Antai Ae Ko Ira Nanona—Te Atua Ke Aomata?
“E riai riki iran nanon te Atua nakon iran nanoia aomata.”—MWAKURI 5:29.
1. (a) Tera te kibu ae aana te reirei aei? (b) E aera ngke a kabureaki abotoro?
A RANGI n un taani moti n te kaboowi ae rietata i Iutaia ni birinakoia buure. Buure aikai, bon ana abotoro Iesu Kristo, are a a tia naba ni kaburea n te kaboowi ae rietata bwa e na kamateaki, tabeua te wiki imwain aei. N te tai aei, a a tauraoi kaain te kaboowi ni bairei taekaia taan rimwina ake bon raoraona. Ma, ngke a a nako taani kawakinia buure n anaiia, a noria bwa akea kaain te karabuti, e ngae ngke a roka mataroa. A waekoa n ongo taani kawakinia buure bwa a mena abotoro n te tembora i Ierutarem, ao a reireiia aomata rongorongon Iesu Kristo n akea maakuia, e ngae ngke bon anne naba bukin kamatawarikaia! A nako taani kawakinia buure nakon te tembora ni katikiia abotoro ni kabureia n te tai naba arei, ao ni kairiia nakon te kaboowi.—Mwakuri 5:17-25.
2. Tera are e tua te anera nakoia abotoro bwa a na karaoia?
2 E a tia te anera ni kaotinakoia abotoro man te karabuti. E karaoaki aei ibukin kamanoaia man bwainikirinaia ake a na riki? Tiaki ngaia anne. E karaoaki aei bwa a aonga n ongo kaain Ierutarem te rongorongo ae raoiroi ibukin Iesu Kristo. E tua te anera nakoia abotoro bwa a na “taekin taekan te Maiu aei ni kabane nakoia aomata.” (Mwakuri 5:19, 20) Mangaia are ngke a a roko taani kawakinia buure n te tembora, ao a a noriia abotoro ni karaoa nanon te kaetieti anne.
3, 4. (a) Tera aia kaeka Betero ao Ioane, ngke a tuukaki n uarongorongo? (b) Tera aia kaeka abotoro ake tabeman riki?
3 A a tia ni kateaki mai mwaina n te kaboowi uoman mai buakoia aomata aika kakorakoraia n uarongorongo aikai, bwa te abotoro Betero ao Ioane. E kamatoaa iai bwanana te mataniwi n tia moti are Ioteba Kaiaba ni kauringia ni kangai: “Ti kakorakoraira ngkoa n tuangngkami ba kam na aki reirei n [aran Iesu]: ao noria, kam kaona Ierutarem n ami reirei.” (Mwakuri 5:28) E bae n aki mimi Kaiaba ni manga norakia Betero ao Ioane n te kaboowi. Bwa n te moantai ngke a tuukaki uaakai n tataekina te rongorongo ae raoiroi, a uaia ni kangai: “Kam na iango ba tao e raoiroi riki i matan te Atua te ongo i roumi nakon te ongo iroun te Atua: ba ti aki kona n aki taekini baike ti nori ma n ongo.” A katotonga te burabeti are Ieremia, naaka Betero ao Ioane n aki kona ni kerikaki man nakoaia n uarongorongo.—Mwakuri 4:18-20; Ieremia 20:9.
4 N te tai aei, tiaki tii Betero ao Ioane ni kaota nanoia ni kaineti ma motin te boowi, ma bon abotoro ni kabane, n ikotaki naba ma Matia are e a tibwa rineaki. (Mwakuri 1:21-26) Ngke a a tuukaki n uarongorongo, a kaeka naba ni kangai: “E riai riki iran nanon te Atua nakon iran nanoia aomata.”—Mwakuri 5:29.
Iran Nanon te Atua ke Aomata
5, 6. Bukin tera bwa a aki ongeaba abotoro ni kaetietin te kaboowi?
5 Bon aomata aika ongeaba nakon te tautaeka abotoro ao a aki kona n urua ana kaetieti te kaboowi. Ma e ngae n anne, akea te aomata ae anganaki te kariaia bwa e na tuanga temanna bwa e na riaon teuana mai buakon ana kaetieti te Atua. Iehova bon “Teuare Moan te Rietata i aonaba ni bane.” (Taian Areru 83:18) Tiaki tii “te tia Motiki taekaia kaain aonaba ni bane,” ma bon te tia Kariki Tua ae Moan te Rietata, ao te Uea n aki totoki. E aki kakawaki iroun te Atua tuan te kaboowi ae eka nako teuana mai buakon ana kaetieti.—Karikani Bwaai 18:25; Itaia 33:22.
