Kaeka Aika Manena!

A BATI taeka n reirei aika kuneaki ni booki aika mwaiti ni boong aikai, aika kaatuua taekan buokaia aomata aika karawawataki ni waakin te maiu. Ma e kaokoro te Baibara. E ngae ngke a kona ni buokaki aomata aika rangi n rawawata man reirei ake iai, ma e bati riki ae kona ni karaoaki iai. A ibuobuoki reirei iai ni buoka te aomata n totokoi kairua ake a kona ni karawawataa te maiu.

E kona te Baibara ‘n angania akana roo nanoia te nanowanawana, ao n angan te rorobuaka te ataibwai ma te wanawana.’ (Taeka N Rabakau 1:4) Ngkana ko karaoa are taekinaki n te Baibara, ao “e na tautaua maurim te wanawana, e na kawakiniko te ataibwai: ni kamaiuko man te aro ae buakaka.” (Taeka N Rabakau 2:11, 12) Iangoi katoto tabeua aika kaotia bwa e kona ni kawakina marurungim touan mwin ana reirei te Baibara, e kanakoraoa maium n am utu, ao e karikiko bwa te tia mwakuri ke te tia kammwakuri ae raoiroi.

Kawanawanako ni Kaineti ma te Arekooro

E aki kabuakakaa kabonganan te arekooro te Baibara n te mwaiti ae bon tau. E taekina raoiroin te wain n te bwainnaoraki te abotoro Bauro ngke e reireina Timoteo ngke e ataei ni kangai: “Ko na moi n te wain teutana i bukini birotom ma aorakim aika itutuko.” (1 Timoteo 5:23) E kaotaki man rongorongo tabeua n te Baibara, bwa e aki tii iangoa te wain te Atua bwa te bwainnaoraki. E kabwarabwaraki te wain bwa e “kabebetea nanon te aomata.” (Taian Areru 104:15) Ma e kauring te Baibara bwa ti “na tai toronaki n te wain ae bati.” (Tito 2:3) E koreaki iai ae kangai: “Tai iriri buakoia taan ninim wain; ma taani buabeka ni kang iriko: Ba te tia ninim kamanging ma te tia buabeka a na riki n akea aia bwai.” (Taeka N Rabakau 23:20, 21) Ma tera ae na riki ngkana e a aki kubaraki te reirei ane e rangi n raoiroi anne? Nora te koaua iai man baika riki n aaba tabeua.

E taku ana ribooti te botaki ae te World Health Organization ae atuna Global Status Report on Alcohol 2004: “E nakon 2.4 te birion te taraa ni katoa ririki [3 te birion n te mwane n Amerika] te mwaiti ae kabaneaki ni kaineti ma kangaanga aika reitaki ma te arekooro n te aba ae Ireland.” Ibuakon te kataumwane ae rangi ni bati aei, e taekinaki n te ribooti bwa “iai 279 te mirion te taraa ae bane ibukin tararuan te mauri, 315 te mirion te taraa ibukin te kabuanibwai n te kawai, kabooan mwin te urubwai n te kakeru ibukin te manging ae 100 te mirion te taraa, ao ai 1034 te mirion te taraa ibukin te ruuti ae irekereke ma aki rokoia taan mwakuri ni karaoi tabeia n rotakia imwin te manging.”

E ngae ngkai e korakora te kabanemwane ibukin kangaanga aika irekereke ma te arekooro, ma e kakaiaki riki te rawawata ae rotiia aomata n te kamanging. I Aotiteria, e raka riki nakon te itera ni mirion mwaitiia aomata i nanon 12 te namwakaina, aika karawawataki irouia taan kabongana te arekooro n te aro ae riao. I Buranti, 30 te katebubua mai buakon mwakuri n iowawa n te utu, aika irekereke ma te arekooro. Tiaki te koaua bwa iangoan rongorongo aikai, e kaotia bwa e manena ana reirei te Baibara ibukin te arekooro?

