολικού Φασισμού στην Ευρώπη επήρχοντο περισσότερες δυσχέρειες στους μάρτυρας. Στην Ιταλία, πενήντα μάρτυρες περίπου αναγκάσθηκαν να δρουν συγκεκαλυμμένως, επειδή συνεχώς εδιώκοντο από την αστυνομία η οποία συνέλαβε ακόμη και άτομα που είχαν δεχθή να λάβουν έντυπα.b Μερικοί από τους Ιταλούς αυτούς συνεργάτας εφυλακίσθησαν από τη Φασιστική κυβέρνησι του Μουσσολίνι.
Στην Ισπανία, πριν από τη Φασιστική επανάστασι από το 1936 ως το 1939 το έργον της μιας φούχτας μαρτύρων προχωρούσε πολύ καλά. Πραγματικά, μέσα στον εμφύλιο πόλεμο του 1936 οι Ισπανοί μάρτυρες ανέφεραν τη διάθεσι 105.570 Βιβλικών εντύπων.c
Στην προ-Χιτλερική Γερμανία το έργο της μαρτυρίας της Εταιρίας αυξήθηκε σημαντικά. Από το 1919 ως το 1933 οι Γερμανοί αδελφοί έθεσαν στα χέρια του Γερμανικού λαού 48.000.000 βιβλία και βιβλιάρια και 77.000.000 αντίτυπα της Γερμανικής εκδόσεως του περιοδικού Χρυσούς Αιών.d Από το 1910 η Εταιρία άρχισε να διεξάγη τις λεγόμενες «Διεθνείς Περιόδους Μαρτυρίας» οκταημέρου διαρκείας, στις οποίες όλοι γενικά οι μάρτυρες θα κατεδείκνυαν την παγκόσμια ενότητά τους διαθέτοντας χρόνον κάθε ημέρα της εβδομάδος εκείνης στην επίδοσι μιας ομοιόμορφα παρασκευασμένης μαρτυρίας και στη διανομή των ιδίων εντύπων. Λόγου χάριν, 58.804 εργάτες σε 77 χώρες έδωσαν έκθεσι της δράσεως των για την «Περίοδον Ευχαριστιών του Υπολοίπου» 8-16 Απριλίου 1933.e Στη διάρκεια της εκστρατείας αυτής διενεμήθη το βιβλιάριον Κρίσις. Ενδιαφέρει να σημειωθή ότι γι’ αυτήν την ειδική περίοδο η Γερμανία ανέφερε 19.268 εργάτες, εν συγκρίσει προς 20.719 των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτσι, στο 1933 οι εργάτες των δύο αυτών χωρών ήσαν περίπου ισάριθμοι. Αλλ’ ειδικά γι’ αυτή την εβδομάδα η Γερμανία ανέφερε τη διανομή 2.271.680 εντύπων, υπερβαίνοντας τα 877.194 έντυπα που διενεμήθησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που απεδείκνυε την πολύ ένθερμη δράσι για την επίδοσι του αγγέλματος στη Γερμανία ευθύς μετά την έναρξι της Χιτλερικής δικτατορίας. Και πριν απ’ αυτήν ακόμη είχε εκδηλωθή μεγάλη Καθολική εναντίωσις. Λόγου χάριν, για τα έτη 1931 και 1932 ανεφέρθη ένα σύνολον από 2.335 εκκρεμείς δίκες εναντίον Γερμανών μαρτύρων.f
