NIKASEMƆ 7
Bɔ Ni Obaafee Oná Biblia Lɛ Ni Okaneɔ Lɛ He Sɛɛ Jogbaŋŋ
“Mɛni aŋma yɛ Mla lɛ mli? Te okaneɔ tɛŋŋ?”—LUKA 10:26.
LALA 97 Nyɔŋmɔ Wiemɔ Lɛ Ni Hãa Mɔ Wala
NƆ NI ABAASUSU HEa
1. Mɛni hãa wɔnaa akɛ, Yesu shwɛɛɛ Ŋmalɛ lɛ he kwraa?
KƐ́ OKWƐ lɛ, te mɛi ni Yesu tsɔɔ amɛ nii lɛ nu he amɛhã tɛŋŋ? Bei pii kɛ́ eetsɔɔ nii lɛ, etsɛɔ ŋmalɛi ayisɛɛ kɛjɛɔ eyitsoŋ. Anɔkwa, klɛŋklɛŋ wiemɔi ni abɔ amaniɛ akɛ ewie yɛ ebaptisimɔ lɛ sɛɛ kɛ naagbee wiemɔi ni ewie dani egbo lɛ ekomɛi jɛ Ŋmalɛ lɛ mli.b (5 Mo. 8:3; Lala 31:5; Luka 4:4; 23:46) Yɛ afii etɛ kɛ fã ni Yesu kɛtsu esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ, etsɛ ŋmalɛi ayisɛɛ shii abɔ loo ekane yɛ mɛi ahiɛ ni egbala mli.—Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luka 4:16-20.
Yɛ Yesu shihilɛ mli fɛɛ lɛ, ehã ana akɛ esumɔɔ Ŋmalɛ lɛ, ni ehã emli wiemɔi lɛ kudɔ lɛ (Kwɛmɔ kuku 2)
2. Be ni Yesu daa lɛ, mɛni ye ebua lɛ ni ele Ŋmalɛ lɛ mli jogbaŋŋ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ wolo lɛ hiɛ lɛ.)
2 Afii pii dani Yesu baaje esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shishi lɛ, ekane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shii abɔ ni enu ni aawie he shii abɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ŋwanejee ko bɛ he akɛ, Yosef kɛ Maria fɔɔ Ŋmalɛ lɛ yisɛɛ tsɛmɔ kɛ́ amɛmiigba sane yɛ shĩa.c (5 Mo. 6:6, 7) Agbɛnɛ hu, ekã shi faŋŋ akɛ, Yesu kɛ efɔlɔi kɛ enyɛmimɛi lɛ yaa kpeehe lɛ Hejɔɔmɔ Gbi fɛɛ Hejɔɔmɔ Gbi, ni wɔle akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, kɛ́ Yesu tee lɛ ebaabo Ŋmalɛ lɛ ni akaneɔ lɛ toi jogbaŋŋ. (Luka 4:16) Sɛɛ mli lɛ, Yesu bale nikanemɔ, ni lɛ diɛŋtsɛ ekaneɔ Ŋmalɛ lɛ ehãa ehe. Enɛ hã Yesu bale Ŋmalɛ lɛ mli jogbaŋŋ, ebasumɔ Ŋmalɛ lɛ, ni ehã emli wiemɔi lɛ kudɔ lɛ yɛ eshihilɛ mli. Ani okaiɔ nɔ ni ba be ni Yesu eye afii 12 ni etee sɔlemɔ shĩa lɛ? Tsɔɔlɔi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ le Mose Mla lɛ jogbaŋŋ, shi amɛ po ‘amɛnaa kpɛ amɛhe waa yɛ Yesu niiashishinumɔ kɛ hetoi ni ehãa lɛ ahewɔ.’—Luka 2:46, 47, 52.
3. Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?
