Era Vakasaqara na Sala Qiqo

RAUTA ni 550 na yabaki sa oti, era biuta nodra vale e so na ilawalawa era kaya nira lotu Vakarisito era vakaitikotiko ena koro o Prague, Chelčice, Vilémov, Klatovy, kei na so tale na koro e sa kilai tu nikua me Czech Republic. Era lai tiko volekata na koro o Kunwald, ena buca ni vuaicake kei Bohemia, era tara kina nodra vale, era teitei, era wilika nodra iVolatabu, ra qai vakatokai ira na Unity of Brethren, se Unitas Fratrum ena vosa Vakalatina.

O ira oqo e duidui na vanua era lako mai kina vaka kina na ivakarau ni nodra bula. E so era tauvanua, turaga, vuli ena univesiti, vutuniyau, dravudravua, tagane, yalewa, yada kei na luveniyali, ia e dua kece ga na nodra gagadre. Era vola: “Keimami dau masu vua na Kalou, keimami kerei koya me vakaraitaka vei keimami na lomana ena veika kece ga. Keimami via muria na nona sala.” O ira na ilawalawa vakabauta oqo era a qai vakatokai me Czech Brethren, era ‘vakasaqara na sala qiqo e basika ina bula.’ (Maciu 7:​13, 14) Na ka dina vakaivolatabu cava era kunea? Sala cava e duidui kina na ka era vakabauta mai vei ira na bula ena gauna oya, kei na cava eda rawa ni vulica kina?

Cata na iTovo Kaukaua​—Dei ena Ka Era Vakabauta

E so na isoqosoqo lotu era cuqena na kena tauyavu na Unity of Brethren ena lomadonu ni ika15 ni senitiuri. Dua vei ira na isoqosoqo oqori na Waldenses, a se tauyavu sara ena ika12 ni senitiuri. Taumada, era tawase na Waldenses mai na lotu Katolika Vakaroma, na

lotu ni matanitu ena Loma i Urope. Ia ena dua tale na gauna e muri, era qai muria tale vakatikina na ivakavuvuli ni lotu Katolika. Dua tale ga vei ira na isoqosoqo oya o ira na Hussite, era imuri i Jan Hus. Era lewena na lotu oqo e levu na lewe i Czechoslovakia, ia era sega ni dau duavata. Ena dua na yasana era valataka na ka e baleta na bula raraba, ia ena yasana tale e dua era vakayagataka na lotu me toroi cake kina na veika vakapolitiki. E tokoni ira tale ga na Brethren na ilawalawa era vakabauta na duanaudolu na yabaki, vaka tale ga kina o ira na dau digova na iVolatabu ena nodra vanua kei na veivanua tale e so.

O Peter Chelčický (c. 1390-c. 1460), e turaga ni Czech, e dau digova na iVolatabu qai dua tale ga e vakavuna na veisau levu ni lotu, e kila vinaka na nodra ivakavuvuli na Waldenses kei na Hussite. E sega ni duavata kei ira na Hussite baleta na voravora ni nodra itovo, e sega tale ga ni tokoni ira na Waldenses nira sega ni dei ena ka era vakabauta. E sega ni tokona na ivalu ni sega ni vakarisito. E nanuma ni dodonu me vakaliuci ena bula ni lotu Vakarisito na “vunau i Karisito,” se mani cava e yaco. (Kalatia 6:2; Maciu 22:​37-​39) A vola na nona ivakavuvuli o Chelčický ena 1440 ena ivola Net of the Faith.

E dua na turaga gone e Prague o Gregory, a bula tale ga ena gauna i Chelčický, a biuta na nodra isoqosoqo na Hussite ni lauti koya na ivakavuvuli i Chelčický. Ena 1458, a vakamasuta e dua na ilawalawa lailai era a dau lewena tu na Hussite mera biuta nodra vale ena veiyasana e Czechia. Era sa qai muri Gregory ina koro o Kunwald, era lai tauyavutaka kina e dua na nodra itikotiko ni lotu. E muri, sa ra qai mai tomani ira na Waldenses e Czech kei Jamani.

iVolatukutuku ni Veika e Yaco Makawa

Tekivu mai na 1464 ina 1467, na ilawalawa ni lotu vou oqo era vakayacora e vica na bose ni lotu ena yasayasa o Kunwald, ra ciqoma kina e vica na vakatutu e vakamatatataki kina na nodra lotu. E volai vakamatata na vakatutu kece oya ena ivola Acta Unitatis Fratrum (Acts of the Unity of Brethren), e se tiko ga oqo na ivola oqori. E volatukutukutaki kina na veika a yaco ena gauna makawa, e vakamacalataki vinaka kina na nodra vakabauta na Brethren. E lewe ni vola oya na ivola ni veivolavolai, na lewe ni vunau, kei na ivakamacala kece ni nodra dau veileti.

