Bukin Tera Bwa A Riai Ni Babetitoaki Aomata?

“Nako ni kakiritiania botanaomata ni kabaneia, ni babetitoiia.”​—MATAIO 28:19.

1, 2. (a) Baikara aaro tabeua ake a bwainaki ibukin babetitoakiia aomata? (b) Baikara titiraki ake a tabekaki ni kaineti ma te babetito?

TE UEA ae te I-Tiaman ae arana Charlemagne, e kairoroia Saxon ake e kataei aia kai, bwa a na bane ni babetitoaki i marenan ririki aika 775-​77 C.E. “E kairoroiia bwa a na rairaki nakon te Aro are aongkoa te Aro ni Kristian,” e korea anne te tia korea rongorongon rimoa ae John Lord. N aron anne, e motika naba nanona te tia tautaeka i Rutia ae Vladimir I imwin marena ma te natinuea te aine ae kaain te Aro ae te Greek Orthodox n 987 C.E., bwa ana aomata a riai n riki bwa “Kristian.” E tuatua bwa a na bane ni babetitoaki ni botaki ana aomata, ao a na kairoroaki n te kabaang!

² A raoiroi aeka ni babetito aikai? A manena? A riai ni babetitoaki aomata n aki akaka?

Tera Aron te Babetito ae Riai?

3, 4. Bukin tera ngkai te katimtim ao kabwaroan te ran i aon te atu, bon tiaki raoi te babetito ni Kristian?

³ A boni karaoa ae bobuaka ma ana Taeka te Atua Charlemagne ao Vladimir I, ngke a kairoroia aomata bwa a na babetitoaki. Ni koauana, bon akea manenan te babetito ae te katimtim, kabwaroan te ran i aon te atu, ke kateboaia aomata n te ran ake a tuai n reiakinaki te koaua man te Baibara.

⁴ Iangoa are e riki ngke e a kawaraki Ioane te tia Babetito iroun Iesu are te I-Natareta n 29 C.E. E babetitoia aomata Ioane n te Karaanga ae te Ioretan. Bon nanoia aomata aikai bwa a na roko ni babetitoaki. Te koaua bwa e kateia aomata n te Ioretan ma ni kakabwaroa ranin te karaanga i aon atuia, ke e katimtimmwa nako aoia? Tera ae riki ngke e a babetitoaki Iesu iroun Ioane? E ribootinna Mataio bwa ngke e a tia ni babetitoaki Iesu “ao E aerake naba man te ran.” (Mataio 3:​16) E a bon tia ni mena i aan te ran ma ni kateboaki nako naano n te Karaanga ae te Ioretan. E babetitoaki n te aro naba anne n “te ran teuana,” te I-Itiobia ae te iunaki ae e tangira te Atua. E kainnanoaki te ran ae bati ibukina bwa aekakin babetitoan Iesu ao taan rimwina e tangira kabanean rabwataia n tebonako n te ran.​—Mwakuri 8:36.

5. A kanga ni babetitoia aomata Kristian rimoa?

⁵ Te taetae n Erene ae rairaki bwa “babetitoia,” “te babetito,” ao aekana nako, a kaineti ma te kateboaki nako n te ran. E taku te Smith’s Bible Dictionary: “Te babetito e bon nanona te kateboaki raoi ao tiaki te kaikonaki.” Rairai n te Baibara tabeua, a taekina “Ioane ae te tia kateboia [aomata n te ran].” (Mataio 31, Rotherham, Diaglott interlinear) E taku ana boki Augustus Neander ae History of the Christian Religion and Church, During the Three First Centuries: “Te moani babetito boni katebonakoan te aomata n te ran.” E taku naba te boki mai Buranti ae Larousse du XX^e Siècle (Paris, 1928): “A babetitoaki Kristian rimoa ni kateboakiia n taabo nako ike e bati iai te ran.” E taku naba te New Catholic Encyclopedia: “E teretere bwa te babetito irouia kaain te Ekaretia rimoa, bon te kateboaki n te ran.” (1967, Volume II, iteraniba 56) Ngaia are ni boong aikai, te aomata are e babetitoaki bwa kaain Ana Tia Kakoaua Iehova e bon anga nanona bwa e na kateboaki n te ran.