3 Kɛ́ wɔ hu wɔmiitao wɔle Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli ni wɔnya he waa lɛ, belɛ esa akɛ wɔkane daa. Shi te wɔbaafee tɛŋŋ wɔná nɔ ni wɔkaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ? Nɔ ni Yesu kɛɛ woloŋmalɔi lɛ, Farisifoi lɛ, kɛ Sadukifoi lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔna nɔ ni esa akɛ wɔfee. Jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi nɛɛ kaneɔ Ŋmalɛ lɛ waa, ni amɛle Mla lɛ jogbaŋŋ, shi amɛnáaa nɔ ni amɛkaneɔ lɛ he sɛɛ. Yesu tsɔɔ nibii etɛ ni kulɛ esa akɛ jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi nɛɛ afee koni amɛná Ŋmalɛ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaana bɔ ni nibii ni Yesu kɛɛ amɛ lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔna akɛ, kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, (1) esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ ni wɔnu shishi, (2) esa akɛ wɔtao jwetrii yɛ mli, kɛ (3) esa akɛ wɔhã nɔ ni wɔkaseɔ yɛ mli lɛ aná wɔnɔ hewalɛ.
BƆƆ MƆDƐŊ NI ONU NƆ NI OKANEƆ LƐ SHISHI JOGBAŊŊ
4. Mɛni Luka 10:25-29 lɛ hãa wɔnaa akɛ esa akɛ wɔfee kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ?
4 Kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ ni wɔnu nɔ ni wɔkaneɔ lɛ shishi jogbaŋŋ, kɛjeee nakai lɛ wɔnáŋ he sɛɛ. Wɔnaa enɛ he nɔkwɛmɔnɔ yɛ sane ni Yesu kɛ “nuu ko ni le Mla lɛ jogbaŋŋ” lɛ gba lɛ mli. (Kanemɔ Luka 10:25-29.) Nuu lɛ bi Yesu nɔ ni esa akɛ efee koni ená naanɔ wala, ni Yesu gbala ejwɛŋmɔ kɛtee Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ nɔ. Ebi lɛ akɛ: “Mɛni aŋma yɛ Mla lɛ mli? Te okaneɔ tɛŋŋ?” Nuu lɛ tsɛ ŋmalɛi ni tsɔɔ akɛ esa akɛ wɔsumɔ Nyɔŋmɔ kɛ wɔnyɛmi gbɔmɔ lɛ ayisɛɛ kɛhã Yesu hetoo, ni hetoo ni ehã lɛ ja. (3 Mo. 19:18; 5 Mo. 6:5) Shi be ni ehã hetoo lɛ egbe naa lɛ, ebi Yesu akɛ: “Namɔ tuuntu ji minyɛmi?” Enɛ hã Yesu na akɛ, nuu lɛ nuuu ŋmalɛi ni etsɛ yisɛɛ lɛ ashishi jogbaŋŋ, ni enɛ hewɔ lɛ, enyɛɛɛ ekɛtsu nii yɛ eshihilɛ mli.
Nibii komɛi yɛ ni wɔbaanyɛ wɔfee ni baahã wɔnu nɔ ni wɔkaneɔ lɛ shishi
5. Kɛ́ wɔsɔle ni wɔto wɔtsui shi kɛkane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ blɛoo lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no baanyɛ aye abua wɔ?
5 Nɔ kome ni baaye abua wɔ ni wɔnu Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi jogbaŋŋ ji, ni wɔbaakase bɔ ni akaneɔ nii jogbaŋŋ. Naa ŋaawoi komɛi ni baaye abua bo ni onyɛ ofee nakai. Kɛ́ oyaakane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, sɔlemɔ dani oje shishi. Ja Yehowa eye ebua wɔ dani wɔbaanyɛ wɔnu Ŋmalɛ lɛ shishi. No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔbi lɛ ni ekɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ aye abua wɔ ni wɔjwɛŋmɔ ahi nɔ ni wɔkaneɔ lɛ nɔ. No sɛɛ lɛ, too otsui shi ni okane lɛ blɛoo. Enɛ baaye abua bo ni onu nɔ ni okaneɔ lɛ shishi. Kɛ́ oosumɔ lɛ, obaanyɛ okane ni eje onaa loo otswa Biblia lɛ ni arikɔdi lɛ ni onyiɛ sɛɛ. Enɛ baahã okɛ otoi kɛ ohiŋmɛi fɛɛ akane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, ni no baahã onu nɔ ni okaneɔ lɛ shishi, okai, ni okase nibii pii yɛ mli. (Yos. 1:8) Kɛ́ okane ogbe naa lɛ, sɔlemɔ ekoŋŋ ni oda Yehowa shi yɛ e-Wiemɔ lɛ ni ekɛdro wɔ lɛ hewɔ, ni okpa lɛ fai ni eye ebua bo ni onyɛ okɛ nɔ ni okane lɛ atsu nii.