Kararoai Mwakuri Aika Kabarekaa te Rabwata

E a kaman taekinaki n 1942 n te kaongora man te maekatin aei, buokaia taani wareware bwa kabonganan te baakee e urua ana kaetieti te Baibara ao e riai ni katokaki. E taekinaki n te kaongora are boretiaki n te ririki anne bwa a riai naake a kani kakukureia te Atua, n ira ana reirei te Baibara ni kaineti ma “[kaitiakaia] mani kamwaran te rabata ma te tamnei ni kabanea.” (2 I-Korinto 7:1) Ai 65 tabun ngkai te ririki imwina, ao tiaki e a noraki bwa e bon raoiroi te reirei man te Baibara aei?

N 2006 ao e kabwarabwaraa kabonganan te baakee te World Health Organization bwa “ngaia te kauoua ni bwai ae rangi ni korakora naba iai te mate n te aonnaba.” Ni katoa ririki ao a mate aomata aika nimaua tabun te mirion bwa mwin kabonganan te baakee. Ni kabotauana, tao tenua te mirion aika mate ni katoa ririki man te HIV/AIDS. N te ka-20 n tienture ao e tiringia aomata te moko, aika katautauaki bwa 100 te mirion mwaitiia. E kuri n roko ni mwaitiia aika mate ni buaka ni kabane ake a riki n te tienture anne. Ni koauana, e a taabangaki ngkai butimwaean te atatai ni kaineti ma kararoaan te baakee.

“Biri Nako Man te Wene ni Bure”

Ma a karako aomata aika butimwaea ae taekinaki n te Baibara ni kaineti ma te wene n taanga. E kairua aia iango aomata aika mwaiti aika taku bwa e tabuaki n te Baibara tangiran te wene n taanga. Ma e katauraoa te kairiri ae raoiroi nakoia aomata ni kaineti ma te wene n taanga. E reirei te Baibara bwa e tii kariaiakaki te wene n taanga i marenaia taanga ni mare. (Karikani Bwaai 2:24; Mataio 19:4-6; Ebera 13:4) E reke aia tai taanga ni mare n te wene n taanga ni kaota iai aia tangira i marenaia ao n tabeakinia i bon irouia. (1 I-Korinto 7:1-5) A kakabwaiaki ataei ake a riki man te reitaki anne, ibukina bwa iai tamaia ao tinaia aika itangitangiri.​​—I-Korote 3:18-21.

E tua ae kangai te Baibara ni kaineti ma te wene ni bure ma aomata aika kakaokoro: “Biri nako man te wene ni bure.” (1 I-Korinto 6:18) Tera teuana bukin katean te tua aei? E reitinako te kibu ni kangai: “Buure aika e karaoi te aomata a bane ni mena i tinanikun te rabata; ma ane wene ni bure ao e bure nakon oin rabatana.” Tera ae na riki ngkana e aki tabeakinaki ana reirei te Baibara ni kaineti ma te wene n taanga?

Iangoa te bwai ae riki n te United States. Mwaitin te bikoukou n te aba aei ngkai irouia ataeinnaine ake tebwi tabun aia ririki, bon te kabanea ni mwaiti mai buakon aaba aika kaubwai, bwa e nakon 850,000 tabun ni katoa ririki. A bati ataei ake a aki bwaka, ake a bungiaki mairouia tinaia aika aki mare. Akea te nanououa bwa a bati tiina aika rooro n rikirake aika karaoa aia kabanea ni konaa ni kaikawaia natiia n te tangira ao n reireinia, ao iai tabeman aika nakoraoi aia waaki. Ma ae karotona riki, bwa natiia aika mwaane rooro n rikirake aika aine aikai, a kona n riki bwa kaain te matawariki ao natiia aika aine a kona ni manga riki naba bwa rooro n rikirake aika a natintamwa. E korea ae kangai te tia kakaae rongorongo ae Robert Lerman imwin rinanoan waare ni kaineti ma tatabebwi ririki aika nako: “Tao rikiraken mwaitiia utu ake tii temanna te karo iai, e kauekei kangaanga nakon te natannaomata, n aroia ataei aika mwaiti ake a aki bane aia reirei, kabonganan te kamanging ao taian drug, bikoukou ao te kariki irouia rooro n rikirake, ao te iowawa ao te kakeru irouia ataei.”

