Weku lɛ Adesa Hiamɔ Nii!
NƆ NI akɛɔ ji akɛ adesai aweku lɛ shwereɔ be mli ni wekui ni yɔɔ mli lɛ shwereɔ. Yinɔsane tsɔɔ akɛ be mli ni weku gbɛjianɔtoo lɛ fiteɔ lɛ, hewalɛ ni akutsei kɛ maji lɛ yɔɔ lɛ mli gbɔjɔɔ. Beni jeŋba kpɔtɔmɔ fite wekui yɛ blema Hela lɛ, emli hiŋmɛigbelemɔ lɛ bafite, ni eha efee nɔ ni Romabii lɛ baanyɛ atutua. Roma Nɔyeli lɛ tee nɔ emli wa, shii abɔ ni wekui lɛ mli waa kɛyaa hiɛ lɛ. Shi beni afii ohai lɛ hoɔ lɛ, weku shihilɛ lɛ mli bagbɔjɔ, ni nɔyeli lɛ hewalɛ ba shi. Charles W. Eliot, Harvard University lɛ tsutsu nɔkwɛlɔ wie akɛ: “Weku lɛ kɛ weku shihilɛ lɛ hebuu kɛ enɔwomɔ lɛ jɛ hiŋmɛigbelemɔ nibii titri, kɛ nitsumɔ ni akɛ ekãa tsuɔ lɛ he naagbee otii ni akɛmamɔɔ hiɛ.”
Hɛɛ, weku lɛ ji adesa hiamɔ nii. Enáa hewalɛ yɛ adesai aweku lɛ shidaamɔ kɛ gbekɛbii ahilɛ-kɛhamɔ kɛ wɔsɛɛ be yinɔi lɛ nɔ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, mɛi ni ji nyɛ komekomei lɛ babaoo diɛŋtsɛ ni tsuɔ nii waa diɛŋtsɛ koni amɛtsɔse gbekɛbii kpakpai lɛ yɛ, ni esa akɛ ajie amɛyi yɛ nii ni amɛtsuɔ waa lɛ hewɔ. Shi kɛlɛ, niiamlitaomɔi tsɔɔ akɛ bei pii lɛ gbekɛbii yaa nɔ jogbaŋŋ kɛ́ amɛyɛ weku ko mli kɛ fɔlɔi enyɔ lɛ fɛɛ.
Niiamlipɛimɔ ni Australiabii fee yɛ mɛi ni fa fe mɛi 2,100 ni miidara kɛmiitsɔmɔ onukpai lɛ ahe lɛ tsɔɔ akɛ “bei pii lɛ, mɛi ni eye afii nyɔŋma kɛ etɛ kɛyaa ni yɔɔ wekui ni mli egbala mli lɛ náa gbɔmɔtsoŋ naagbai babaoo, bei pii lɛ anaa nibii ni tsɔɔ akɛ amɛyɛ henumɔŋ naagbai, ni bei pii lɛ amɛfeɔ mɛi ni baanyɛ amɛkɛ mɛi aná bɔlɛ waa fe gbekɛbii ni yɔɔ wekui ni yɔɔ jogbaŋŋ amli lɛ.” Niiamlipɛimɔ ni U.S. National Institutes of Health Statistics lɛ jie lɛ kpo ni tsɔɔ akɛ gbekɛbii ni jɛ shiai ni mli egbala mli lɛ “ateŋ mɛi oha fɛɛ oha mlijaa 20 kɛmiiya 30 náa oshara yɛ bei pii amli, ehe bahiaa ni bei pii lɛ oha fɛɛ oha mlijaa 40 kɛmiiya 75 asaa aŋma skul naagbee kaa ekoŋŋ, ni bei pii lɛ ashwieɔ oha fɛɛ oha mlijaa 70 kɛjɛɔ skul.” Ni gbɛjianɔtoo mli saji amlipɛilɔ ko bɔ amaniɛ akɛ “bei pii lɛ gbekɛbii ni jɛ fɔlɔ-kome shiai amli lɛ kɛ amɛhe woɔ awuiyeli mli babaoo fe mɛi ni daraa yɛ kusumii shiai amli lɛ.”
