“I Mena I Buakomi”

“E taetae . . . ana tia uarongorongo Iawe, . . . ‘I mena i buakomi,’ bon au taeka ngai ae Iawe.”​—AKAI 1:13, BK.

1. Te taetae ni burabeti raa, ae e kaineti ma ara bong aikai, are e taekinna Iesu?

TI A mena ngkai i nanon te tai ae rangi ni kakawaki. N aron ae kakoauaki ni kakoroan bukin taetae ni burabeti n te Baibara ni moa man 1914, ti a mena ngkai i nanon “ana bong te Uea.” (Te Kaotioti 1:10) Tao ko a tia n reiakina taekan aei, mangaia are ko a ataia ae Iesu e kabotaua “ana bong Natin te Aomata” ma mwaakana n Tautaeka nakon “ana bong Noa” ao “ana bong Rota.” (Ruka 17:26, 28) E kaotia te Baibara bwa baike a riki n ana bong Noa ao Rota, a a riki bwa taetae ni burabeti ibukin ara bong aikai. Ma iai riki te taetae ni burabeti, ae ti riai ni mutiakinna.

2. Tera mwiokoaia Akai ao Tekaria iroun Iehova?

² Ti na iangoi baika riki n aia bong burabeti aika I-Ebera ake Akai ao Tekaria. Tera te rongorongo are a taekinna burabeti akana a kakaonimaki akanne, ae teretere iai bwa e kaineti raoi nakoia ana aomata Iehova n ara tai aikai? Bon ana ‘tia uarongorongo Iawe’ Akai ao Tekaria ibukia I-Iutaia imwin okiia man te tautoronaki i Baburon. A mwiokoaki bwa a na karaui nanoia tibun Iteraera ibukin ana boutoka te Atua nakoia, ni manga katean te tembora. (Akai 1:13; Tekaria 4:8, 9) E ngae ngke a kimototo booki ake a koreaki iroun Akai ao Tekaria, ma boni ngaai naba kanoan te ‘Baibara [ae] ti anganaki ni kabanea iroun Taamnein te Atua, ao a manena nakon te reirei, ao nakoni kaotan ana buakaka te aomata nakoina ao nakoni manga-kaetana, ao nakoni kawanawanana n te raoiroi.’​—2 Timoteo 3:16.

Ti Riai ni Mutiakin

3, 4. Bukin tera bwa ti riai ni mutiakin aia taetae ni burabeti Akai ao Tekaria?

³ Ni koauana, a manena aia rongorongo Akai ao Tekaria nakoia I-Iutaia n aia bong, ao iai naba kakoroan bukin teuana n aia tai. Ma bukin tera bwa ti riai ni mutiakin booki aika uoua aikai ngkai? E reke kaekaan aei n Ebera 12:26-​29. Maikanne, are e a mwanewei iai taeka ake n Akai 2:6 te abotoro Bauro, ake a taekina aron te Atua ni “kamwaeieiea karawa ma aonaba.” N te kamwaeiei aei, ao e na boni “kamaunai aia tautaeka abanuea ma botanaomata, [e] na kamauna makaia uea.”​—Akai 2:22, BK.

⁴ Imwin mwanewean ana taeka Akai iroun Bauro, e a taekina iai te bwai are e na riki nakon “makaia uea” ao kakannaton te Tautaeka n Uea, ae aki konaki ni kamwaeieiaki are a na anganaki Kristian aika kabiraki. (Ebera 12:28) E teretere man taeka aikai, bwa a na kakoroaki bukin aia taetae ni burabeti Akai ao Tekaria imwin korean te boki ae Ebera n te moan tienture n Aia Tai Kristian. Bon iai naba ngkai i aon te aba nikiraia Kristian ake a kabiraki, ake a na ababa ma te Mesia ae Iesu n ana Tautaeka n Uea. Mangaia are, iai nanon aia taetae ni burabeti Akai ao Tekaria ibukin ara bong aikai.