A kona taan wewene ni bure ni kaaitarai aoraki aika korakora aika rotii rabwataia ao aia iango. N te katoto, e ribootinaki ae kangai n te maekatin ae te Pediatrics: “E oti man taian rongorongo bwa rooro n rikirake aika wewene ni bure, a kai rotaki n te rawawatannano ae rangi ni bati ao te bakabure.” Ni kaineti naba ma aoraki tabeua, e kangai te botaki ae te American Social Health Association: “E raka i aon iteran mwaitiia [kaain te United States] aika a na ituaki n aoraki aika ewewe n te wene ni bure.” Iangoa aron te uruakinnano ao te karawawataki ae kona n totokoaki, ngkana arona bwa e iraki raoi ana kaetieti te Baibara ni kaineti ma te wene n taanga!

Kakorakoraa te Reitaki n te Utu

E bati ae karaoia riki te Baibara i rarikin kauringaaia aomata bwa a na aki karaoi aroaro aika karuanikai. Nora te kaetieti ae koreaki iai, i aon karikirakean nakoraoin te maiu n utu.

E taku Ana Taeka te Atua: “E riai naba ba a na tangiriia buia mwaane n ai aroia n tangiri oin rabataia.” (I-Ebeto 5:28) A aki riai buumwaane ni kaakeai bongaia buuia, ma a riai ni maeka ma ngaiia “ma te nanowanawana, n anga te karineaki nakon te aine ba kaanga te mangko ae mamara riki.” (1 Betero 3:7) N onean mwin taian kaiangatoa ake tao a na riki, a reireiaki buumwaane ae kangai: “Kam na tangiriia bumi, ao kam na tai unun nako ia.” (I-Korote 3:19) Ko kakoauaa ae te buu te mwaane ae karaoa nanon te reirei aei, e na karikirakeaki tangirana ao karineana iroun buuna?

E reireinia buuaine te Baibara ni kangai: “Ainenuma, kam na iriri nanoia bumi, n ai aron te ira nanon te Uea. Ba atun te aine te mwane, n ai aron naba Kristo ngkai atun te ekaretia . . . te aine e na karinea buna.” (I-Ebeto 5:22, 23, 33) Ko kakoauaa ae te buu te aine are ira nanon aei, n ana tai n taetae ni kawai nakon buuna ke n ana tai n taekina buuna, e na rikirake iai tangirana iroun buuna?

Ni kaineti ma reireiaia ataei, ana kaetieti te Baibara nakoimi ngkami kaaro bwa kam na mamaroro ma natimi ‘ngkana kam tekateka i nanon ami auti, ao n nakonakomi i nanon te kawai, ao ni wenemi, ao n teirakemi.’ (Te Tua-Kaua 6:7) E a moamoa riki nakoia taama bwa a reireiaki bwa a na angania natiia te kairiri ae eti ibukin te aroaro ni maiu ae riai, ao te reirei ni kaetieti ae boto i aon te tangira. E taku Ana Taeka te Atua: “Taama, kam na tai kaunia natimi: ma kam na kaikawaiia i nanon te kataereaki n reireiaki ma te tuatuangaki aroia aika riai i matan te Uea.” (I-Ebeto 6:4) Ao a a manga tuangaki ataei ae kangai: “Kam na iriri nanoia ami karo,” ao “karinea tamam ma tinam.”a​—I-Ebeto 6: 1, 2.

N am iango a na kakabwaia utu man irakin kaetieti aikai? Tao ko na kangai: ‘Eng, e taraa n raoiroi te iango anne, ma te koaua bwa e na bon nakoraoi?’ Ti kaoko bwa ko na kawara Aia Tabo n Taromauri Ana Tia Kakoaua Iehova n am tabo. Ikanne are ko na kaitiboo iai ma utu aika kakorakoraia n iri ana kaetieti te Baibara aika kawanawanaa te aba. Taetae nakoia ao tataraa naba aroia kaain te utu n reitaki i marenaia. Ane ko na noria bwa e karekea te kukurei ni koaua n utu nako maiuakinan ana kaetieti te Baibara!