6 A a tia ni kakoauaa aei taian rooia ao taani moti aika mwaatai. N te katoto, e koreia te tia moti ae mwaatai are e rangi n kinaaki n te ka-18 n tienture ae te I-Engiran ae William Blackstone, bwa akea te tua n aomata teuana ae kariaiakaki ni kaueea “te tua ae kaotaki” n te Baibara. Mangaia are, e a tia n riaon oini mwaakana te Tanirim, ngke e anga ana kaetieti ni katoka aia uarongorongo abotoro. A aki kona n ongeaba n te kaetieti anne abotoro.
7. Bukin tera ngke a un mataniwia ibonga n te mwakuri n uarongorongo?
7 A un mataniwia ibonga n aroia abotoro n teimatoa ni kakorakoraia n uarongorongo. Tabeman mai buakoia ibonga n ikotaki naba ma Kaiaba, bon Tarukaio, ake a kakewea te manga-uti. (Mwakuri 4:1, 2; 5:17) Ma a teimatoa abotoro n imanonoa are e a tia ni kautaki Iesu. Irarikin anne, a kakorakoraia tabeman mataniwia ibonga ni karekea tangiraia n te tautaeka n Rom. Ni kaboowian Iesu a anganaki aia tai mataniwia ibonga ni kariaia Iesu bwa aia uea, ma a kainikatonga ao a takarua ni kangai: “Akea ara uea ma ti Kaitara.” (Ioane 19:15)a A aki tii kamatoaa taekinan manga-utin Iesu abotoro, ma a reirei naba bwa “akea te ara teuana i aani karawa ae a anganaki aomata, ae ti kona ni kamaiuaki iai,” irarikin te ara ae Iesu. (Mwakuri 2:36; 4:12) A raraoma ibonga aika I-Iutaia bwa a kona n roko kaain Rom n anai ‘abaia ao aia botannaomata,’ ngkana a moanna aomata n onimakina Iesu are e a manga-uti, bwa aia tia Kairiri.—Ioane 11:48.
8. Tera te taeka n reirei ae kakawaki are e taekinna Kamariera nakoia kaain te Tanirim?
8 E taraa n ae a na rinanon kangaanga ana abotoro Iesu Kristo ni boong ake imwaia. A kakorakoraia taani moti n te Tanirim n iangoa ae a na tiringaki uaakai. (Mwakuri 5:33) Ma e ngae n anne, e a reke naba te bitaki ae akea kaantaningana. E teirake Kamariera ae mwaatai n te Tua ao e kauringia raona ni mwakuri bwa a na aki ienikuria aia iango. E kamwataua taraaia ao e taku: “Ngkana tao aia bwai aomata te taeka aei ke te makuri aei, ao bon akea mwina: ma ngkana ana bwai te Atua, ao kam aki kona n urua.” Imwina e a manga taekina riki te bwai ae kakawaki: “Ba kam kawa n noraki iai ba kam buakana te Atua.”—Mwakuri 5:34, 38, 39.
9. Tera kakoauan ae mairoun te Atua aia mwakuri abotoro?
9 E kamimi bwa e butimwaeaki ana taeka n reirei Kamariera, irouia kaain te kaboowi. “A weteiia taan tuatua, [kaain te Tanirim] ao a kataereia, ao a tuangia ba a na aki reirei n aran Iesu, ao a kanakoia.” Ma a aki maaku abotoro ao a kakorakoraia n ongeaba nakon te kaetieti are e tuangia te anera ibukin te uarongorongo. Ma imwin kainaaomataia, “a aki toki n reirei, ma n atoatonga Iesu ba te Kristo n te bong ae koraki n te maneaba, ao n aia auti.” (Mwakuri 5:40, 42) E kakabwaiaa aia kekeiaki Iehova. N te aro raa? “E riki rake ana taeka te Atua; ao a boni kabatiaki taian reirei i Ierutarem.” Ni koauana, “a bati ibonga ake a ira nanon te onimaki.” (Mwakuri 6:7) Ai korakora ra kamarakinanon anne irouia mataniwia ibonga! E a uaatao rake mwin te mwakuri: Nanona bwa boni mairoun te Atua te mwakuri aei!