5, 6. Baikara baike a riki, ake a kairiia Akai ao Tekaria bwa a na taetae ni burabeti?

⁵ Te boki ae Etira e karakin bwaai tabeua aika riki imwain aia taetae ni burabeti Akai ao Tekaria. Imwin okiia I-Iutaia man tautoronakiia i Baburon n 537 B.C.E., a a kaira kawenean aan te tembora ae boou te Kowana are Terubabera ao te Ibonga ae Rietata are Iotua (ke Ietua) n 536 B.C.E. (Etira 3:8-13; 5:1) E ngae ngke e karika te kimwareirei ae bati kawenean aan te tembora ae boou, ma e aki rangi ni maan imwina, ao e a rikirake maakuia I-Iutaia. E taekinaki n Etira 4:4 (BK), bwa kairiribai ake “a maeka n te aba, a kataia ngkanne ni kabarai nanoia kaini Iuta ma ni kakamakuia ba a na aki kateitei.” A uaraoaki I-Iutaia irouia kairiribai aikai, riki I-Tamaria, ao a anaa nanon ueani Botia bwa e na katoka katean te tembora.​—Etira 4:10-21.

⁶ E a bua te ingaingannano ibukin katean te tembora. A a kaatuua riki karaoan oin nanoia I-Iutaia. Ma n 520 B.C.E., ae 16 te ririki imwin kawenean aan te tembora, e a kateirakeia Akai ao Tekaria Iehova, bwa a na kaungaia aomata bwa a na manga katea te tembora. (Akai 1:1; Tekaria 1:1) A a manga kaungaki I-Iutaia n aia mwakuri irouia ana tia uarongorongo te Atua, ao a mataata iai n ana boutoka Iehova. Ngaia are a a manga waakina katean te tembora, ao e bobonga raoi n 515 B.C.E.​—Etira 6:14, 15.

7. Tera ae titeboo iai aia bong burabeti ake Akai ao Tekaria ma taai aikai?

⁷ Ko atai manenan baikai ni kabane ibukira? Iai mwiokoara ae irekereke ma tataekinan “euangkerion uean te Atua.” (Mataio 24:14) E kaatuuaki karaoan te mwakuri anne imwin te Moani Buaka are Kabuta te Aonnaba. N aron are a kabwaraki man te tautoronaki i Baburon I-Iutaia ake rimoa, ao titeboo naba ma ana aomata Iehova ni boong aikai, ngkai a kainaaomataki man tautoronakiia iroun Baburon ae Kakannato, ae te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. Ana aomata te Atua aika kabiraki a tabeakina te mwakuri n uarongorongo, n angareirei, ao ni kairia aomata nakon te taromauri ae koaua. E teimatoa ni waaki nako te mwakuri anne ni boong aikai n te aro ae e a rangi ni korakora riki karaoana, ao tao ko mena naba i buakoia. Boni ngkai te tai ae riai ibukin karaoan aei, kioina ngkai e a uakaan tokin te waaki ae buakaka ae ngkai! E riai ni waakinaki ana mwakuri te Atua aei ni karokoa te tai are e nang tabarea iai aia waaki aomata Iehova, n te “rawawata ae korakora.” (Mataio 24:21) Maikanne, are e nang mauna nako iai te buakaka ao ngkanne e na buta nako te taromauri ae koaua i aonnaba.

8. Bukin tera ngkai ti kakoauaa bwa e boutokaa ara mwakuri te Atua?

⁸ N aron ae e kaotaki n aia taetae ni burabeti Akai ao Tekaria, ti a kona ni kakoauaa ngkanne, bwa e boutokaira Iehova ao e akoira ngkai ti buoka te mwakuri aei, ma nanora ni kabane. N aki ongei aia kakorakora tabeman ni kakerikaka ke ni katabua aia mwakuri ana toro te Atua, ma bon akea te tautaeka teuana ae e a tia ni kona ni katoka waakinan te uarongorongo. Iangoa aron Iehova ni kakabwaiaa uarongorongoan te Tautaeka n Uea, n te rikirake ae korakora i nanon tatabebwi te ririki imwin te Moani Buaka are Kabuta te Aonnaba, ao ni karokoa ngkai. Ma e bon rangi n tiraua naba te mwakuri ae riai ni karaoaki.