E kaya na ivola na Acta me baleta na nodra vakabauta na Brethren: “Keimami lomavata ena kena tauyavutaki vakatabakidua na lotu oqo, oya na wiliki ni iVolatabu, na muri ni nona ivakaraitaki na noda Turaga kei ira na yapositolo, me vakasamataki vakatitobu, me keimami yalomalumalumu, vosota vakadede, lomani ira na meca, caka vinaka qai vakanuinui vinaka vei ira, masulaki ira tale ga.” E tukuni tale ga kina nira dau cakacaka vakavunau na Brethren. Era dau lako yarurua, qai dau vuavuaivinaka na nodra cakacaka vakavunau na marama ena vanua oya. Era sega ni vakaitavi ena ka vakapolitiki, era sega ni dau bubului, era sega ni vakaitavi ena ivalu, ra qai sega tale ga ni dau tauri yaragi.

Yaco na Tawase

A qai luluqa na matalotu na Unity of Brethren ni oti e vica vata na yabaki. Era tawase nira veiletitaka na sala me muri kina nodra vakabauta. Era wasei rua na Brethren ena 1494​—na iWasewase Levu kei na iWasewase Lailai. Dina ga ni sa luluqa na nodra vakabauta na iWasewase Levu, ia era vunautaka tiko ga na iWasewase Lailai ni dodonu mera dei tiko ga na Brethren ena nodra sega ni vakaitavi ena veika vakapolitiki kei na veika vakavuravura.​—Raica na kato “Vakacava na iWasewase Levu?”

Kena ivakaraitaki, a vola e dua e lewe ni iWasewase Lailai: “Ena sega ni dei na nodra qaravi Kalou o ira na muria tiko e rua na sala, ni veika lalai ga era vakamalumalumutaki ira kina vua na Kalou, qai vagauna tale ga nodra yalodina vua, ia ena veika lelevu, era dui muria ga na lomadra. . . . O ira na dei tu na nodra vakasama qai vinaka na nodra lewaeloma​—era muria na Turaga o Karisito ena sala qiqo kei na nodra kauveilatai​—keimami gadreva me keimami dua vei ira.”

Era vakabauta na iWasewase Lailai ni yalo tabu ni Kalou e nona igu se nona “qaqalo.” Era vakabauta ni nona mai mate vakaisoro na tamata uasivi o Jisu, e mai saumi kina na ka a vakayalia na tamata ivalavala ca o Atama. Era sega ni dau vakarokorokotaka na tina i Jisu o Meri. Era vakabauta na ivakavuvuli nira bete kece na lewenilotu qai sega ni gadrevi mera bubului na dawaitabu. Era uqeti kece na lewe ni ivavakoso mera cakacaka vakavunau, ra qai vakasivoi na sega ni veivutunitaka nodra ivalavala ca. Era vakatabuya sara ga na vakaitavi ena ka vakaivalu kei na veika vakapolitiki. (Raica na kato “Nodra Vakabauta na iWasewase Lailai ni Brethren.”) Na nodra dina tiko ga ena vakatutu era a ciqoma me vaka a volatukutukutaki ena ivola na Acta, era kaya kina nira lewenilotu dina ni Unity of Brethren.

Era Vosa Doudou ra Qai Vakacacani

Era doudou na vakalewai ira na lotu tale e so vaka kina na iWasewase Levu. “Oni vakatavulica na nodra papitaiso na gone era se sega ni vakabauta,” era vola me baleta ira na veilotu, “oni muria kina na nona ivakavuvuli na bete o Dionysius, a vakabibitaka nodra papitaiso na gone dramidrami ena nodra veivakamuai e so na tamata lialia . . . Na ivakavuvuli oqo era vakabauta e levu na qasenivuli kei ira na vuku, Luther, Melanchthon, Bucerus, Korvín, Jiles̆, Bullinger, . . . kei na iWasewase Levu, e dreti ira kece.”

E sega ni kurabuitaki na nodra qai vakacacani na iWasewase Lailai. Ena 1524 a kuitalaki qai vakamai e dua na nodra iliuliu o Jan Kalenec. E muri, eratou qai vakamai bulabula ena kau e le tolu mai na iWasewase Lailai. A qai seavu yani na nodra rogo na iWasewase Lailai rauta na yabaki 1550, ni sivi toka ga nona mate na iotioti ni nodra iliuliu.

Dina ga ni yaco tu oya, ia e cakayaco ina veika vakalotu e Urope na nodra vakabauta na iWasewase Lailai ena veiyabaki ni 500 ina 1500 B.S.K. Ni se bera ni levu na “vuku” ena gauna oya, e sega kina ni rawa vei ira na iWasewase Lailai mera vakaseavutaka na butobuto vakayalo e sa tu mai ena dua na gauna balavu. (Taniela 12:4) Ia, na nodra yalodina kei na nodra gumatua ni vakasaqara na sala qiqo dina ga nira vakacacani, e dodonu mera dikeva na lotu Vakarisito nikua.

[Tikina bibi ena tabana e 13]

Limasagavulu na ivola na Bohemian (Czech) mai na 60 era tabaki ena 1500 ina 1510, e tukuni nira vola e so na ilawalawa ni Unity of Brethren

[Kato ena tabana e 11]

Vakacava na iWasewase Levu?

