E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Baebaeti
E NORA kakoroan bukin rongorongon te motikitaeka are e a tia n tataekinna te burabeti are Ieremia i nanon 40 te ririki. Tera ana namakin te burabeti aei ngke e nora kamaunan ana kaawa are tangiraki irouna? E taku te Baibara n Erene ae te Septuagint ni moan rongorongon te boki ae Baebaeti bwa, “e tekateka n tang Ieremia ao e baebaeti ibukin Ierutarem.” E koreaki n 607 B.C.E. ngke e korakora ana ururing te burabeti i aon baika riki i nanon 18 te namwakaina are e niniaki iai Ierutarem, ao kabuokan te kaawa imwin anne. Te boki ae Baebaeti e kaota raoi rawawatan nanon Ieremia. (Ieremia 52:3-5, 12-14) Akea riki te kaawa teuana are e tabekaki iai te baebaeti n nanokawaki ae ringa te nano n aron te baebaeti aei.
Kanoan te boki ae Baebaeti, boni kario aika nimaua. Moan kario ake aua bon taiani baebaeti; are te kanimaua bon te bubuti n onnon, ke te tataro. Tein moan anene ake aua bon tenan acrostics, are nanona bwa kibuna ni kabane a karinani raoi manintaeka n te taetae n Ebera aika 22 mwaitiia. E ngae ngke iai 22 kibun te kanimaua n anene, ae boraoi ma mwaitin manin te taetae n Ebera, ma e aki karinani raoi manin te taetae n Ebera.—Baebaeti 5:1.
“A KAI MATAU, NGKAI A WAWA RANIA”
“E a kawa kanga te kawa ngkae e tekateka ni maroa, ao e a on ngkoa irouia aomata! E a kawa kanga ngkae e riki n ai aron te aine ae e a mate buna! Neie kakanato i buakoia aomata botanaomata, ae te toka i buakon aaba aika burawinti, e a kawa kanga ngkae e a riki ba te tia angangabwai nakon te uea i anena!” E moanaki iai te baebaeti ni kaineti ma Ierutarem iroun te burabeti are Ieremia. E taekina ae kangai te burabeti ibukin rikin te kabuanibwai: “E karawawataa Iehova i bukini maitin ana bure.”—Baebaeti 1:1, 5.
E titiraki Ierutarem are kaikonakaki n aron te aine are e mate buna ao natina ni kangai: “Iai te rawawata teuana ae e botau ma rawawatau aei?” E tataro nakon te Atua ni kaineti ma ana kairiribai ni kangai: “Uring aroia ni bane aika a bubuaka ao karekei kaia n ai arom ngke ko karekea kaiu i bukin au bure ni kabane. Ba I bati n nanokawaki ao e mamara nanou.”—Baebaeti 1:12, 22, BK.
E taku Ieremia ngke e karawawataki: “E kabane mwakan Iteraera [Iehova] n tetewe nako n uran unna; E karika ataina mai imwain te tia riribai: Ao e kabuokiia tibun Iakoba n ai aron te ai ae ura mwaka, ae kana te aba ni kabuta.” E baebaeti te burabeti ni kabwarabwaraa nanokawakina ni kangai: “A kai matau, ngkai a wawa rania, e aki rau birotou, e nurakinaki nanou nako aontano.” A kaota kubanakoia aomata ake a rirarikina ni kangai: “Aei te kawa ae a aranna aomata ba Moaniba n te tamaroa, Kimareirein aonaba ni kabane?”—Baebaeti 2:3, 11, 15.
A Kaekaaki Titiraki Aika a Boto i Aon te Baibara:
2:1—E kanga ‘tamaroaia Iteraera n teweaki mai karawa nako aonnaba’? Kioina ngkai ‘a rietata riki karawa nakon aontano,’ e taekinaki bwa baika kamoamoaki ngkoa a manga kamangoraki kaanga n te aro ae a ‘teweaki rio mai karawa nako aon te aba.’ “Tamaroaia Iteraera” ngkoa ae taekan mimitongina ao mwaakana ae reke man ana kakabwaia Iehova, e a manga teweaki nako aontano ngke e kamaunaki Ierutarem ao e kamaroaeaki Iuta.—Itaia 55:9.