9. Rongorongon rimoa raa, ae ti riai ni mutiakinna ao bukin tera?

⁹ E na kanga reiakinan Akai ao Tekaria ni kaungaira riki bwa ti na ongeaba n ana kaetieti te Atua ibukin tataekinan te rongorongo ao te angareirei? Ti na nori ngkai tabeua reirei aika ti kona ni karekei man bokin te Baibara aika uoua aikai. N te katoto, iangoi rongorongo tabeua aika irekereke ma katean te tembora are a waakinna ngkoa I-Iutaia. N aron ae taekinaki, a aki nanomwaaka I-Iutaia ake a oki mai Baburon n nako Ierutarem ni bekuan te tembora. Imwin kawenean aana, a a manga bairemwe ni karaoa te mwakuri. Tera te iango ae kairua are e a rikirake irouia? Ao tera reireiara man anne?

Karekean te Iango ae Riai

10. Tera te iango ae kairua are e reke irouia I-Iutaia, ao tera mwina?

¹⁰ A taku I-Iutaia ake a okira Ierutarem: “E tuai n roko te tai.” (Akai 1:2) Ngke a a moana katean te tembora ni kawenea aana n 536 B.C.E., ao a aikoa taekina are e “tuai n roko te tai.” Ma n te tai ae waekoa, a kariaia bwa a na rotaki n te kairiribai mairouia natannaomata ake i rarikiia, ao tabareakiia iroun te tautaeka. A kaatuua riki iangoan kukureia I-Iutaia ao karaoan oin aia auti. Ibukin okoron oini mwengaia aika katamaroaki ni kaai aika tikiraoi, ma te tembora are e tuai n tia, e titirakinia Iehova ni kangai: “Bon ami tai aei ni maeka i nanon ami auti aika a rainaki nanon rarikiia ma aani boraia, ngkae e kamaroa n uruaki te maneaba aei?”​—Akai 1:4.

11. Bukin tera ngkai e riai Iehova n reireinia I-Iutaia ake n ana tai Akai?

¹¹ Eng, e a bitaki aia iango I-Iutaia ni kaineti ma baika riai ni moanibwai. A a tabe riki ma mwengaia ao oin nanoia nakon are a na moanibwaia ana kaantaninga Iehova ibukia ana aomata ao ni manga katea ana tembora. E a tinanikuaki mwakurian mwaneaban te Atua n taromauri. A kaungaki I-Iutaia n ana taeka Iehova ake a koreaki n Akai 1:5 are a na ‘iangoi aroaroia.’ E tuangia Iehova bwa a na tei moa ao ni kananoi aia iango i aoni baike a tabe ni karaoi ngkekei, ao a na iangoia bwa tera aron rotakia ngkai a aikoa moanibwaia katean te tembora ni maiuiia.

12, 13. E kanga ni kabwarabwaraki aroia I-Iutaia n Akai 1:6, ao tera ae nanonaki n te kibu anne?

¹² Tao n aron ae ko iangoia, a rotaki buaka I-Iutaia ibukin aia kairua are a moanibwai baika aki-kakawaki. Nora ana iango te Atua ae taekinaki n Akai 1:6: “Kam ununiki uita aika bati ni kamae, ao kam tai teutana; kam amamarake, ma kam aki rarauaki; kam momoi, ma kam aki ngangae ni momoi; kam kunnikaingkami, ma akea ae aang; ao ane kareke boon ana makuri ao e kareke boon ana makuri ni nnei i nanon te buua ae bangabanga.”