Te Waaki ae Boou Ibukin Karaoan te Babetito

6, 7. (a) Bukin tera Ioane ngke e babetitoia aomata? (b) Tera te bwai ae boou n aia babetito taan rimwin Iesu?

⁶ Te babetito are e karaoaki iroun Ioane e kaokoro te kaantaninga iai ma te babetito are karaoaki irouia taan rimwin Iesu. (Ioane 4:1, 2) E babetitoia aomata Ioane bwa kaotan aia raraoma n aia bure n urua te Tua i mataia aomata.a (Ruka 3:3) Ma bon iai te bwai ae boou ae irekereke ma aia babetito taan rimwin Iesu. N tain te Bentekota n 33 C.E., e kaumakia taan ongora te abotoro Betero ni kangai: “Rairi nanomi ao kam na bane ni babetitoaki n arani Iesu Kristo, ba a aonga ni kabaraki ami bure.” (Mwakuri 2:37-​41, BK) E ngae ngke e taetae Betero nakoia I-Iutaia ao aomata ake a rairaki nakon te Aro n Iutaia, ma e aki nanonna bwa te babetito boni bannan te raraoma man te bure n urua te Tua. E aki naba nanonna bwa te babetito n aran Iesu e na kaitiaka aia bure aomata.​—Mwakuri 2:10.

⁷ N te tai naba anne, e kabongana moani “kiingin uean te Atua” Betero. Tera te kaantaninga iai? E na kaotaki te atatai nakoia aomata bwa a aonga n riki bwa kaain te Tautaeka n Uea i karawa. (Mataio 16:19) Kioina ngkai I-Iutaia a aki kakoauaa Iesu bwa te Mesia, ngaia are te raraoma ao onimakinana bon te bwai ae boou, ao e kakawaki ni kaineti ma kakaaean ao karekean kabwaran ara bure iroun te Atua. A kona ni kaotiota aia onimaki i mataia aomata n te kateboaki n te ran n aran Iesu Kristo. N te aro anne a kona ni kaota katabuani maiuia nakon te Atua rinanon Kristo. Te koraki aika a kan akoaki iroun te Atua ni boong aikai, a riai ni karekea naba irouia te aeka n onimaki aei, ma ni katabui maiuia nakon Iehova ae te Atua. A riai naba n rinanon te babetito ni Kristian ae kaotia bwa a a tia ni katabui maiuia nakon te Atua ae Moan te Rietata.

E Riai ni Karekeaki te Atatai ae Eti

8. Bukin tera bwa a aki tau aomata ni kabane nakon te babetito ni Kristian?

⁸ A aki tau aomata ni kabane nakon te babetito ni Kristian. E tua ni kangai Iesu nakoia taan rimwina: “Nako ni uota au reirei nakoia botanaomata ni kabaneia; babetitoia n aran te Tama ao te Nati ao te Tamnei ae e Raoiroi. Reireinia n tou muini bai ni kabane aika I a tia n tuangingkami.” (Mataio 28:19, 20, BK) Imwain babetitoakia aomata, a riai moa n reiakinaki bwa a na ‘tou muini bwaai ni kabane ake e tuangiia Iesu.’ Babetito ake a kairoroaki iai aomata ake akea te onimaki irouia ae boto i aon te atatai n ana Taeka te Atua, bon akea uaaia ao a bobuaka naba ma are e tua Iesu bwa e na karaoaki irouia taan rimwina ni koaua.​—Ebera 11:6.

9. Tera ae nanonaki n te babetito n “aran te Tama”?

⁹ Tera ae nanonaki n te babetito n “aran te Tama”? E nanonaki bwa te aomata are nang babetitoaki e ataa kakannaton ma mwaakan Tamara are i karawa. Iehova ae te Atua boni ngaia ara tia Karikiriki ae “Moan te Rietata i aonaba ni bane,” ao te tia Tautaeka i aon bwaai ni kabane.​—Taian Areru 83:18; Itaia 40:28; Mwakuri 4:24.