2:1, 6—Tera ‘nangoani waen’ Iehova ma ‘umwana’? E anene ni kangai te tia areru: “Ti na nako ni maneabana; ti na bobaraki n taromauri ni neni katokaani waena.” (Taian Areru 132:7) Mangaia are ni Baebaeti 2:1 e kaineti “nangoani waena” ma ana auti n taromauriaki Iehova ke ana tembora. A ‘kabueki ana auti Iehova’ kaaini Baburon n aki akaka, n aron tao kabuekan te umwa n rianna ke te kiakia n te tawaana.— Ieremia 52:12, 13.
2:16, 17—Tiaki e riai ni moanaki te ka-16 ni kibu ni manin te taeka n Ebera ae ayin ao te ka-17 ni moanaki ma pe n te aro ae e karinani raoi manin taeka n Ebera? N angiin te tai, taan ototo aika kairaki iroun te Atua a karinan raoi aeka ni kario aikai ni manin te taetae n Ebera. Ma ngkana e aki tangiraoi n te taetae ao a bon aki karaoia. A taku bwa e kakawaki riki ae a na kamataata rongorongon aia kario, nakon kabonganan te aro n ototo ae tii manena ibukin te kamatenano. A kaibibiti naba manin te taetae aika uoua aikai n anenen Baebaeti nambwa 3 ao 4.—Baebaeti 3:46, 49; 4:16, 17.
2:17—Tera te “taeka” ae e kakoroa nanona Iehova ni kaineti ma Ierutarem? E taekinaki n Nakoaia Ibonga 26:17 ae kangai: “N na kareke taraami ni kan ekingkami nako, ao ane kam na tiringaki mai mwaia ami kairiribai: a na tautaeka i aomi akana ribaingkami; ao ane kam na biri nako ngkana akea ae kaeeingkami.”
Reireiara:
1:1-9. E korakai n tang Ierutarem e bong, ao a waanako rannimatana i aon tabana. E tiku ni maroaa ana mataroa ao a ikenrawa ibonga ake iai. A a rangi n nanokawaki ataeinnaine ake i Ierutarem n te aro ae e a korakora nanokawakia iai. Bukin tera? Ibukina bwa e a tia ni bure Ierutarem. A mena ana mwakuri aika kammaira n ririna. Uaan karaoan te bure bon te aki kukurei, te tang, te ikenrawa, te nanokawaki ao te rawawata ae bati.
1:18. E aki toki ni karaoa te eti ao te raoiroi Iehova ngke e katuuaia taani bure.
2:20. A boni kauringaki tibun Iteraera bwa ngkana a aki ongo ni bwanan Iehova, ao a na rinanon taian rekenikai n ikotaki ma kanakin ‘irikoia natiia mwaane ma natiia aine.’ (Te Tua-Kaua 28:15, 45, 53) Ai nanobabara rinean te aki ongeaba iroun te Atua!
“TAI KARABA TANINGAM NAKON IKEU”
Ni Baebaeti n te mwakoro 3, ao e taekinaki te botannaomata ae Iteraera bwa “te aomata [“te mwaane ae marurung,” NW].” E anene te aomata aei ni kangai ngke e rinanon te rawawata: “E raoiroi Iehova nakoia aika kaantaningaia, nakon te tamnei ae ukoukoria.” E butiia te Atua ni koaua n ana tataro ni kangai: “Ko ongo bwanau; tai karaba taningam nakon ikeu, ma tangu.” E butia Iehova bwa e na tabeakina kabuakakana irouia ana kairiribai ni kangai: “Iehova, Ko na angania boon aia bure, n aron aia makuri baiia.”—Baebaeti 3:1, 25, 56, 64.