Με την έλευσι της Χιτλερικής δικτατορίας τον Ιανουάριο του 1933, τα νέφη της εναντιώσεως αμέσως έγιναν μαύρα σαν πίσσα. Στις αρχές του Απριλίου 1933, η αστυνομία κατέλαβε το μεγάλο νέο εργοστάσιο και τον οίκον Μπέθελ της Εταιρίας στο Μαγδεμβούργο της Γερμανίας, εσφράγισε τα τυπογραφικά μηχανήματα και διεξήγαγε μια εξαντλητική έρευνα για να ανακαλύψη αποδείξεις ανατρεπτικής δράσεως. Επειδή δεν βρέθηκαν τέτοιες αποδείξεις, επετράπη στην Εταιρία να επανακτήση την ιδιοκτησία της στις 28 Απριλίου. Αυτό κατέστησε δυνατόν να συμπληρωθή ο καταρτισμός της ανωτέρω εξαιρετικής εκθέσεως της ειδικής περιόδου 8-16 Απριλίου. Ανάμεσα σ’ αυτόν τον σάλο, ο Δικαστής Ρόδερφορδ απεφάσισε να επισκεφθή τη Γερμανία, και το έπραξε τον Ιούνιο του 1933. Στις 25 Ιουνίου στο Βερολίνο 7.000 μάρτυρες παρηκολούθησαν μια ειδική συνέλευσι και εξέδωσαν ομοθύμως ένα ψήφισμα με τίτλον «Διακήρυξις Γεγονότων». Επρόκειτο για μια έντονη διαμαρτυρία προς τον Χίτλερ και την κυβέρνησί του για την αυθαίρετη παρεμπόδισι του έργου της μαρτυρίας της Εταιρίας. Σε μια γοργή ανταπόδοσι, μετά τρεις ημέρες, την 28η Ιουνίου 1938, κατεσχέθη και κατελήφθη για δεύτερη φορά η ιδιοκτησία της Εταιρίας, τα δε τυπογραφεία της εκλείσθησαν κατόπιν κυβερνητικής διαταγής. Τα 180 μέλη της οικογενείας Μπέθελ του Μαγδεμβούργου εξηναγκάσθησαν να εγκαταλείψουν το κτίριο μέσα σε λίγες εβδομάδες. Ο Χίτλερ είπε:
«Αυτοί οι λεγόμενοι ‘Ζηλωταί Σπουδασταί των Γραφών’ [οι μάρτυρες του Ιεχωβά] είναι ταραχοποιοί· διαταράσσουν την αρμονική ζωή μεταξύ των Γερμανών· τους θεωρώ αγύρτες· δεν ανέχομαι να ρυπαίνωνται οι Γερμανοί Καθολικοί με τέτοιον τρόπο απ’ αυτόν τον Αμερικανό ‘Δικαστή’ Ρόδερφορδ· διαλύω τους ‘Ζηλωτάς Σπουδαστάς των Γραφών’ στη Γερμανία· αφιερώνω την περιουσία τους στην ευημερία του λαού· θα δημεύσω όλα τα έντυπά τους.»g
Η κατάφωρη αυτή παραβίασις των διεθνών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας έγινε από τη Χιτλερική κυβέρνησι, αν και η Αμερικανική Εταιρία Σκοπιά είχε αναγνωρισθή στη Γερμανία από το έτος 1921, σύμφωνα δε με το Διεθνές Δίκαιον επετρέπετο η κατοχή και χρήσις ιδιοκτησίας. Κατ’ εντολήν του κεντρικού γραφείου της Εταιρίας στο Μπρούκλυν, το Υπουργείον Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών προέβη σε ενέργειες για την υποβολή διαμαρτυρίας της Εταιρίας προς την κυβέρνησι του Χίτλερ.h
Αφού πια ήσαν κλειστά τα Γραφεία της Εταιρίας στη Γερμανία η κυβέρνησις του Χίτλερ επροχώρησε στην παρεμπόδισι των εκκλησιαστικών συναθροίσεων των μαρτύρων του Ιεχωβά σε όλη τη χώρα, απαγορεύοντας στους αδελφούς να συναθροίζωνται. Αυτό έφερε αναγκαστικά το έργον κάτω από την επιφάνεια στο 1934, οπότε άρχισε η φυλάκισις μερικών μαρτύρων λόγω μη συμμορφώσεως προς τις ολοκληρωτικές διαταγές της κυβερνήσεως. Εξαιτίας του παραλόγου αυτού διωγμού διευθετήθη