¹³ A maeka I-Iutaia n te aba are e a tia n angania te Atua, ma e aki kariki uaa n aron are a tangiria. E aki kakabwaiaia Iehova n aron are e a kaman kauringia iai. (Te Tua-Kaua 28:38-48) N akean ana boutoka, a ununiki I-Iutaia ma tii teutana ae a taia, ao a aki ngae iai. N akean ana kakabwaia, akea aia kunnikai aika tau ni kamanoia man te mwaitorotoro. Ao ai aron ae a karina aia bwakabwai n te buua ae bwangabwanga nako, ao e a bua. Mangaia are akea kakabwaiaaia man aia mwakuri. Tera ae nanonaki n taeka aikai: “Kam momoi, ma kam aki ngangae ni momoi”? E aki nanonaki ikai, bwa e kakabwaiaa te aba te Atua n te koro ni manging n te wain, bwa e kabuakaka te koro ni manging. (1 Tamuera 25:36; Taeka N Rabakau 23:29-35) Ni kaitaraan anne, taeka akanne bon taekan akean ana kakabwaia te Atua nakoia I-Iutaia. E nanonaki iai bwa e na rangi n uarereke mwaitin te wain ae na karaoaki, ao akea ae e na kona ni koro ni manging n te mwaiti anne.

14, 15. Tera reireiara man Akai 1:6?

¹⁴ Reireiara ae riai n reke man rongorongoia I-Iutaia aikai, bon tiaki taekan katean ao katamaroaan mwengara. N te tai ae maan, imwain te nako n tautoronaki i Baburon, ao e boaia aomata ake a kaubwai i aon Iteraera, te burabeti are Amota ibukin aia “auti aika aiwere” ao ibukina bwa a “wene i aon nee ni wene aika aiwere.” (Amota 3:15; 6:4) A aki tei maan auti aika bobuaka aikai ao bwain nanoia aika katamaroaki. A kuribwaiaki baikanne irouia ake a tokanikai i aoia n te buaka. Ma e teretere bwa a mwaiti i buakoia ana aomata te Atua ake a aki naba mutiakina reireiaia are a anganaki, e ngae ngke a a tia n taenikai i nanon 70 te ririki. Ao ngaira, iai reireiara ae reke mai iai? Ti bon riai n titirakinira ni kangai: ‘Ni koauana, kaanga mwaiti raa au tai ibukin kaatuuan iangoan mwengau ma katamaroana? Tera ae na riki ngkana I bairea karakaan au reirei bwa e aonga ni bubura riki nakoau, e ngae ngkana karaoan anne e na kabanea au tai ae bati, i nanon ririki aika mwaiti, ao e a karibwai baika kakawaki ibukin taromaurian te Atua?’​—Ruka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.

¹⁵ E riai warekan Akai 1:6 ni kairira bwa ti na iangoi baika ti riai ni karaoi ibukin kakabwaiara iroun te Atua ni maiura. Akea kakabwaiaaia I-Iutaia rimoa mairoun te Atua ao a karawawataki iai. N aki ongeia bwa a bati ara baikoraki ke a karako, ma e na aki nakoraoi ara iraorao ma Iehova ngkana e aki kakabwaiaira. (Mataio 25:34-40; 2 I-Korinto 9:8-12) Ma ti na kanga ni karekea kakabwaiakira?

E Ibuobuoki Iehova Rinanon Taamneina

16-18. Tera nanon Tekaria 4:6 nakoia aomata rimoa?

¹⁶ E kairaki raon Akai ni burabeti are Tekaria bwa e na katereterea aron Iehova ni kaungaia ao ni kakabwaiaia te koraki ake a tangiria n taai ake rimoa. Ao e a kaotaki iai arona ni kakabwaiako naba. Ti wareka iai ae kangai: “Tiaki n te mwaka, ao tiaki naba n te korakora, ma bon iroun Taamneiu, bon ana taeka Iehova.” (Tekaria 4:6) Tao, ko a tia n ongongo te kibu aei, ma tera nanona ibukia I-Iutaia n aia bong Akai ao Tekaria, ao ibukim?