Kɛ́ oŋmala nibii fioo oshwie shi yɛ nɔ ni okaneɔ lɛ he lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no baaye abua bo ni onu nɔ ni okaneɔ lɛ shishi ni okai? (Kwɛmɔ kuku 6)
6. Kɛ́ obi ohe saji, ni oŋmala nibii komɛi oshwie shi be ni okaneɔ nii lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ ebaanyɛ eye ebua bo? (Kwɛmɔ mfoniri lɛ hu.)
6 Naa nibii enyɔ hu ni baanyɛ aye abua bo ni onu Biblia lɛ ni okaneɔ lɛ shishi jogbaŋŋ. Klɛŋklɛŋ lɛ, bi ohe saji yɛ nɔ ni okaneɔ lɛ he. Saji ni obaanyɛ obi lɛ ekomɛi ji: ‘Namɛi ahe awieɔ yɛ sane nɛɛ mli? Namɔ wieɔ lɛ? Namɔ ekɛwieɔ lɛ? Ni mɛni hewɔ ekɛ lɛ wieɔ? Mɛɛ be sane nɛɛ tee nɔ? Ni nɛgbɛ etee nɔ yɛ?’ Kɛ́ obi ohe saji ni tamɔ nɛkɛ lɛ, ebaaye ebua bo ni ojwɛŋ nɔ ni okaneɔ lɛ nɔ ni ona otii ni yɔɔ mli. Nɔ ni ji enyɔ lɛ, ŋmalamɔ nibii fioo oshwie shi yɛ nɔ ni okaneɔ lɛ he. Kɛ́ ookane nii ni oŋmala ehe saji fioo komɛi oshwie shi lɛ, eyeɔ ebuaa bo ni ojwɛŋɔ nɔ ni okaneɔ lɛ nɔ jogbaŋŋ ni onuɔ shishi hu jogbaŋŋ. Kɛfata he lɛ, eyeɔ ebuaa bo ni onyɛɔ okaiɔ nɔ ni okane lɛ. Obaanyɛ oŋmala sanebimɔi ni oyɔɔ yɛ nɔ ni okaneɔ lɛ he, nibii ni ona be ni otao nii amli, otii ni yɔɔ sane ni okane lɛ mli, bɔ ni okɛ nɔ ni okase yɛ mli lɛ baatsu nii, loo bɔ ni onuɔ he ohãa yɛ nɔ ni okaneɔ lɛ he. Kɛ́ oŋmala nibii ni tamɔ nɛkɛ oshwie shi lɛ, ebaahã ona bɔ ni nɔ ni okaneɔ yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ kɔɔ ohe ehãa kɛ bɔ ni obaanyɛ oná he sɛɛ ohã.
7. Mɛɛ su baaye abua wɔ kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ? Ni mɛni hewɔ? (Mateo 24:15)
7 Yesu tsɔɔ su ko ni he hiaa waa ni baanyɛ aye abua wɔ ni wɔnu nibii ni wɔkaneɔ yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ ashishi. Nakai su lɛ ji, sanesɛɛkɔmɔ. (Kanemɔ Mateo 24:15.) Kɛ́ akɛɛ mɔ ko kɔɔ sane sɛɛ lɛ, te atsɔɔ tɛŋŋ? Nɔ ni atsɔɔ ji akɛ, mɔ lɛ nyɛɔ enaa bɔ ni sane ko kɔɔ sane ko he ehãa kɛ bɔ ni esoro nakai sane lɛ yɛ sane kroko ko he. Ni enɛ yeɔ ebuaa lɛ ni enaa nibii ni kɛ́ akwɛɛɛ sane lɛ jogbaŋŋ lɛ, anaŋ lɛ. Yesu hã wɔna hu akɛ, ja wɔkɔɔ sane sɛɛ dani wɔbaanyɛ wɔna bɔ ni Biblia mli gbalɛi baa mli amɛhãa. Sanesɛɛkɔmɔ baaye abua wɔ ni wɔná nibii fɛɛ ni wɔkaneɔ yɛ Biblia lɛ mli lɛ ahe sɛɛ jogbaŋŋ.