Abobaahe Ji Shia Lɛ
Weku gbɛjianɔtoo lɛ haa anáa shia ni miishɛɛ yɔɔ mli, ni tswaa mɔ emaa shi, ni hi kɛha mɛi fɛɛ. Sweden nɔyeli hegbɛ ko jaje akɛ: “He ni he hiaa fe fɛɛ ni anáa miishɛɛ kɛ mɛi ahilɛ-kɛhamɔ kɛjɛɔ lɛ jeee nitsumɔ, nibii, hiɛtserɛjiemɔ nitsumɔ loo nanemɛi shi moŋ weku lɛ.”
Biblia lɛ tsɔɔ akɛ weku fɛɛ weku ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ lɛ náa egbɛi kɛjɛɔ wekui a-Bɔlɔ Kpeteŋkpele, Yehowa Nyɔŋmɔ dɛŋ, ni ji akɛ lɛ eto weku gbɛjianɔtoo lɛ shishi. (1 Mose 1:27, 28; 2:23, 24; Efesobii 3:14, 15) Shi kɛlɛ, yɛ Ŋmalɛi ni jɛ mumɔŋ lɛ mli lɛ, bɔfo Paulo gba jeŋba fɔŋ ko ni baatutua weku lɛ he sane, ní ha jeŋba kɛ adesai aweku ni yɔɔ Kristofoi asafo lɛ sɛɛ lɛ fite lɛ. Ekɛɛ akɛ anɔkwa ni ayeee, ‘hedɔɔ’ ni bɛ, kɛ fɔlɔi anɔ toigbolɔi, ni “mɛi ni hiɛ Nyɔŋmɔjamɔ su” fata he po lɛ baakadi “naagbee gbii lɛ.” Ewo Kristofoi lɛ hewalɛ koni amɛtsi amɛhe kɛjɛ nɛkɛ gbɔmɛi ahe. Yesu gba akɛ, shi ni ateɔ awoɔ Nyɔŋmɔ anɔkwale lɛ baagbála wekui amli.—2 Timoteo 3:1-5; Mateo 10:32-37.
Shi, Nyɔŋmɔ shĩko wɔ ni yelikɛbuamɔ ko bɛ. Akɛ ŋaawoi babaoo ni kɔɔ weku mli wekukpaai ahe lɛ eha yɛ e-Wiemɔ lɛ mli. Ekɛɔ wɔ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔha weku lɛ aye omanye ni shia lɛ afee he ko ni yɔɔ miishɛɛ ni weku lɛ mli bii ateŋ mɔ fɛɛ mɔ yɔɔ gbɛnaa nii ko ni ebaatsu eha mɛi krokomɛi lɛ.a—Efesobii 5:33; 6:1-4.
Ani abaanyɛ aná wekukpaa ni yɔɔ miishɛɛ ni tamɔ nɛkɛ yɛ gbii nɛɛ amli beni awoɔ weku lɛ he gbeyei waa diɛŋtsɛ lɛ? Hɛɛ, nakai ni! Obaanyɛ oye omanye yɛ oweku lɛ ni ohaa efeɔ abobaahe ni yɔɔ miishɛɛ, ni haa mɔ hejɔɔmɔ lɛ mli, yɛ jeŋ ni henumɔ bɛ mli, ni tamɔ ŋanɔ nɛɛ mli. Shi enɛ biɔ nɔ ko kɛmiijɛ mɔ fɛɛ mɔ dɛŋ yɛ weku kɔkrɔɔ lɛ mli. Ŋaawoi komɛi ji nɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ.
Oweku lɛ ni Oooye Obua ni Eya nɔ Ehi Shi
Gbɛi ni hi fe fɛɛ ni weku baanyɛ atsɔ nɔ afee ekome lɛ ateŋ ekome ji ni amɛbaafee ekome kɛfee nii. Esa akɛ weku lɛ mli bii lɛ fɛɛ ajɛ amɛ suɔmɔ mli amɛfee ekome kɛtao be kɛha nifeemɔ. Enɛ baanyɛ abi afɔleshaai. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekolɛ ehe baahia ni nyɛ mɛi ni nyɛye afii nyɔŋma kɛ etɛ kɛyaa kɛ TV nɔ nifeemɔ ko ni nyɛsumɔɔ waa, hiɛtserɛjiemɔ nifeemɔ, loo nanemɛi ni akɛ amɛ jeɔ kpo lɛ ashã afɔle. Nyɛ tsɛmɛi, ni bei pii lɛ nyɛji mɛi titri ni kɛ niyenii haa weku lɛ, nyɛkɛ be ni nyɛnáa yɛ nitsumɔ sɛɛ lɛ akatsua nii kɛha hiɛtserɛjiemɔ nitsumɔ loo nyɛ diɛŋtsɛ nyɛ miishɛɛnamɔ nibii krokomɛi kɛkɛ. Nyɛkɛ weku lɛ atoa nifeemɔi ahe gbɛjianɔ, ekolɛ bɔ ni nyɛaafee ni nyɛkɛ ekomefeemɔ aye otsii anaagbeei loo hejɔɔmɔi lɛ. Shi kɛlɛ, nyɛtoa nɔ ko ni mɔ fɛɛ mɔ baakpa efeemɔ gbɛ ni nyɛbaaná he miishɛɛ lɛ he gbɛjianɔ.