¹⁷ Uringnga bwa ana taeka te Atua aika a koreia Akai ao Tekaria, a karekei uaaia aika tamaroa rimoa. Baike a taekin burabeti akana uoman akanne, a manga riki bwa kakorakorakiia I-Iutaia aika kakaonimaki. E moana ana taetae ni burabeti Akai n te kaonoua n namwakaina n 520 B.C.E. E moana ana taetae ni burabeti Tekaria n te kawanua n namwakaina n te ririki naba anne. (Tekaria 1:1) N aron ae ko noria n Akai 2:18, e a manga waaki ma te ingaingannano te mwakuri ibukin kawenean aan te tembora n te karuaiwa n namwakaina. Mangaia are, a unga nanoia I-Iutaia ni mwakuri, ao a ongeaba iroun Iehova ao a onimakinna bwa e na boni boutokaia. E taekinaki ana boutoka te Atua n Tekaria 4:6.

¹⁸ Bon akea aia taanga ni buaka I-Iutaia n okiia nako abaia n 537 B.C.E. Ma e kawakinia Iehova ao e kairiia i aoni kawaiia mai Baburon. Ao a kairaki iroun taamnein Iehova ngke a a moana mwakurian te tembora teutana te tai imwin okiran abaia. E a boutokaia Iehova rinanon taamneina ae raoiroi ngke a a manga moana aia mwakuri ma nanoia ni kabane.

19. Tera te karirii ae korakora are e taonaki nako n taamnein te Atua?

¹⁹ Rinanon miitara aika wanua, e a karauaki iai nanon Tekaria bwa Iehova e na bon raonia ana aomata, ao ibukin anne, a na kakaonimaki ni mwakuri ni karokoa tian te tembora. N te kaaua ni miitara ae koreaki ni mwakoro 3, e a kaotaki iai ae e kakorakoraa Tatan n totokoa katiaan katean te tembora irouia I-Iutaia. (Tekaria 3:1) E na bon aki kukurei Tatan n nora te Ibonga ae Rietata are Iotua ni mwakuri ibukia aomata n te tembora ae boou. E ngae ngke e mwamwakuri te Riaboro n tuuka katean te tembora irouia I-Iutaia, ma e bon ibuobuoki n te aro ae korakora taamnein Iehova ni kanakoi bwaai n tutuki, ao e kakorakoraia I-Iutaia bwa a aonga ni waakina nako katiaan te tembora.

20. E kanga te taamnei ae raoiroi ni buokia I-Iutaia ni karaoan nanon te Atua?

²⁰ E korakora te tutuki mairouia aobitia n te tautaeka ake a karekea katabuan te kateitei, ao n taraana, e aki kona n tokanikai te aba iai. Ma e berita Iehova bwa e na kanakoaki te kairiribai ae ai aron te “maunga” aei, ao e na riki bwa “te aba ae aoraoi.” (Tekaria 4:7) E koro bukin aei! E karaoa ana ukeuke te Uea ae Taraiati I ao e kunea ana ribooti ni kariaia Tairati ike e a tia n anga iai ana kaetieti nakoia I-Iutaia ibukin manga katean te tembora. Mangaia are, e kamauna te kaetieti are e katabua te kateitei Taraiati, ao e anga ana kaetieti bwa a na anganaki I-Iutaia te mwane man ana mwane te uea ibukin buokan te kabane mwane n te mwakuri. Ai kamimira te bitaki aei! E kaira karaoan aei taamnein te Atua? Ti kakoauaa bwa e boni kairia. E bobonga raoi te tembora n 515 B.C.E., n ana kaonoua n ririki n uea Taraiati  I.​—Etira 6:1, 15.

21. (a) E kanga te Atua n ‘ioioiia botanaomata ni kabaneia’ rimoa, ao a kanga n otinako “bwaai aika tatangiraki”? (b) E na kanga ni kakoroaki bukina ni boong aikai?