8. Mɛni baaye abua bo ni okɔ sane sɛɛ kɛ́ ookane Biblia lɛ?
8 Yehowa ni yeɔ ebuaa etsuji ni amɛnyɛɔ amɛkɔɔ sane sɛɛ. No hewɔ lɛ, sɔlemɔ obi lɛ ni eye ebua bo ni oná su nɛɛ. (Abɛi 2:6) Yɛ osɔlemɔ lɛ sɛɛ lɛ, mɛni obaanyɛ ofee koni Yehowa adro bo sanesɛɛkɔmɔ? Susumɔ nɔ ni okaneɔ lɛ he jogbaŋŋ ni okwɛ bɔ ni ekɔɔ nibii krokomɛi ni ole momo lɛ ahe. Asafo lɛ woji tamɔ Niiamlitaomɔ Wolo Kɛhã Yehowa Odasefoi lɛ baanyɛ aye abua bo ni ofee nakai. Woji nɛɛ baaye abua bo ni onu Biblia mli saji ni okaneɔ lɛ ashishi, ni ebaahã ona bɔ ni obaanyɛ okɛtsu nii yɛ oshihilɛ mli. (Heb. 5:14) Kɛ́ okɔ sane sɛɛ be ni okaneɔ Biblia lɛ, ebaaye ebua bo ni onu nɔ ni okaneɔ lɛ shishi jogbaŋŋ.
BƆƆ MƆDƐŊ NI ONÁ JWETRI KO YƐ NƆ NI OKANEƆ LƐ MLI
9. Mɛɛ sane ko ni he hiaa waa Sadukifoi lɛ ku amɛhiɛ amɛfɔ̃ nɔ?
9 Sadukifoi lɛ le Hebri Ŋmalɛ lɛ mli klɛŋklɛŋ woji enumɔ lɛ amli jogbaŋŋ, shi amɛku amɛhiɛ amɛshwie saji pii ni he hiaa ni yɔɔ woji nɛɛ amli lɛ anɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kadimɔ bɔ ni Yesu hã amɛ hetoo ehã be ni amɛbi lɛ gbohiiashitee lɛ he sane lɛ. Ebi amɛ akɛ: “Ani nyɛkaneko yɛ Mose wolo lɛ mli, yɛ ŋmei tso lɛ he sane lɛ mli akɛ Nyɔŋmɔ kɛɛ lɛ akɛ: ‘Miji Abraham Nyɔŋmɔ lɛ kɛ Isak Nyɔŋmɔ lɛ kɛ Yakob Nyɔŋmɔ lɛ’?” (Mar. 12:18, 26) Eyɛ mli akɛ Sadukifoi lɛ ekane sane nɛɛ shii abɔ moŋ, shi sane ni Yesu bi amɛ lɛ hã ana akɛ, amɛku amɛhiɛ amɛfɔ̃ sane ko ni he hiaa waa ni yɔɔ nakai ŋmalɛ lɛ mli lɛ nɔ. No ji akɛ, abaatee gbohii lɛ ashi.—Mar. 12:27; Luka 20:38.d
10. Kɛ́ wɔmiikane sane ko yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ, mɛni esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ aya nɔ?
10 Mɛni wɔkaseɔ yɛ sane nɛɛ mli? Kɛ́ wɔkane ŋmalɛ ko loo sane ko yɛ Biblia lɛ mli lɛ, esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ wɔna nibii fɛɛ ni wɔbaanyɛ wɔkase yɛ mli. Jeee nibii ni shishinumɔ waaa lɛ pɛ anɔ esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ aya, shi moŋ esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ aya shishitoo mlai kɛ nibii krokomɛi ni bɛ faŋŋ akɛ abaana lɛ anɔ.
11. Mɛɛ gbɛ nɔ wiemɔi ni yɔɔ 2 Timoteo 3:16, 17 lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔná jwetrii yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli?