Te Tia Mwakuri ae Mariboo ao te Tia Kammwakuri ae Bwabwaina te Eti

Tera ae taekinaki n te Baibara ni kaineti ma kateimatoan ana mwakuri te aomata ni katoa bong? E taekinaki bwa e na kamoamoaki te tia mwakuri ae tataningamarau ni karaoa tabena, ao e na anganaki uaan ana mwakuri. E titiraki ni kangai te Uea ae wanawana ae Toromon: “Ko nora te aomata ae tataningamarau n ana makuri? E na tei i mataia uea.” (Taeka N Rabakau 22:29) N te itera are teuana, titeboo “te aomata ae tataningaroti” ma “bubun te ai nakoni maata” iroun ana tia kammwakuri. (Taeka N Rabakau 10:26) E kaungaia taani mwakuri te Baibara bwa a na bwabwaina te eti ao te tataningamarau. “E na tai manga ira te tia ira: ma e raoiroi riki ba e na makuri, ni karaoa ae raoiroi ni baina.” (I-Ebeto 4:28) E riai kamanenan te kaetieti aei e ngae ngke e aki norira te tia kammwakuri. “Tooro, kam na iriri nanoia ami toka aika aomata ni bwaai ni kabane; n aki babaka ni mamakuri n ai aroia akana kakukureiia aomata; ma kam na iri nanoia n te nano ae ti teuana, ni maka te Uea.” (I-Korote 3:22) Ngkana ngkoe te tia kammwakuri, tiaki e na kakawaki iroum te tia mwakuri ae iri raoi baike a baireaki.

E katauraoa te kauring ae kangai te Baibara nakoia taani kammwakuri: “E riai ba e na anganaki te tia makuri boon ana makuri.” (1 Timoteo 5:18) N Ana Tua te Atua nakoia tibun Iteraera, ao e tua bwa a riai taani kammwakuri ni katauraoa te boo ae teimatoa ao ae riai nakoia aia tia kammwakuri. E korea ae kangai Mote: “Ko na tai karawawata te aomata ae maeka i rarikim, ao tai kuribaiia: e na tai mena i roum boon te tia makuri ae e na kaboaki ana makuri iai ni kabanea te bong ni kangaina.” (Nakoaia Ibonga 19:13) Tiaki ko na boni kimwareirei ni mwakuri iroun te tia kammwakuri ae ira ana kaetieti te Baibara ao ae nakoraoi boom irouna?

Nibwan te Wanawana

Ko aki kubanako n te boki ni kawai ae te Baibara ngkai iai naba iai te kaetieti ae kaineti ma boong aikai? Bukina teuana ae e teimatoa iai te Baibara e ngae ngke a bati booki ake a a tia ni kakeaaki, bon ibukina bwa tiaki aia taeka aomata ma bon “ana taeka te Atua.”​​—1 I-Tetaronike 2:13.

Ti kaungako bwa ko na karekea am tai ni kabatiaa riki neneran Ana Taeka te Atua. Ngkana ko karaoa anne, ao ko nang moanna ngkanne n taatangira te tia Korea te Baibara ae Iehova ae te Atua. Maiuakina te reirei are e katauraoia, ao noria bwa e na kaiririko man te bwai ae ko na ruanikai iai ao e na buokiko ni kanakoraoa maium. Ni karaoan anne ko na ‘kaania iai te Atua, ao ane E na kaaniko.’ (Iakobo 4:8) Akea riki te boki ae kona ni buokiko n te aekaki aei.

[Kabwarabwara ae nano]

[Taamnei n iteraniba 4]

Ko kakoauaa ae e kakawaki ana iango te Baibara ni kaineti ma te arekooro?

[Taamnei n iteraniba 5]

Ko kakoauaa ana kaetieti te Baibara ni kaineti ma kararoaan te baakee?

[Taamnei n iteraniba 7]

E kanakoraoa te maiu n utu irakin ana kaetieti te Baibara

[Picture Credit Line n iteraniba 5]

Globe: Based on NASA photo