μια παγκόσμια εκστρατεία διαμαρτυρίας από την Εταιρία για τις 7 Οκτωβρίου 1934. Παρά τη διαταγή της κυβερνήσεως, κάθε εκκλησία της Γερμανίας συνεκεντρώθη το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου, οπότε, μετά από μια σεμνοπρεπή προσευχή στον Ιεχωβά, απεστάλη τηλεγραφικώς στην κυβέρνησι του Χίτλερ στο Βερολίνο ένα ψήφισμα διαμαρτυρίας υπογεγραμμένον από την τοπική εκκλησία των μαρτύρων του Ιεχωβά. Εκκλησίες μαρτύρων του Ιεχωβά σε άλλες πενήντα χώρες, πνευματικά ενωμένες το ίδιο εκείνο βράδυ, συναθροίσθηκαν παρόμοια για προσευχή προς τον Ιεχωβά, μετά την οποίαν η κάθε ομάδα έστειλε από ένα τηλεγράφημα διαμαρτυρίας προς την κυβέρνησι του Χίτλερ, που διελάμβανε τα εξής: «Η από μέρους σας κακή μεταχείρισις των μαρτύρων του Ιεχωβά διεγείρει όλους τους αγαθούς ανθρώπους επάνω στη γη και ατιμάζει το όνομα του Θεού. Απόσχετε περαιτέρω διώξεως των μαρτύρων του Ιεχωβά· άλλως, ο Θεός θα σας καταστρέψη εσάς και το εθνικό σας κόμμα.»i
Κατ’ αναφοράν αυτόπτου μάρτυρος, η παγκόσμια αυτή εκδήλωσις επροξένησε μεγάλο σάλο στις 7 Οκτωβρίου 1934 στο Βερολίνο μέσα στο Υπουργείο Εσωτερικών του Ράιχ, όταν ο ίδιος ο Χίτλερ έτυχε να επισκεφθή τον Δρα Φρικ, υπουργόν των εσωτερικών, ο οποίος ελάμβανε αυτά τα τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας. Η ένορκος αφήγησις (που ανατυπώνεται κατωτέρω) λέγει ότι μόλις ο Χίτλερ έμαθε για τα τηλεγραφήματα, ανεπήδησε όρθιος και σφίγγοντας τους γρόνθους του υστερικά εκραύγασε: «Αυτό το γένος θα εξοντωθή στη Γερμανία!j Έτσι εξαπελύθη μια παράφρων εθνική προσπάθεια να εξαλειφθούν οι μάρτυρες του Ιεχωβά από τη Γερμανική Εθνική σκηνή. Στη διάρκεια των σκοτεινών ετών που επακολούθησαν, συνελήφθησαν χιλιάδες μαρτύρων, κατεδικάσθησαν συκοφαντικά και εκλείσθησαν σε φυλακές και σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως όπου πολλοί απ’ αυτούς υπέστησαν ανεκδιήγητα μαρτύρια. Περίπου δύο χιλιάδες μάρτυρες έχασαν τη ζωή τους σ’ αυτόν τον αγώνα για να κρατήσουν πιστή ακεραιότητα στον Ιεχωβά. Αλλά σύμφωνα με την προειδοποίησι που έγινε στον παγκόσμιο καταιγισμό των τηλεγραφημάτων της 7ης Οκτωβρίου 1934, ο Χίτλερ, ο πολέμιος του Θεού, δεν υπήρχε πια στη γη των ζώντων μετά ένδεκα έτη, οπότε, όπως λέγεται, ηυτοκτόνησε στο Βερολίνο το 1945. Εν τούτοις, περίπου 8.000 μάρτυρες επέζησαν από τα δαιμονισμένα του στρατόπεδα συγκεντρώσεως με τους θαλάμους του βασανισμού, για ν’ αναλάβουν πάλι το έργον του κηρύγματός των και να λατρεύουν ελεύθερα τον στοργικό Θεό τους, Ιεχωβά.