11 Mɛni baanyɛ aye abua wɔ ni wɔná jwetrii be ni wɔkaneɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ? Wiemɔi ni yɔɔ 2 Timoteo 3:16, 17 lɛ baanyɛ aye abua wɔ. (Kanemɔ.) Awie yɛ jɛmɛ akɛ, ‘Ŋmalɛ muu lɛ fɛɛ he yɛ sɛɛnamɔ’ kɛhã (1) nitsɔɔmɔ, (2) mɔjajemɔ, (3) nibii ajajemɔ, kɛ (4) tsɔsemɔ. Wɔbaanyɛ wɔná Biblia mli woji ni wɔfɔɔɔ kanemɔ lɛ po ahe sɛɛ yɛ gbɛi ejwɛ nɛɛ anɔ. Kɛ́ okane sane ko lɛ, kwɛmɔ akɛ mɛni etsɔɔ bo yɛ Yehowa kɛ eyiŋtoi lɛ ahe, loo mɛɛ shishitoo mlai yɔɔ mli. Agbɛnɛ hu, kwɛmɔ akɛ mɛɛ gbɛ nɔ ehi kɛhã mɔjajemɔ. Nɔ ni baawa wɔ ni wɔfee enɛ ji, ni wɔbaakwɛ akɛ mɛɛ gbɛ nɔ ŋmalɛ lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔnaa sui kɛ susumɔi ni ehiii, ni mɛɛ gbɛ nɔ eyeɔ ebuaa wɔ koni wɔtsi wɔhe kɛje he ni wɔfee nɔ ni ja. No sɛɛ lɛ, kwɛmɔ akɛ, mɛɛ gbɛ nɔ obaanyɛ okɛ nɔ ni okane lɛ ajaje susumɔ ko ni ejaaa, tamɔ ekolɛ susumɔ ko loo sane ko ni oyanu yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli nɛkɛ. Kwɛmɔ hu akɛ, mɛɛ gbɛ nɔ nɔ ni okane lɛ tsɔseɔ bo koni ona nibii tamɔ bɔ ni Yehowa naa lɛ lɛ. Kɛ́ wɔhã nibii ejwɛ nɛɛ hi wɔjwɛŋmɔ mli lɛ, wɔbaaná jwetrii pii ni baahã wɔná Biblia lɛ ni wɔkaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ.
HÃ NƆ NI OKANEƆ LƐ ANÁ ONƆ HEWALƐ
12. Mɛni hewɔ Yesu bi Farisifoi lɛ akɛ, “Ani nyɛkaneko” lɛ?
12 Be ko lɛ, Farisifoi lɛ bakɛɛ Yesu akɛ, ekaselɔi lɛ efee nɔ ko ni esaaa yɛ Hejɔɔmɔ Gbi lɛ nɔ. Be ni Yesu jieɔ amɛnaa lɛ, ebi amɛ hu akɛ: “Ani nyɛkaneko?” (Mat. 12:1-7)e Etsɔ nɛkɛ sanebimɔ nɛɛ nɔ ehã Farisifoi lɛ na akɛ, amɛhiii shi yɛ nɔ ni amɛkaneɔ lɛ naa. Yesu wie Ŋmalɛ mli nɔkwɛmɔnii enyɔ ahe, ni etsɛ ŋmalɛ ko yisɛɛ kɛjɛ Hosea wolo lɛ mli kɛtsɔɔ akɛ, Farisifoi lɛ nuko nɔ hewɔ ni ayeɔ Hejɔɔmɔ Gbi lɛ shishi, ni amɛnaaa mɔbɔ. Mɛni hewɔ nibii ni Farisifoi lɛ kaneɔ yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ náaa amɛnɔ hewalɛ lɛ? Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, Farisifoi lɛ wóɔ amɛhe nɔ. No hewɔ lɛ kɛ́ amɛkane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, amɛnaa lɛ akɛ ekɔɔ mɛi krokomɛi ahe, shi jeee amɛhe. Amɛsubaŋ nɛɛ hewɔ lɛ, amɛkaneɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ moŋ nɛ, shi amɛnuuu shishi.—Mat. 23:23; Yoh. 5:39, 40.
13. Mɛɛ su esa akɛ wɔná kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ? Ni mɛni hewɔ?
13 Nɔ ni Yesu wie lɛ hãa wɔnaa akɛ, kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, esaaa akɛ wɔfeɔ wɔnii tamɔ Farisifoi lɛ. Moŋ lɛ, esa akɛ wɔba wɔhe shi ni wɔkase nii kɛjɛ nɔ ni wɔkaneɔ lɛ mli. Esa akɛ ‘wɔkɛ mlijɔlɛ amɔ wiemɔ lɛ ni aduɔ yɛ wɔmli lɛ mli.’ (Yak. 1:21) Mɔ ko ni mli jɔ lɛ wóoo ehe nɔ. No hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ nyɛɔ eboteɔ etsui mli ni etsakeɔ lɛ. Anɔkwa, ja wɔbaa wɔhe shi ni wɔkɛ nibii ni wɔkaneɔ lɛ toɔ wɔ diɛŋtsɛ wɔhe moŋ fe mɛi krokomɛi ahe dani Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ baaná wɔnɔ hewalɛ ni eye ebua wɔ ni wɔjie sui tamɔ mɔbɔnalɛ, musuŋtsɔlɛ, kɛ suɔmɔ kpo.