10. Tera nanon te babetito ‘n aran te Nati’?

¹⁰ Te babetito ‘n aran te Nati’ e nanona ataakin naba nakoan Iesu ma mwaakana ni kairiri ngkai ana Rikitemanna te Atua ngaia. (1 Ioane 4:9) Aomata ake a a tau nakon te babetito a kakoauaa bwa Iesu boni ngaia “kamaiuaia te koraki” are e katauraoia te Atua ibukira. (Mataio 20:28, BK; 1 Timoteo 2:5, 6) A riai naba taani babetitoaki n ataa ‘neboakina ae bati’ are e karikirakea Natina nako iai te Atua.​—I-Biribi 2:8-​11; Te Kaotioti 19:16.

11. Tera ae nanonaki n te babetito ‘n aran te taamnei ae raoiroi’?

¹¹ Tera ae nanonaki n te babetito ‘n aran te taamnei ae raoiroi’? E kaotaki n aei bwa taani babetitoaki a bon ataia bwa te taamnei ae raoiroi boni mwaakan Iehova ae mwamwakuri, ae kakabonganaki n anga aika bati aika kaineti ma ana kaantaninga. (Karikani Bwaai 1:2; 2 Tamuera 2:31, 2; 2 Betero 1:21) Te koraki ake a a tau nakon te babetito, a ataia bwa e buokiia te taamnei ae raoiroi bwa a na ota riki n “ana bwai te Atua ake a nano,” ni karaoa te mwakuri n uarongorongoa taekan te Tautaeka n Uea, ao ni kaotiota uaan te taamnei ae “te tangira, te kimareirei, te rau, te taotaonaki n nano, te atataiaomata, te raoiroi, te kakaonimaki, te nimamanei, [ao ai] te tau-baang.”​—1 I-Korinto 2:10; I-Karatia 5:22, 23; Ioera 2:28, 29.

Kakawakin te Raraoma ao te Rairannano

12. Tera irekereken te babetito ni Kristian ma te raraoma?

¹² Te babetito bon te banna ni katoto ae katauaki iroun te Atua, ae irekereke ma te raraoma ibukin te bure, ma e kaokoro babetitoan Iesu ibukina bwa akea ana bure. N ara tai n raraoma, ti namakina iai te nanokawaki ke te uringaba n te bwai ae ti a tia ni karaoia ke ae ti kabwaka iai. I-Iutaia ake n te moan tienture ake a kani kakukureia te Atua, a raraoma n aia bure nakon Kristo. (Mwakuri 3:11-​19) Taan onimaki aika Tientaire i Korinto rimoa a raraoma n aia mwakuri ni wene ni bure, n taromauri boua, n iraa, ao ai buure riki tabeua aika a kakaiaki. Ibukina bwa a raraoma, a “kaitiakaki” n raraan Iesu, ke a “riki ba ana aomata te Atua” aika a na bebeku ibukina; ao a “karikaki n raoiroi” n aran Kristo ao n taamnein te Atua. (1 I-Korinto 6:9-​11, BK) Te raraoma bon te mwaneka ae moan te kakawaki ibukin karekean mataniwin te nano ae raoiroi ao te karaunano mairoun te Atua n raraomaeakinan te bure teuana.​—1 Betero 3:21.