Και η Βρεττανία, επίσης, είδε την επέκτασι των θεοκρατικών συμφερόντων. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας 1931-1940 η οργάνωσις του αγρού έφθασε σε μια σταθερότητα ως προς το μέγεθος και τη διανομή Βιβλικών εντύπων. Στο 1931 υπήρχαν 365 εκκλησίες εγκαθιδρυμένες και σε ενεργό υπηρεσία με τέσσερες χιλιάδες περίπου τακτικούς εργάτες, περιλαμβανομένων και 196 σκαπανέων, που διέθεταν κατ’ έτος από ενάμισυ έως δύο εκατομμύρια βιβλία και βιβλιάρια.k Εν τούτοις, στο 1937 διεσαλπίσθη μια ειδική πρόσκλησις για εγρήγορσι, η οποία διήγειρε τους Βρεττανούς διαγγελείς της Βασιλείας του Ιεχωβά σε μεγαλύτερες προσπάθειες και ανάπτυξι. Η έκθεσις του επομένου έτους 1938 έδειχνε ότι πέντε χιλιάδες διάκονοι συμμετείχαν στην υπηρεσία του αγρού, έχοντας διαθέσει 4.308.710 έντυπα. Στο 1939 έγινε καταπληκτική επέκτασις σε 6.185.937 βιβλία και βιβλιάρια από 8.861 διακόνους, από τους οποίους 511 ήσαν σκαπανείς. Αυτή η επέκτασις επροχώρησε στο 1940 με τη διάθεσι 6.200.282 Βιβλικών εκδόσεων από 9.860 ευαγγελιζομένους, περιλαμβανομένου και του αξιοσημειώτου αριθμού των 1.037 σκαπανέων.l Παρά τις συνθήκες του ολοκληρωτικού πολέμου η αύξησις συνεχίσθηκε, με συμμετοχή 12.436 ατόμων στη μηνιαία υπηρεσία το 1942 και με 1.488 ολοχρονίους διακόνους μεταξύ αυτών.a Οι Βρεττανοί μάρτυρες κατέστησαν μια ενωμένη συμπαγής οργάνωσις, πνευματικά συγχρονισμένη για να ανθέξη στις δοκιμασίες των πολλών σκοτεινών πολεμικών χρόνων.
Οι Βρεττανικές ενέργειες δεν διεξήχθησαν χωρίς εναντίωσι. Κι εκεί, επίσης, έλαβαν πείραν της εναντιώσεως από πηγές που ενεπνέοντο από τον Καθολικισμό, όπως συνέβη και με τους αδελφούς των στα άλλα μέρη του κόσμου, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Υπέστησαν διάφορες Καθολικο-Φασιστικές επιθέσεις στο 1938 και στο 1939 στις πόλεις Λονδίνον, Γλασκώβη, Κλάιντεμπανκ, Όλνταιμ, Νιούμπριτζ, Χέμπουρν, Φόλκστοουν, Κάμπερλυ, Λέστερ, Νταντή, Εμπ-Βέιλ και Νόρθγουιτς, όπου, σε μερικές περιπτώσεις, οχλοκράται που ωδηγούντο από τον κλήρο επετέθησαν εναντίον των μαρτύρων και σε άλλες περιπτώσεις παρημπόδισαν συναθροίσεις.b 71 περιπτώσεις επιθέσεων ανεφέρθησαν για το έτος 1940.c Στις 14 Οκτωβρίου 1938 η εφημερίς Κάθολικ Χέραλντ του Λονδίνου εδημοσίευσε ένα λιβελλογράφημα εναντίον των μαρτύρων και του Δικαστού Ρόδερφορδ, τους οποίους συκοφαντούσε λέγοντας ότι οι ενέργειές τους ήσαν ανατρεπτικές. Ο Κάθολικ Χέραλντ γρήγορα αναγκάσθηκε να δημοσιεύση μια ταπεινωτική αναίρεσι στην πρώτη σελίδα του φύλλου του της 25ης Νοεμβρίου.d
Στο 1938, επίσης, 10 και 11 Σεπτεμβρίου, το Λονδίνον ήταν η κεντρική πόλις της πρώτης «πολλαπλής» συνελεύσεως της Εταιρίας Σκοπιά. Πενήντα συνελεύσεις μαρτύρων του Ιεχωβά συνεκροτήθησαν ταυτόχρονα στην Αγγλία, στη Σκωτία, στην Ιρλανδία, στον Καναδά, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αυστραλία. Και οι πενήντα πόλεις συνεδέθησαν με ραδιοτηλεφωνικά μέσα δημοσίας ομιλίας, κι έτσι οι δύο κυριώτερες ομιλίες που εδόθησαν στο Ρόγιαλ Άλμπερτ Χωλ του Λονδίνου από τον Δικαστή Ρόδερφορδ ακούσθηκαν έξοχα από όλα τα υπερπόντια ακροατήρια, καθώς και τα ακροατήρια των άλλων πόλεων των Βρεττανικών νήσων. Το Σάββατο η ωριαία ομιλία ήταν πάνω στο συναρπαστικό θέμα «Γεμίσατε την Γην». Την Κυριακή (11 Σεπτεμβρίου) ημέρα της δημοσίας ομιλίας, στη συνέλευσι των πενήντα πόλεων, 150.000 άτομα άκουσαν απ’ ευθείας την αρχική εκφώνησι της συναρπαστικής διαλέξεως του Ρόδερφορδ «Αντιμετωπίσατε τα Γεγονότα», που προειδοποιούσε τους δημοκρατικούς λαούς για την επικείμενη Καθολικο-Φασιστική αξίωσι κοσμοκρατορίας. Επρόκειτο για μια αξιοσημείωτη συνέλευσι.e Μέσα σε δώδεκα μήνες από τότε άρχισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, οπότε οι Εθνικοσοσιαλισταί και οι Φασισταί πυρετωδώς κατέβαλαν όλες τις προσπάθειες τους για κοσμοκρατορία, σύμφωνα με την προειδοποίησι.