Mɛni ji nɔ kome ni baaye abua wɔ ni wɔna kɛji Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ miiná wɔnɔ hewalɛ? (Kwɛmɔ kuku 14)f
14. Mɛni baaye abua wɔ ni wɔna kɛji Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ miiná wɔnɔ hewalɛ? (Kwɛmɔ mfonirii lɛ hu.)
14 Bɔ ni wɔkɛ mɛi yeɔ wɔhãa lɛ ji nɔ kome ni baanyɛ ahã wɔna kɛji Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ miiná wɔnɔ hewalɛ. Farisifoi lɛ hãaa Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ abote amɛtsuiŋ, no hewɔ lɛ ‘amɛbu mɛi ni yeee fɔ lɛ fɔ.’ (Mat. 12:7) Nakai nɔŋŋ susumɔi ni wɔhiɛ yɛ mɛi ahe kɛ bɔ ni wɔkɛ amɛ yeɔ wɔhãa lɛ ni baatsɔɔ kɛji wɔmiihã Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ miitsake wɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔbi wɔhe akɛ: ‘Ani mifɔɔ mɛi ayi jiemɔ kɛ amɛsui kpakpai ni amɛyɔɔ lɛ he wiemɔ? Aloo be fɛɛ be lɛ, amɛtɔmɔi lɛ moŋ minaa? Ani minaa mɛi mɔbɔ ni mikɛ amɛtɔmɔi keɔ amɛ? Aloo miwieɔ mɛi ahe nyanyaanya ni mibɛɔ amɛ miwoɔ mimli?’ Kɛ́ wɔbi wɔhe saji ni tamɔ nɛkɛ lɛ, ebaahã wɔna kɛji Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ miiná bɔ ni wɔsusuɔ nii ahe wɔhãa, bɔ ni wɔnuɔ he wɔhãa yɛ nibii ahe, kɛ bɔ ni wɔfeɔ wɔnii wɔhãa lɛ nɔ hewalɛ.—1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12.
KƐ́ WƆKANE NYƆŊMƆ WIEMƆ LƐ, WƆBAANÁ MIISHƐƐ
15. Te Yesu nu he ehã tɛŋŋ yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ he?
15 Yesu sumɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ waa. Gbalɛ ni yɔɔ Lala 40:8 lɛ tsɔɔ akɛ nakai ebaafee. Jɛmɛ kɛɔ akɛ: “Ao mi-Nyɔŋmɔ, eŋɔɔ minaa akɛ mafee osuɔmɔnaa nii, ni omla lɛ yɛ mimli tɔ̃ɔ.” Akɛni Yesu sumɔɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ hewɔ lɛ, be ni eba shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ, ená miishɛɛ ni esɔmɔ Yehowa jogbaŋŋ. Kɛ́ wɔkane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ ni wɔhã ebote wɔtsui mli lɛ, wɔ hu wɔbaaná miishɛɛ, ni wɔbaasɔmɔ Yehowa jogbaŋŋ.—Lala 1:1-3.
16. Mɛni okpɛ oyiŋ akɛ obaafee koni oná Biblia lɛ ni okaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ? (Kwɛmɔ akrabatsa ni yitso ji, “Yesu Wiemɔi Lɛ Baanyɛ Aye Abua Bo Ni Onu Nɔ Ni Okaneɔ Lɛ Shishi.”)