A Aki Kona n Tokanikai Taani Kaitaraa te Atua
10. Ni kaineti ma aia taratara aomata, bukin tera ngke e namakina kamanoana Kaiaba n nakoana, ma e aera ngkai e bure ana koaua anne?
10 N te moan tienture, a rineaki mataniwi n ibonga iroun te tautaeka n Rom. E a tia n rineaki Ioteba Kaiaba are te kaubwai nakon nakoana aei, iroun Valerius Gratus, ao e maan riki n nakoana aei nakoia ibonga aika rietata ake mai imwaina. E taku Kaiaba i bon irouna bwa e riki aei ibukin mwaataina n raoiakinia aomata ao ana iraorao ae kaan ma Birato, ma tiaki mairoun te Atua. Ibukin anne, e a kakoauaki iai ae e kairua arona n onimakinia aomata. Tii tenua te ririki imwin teia abotoro i matan te Tanirim, ao e a toki naba akoan Kaiaba iroun te tautaeka n Rom ao e a bwaka man nakoana ae te ibonga ae rietata.
11. Tera tokin ana waaki Bontio Birato ao te waaki n I-Iutaia, ao tera reireiam mai iai?
11 E roko te kaetieti ibukin kabwakaan Kaiaba man nakoana mairoun ana mataniwi Birato ae Lucius Vitellius, are te kowana i Turia, ao raoraon Kaiaba are Birato e a aki kona n totokoa te iango aei. Ni koauana, bon tii teuana te ririki imwin bwakan Kaiaba, ao e a manga kabwakaki Birato man nakoana naba ao e a kaoaki nako Rom bwa e na kaekai bukinana aika kakaiaki. Ibukin onimakinan Kaitara irouia mataniwin te Aro n Iutaia, e a tauaki ‘aia kaawa ma aia botannaomata’ irouia kaain Rom. E riki aei n 70 C.E. ngke e a urubekeaki te kaawa ae Ierutarem, n ikotaki naba ma te tembora ao autin te Tanirim iroun ana taanga ni buaka Rom. E boni koaua ana taeka te tia areru aikai: “Kam na tai onimakinia uea, ao tai onimakina naba natin te aomata, ae akea te kamaiu i rouna”!—Ioane 11:48; Taian Areru 146:3.
12. E kanga ni kakoauaki man rongorongon Iesu, ae te ongeaba nakon te Atua boni moan rikin te wanawana?
12 Ni kaaitaran aei, E rinea Iesu Kristo are e a manga-uti te Atua bwa te Ibonga ae Rietata n te tembora n taamnei are kakannato. Akea ae kona ni kamauna te rinerine anne. Ni koauana, “e aki nako mai Rouna [Iesu] nakoana n ibonga.” (Ebera 2:9; 7:17, 24; 9:11) E rinea naba Iesu te Atua bwa te tia motiki taekaia aika maiu ma ake a mate. (1 Betero 4:5) N aron anne, e na baireia Iesu bwa tao a na kautaki Ioteba Kaiaba ao Bontio Birato n te maiu ae na roko ke a na aki.—Mataio 23:33; Mwakuri 24:15.
Taan Uarongorongo Aika Ninikoria ni Boong Aikai
13. Baikara mwakuri n taai aikai aika kakoauaki bwa mairouia aomata ao mairoun te Atua? Ko kanga n ataia?
13 A rangi ni mwaiti aika ‘buakana te Atua,’ n ara bong aikai n aron naba are e riki n te moan tienture. (Mwakuri 5:39) N te katoto, ngke a rawa Ana tia Kakoaua Iehova n tiaruuti ni karinea Adolph Hitler bwa aia tia Kairiri, e tuea Hitler bwa e na bane n tiringia. (Mataio 23:10) E taraa n taubobonga ana botaki Hitler nakon karaoan anne. A tauaki ngaa ma ngaa Ana tia Kakoaua Iehova irouia taian Nazi ake tautia ao a kainaki i nanon taabo ni kaikain. Bon iai naba taani Kakoaua tabeman ake a tiringaki irouia. Ma a kabwaka taian Nazi n urua korakoran nanoia taani Kakoaua n taromauria te Atua n tii ngaia. Boni mairoun te Atua aia mwakuri Kristian aikai ao tiaki mairouia aomata, ao akea ae kona n tuuka ana mwakuri te Atua. Onobwi te ririki imwina, ao aomata ake a kakaonimaki ake a kamaiuaki man ana tabo ni kaikain Hitler, a teimatoa n toro iroun Iehova ‘ma nanoia ni kabane, ao n taamneia ni kabane.’ A a bane n tia ni mate Hitler ma kaain ana Nazi, ma a tii uringaki n aia mwakuri aika bubuaka.—Mataio 22:37.