E bunra ma ni baeta nanona Ieremia ibukin baika buakaka aika riki nakon Ierutarem ngke e niniaki n namwakaina aika 18 ni kangai: “Ba e ababaki riki ana buakaka te nati te aine ae au botanaomata nakon ana bure Totom, are uruaki kaanga n ti teuana te mineti, ao a aki kakiaki naba baiia aomata i aona.” E a manga reitia riki ni kangai Ieremia: “A kabaia riki akana kamateaki n te kabaang nakoia aika kamateaki n te baki; ba a ii nako aikai, n ewaraki, ngkai akea uaan te tawana.”—Baebaeti 4:6, 9.
N te kanimava ni kario ao ai aron ae a taetae iai taani maeka i Ierutarem. A taku: “Iehova, Ko na uringa ae roko i aora: Tani mai, ao tara taetaebuakara.” A bubuti ni kangai ngke a kaota rawawataia: “Iehova, Ko mamaeka n uea n aki toki; ai uana nako naba am kaintokanuea man te rorona nakon te rorona. Iehova, ko na rairira nako Im, ao ti a rairaki iai; Ko na manga karaoi ara bong n ai arora ngkoangkoa.”—Baebaeti 5:1, 19, 21.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
3:16—Tera ae kaotaki n te taeka ae “E otoi naba wiu ni kirikiri”? E taku teuana te rongorongo: “Ngke a uotaki nako I-Iutaia bwa taenikai, ao a kairoroaki bwa a na kena aontano ma ni kamwai kanaia te kariki iai, are e a karika iai te kiri-atibu n aia kariki.” Ma ikanne are e a kona ni karika bwakan wiia ngkana a kanna.
4:3, 10—E aera Ieremia ngke e kabotaua ‘natiia ana botannaomata aine’ ma ‘aotireti ake n te rereua’? E taekina ae kangai Iobi 39:16: “E kamatoa nanona [te aotireti] n aki akoia bunna ba kanga tiaki bunna.” N te katoto, imwin rauren te kiokio man bunnimoana ao e a bonako naba te moaaine ma moaaine tabeman, ma e a manga tararuaia kiokio te moamwaane. Ma tera aroia ngkana a kaaitara ma te kangaanga? A boni kaai ni birinako, te moaaine ma te moamwaane ma ni ngaoia, ao ni kitan buniia. N niniakin Baburon ao e roko te rongo ae korakora i aon Ierutarem n te aro are tiina ake a nanoanga, a a manga karaoi mwakuri aika iowawa nakoia natiia n ai aroia aotireti n te rereua. Ma e rangi ni kaokoro aron te tiakaore, bwa e tabeakinia natina e ngae ngke e kaaitara ma kangaanga.
5:7—E karekei kaia aomata Iehova ibukin buure ake a karaoaki irouia aia bakatibu? E bon aki katuuaaia aomata Iehova ibukin aia bure aia bakatibu. E taekinaki n te Baibara bwa “ti na bane n angan te Atua taekan arora.” (I-Rom 14:12) Ma e kona n teimatoa mwin aia bure ao ni manga rotiia te roro ake imwina. N te katoto, tibun Iteraera ake a a moanna n taromaurii bouannanti, a karika te kangaanga nakoia rooro ake a kakaonimaki ake imwia ni kaineti ma kaakaraoan ae raoiroi ma n eti.—Te Otinako 20:5.
Reireiara:
3:8, 43, 44. N rikin te kangaanga are e bwakaraki iai Ierutarem, ao e aki kan ongoraei tangia taani maeka iai Iehova ngke a kani buokaki. Bukin tera? Ibukina bwa a a tia n aki ongeaba ao a aki raraoma ni koaua. Ngkana ti tangiria bwa e na ongoraei ara tataro Iehova, ao ti riai n ongeaba irouna.—Taeka N Rabakau 28:9.