Nɔ ni atsɛɔ lɛ akɛ be ni hi lɛ he hiaa gbekɛbii lɛ waa, ni ji, ŋmɛlɛtswaa fã loo nɔ̃ ni ato ni akɛ gbekɛbii lɛ aaaye fiofio. Be babaoo he miihia amɛ. Swedenbii adafitswaa wolo ko mli niŋmalɔ ko ŋma akɛ: “Yɛ afii 15 ni mikɛtsu nii akɛ adafitswaa saji ahe amaniɛbɔlɔ lɛ, mikɛ gbekɛbii toigbolɔi babaoo ekpe . . . Su ko ni anaa bei pii ji akɛ etamɔ nɔ ni be ni hi fioo pɛ anáa yɛ amɛtsɔsemɔ mli: ‘Mifɔlɔi bɛ be.’ ‘Amɛbooo mi toi kɔkɔɔkɔ.’ ‘Efãa gbɛ be fɛɛ be.’ . . . Ákɛ fɔlɔ lɛ, obaanyɛ ohala be falɛ ni obaasumɔ ni oná oha obi lɛ. Mɔ ni eye afii 15 ni bɛ mɔbɔnalɛ lɛ pɛiɔ nɔ ni ohalaa lɛ mli ekwɛɔ yɛ afii 15 sɛɛ.”
Shika He Jwɛŋmɔ ni Ja
Esa akɛ weku lɛ mli bii fɛɛ hu aná shika he jwɛŋmɔ ni ja. Esa akɛ amɛfee klalo akɛ amɛkɛ nɔ fɛɛ nɔ ni amɛyɔɔ lɛ aaaba koni amɛnyɛ amɛkɛwo shika fɛɛ ni weku lɛ fiteɔ lɛ he nyɔmɔ. Esa akɛ yei babaoo aná nitsumɔ ni baaha amɛná amɛdaaŋ ŋmaa, shi ŋamɛi, esa akɛ nyɛhiɛ ahi osharai kɛ kaai ni nyɛkɛaakpe lɛ he. Nɛkɛ je nɛɛ woɔ nyɛ hewalɛ koni “nyɛtsu” nɔ fɛɛ nɔ yɛ nyɛ hewalɛ mli koni “nyɛfee nɔ ni nyɛ diɛŋtsɛ nyɛsumɔɔ.” Eeenyɛ eha ofee mɔ ni tseɔ ehe ni haaa otsui anyɔ omli yɛ nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ kɛha bo akɛ nyɛ kɛ shiakwɛlɔ lɛ he.—Tito 2:4, 5.
Nyɛmɛi, kɛ nyɛbaanyɛ nyɛhi shia ni nyɛfee gbɛtsɔɔmɔ kɛ nanemɛi nyɛha nyɛbii lɛ, eka shi faŋŋ akɛ ebaahi jogbaŋŋ kɛha wekukpaai ni mli wa ni baaye abua ni nyɛ weku lɛ afee ekome kɛhi shi yɛ naagbai fɛɛ sɛɛ. Yoo baanyɛ abɔ mɔdɛŋ waa diɛŋtsɛ koni eha shia lɛ afee he ni yɔɔ miishɛɛ, shweshweeshwe, ni yaa nɔ jogbaŋŋ. Afii ohai 19 lɛ mli maŋkrwalɔ ko kɛɛ: “Ebiɔ koni aná hii oha ni baato nsrabɔɔ he gbɛjianɔ, shi yoo kome baanyɛ ato shia he gbɛjianɔ.”