13. Ni kaineti ma te babetito, tera ae kainnanoaki ibukin te rairannano?

¹³ Te rairannano e riai ni karaoaki imwain ae ti babetitoaki n riki bwa taani Kakoauaa Iehova. Te rairannano bon te mwakuri n anganano ae karaoaki iroun te aomata ae e a tia ni motinnanoia bwa e nang kabanea maiuna n ririmwin Kristo Iesu. Aomata aikai n tatabemania nako a a tia ni kakeaa aroia ni bubure ngkoa, ao a a kamatoaa nanoia bwa a nang kakaraoa ae raoiroi i matan te Atua. N te Baibara, weabe n Ebera ao n Erene aika kaineti ma te rairannano, a nanona te oki rikaki ke te tan rikaki. Te mwakuri aei e kanikinaea te rairaki nakon te Atua man karaoan ae kairua. (1 Uea 8:33, 34) Te rairannano e riai n irianaki ma “makuri aika bo raoi ma rairan te nano.” (Mwakuri 26:20) E kainnanoaki iai bwa ti na kitana te taromauri ae kewe, ti na kaboraoa aroarora ma ana tua te Atua, ao n taromauria Iehova n tii ngaia. (Te Tua-Kaua 30:2, 8-​10; 1 Tamuera 7:3) Te rairannano e boni bita aroarora n iango, tiara, ao anuara. (Etekiera 18:31) Ti ‘rairaki’ n riki bwa te aomata nabangkai ngkana a oneaki aroarora aika a bubuaka.​—Mwakuri 3:19; I-Ebeto 4:20-24; I-Korote 3:5-14.

Moan te Kakawaki te Katabu ae Nako man te Nano

14. Tera ae nanonaki ni katabuani maiuia taan rimwin Iesu?

¹⁴ N aia babetito taan rimwin Iesu e riai ni karimoaaki iai te katabu ae nako man te nano, nakon te Atua. Te katabu e nanona kaokoroan te bwai teuana nakon te Atua. E rangi ni kakawaki te mwaneka aei, ngaia are ti riai n tataro ni kamatataa iai ara motinnano ni kan taromauria Iehova n tii ngaia n aki toki. (Te Tua-Kaua 5:9) Ni koauana, ti aki katabui maiura nakon te mwakuri ke raora n aomata temanna, ma bon nakon te Atua.

15. Bukin tera ngkai a riai ni kateboaki n te ran taani babetitoaki?

¹⁵ Ngkana ti katabua maiura nakon te Atua rinanon Kristo, ti kaota iai matoatoan nanora ni kani kabongana maiura ni kakaraoa nanon te Atua ae kaotaki n te Baibara. Ibukin kaotan ae a a tia ni katabui maiuiia taani babetitoaki, a riai ni kateboaki n te ran, n aron naba are e karaoaki nakon Iesu n ana babetito n te Karaanga are te Ioretan are e kaotia iai bwa e anga nanona nakon te Atua. (Mataio 3:13) E rangi ni kakawaki ataakin ae e tabe n tataro Iesu n te tai anne.​—Ruka 3:21, 22.

16. Ti na kanga ni kaota kimwareireira ngkana ti mataku ni babetitoakia aomata?

¹⁶ Moan te kakawaki babetitoan Iesu, ao e bon rangi ni kakukurei naba. Ai aron naba aia babetito Kristian ni boong aikai. Ngkana ti noria aomata ni kaota katabuani maiuia nakon te Atua, ti na kaota kimwareireira iai n ara uboubo ae kaota te karinerine, ao ara taeka ni kaungaunga. Ma ibukin kakawakin te tai aei ae e na kaotaki iai te onimaki, e aki riai ni bwainaki te takarua ni kimarimari, te kanimomoi, ao ai rinanna riki tabeua. Ti kaota kukureira n te aro ni karinerine.

17, 18. Tera ae buoka katauan te aomata bwa e a bwaati nakon te babetito ke e tuai?

¹⁷ Ana Tia Kakoaua Iehova a aki kona ni kairoroia aomata bwa a na babetitoaki, n aroia te koraki ake a babetitoia ataei n te katimtim, ke te koraki ake a kairoroia aomata aika akea aia atatai i aon te Baibara, bwa a na babetitoaki. A aki babetitoia aomata aika aki tau n te itera n taamnei. Imwain ae e riki temanna bwa te tia uarongorongo ae tuai ni babetitoaki, unimwaane ni Kristian a riai ni kakoauaa raoi bwa e mataata irouna booto n reirei ake n te Baibara, ao e boraoi maiuna ma ngaai, ma ni kaengnga nakon te titiraki ae kangai: “Bon te koaua bwa ko kan riki bwa kaain Ana Tia Kakoaua Iehova?”