²¹ N Akai 2:5, ao e kauringia I-Iutaia te burabeti aei, taekan ana berita te Atua are e karaoia ma ngaiia n te Maunga ae Tinai, ike e a “maeiei te maunga ni kabuta.” (Te Otinako 19:18) N ana bong Akai ao Tekaria, e na manga karokoa riki te mwaeiei teuana n aron ae e kabwarabwaraki n te taetae ni kaikonaki akana ni kibuna 6 ao 7. E na rikirake n aki rau te aroaro n te Embwaea ni Botia, ma e na waaki nako katiaan katean te tembora. N tokina, a na neboa te Atua aomata aika tiaki I-Iutaia, aika “bwaai aika tatangiraki aika aia bwai botanaomata ni kabaneia,” n te tabo n taromauri anne n ikotaki naba ma I-Iutaia. E a tia te Atua n ara tai aikai n ‘ioioiia botannaomata’ rinanon te mwakuri ni Kristian ae tataekinan te rongorongo, ao “bwaai aika tatangiraki aika aia bwai botannaomata ni kabaneia,” a a tia ni kaai n taromauria te Atua i rarikia kaain te nikira aika kabiraki. Ni koauana, a uaia ni kaona mwaneaban Iehova n te mimitong, te koraki ake a kabiraki ao tiibu tabemwaang. Taan taromauri ni koaua aikai, a tataningaa te tai are e na ‘kamwaeieiea karawa ma aonnaba’ Iehova n te aro riki teuana. E na karaoa anne bwa e aonga ni kabwakai ao ni kamaunai korakoran aia kaintokanuea botannaomata.​—Akai 2:22.

22. A na kanga ni ‘kamwaeieiaki’ botannaomata, ma tera mwina, ao tera riki ae e nang riki?

²² Ti a kauringaki taekan te bitaki ae korakora are e a tia n riki n aaro aika kakaokoro ake a kaikonakaki ni “karawa ma aonnaba, ma marawa, ma aontano.” Te bitaki teuana iai, boni karenakoaia Tatan te Riaboro ma ana taimonio nako rarikin te aonnaba. (Te Kaotioti 12:7-12) Irarikin anne, e a bon tia ni kamwaeieiea aia waaki aomata ae ngkai, te mwakuri n uarongorongo are e kairaki irouia ana toro te Atua aika kabiraki. (Te Kaotioti 11:18) N aki ongea anne, “te koraki ae uanao,” are aia bwai aika tatangiraki botannaomata ni kabaneia, a a tia ngkai ni kaai n toro iroun Iehova ma te Iteraera n taamnei. (Te Kaotioti 7:9, 10) A kaai ni mwakuri te koraki ae uanao ma Kristian ake a kabiraki n tataekina te rongorongo ae raoiroi, ike a a kaotiotia iai bwa n te tai ae waekoa ao e nang kamwaeieiaki te botannaomata n Aremaketon. Maikanne are e nang uki iai te kawai ibukin kakororaoan te taromauri ae koaua ni kabutaa te aonnaba.

Ko Uringnga?

• A mwakuri n ningai Akai ao Tekaria, ao tera ae riki n aia tai?

• Ko na kanga ni maiuakina aia rongorongo Akai ao Tekaria?

• Bukin tera bwa e kaunganano iroum Tekaria 4:6?

[Taamnei n iteraniba 8]

A karauaki nanora ibukin ana boutoka te Atua n aia rongorongo Akai ao Tekaria

[Taamnei n iteraniba 9]

“Bon ami tai aei ni maeka i nanon ami auti aika a rainaki nanon rarikiia ma aani boraia, ngkae e kamaroa n uruaki te maneaba aei?”

[Taamnei n iteraniba 10]

A na toro Iehova a kakaia aomata aika ‘tangiraki aika aia bwai botannaomata’