Kɛ mɛi fɛɛ ni yɔɔ weku lɛ mli lɛ fee ekome kɛhi shi yɛ weku lɛ shika he gbɛjianɔtoo muu lɛ naa lɛ, ebaajie weku lɛ kɛjɛ naagbai babaoo mli. Esa akɛ gbalashihilɛ mli hefatalɔi akpɛlɛ nɔ akɛ amɛbaaha amɛ shihilɛ afee mlɛo ni amɛkɛ mumɔŋ nibii aye klɛŋklɛŋ gbɛhe. Esa akɛ gbekɛbii lɛ akase bɔ ni amɛbaafee ni amɛtsui anyɔ amɛmli, jeee ni amɛaabi nii ni weku shika he gbɛjianɔtoo lɛ nyɛŋ afee he nɔ ko. Nyɛkwɛa jogbaŋŋ yɛ nibii ni nyɛhiŋmɛii sumɔɔ lɛ ahe! Kaa ni baa nyɛnɔ akɛ nyɛhé nibii ni nyɛnyɛŋ nyɛhé, ni kɛ nyɔmɔbɔɔ baa lɛ kɛ wekui babaoo ewo hiɛkpatamɔ mli. Eeenyɛ ehi kɛha weku ekomefeemɔ kɛ́ mɛi lɛ fɛɛ kɛ amɛshika ba kɛha nɔ ko tsumɔ—gbɛfãa ni ŋɔɔ, nifeemɔ tsɔne ko ni he yɔɔ sɛɛnamɔ ni abaana mli miishɛɛ kɛha shia lɛ, loo tooyeli ni akɛbaaye abua Kristofoi asafo lɛ.
“Yelikɛbuamɔ” kroko hu kɛha weku mumɔ ni yɔɔ miishɛɛ ni esa akɛ weku lɛ mli bii fɛɛ kɛ shika afee ekome ni amɛkɛ amɛhe awo mli ji falefalefeemɔ kɛ nisaamɔ nitsumɔ mli—shiakwɛmɔ, abɔɔ mli nitsumɔ, tsɔne kwramɔ, kɛ ekrokomɛi. Abaanyɛ akɛ nitsumɔ lɛ eko awo weku mli bii ateŋ mɔ fɛɛ mɔ, gbekɛbii lɛ po adɛŋ koni amɛtsu he nii. Nyɛ gbekɛbii lɛ, nyɛbɔa mɔdɛŋ koni nyɛkafitea nyɛbe. Yɛ no najiaŋ lɛ, nyɛnáa yelikɛbuamɔ kɛ ekomefeemɔ mumɔ; enɛ baaha aná anɔkwa naanyobɔɔ kɛ ekomefeemɔ, ni tswaa weku ekomefeemɔ emaa shi.
Biblia Tsɔsemɔ He Sɛɛnamɔ
Yɛ Kristofoi aweku ni efee ekome lɛ mli lɛ, amaa bɔ ni daa Biblia mli nikasemɔ hu he hiaa ha lɛ nɔ mi. Biblia mli ŋmalɛi ahesusumɔ gbi fɛɛ gbi kɛ Ŋmalɛi Krɔŋkrɔŋi lɛ akasemɔ daa otsi lɛ haa anáa nɔdaamɔnɔ kɛha weku ni efee ekome. Esa akɛ akɛ ekomefeemɔ asusu Biblia mli shishitoo anɔkwalei kɛ shishitoo mlai ahe yɛ gbɛ ni kanyaa weku lɛ mli bii fɛɛ atsui lɛ nɔ.