¹⁸ N angiin te tai, ngkana iai aomata aika a tataekina rongorongon te Tautaeka n Uea ma nanoia ni koaua ao a kaota iai nanoia ni kani babetitoaki, a riai ngkanne unimwaane ni Kristian ni maroro ma ngaiia bwa e na boni kakoauaki raoi bwa taan onimaki ngaiia, aika a a tia ni katabui maiuia nakon Iehova, ao ni kakoroi bukin bwaai ake a tangiraki mairoun te Atua ni kaineti ma te babetito. (Mwakuri 4:4; 18:8) Kaeka aika tau nakon titiraki aika raka i aon 100 mwaitiia aika anaaki i aon reirei man te Baibara, a buokia unimwaane n ataia bwa a boraoi aroaroia aomata aika kani babetitoaki ma kaetieti man te Baibara ni kaineti ma te babetito. Tabeman a bon aki bwaati, ngaia are a aikoa katauaki nakon te babetito ni Kristian.

Iai te Bwai ae Tautauko?

19. Ni kaineti ma te kibu ae Ioane 644, antai ake a na ababa ma Iesu?

¹⁹ A mwaiti taani babetitoaki aika kairoroaki, ae a tuangaki bwa a na nako karawa ngkana a mate. Ma e taku Iesu nakoia ana abotoro: “Akea ae e kona n nakoiu ngkana e aki katikia te Tama are e kanakoai.” (Ioane 6:44, BK) E a tia Iehova ni katikia aomata aika 144,000 mwaitiia nakon Kristo, bwa a na uaia n ababa ma Iesu n te Tautaeka n Uea i karawa. Te babetito ae kairoroaki e tuai ma ni karekea nnen temanna n ana tabo te Atua ae mimitong.​—I-Rom 8:14-​17; 2 I-Tetaronike 2:13; Te Kaotioti 14:1.

20. Tera ae na kona ni buokia aomata tabeman ake a tuai ni babetitoaki?

²⁰ Man 1930 tabun ni karokoa ngkai, a rangi ni mwaiti aomata aika a kaantaningaa te kamaiuaki n tain “te rawawata are korakora” bwa a na maekana te aonnaba n aki toki, ake a a tia n riki bwa ana “tiibu tabemang” Iesu. (Te Kaotioti 7:9, 14; Ioane 10:16) A a tau nakon te babetito, ibukina bwa a a tia ni kaboraoa aroaroia ma ana Taeka te Atua, a tangira te Atua ma ‘nanoia ni kabane, taamneia, korakoraia, ao aia iango.’ (Ruka 10:25-​28) E ngae ngke iai tabeman aomata aika a ataia bwa Ana Tia Kakoaua Iehova a ‘taromauria te Atua ma te taamnei ao te koaua,’ ma a bon tuai ni kakairi n ana katoto Iesu ma ni kaotia i mataia aomata bwa a tangira Iehova n tii ngaia, rinanon te babetito. (Ioane 4:23, 24; Te Tua-Kaua 424; Mareko 1:9-​11) Ngkana a tataro ma nanoia ni koaua ni kaineti ma te mwaneka ae kakawaki aei, tao a na kakorakoraki iai bwa a na ninikoria ni kaboraoi maiuia ma ana Taeka te Atua, ni katabui maiuiia nakon Iehova ae te Atua, ao ni babetitoaki.

21, 22. Tera bukin tautauan aroia tabeman nakon te katabu ao te babetito?

²¹ Tabeman a tautaua aroia nakon te katabu ao te babetito ibukina bwa a tabe ma waakin te aonnaba aei ke uaiakinan te kaubwai, n te aro are e a uarereke iai aia tai ibukin iangoan bwaai n taamnei. (Mataio 13:22; 1 Ioane 2:15-​17) Ai te kakukurei tera nakoia ngkana a bita aia iango ao tiaia! Kaanian Iehova irouia e na kakabwaiaiia n te aro n taamnei, e na ibuobuoki ni kauarerekea tabeaiangaia, ao e na uota te rau nakoia ao te kukurei ae reke man karaoan nanon te Atua.​—Taian Areru 16:11; 40:8; Taeka N Rabakau 10:22; I-Biribi 4:6, 7.