16 Nyɛhãa wɔkasea Yesu ni wɔkase nii kɛjɛ nibii ni ewie lɛ amli, ni no baahã wɔná Biblia lɛ ni wɔkaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ. Kɛ́ wɔyaakane Biblia lɛ, nyɛhãa wɔsɔlea, wɔto wɔtsui shi kɛkane, wɔbi wɔhe saji, ni wɔŋmala nɔ ni wɔkaneɔ lɛ he saji wɔshwie shi ni no baaye ebua wɔ ni wɔnu nɔ ni wɔkaneɔ lɛ shishi jogbaŋŋ. Agbɛnɛ hu, nyɛhãa wɔsusua nɔ ni wɔkaneɔ lɛ he jogbaŋŋ, ni wɔtao nii amli yɛ he yɛ asafo lɛ woji lɛ amli. Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, ebaahã wɔkɔ nɔ ni wɔkaneɔ lɛ sɛɛ. Kɛfata he lɛ, nyɛhãa wɔtaoa jwetrii yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli kɛ́ wɔmiikane Biblia lɛ fã ko ni wɔkɛfɔɔɔ nitsumɔ po. Naagbee kwraa lɛ, kɛ́ wɔmiikane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, nyɛhãa wɔkɛtoa wɔ diɛŋtsɛ wɔhe moŋ fe mɛi krokomɛi ahe ni no baahã Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ aná wɔnɔ hewalɛ. Kɛ́ wɔfee nibii nɛɛ lɛ, ebaahã wɔná Biblia lɛ ni wɔkaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ, ni wɔbaasumɔ Yehowa waa.—Lala 119:17, 18; Yak. 4:8.
LALA 95 La Lɛ Yaa Nɔ Ekpɛɔ
a Akɛ Yehowa tsuji lɛ, wɔ fɛɛ wɔbɔɔ mɔdɛŋ akɛ wɔbaakane e-Wiemɔ lɛ daa gbi. Mɛi babaoo hu bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbaakane Biblia lɛ, shi amɛnuuu nɔ ni amɛkaneɔ lɛ shishi. Nakai eba lɛ yɛ mɛi komɛi hu ni hi shi yɛ Yesu beiaŋ lɛ agbɛfaŋ. Kɛ́ wɔsusu nɔ ni Yesu kɛɛ mɛi nɛɛ ahe lɛ, ebaaye ebua wɔ ni wɔna bɔ ni wɔbaafee wɔná Biblia lɛ ni wɔkaneɔ lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ.
b Be ni abaptisi Yesu ni akɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ fɔ lɛ mu lɛ, ekai nibii fɛɛ ni e-Tsɛ lɛ tsɔɔ lɛ kɛ nibii fɛɛ ni ena ni e-Tsɛ lɛ miifee lɛ.—Mat. 3:16.
c Maria le Ŋmalɛ lɛ mli jogbaŋŋ, ni etsɛ emli wiemɔi ayisɛɛ shii abɔ. (Luka 1:46-55) Etamɔ nɔ ni Yosef kɛ Maria bɛ Ŋmalɛ lɛ eko yɛ shĩa, ejaakɛ amɛbɛ shika ni amɛkɛbaahé eko. No hewɔ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ, kɛ́ amɛtee kpeehe lɛ ni aakane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ, amɛboɔ toi jogbaŋŋ koni amɛnyɛ amɛkai emli wiemɔi lɛ sɛɛ mli.
d Kwɛmɔ sane ni yitso ji, “Tsi Obɛŋkɛ Nyɔŋmɔ—‘Nyɔŋmɔ Lɛ . . . Hiɛkãlɔi A-Nyɔŋmɔ Ni’” ni je kpo yɛ February 1, 2013 Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.
e Yɛ Mateo 19:4-6 lɛ, Yesu bi Farisifoi lɛ sane nɛɛ nɔŋŋ, akɛ: “Ani nyɛkaneko?” Farisifoi lɛ ekane Ŋmalɛ lɛ mli sane ni kɔɔ be ni abɔ adesai lɛ he lɛ shii abɔ, shi amɛku amɛhiɛ amɛfɔ̃ nɔ ni nakai sane lɛ hãa wɔleɔ yɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ naa gbalashihilɛ ehãa lɛ he lɛ nɔ.
f NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Be ni afeɔ asafoŋ kpee yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ lɛ, nyɛmimɛi ni kwɛɔ tsɔji ni akɛtswaa lala kɛ vidio lɛ anɔ lɛ ateŋ mɔ kome eyatsuuu nibii ahe nii jogbaŋŋ, ni no kɛ naagbai pii ba. Shi be ni akpa lɛ, nyɛmimɛi lɛ jie eyi yɛ mɔdɛŋ ni ebɔɔ lɛ hewɔ moŋ fe ni amɛbaasha ehiɛ yɛ nibii ni efeee lɛ jogbaŋŋ lɛ ahe.