Esa akɛ weku lɛ nikasemɔ bei ni tamɔ nɛkɛ lɛ afee nɔ ni tsɔɔ mɔ nii, shi yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ esa akɛ efee nɔ ni ŋɔɔ ni woɔ mɔ hewalɛ. Be ko lɛ weku ko ni yɔɔ Sweden kooyigbɛ lɛ haa gbekɛbii lɛ ŋmalaa sanebimɔi ni jeɔ kpo yɛ otsi lɛ mli lɛ amɛshwieɔ shi. No sɛɛ lɛ asusuɔ sanebimɔi nɛɛ ahe yɛ daa otsi Biblia mli nikasemɔ lɛ mli. Bei pii lɛ sanebimɔi lɛ amli wa ni ehaa asusuɔ sane he ni efeɔ nɔ ni jieɔ gbekɛbii lɛ aniiahesusumɔ nyɛmɔi kɛ bɔ ni amɛnáa Biblia tsɔɔmɔi lɛ ahe miishɛɛ amɛhaa lɛ kpo. Sanebimɔi lɛ ekomɛi ji: “Ani Yehowa haa nɔ fɛɛ nɔ kwɛ̃ɔ be fɛɛ be, aloo shi kome pɛ efee nakai?” “Mɛni hewɔ Biblia lɛ kɛɔ akɛ Nyɔŋmɔ bɔ gbɔmɔ ‘yɛ esubaŋ lɛ nɔ’ akɛni Nyɔŋmɔ jeee gbɔmɔ lɛ?” “Ani ais eshɔ̃ɔɔ Adam kɛ Hawa yɛ fɛibe lɛ mli yɛ Paradeiso akɛni amɛhiɛ amɛnaji efoji ni amɛwooo atade ko kwraa lɛ?” “Mɛni hewɔ nyɔɔŋtsere he hiaa wɔ nyɔɔŋ yɛ be mli ni esa akɛ duŋ awo lɛ?” Gbekɛbii lɛ edara amrɔ nɛɛ ni amɛmiisɔmɔ Nyɔŋmɔ akɛ be-fɛɛ sɔɔlɔi.
Fɔlɔi, beni nyɛtsuɔ weku mli naagbai ahe nii lɛ, nyɛbɔa mɔdɛŋ ni nyɛfea tɛ̃ɛ ni nyɛná miishɛɛ. Nyɛjiea mɔ hesusumɔ kɛ tswãafeemɔ kpo, ni kɛlɛ nyɛfea shiŋŋ, be mli ni akɛ shishitoo mlai ni he hiaa tsuɔ nii lɛ. Nyɛhaa gbekɛbii lɛ anaa akɛ suɔmɔ kɛha Nyɔŋmɔ kɛ eshishitoo mlai ni ja lɛ yeɔ nyɛyiŋkpɛi anɔ be fɛɛ be. Bei pii lɛ skul lɛ mli kɛ nɔnyɛɛ baa mɔ nɔ waa be fɛɛ be, ni hewalɛwoo babaoo he hiaa gbekɛbii lɛ yɛ shia koni amɛkɛkpee hewalɛ ni tamɔ nɛkɛ naa.
Fɔlɔi, nyɛkafea tamɔ nɔ ni nyɛye emuu. Nyɛkpɛlɛa tɔmɔi anɔ ni nyɛkpáa nyɛbii afai kɛ́ ehe miihia. Gbekɛbii, kɛ Mama kɛ Dada kpɛlɛ tɔmɔ ko nɔ lɛ, nyɛhaa suɔmɔ ni nyɛyɔɔ kɛhaa amɛ lɛ afáa.—Jajelɔ 7:16.
Hɛɛ, weku ni efee ekome lɛ haa anáa toiŋjɔlɛ, shweshweeshwefeemɔ, kɛ miishɛɛ yɛ shia. Germany lalafoo wielɔ Goethe kɛɛ be ko akɛ: “Eji mɔ ni yɔɔ miishɛɛ fe fɛɛ, maŋtsɛ loo mɔ ni leee woloŋ, ni náa emiishɛɛ lɛ yɛ shia.” Esaaa akɛ he ko kwraa feɔ miishɛɛ fe shia kɛhaa fɔlɔi kɛ gbekɛbii ni hiɛ sɔɔ nii lɛ.
Lɛɛlɛŋ, jeŋ ni wɔyɔɔ mli lɛ mli nɔnyɛɛi lɛ miiwo weku lɛ he gbeyei waa diɛŋtsɛ ŋmɛnɛ. Shi akɛni weku lɛ jɛ Nyɔŋmɔ ŋɔɔ hewɔ lɛ, ebaaya nɔ ehi shi. Oweku lɛ baaya nɔ ahi shi, ni bo hu nakai nɔŋŋ, kɛ́ onyiɛ Nyɔŋmɔ jalɛ gbɛtsɔɔmɔi anaa kɛha weku shihilɛ ni yɔɔ miishɛɛ lɛ.
[Shishigbɛ niŋmai]
a Kɛha enɛ he saji fitsofitso lolo lɛ, kwɛmɔ wolo ni ji Nɔ Diɛŋtsɛ ni Kɛ Weku Miishɛɛ Baa ni hiɛ baafai 192 ni Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. fee lɛ.