14. (a) Tera aron aia kakorakora taani karitei n uaraoia ana toro te Atua ao tera mwina? (b) A kona n urui aroia ana aomata te Atua taiani kakorakora akanne? (Ebera 13:5, 6)
14 N ririki ake imwin aia tai taian Nazi, iai aomata tabemwaang ake a a tia n ira buakoia te koraki ake a konaaki ni kaineti ma buakanakin Iehova ma ana aomata. N aban Eurobe tabeua, a a tia Aaro aika kewe ao botaki n tautaeka ni kakorakoraia ni kabuakakaia Ana tia Kakoaua Iehova bwa aongkoa te ‘Aro ni kewe ae karuanikai,’ n aron naba bukinaia Kristian ake n te moan tienture. (Mwakuri 28:22) E a tia te boowi ae te European Court of Human Rights ni kakoauaa bwa Ana tia Kakoaua Iehova bon te oi n Aro ao tiaki te Aro ni kewe. Akea te nanououa bwa a a tia taani karitei aikai n ataa ana taeka te boowi. Ma a teimatoa n uaraoia taani Kakoaua. Ao n tokina, a a tia tabeman mai buakoia Kristian aikai ni kabaneaki man aia mwakuri, ibukin uaraoakiia. A a tia taani Kakoaua aika ataei ni karawawataki naba n taabo n reirei. A a rangi ni maaku aomata ake a a tia n tangoaki aia auti i nanon te tai ae maan bwa nneia taani Kakoaua n taromauri, ao a a kamauna te boraraoi. N itera tabeua, a a tia botaki n tautaeka n aki anga te kariaia ibukin te kona n riki bwa kaain te aba nakoia tabeman, tii ibukina bwa Ana tia Kakoaua Iehova ngaiia! Ma a aki bwara nanoia taani Kakoaua iai.
15, 16. Tera aroia Ana tia Kakoaua Iehova ake i Buranti ni kaineti ma tukan aia mwakuri ni Kristian, ao bukin tera bwa a teimatoa n uarongorongo?
15 N te katoto, angiia kaaini Buranti a akoi ao a ataa ae riai. Ma a katei tuua taani karitei tabeman bwa e aonga n totokoaki te mwakuri ibukin te Tautaeka n Uea. Tera aroia Ana tia Kakoaua Iehova iai n te tabo anne? A a tia ni kakorakoraa riki aia mwakuri n uarongorongo n aron ae tuai n nonoraki rimoa ao a noraki mwia aika kakukurei. (Iakobo 4:7) Eng, i nanon tii onoua te namwakaina, e a rikirake mwaitiia aomata aika reirei n te Baibara n te aba anne nakon 33 te katebubua ae te aro ae kamimi! E na rangi ni korakora unin te Riaboro n norakia aomata i Buranti aika raoiroi nanoia ni butimwaea te rongorongo ae raoiroi. (Te Kaotioti 12:17) A kakoauaa raoi raora ni Kristian ake i Buranti bwa e a oti raoi koauan ana taeka te burabeti are Itaia n aroaroia: “Bon akea te kai-ni-buaka teuana ae karaoaki n ekiko nako ae na tokanikai; ao ane ko na kabuakakai neewe ni kabane aika tei rake n ekiko nako ngkana e kaetaki taekam.”—Itaia 54:17.
16 Akea kukureia Ana tia Kakoaua Iehova n te bwainikirinaki. Ma ni kaineti ma te ongeaba nakon ana kaetieti te Atua ibukia Kristian ni kabane, a aki kona n toki ao a na teimatoa n tataekini baike a a tia n ongo. A kakorakoraia n ongeaba nakon tuan te aba. Ma ngkana e kauntaba ana tua te Atua ma aia tua aomata, a riai n ongeaba riki iroun te tia tautaeka ae te Atua.
Tai Maakuia
17. (a) E aera ngkai ti na aki maakuia ara kairiribai? (b) Tera arora ae riai nakoia taani bwainikirinira?