3:20. E karietataki Iehova ae “Moan te Rietata i aonaba ni bane,” ma e karinanoa bwa e aonga n “tarai bwaini karawa ma aonaba.” (Taian Areru 83:18; 113:6) E bon ataia raoi Ieremia bwa e kukurei te Atua ae moan te mwaaka ni karinanoa ke ni bobaraki i aoia aomata bwa e aonga ni kaungaia. Ai kukureira norakin te Atua ae tiaki tii te Atua ae moan te mwaaka ao ni moan te wanawana, ma e nanorinano naba!
3:21-26, 28-33. Ti na kanga n tokanikai i aoni karawawatakira aika korakora? E tuangira Ieremia, bwa ti riai n aki mwaninga ae e bati ana mwakuri Iehova n atataiaomata ao n nanoanga. Bukina teuana, ti riai n uringnga bwa ti na aki kabwarai nanora ni maiura ae ngkai. Ma ti na kakaantaningaa Iehova n aki ngurengure bwa e na kamaiura. Irarikin anne, ti riai ni ‘kaki wiira i buakon te tano,’ are nanona ti na nanorinano ni kariaia kataakira, ma n ataia bwa iai bukina ae raoiroi ae e kariaia kataakira iai te Atua.
3:27. Kataakin am onimaki i nanon am tai n rikirake, nanona bwa tao ko na kaaitara ma taiani kangaanga ao bwainingaream. Ma e “riai iroun te aomata ba e na amoa te amo n ana bong n ataei.” Bukin tera? Ibukina bwa kataneiakin te ataei bwa e na amoa te rawawata ngkae e uarereke, e katauraoia bwa e na kai kona ni kaaitarai kangaanga ngkana e a ikawai.
3:39-42. Ti aki wanawana ngkana ti ‘ngurengure’ n rotakibuakara n ara bure. N oneani mwin te ngurengure ngkana ti rotaki n uaan ara bure, ti riai riki n “ukeuke, mani katai kawaira, ma ni manga rairaki nakon Iehova.” Ti wanawana ngkana ti raraoma ao ni manga kaeti kawaira nako.
Karika Iehova Bwa Mwiokoni Maium
E kaotaki ni bokin te Baibara ae Baebaeti ana iango Iehova ibukin Ierutarem ao te aba are Iuta, imwin kabuekan kaawana iroun Baburon ma katukana ni kamaroaeaki. E kateretereaki n taeka aika a kakoauaa bwa a a tia ni bure, bwa n ana taratara Iehova, e a riki te kabuanibwai anne n aia kaairua aomata. Anenen te boki ae kairaki koreana aei a kaoti nanoia aomata tabeman iai ni kan onimakina Iehova, ao ni kani manga rairaki nakon te raoiroi. E ngae ngke tiaki nanoia angiia aomata n ana bong Ieremia, ma bon nanon Ieremia ao nikiraia aomata aika raraoma ni koaua.
Ana iango Iehova ibukin Ierutarem ae kaotaki n te boki ae Baebaeti, e kamataatai reirei aika uoua aika moan te kakawaki. Te moan, e kaota riain te ongeaba nakon Iehova bwakan Ierutarem ao kamaroaean Iuta, ao a kauringira bwa ti na aki kaakeaa bongan nanon te Atua. (1 I-Korinto 10:11) Reireiara ae te kauoua boni man ana katoto Ieremia. (I-Rom 15:4) E ngae ngke n taraana e kaaitara ma te kangaanga, ma e bon taraa Iehova te burabeti ae bati n rawawata aei bwa nnena ni kamaiu. Ai kakawakira ae ti riai n onimakina Iehova ao ana Taeka, ma ni karikia bwa mwiokoni maiura!—Ebera 4:12.
[Taamnei n iteraniba 9]
E nora kakoroan nanon ana rongorongo n te motikitaeka te burabeti are Ieremia
[Taamnei n iteraniba 19]
A kataaki aia onimaki taani kakoaua aika I-Korea aikai n aroia ni Kristian ae te tei i nuka