Για τη διαφήμισι της δημοσίας διαλέξεως με θέμα «Αντιμετωπίσατε τα Γεγονότα», εχρησιμοποιήθησαν στις πόλεις των συνελεύσεων και των δύο ημισφαιρίων εκτεταμένες παρελάσεις ευαγγελιζομένων που έφεραν εμπρός και πίσω πινακίδες. Αργότερα, όταν αυτή και άλλες διαλέξεις αναπαρήχθησαν από ηχογραφήσεις σε μικρότερες δημόσιες συγκεντρώσεις, μονές σειρές ευαγγελιζομένων με τέτοιες διαφημιστικές επιγραφές κρεμασμένες από τους ώμους των εβάδιζαν σε πολυσυχνάστους δρόμους διανέμοντας φυλλάδια που διεφήμιζαν αυτές τις συναθροίσεις. Η θεαματική αυτή μορφή επιδόσεως μαρτυρίας καθ’ οδόν έγινε γνωστή ως ‘πορεία πληροφοριών’.f Κατόπιν διενεμήθησαν σε όλη τη γη 12.000.000 αντίτυπα της διαλέξεως αυτής «Αντιμετωπίσατε τα Γεγονότα» σε σχήμα βιβλιαρίου.g Αυτό απετέλεσε μια ισχυρή προπολεμική μαρτυρία.
(Ακολουθεί)
[Υποσημειώσεις]
a Βιβλίον του Έτους 1935, σελ. 53.
b Βιβλίον του Έτους 1935, σελ. 131.
c Βιβλίον του Έτους 1937, σελ. 193-196.
d Βιβλίον του Έτους 1934, σελ. 145.
e Δελτίον 1ης Ιουλίου 1933.
f Βιβλίον του Έτους 1933, σελ. 122, 123.
g Αντιμετωπίσατε τα Γεγονότα (1938, Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά), σελ. 60, 61.
h Βιβλίον του Έτους 1934, σελ. 127-146.
i Βιβλίον του Έτους 1935, σελ. 115-122.