²² Tabeman a taku bwa a tangira Iehova, ma a bon aki katabui maiuia ma ni babetitoaki ibukina bwa a taku bwa e na aki motikaki taekaia iroun Iehova ngkana a tuai ni babetitoaki. Ma ti na bane n angan te Atua taekan arora. E a reke tabera ae ti riai ni karaoia ngkai ti a ongora n ana taeka Iehova. (Etekiera 33:7-9; I-Rom 14:12) Kioina ngkai kaain Iteraera rimoa bon ‘te botannaomata ae rineaki,’ a bon tia ni katabuaki nakon Iehova, ao ngaia are a bon riai ni beku irouna ma te kakaonimaki ni kaineti ma ana tua. (Te Tua-Kaua 7:6, 11) Akea iroura ae e a bungiaki naba n riki bwa kaain te aeka ni baronga aei, ma ngkana ti a tia n anganaki te atatai ae eti man te Baibara, ao ti kainnanoa ngkanne maiuakinana ma te onimaki.

23, 24. Baikara iango n nanououa aika a aki riai n tautauia aomata man te babetito?

²³ Tabeman a tautaua aroia nakon te babetito ibukina bwa a nanououa n taku bwa e aki tau aia atatai. Ma e ngae n anne, ti bane ni kainnanoa te reirei ae bati ibukina bwa ‘te aomata e aki kona ni kunea aron te mwakuri are E karaoia te Atua mai moana ni karokoa te toki.’ (Te Minita 3:11) Iangoa taekan te I-Itiobia ae te iunaki. Ibukina bwa e rairaki nakon te Aro n Iutaia, iai teutana ana atatai i aon te Baibara, ma e aki kona ni kaekai titiraki ni kabane i aon ana kaantaninga te Atua. Imwin reireiana taekan ana babaire Iehova ibukin te kamaiuaki rinanon ana karea ni kaboomwi Iesu, e aki tabwara te iunaki aei, ma e a waekoa naba ni babetitoaki n te ran.​—Mwakuri 8:26-​38.

²⁴ Tabeman a iremwe ni katabui maiuia nakon te Atua ibukina bwa a maaka are a na aki kona ni kakoroa bukina. E taku Nei Monique ae 17 ana ririki ni maiu: “I tautaua arou nakon te babetito ibukina bwa I maaka are N na aki kona ni maiuakina au katabu.” Ma ngkana ti onimakina Iehova ma nanora ni kabane, ao ‘e na kaeti kawaira.’ E na buokira bwa ti na “toua kawain te koaua” n aroia ana toro aika a kakaonimaki ake a a tia ni katabui maiuia​—Taeka N Rabakau 3:5, 6; 3 Ioane 4, BK.

25. Tera te titiraki ae riai ngkai n iangoaki?

²⁵ Ni katoa ririki, aomata aika ngaa ma ngaa mwaitiia ae e korakora onimakinan Iehova ao tangirana irouia, a kairaki bwa a na katabui maiuia ma ni babetitoaki. Ana toro te Atua ni kabane aika a a tia ni katabui maiuia, a kani kakaonimaki nakoina. Ma e ngae n anne, ti maeka n taai aika karuanikai, ao ti kaaitara ma kataakin ara onimaki aika a kakaokoro nako. (2 Timoteo 3:1-5) Tera ae ti na riai ni karaoia bwa ti aonga ni kona ni maiuakina ara katabu nakon Iehova? Ti na rinanon aei n te kaongora are imwina.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Uringnga?

• E kanga ni karaoaki te babetito ni Kristian?

• Tera te atatai ae kainnanoaki iroun are e na babetitoaki?

• Baikara mwaneka ake a kairiri nakon babetitoakiia Kristian ni koaua?

• Bukin tera ngkai a tautaua aroia tabeman nakon te babetito, ma a na kanga ni buokaki iai?

[Taamnei n iteraniba 14]

Ko ataa ae nanonaki n te babetito ‘n aran te Tama, te Nati, ao te Taamnei ae Raoiroi’?