17 E rangi ni karuanikai aia mwakuri ara kairiribai, ngkai a buakana te Atua. Mangaia are n aron are e tua Iesu, ti na aki maakuia, ma ti na tataro ibukia akana bwainikirinira. (Mataio 5:44) Ti tataro bwa ngkana iai aika karitei nakon te Atua ni kaineti ma akean te atatai n aron Tauro are te I-Tareto, e na bon nanoangaiia Iehova ao e na kaurei mataia nakon te koaua. (2 I-Korinto 4:4) E a riki Tauro bwa te abotoro Bauro ao e kaaitara ma te bwainikirinaki mairouia taan tautaeka n ana bong. Ma e teimatoa ni kauringia raona n onimaki bwa a na “antaeka irouia mataniwi ma tan tautaeka: a na ongo irouia ma n tauraoi ni karaoi makuri nako aika a raraoi; a na aki taetaebuakaea temanna [are nanona taani bwainikirinia aika iowawa naba], a na aki kakauntaeka, ma a na iraorao ma n nimamannei n tai nako ma aomata ni kabaneia.” (Tito 3:1, 2, BK) A kakorakoraia Ana tia Kakoaua Iehova i Buranti ao n taabo tabeua riki ni maiuakina te reirei aei.
18. Tao baikara anga ake e kona Iehova ni kamaiuia iai ana aomata, ao tera tokina?
18 E taku te Atua nakon te burabeti are Ieremia: “I memena i roum ni kamaiuko.” (Ieremia 1:8) E na kanga ni kamaiura Iehova man te bwainikirinaki ni boong aikai? Tao ane e na kateirakea te tia moti ae bwabwaina te eti n aron Kamariera. Ke tao ane e na taraia bwa e na oneaki mwin kaain te tautaeka ae babakanikawai nakon ae akoi riki n te aro ae aki kariaaki. Ma n taai tabetai, e kona ni kariaia Iehova bwa e na waaki nako bwainikirinaia ana aomata. (2 Timoteo 3:12) Ngkana e kataua bwainikirinara te Atua, ane e na kakorakoraira bwa ti aonga n nanomwaaka iai. (1 I-Korinto 10:13) N aki ongeia bwa tera ae katauaki iroun te Atua, ma ti bon aki nanououa bwa tera ae na riki nakoira n tokina: Te koraki aika a buakania ana aomata te Atua, a boni buakana te Atua ao a aki kona n tokanikai taani buakana te Atua.
19. Tera te kibu ibukin te ririki n 2006, ao e aera ngkai e tonu raoi?
19 E tuangia taan rimwina Iesu bwa a na kaaitara ma te karawawataki. (Ioane 16:33) N iangoan aei, a a roko raoi n te tai ae riai, taeka ake ni Mwakuri 5:29: “E riai riki iran nanon te Atua nakon iran nanoia aomata.” Ibukin anne, a a tia n rineaki taeka aika kakukurei aikai bwa te kibu ibukin te ririki n 2006, ibukia Ana tia Kakoaua Iehova. Ti bia kakorakoraira n te ririki aei, n ongeaba iroun te Atua n aki toki ngkai bon te tia Tautaeka ngaia, n aki ongeia bwa tera uaana!
[Kabwarabwara ae nano]
a Te “Kaitara” are a boutokaia mataniwia ibonga n te tai anne bon Emberan Rom ae riribaaki ae Tiberio, are te tia mwamwana te aba ao te tia tiritiri. E rangi n ataaki naba Tiberio n ana mwakuri ni wene ni bure ae rangi n tangako.—Taniera 11:15, 21.
Ko Kona ni Kaeka?
• Tera te katoto ae kaunganano are a kateia ibukira abotoro n aroia ni kaaitarai aaro n totoko?
• Bukin tera bwa ti riai n teimatoa n ira nanon te Atua nakon iran nanoia aomata?
• Antai raoi ae a buakanna taani karitei?
• Tera mwin te ongeaba ae ti kariaa ibukia te koraki ake a nanomwaaka i aan te bwainikirinaki?
[Kabwarabwaraan n iteraniba 11]
E kangai te kibu ibukin te ririki n 2006: “E riai riki iran nanon te Atua nakon iran nanoia aomata.”—Mwakuri 5:29
[Taamnei n iteraniba 9]
E onimakinia riki aomata Kaiaba nakon are e na onimakina te Atua