j Ακολουθεί το πλήρες κείμενον της ενόρκου αφηγήσεως που υπεγράφη στις 12 Νοεμβρίου 1917 από τον Κάρολον Ρ. Λ. Βίττιχ. Αυτός στο 1931 ήταν ένας ευνοούμενος λειτουργός της Γερμανικής κυβερνήσεως παρών όταν επληροφορήθη ο Χίτλερ από τον Δρα Φρικ τα περί τηλεγραφημάτων διαμαρτυρίας των μαρτύρων του Ιεχωβά. Ακολουθεί μετάφρασις της ενόρκου αφηγήσεως:
«ΔΗΛΩΣΙΣ—Στις 7 Οκτωβρίου 1934, κατόπιν προσκλήσεως, επεσκέφθηκα τον Δρα Βίλχελμ Φρικ, τότε Υπουργόν των Εσωτερικών του Ράιχ και της Πρωσσίας, στο Υπουργείο Εσωτερικών του Ράιχ, που ευρίσκετο στο Βερολίνο, (Καίνιχσπλατς αριθ. 6), υπό την ιδιότητά μου ως πληρεξουσίου του Στρατηγού Λούντεντορφ. Επρόκειτο να λάβω ανακοινώσεις, με περιεχόμενον την προσπάθεια να μεταπεισθή ο Στρατηγός Λούντεντορφ να άρη τις αντιρρήσεις του προς το Εθνικοσοσιαλιστικόν Καθεστώς. Στη διάρκεια της συζητήσεως μου με τον Δρα Φρικ, εμφανίσθηκε ξαφνικά ο Χίτλερ κι άρχισε να λαμβάνη μέρος στη συνομιλία. Όταν η συχήτησίς μας αναγκαστικά εστράφη προς τα μέτρα που είχαν ληφθή εναντίον του Διεθνούς Συλλόγου Σπουδαστών της Γραφής [μαρτύρων του Ιεχωβά] στη Γερμανία έως τότε, ο Δρ Φρικ επέδειξε στον Χίτλερ μερικά τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας εναντίον του διωγμού των Σπουδαστών της Γραφής από το Τρίτο Ράιχ, λέγοντας: ‘Αν οι Σπουδασταί των Γραφών δεν συμμορφωθούν αμέσως, θα δράσωμε εναντίον των, χρησιμοποιώντας τα πιο ισχυρά μέσα.’ Μετά απ’ αυτό ο Χίτλερ ανεπήδησε όρθιος και με σφιγμένους τους γρόνθους εκραύγασε υστερικά: ‘Αυτό το γένος θα εξοντωθή στη Γερμανία!’ Τέσσερα χρόνια μετά τη συζήτησι αυτή μπόρεσα, με τις δικές μου παρατηρήσεις, να πεισθώ, στη διάρκεια των επτά ετών της προστατευτικής κρατήσεως μου μέσα στην κόλασι των Ναζιστικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως του Ζαξενχάουζεν, του Φλόσσενμπουργκ και του Μαουτχάουζεν—ήμουν φυλακισμένος ώσπου απελευθερώθηκα από τους Συμμάχους—ότι το ξέσπασμα της οργής του Χίτλερ δεν ήταν απλώς μια κενή απειλή. Καμμιά άλλη ομάδα φυλακισμένων στα ανωτέρω στρατόπεδα συγκεντρώσεως δεν εξετέθη τόσο στον σαδισμό των στρατιωτών των Ες-Ες όσο εξετέθησαν οι Σπουδασταί των Γραφών. Ήταν ένας σαδισμός που εχαρακτηρίζετο από μια ατελείωτη αλυσίδα σωματικών και ψυχικών βασανισμών, των οποίων τα όμοια καμμιά γλώσσα του κόσμου δεν μπορεί να εκφράση.
»Φραγκφούρτη επί του Μαίην, 12 Νοεμβρίου 1947: Οδός Βερχάιμερ 9.
[υπογρ.] Κάρολος Ρ. Α. Βίττιχ
»Αριθμός Εγγραφής 778, έτος 1947:
»Η υπογραφή του γράψαντος τ’ ανωτέρω, Καρόλου Βίττιχ, που εμφαίνεται στο πίσω μέρος της παρούσης σελίδος, κατοίκου της Φραγκφούρτης επί του Μαίην, οδός Βερχάιμερ 9, βεβαιούται δια του παρόντος.
»Φραγκφούρτη επί του Μαίην, 13 Νοεμβρίου 1917.
[υπογρ.] Λούντβιχ, Συμβολαιογράφος
[ΣΦΡΑΓΙΣ] Όττο Λούντβιχ, Συμβολαιογράφος εν Φραγκφούρτη επί του Μαίην.»
k Βιβλίον του Έτους 1932, σελ. 94, 95.
l Βιβλίον του Έτους 1941, σελ. 100-116.
a Βιβλίον του Έτους 1943, σελ. 132.
b Παρηγορία 31 Μαΐου 1939, σελ. 26, 27· 28 Ιουνίου 1939, σελ. 3-7 (στην Αγγλική).
c Βιβλίον του Έτους 1941, σελ. 111.
d Βιβλίον του Έτους 1940, σελ. 78.
e Παρηγορία 5 Οκτωβρίου 1938, σολ. 18 (στην Αγγλική).
f Πληροφορητής Μαΐου και Ιουνίου 1939
g Πληροφορητής Δεκεμβρίου 1938