Cava e qai yacova na iWasewase Levu? Ena gauna sa yali yani kina na iWasewase Lailai, se toso tiko ga na iWasewase Levu me isoqosoqo vakalotu e se kilai tiko ga ena yaca Unity of Brethren. Oti oya sa qai veisautaka na ilawalawa oqo na ka era vakabauta. Ena icavacava ni ika16 ni senitiuri, e qai cokovata na Unity of Brethren kei na Czech Utraquists,a oqo na lotu Lutheran. Era tomana tiko ga na Brethren na nodra vakadewataka kei na nodra tabaka na iVolatabu kei na so tale na ivola ni lotu. Dua na ka e dreta na vakasama na nodra tabaka ena nodra ivola na yaca ni Kalou, e kilai ena va na matanivola vakaiperiu.

Sa vakamalumalumutaki ena 1620 na nodra matanitu na Czech ena lewa ni lotu Katolika Vakaroma. Ia, e levu vei ira na lewe ni iWasewase Levu ni Brethren era biu vanua, ra qai lai tomana tiko ga kina na nodra cakacaka. Era qai kilai e vanua tani me Moravian Church (Moravia e tiki ni vanua e Czechoslovakia), e se tiko ga ena gauna oqo.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 12]

Nodra Vakabauta na iWasewase Lailai ni Brethren

Na veika e lavetaki ena ivola na Acta Unitatis Fratrum ena ika15 ina ika16 ni senitiuri, e vakaraitaka e so na nodra vakabauta na iWasewase Lailai. E vakatabakidua vei ira na iWasewase Levu na ka era vola o ira na iliuliu ni iWasewase Lailai.

Letoluvakalou: “Ke oni dikeva na iVolatabu, oni na raica kina ni Kalou e sega ni tiki ni dua na Letoluvakalou, me tiko na dui yacadratou me vaka era bulia tu e so na tamata ena nodra nanuma wale ga.”

Yalo tabu: “Na yalo tabu e qaqalo ni Kalou qai isolisoli tale ga ni Kalou, se dau veivakacegui, se kaukaua ni Kalou, e dau solia na Tamada vei ira na vakadonui ena vuku i Karisito. E sega ni kune ena iVolatabu ni dodonu me vakatokai na yalo tabu me Kalou se dua na iBulibuli; e sega tale ga ni kune ena nodratou ivakavuvuli na yapositolo.”

iTavi Vakabete: “Era solia cala vei kemuni na yaca “bete”; ke oni kauta laivi na ka oni dau vakatakilakilataki kina me vaka na isala ni bete se na mataqali waiwai ni veivakabulai, oni na tautauvata sara ga kei ira na tauvanua. E vinakata na sanito o Pita mera bete kece na lotu Vakarisito, e kaya: O kemuni na bete tabu oni vakacabora na isoro vakayalo. (1 Pita 2)”

Papitaiso: “E kaya na Turaga o Karisito vei iratou nona yapositolo: Ni lako ena vuravura kece, vunautaka na Kosipeli vei ira kece na tamata, vei ira era na vakabauta. (Marika, wase 16) Ni sa vakayacori oti na vosa oqo: era na qai vakabulai nira sa papitaiso. Ia oni qai vakavuvulitaka tiko na nodra papitaiso na gonelalai era se sega tu mada ga ni vakabauta.”

Tawaveitovaki: “Na ka era raica taumada na tacimuni ni ca qai sega ni savasava, oni kaya ni vinaka kece, na vakaitavi ena ivalu kei na veivakamatei se na vakaiyaragi . . . Keimami nanuma kina ni o kemuni kei na so tale na qasenivuli, e lailai ga na ka oni kila me baleta na parofisai oqo: Ena tamusuka o koya na kaukaua ni dakaititi, na isasabai kei na iseleiwau kei na veivaluvaluti. (Same 75) Ena dua tale na tikinivolatabu: Era na sega ni veivakamavoataki se veivakamatei ena noqu ulunivanua tabu kece ga, ni na robota na nona vuravura na Turaga na kilaka vakalou, kei na vuqa tale. (Aisea, wase 11).”

Vunau: “Eda kila ni dau vuavuaivinaka na nodra cakacaka vakavunau na yalewa ni vakatauvatani kei ira kece na bete kei na bisovi. Ia era tiko ga na bete ena nodra dui vale e vakarautaka vei ira na lotu. E cala sara ga! Ni lako yani ena vuravura taucoko. Vunau . . . vei ira na ka bula kece.”

[Mape ena tabana e 10]

(Raica tale na ivola)

JAMANI

POLADI

CZECH REPUBLIC

BOHEMIA

Uciwai na Elbe

PRAGUE

Uciwai na Vltava

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVIA

Uciwai na Danube

[iYaloyalo ena tabana e 11]

iMawi: Peter Chelčický; e ra: na taqaniveva mai na ivola “Net of the Faith”

[iYaloyalo ena tabana e 11]

O Gregory mai Prague

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 13]

All images: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko