E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Ieremia
AI KAKUBANAKORA kabuanibwai aika kakamaaku ake e taekin Ieremia nakoia ana aomata! E kabuekaki te tembora ae mimitong ae kabonganaki ibukin te taromauri i nanon tenua te tienture. E na tiku ni maroaa te kaawa ae Ierutarem ma Iuta ao kaaia a kairaki nako bwa taenikai. A oti ribooti ao katanoata ni motikitaeka aikai n te boki ae Ieremia, ae te kauoua ni bubura ni boki n te Baibara. E taekin naba baika rota maiun Ieremia n ana tai ni karaoa ana mwakuri ni minita ae 67 te ririki. A aki karinanaki rongorongon te boki aei ni kaineti ma te tai are a riki iai, ma a ikotaki rongorongo aika tii te arona.
Bukin tera ngkai e kakawaki nakoira bokin te Baibara ae Ieremia? Ibukina bwa rongorongon taetae ni burabeti aika kakoroaki nanoia, a kakorakoraa riki onimakinan Iehova ae Teuare kakoroi nanon ana berita nako. (Itaia 55:10, 11) Ana mwakuri ni burabeti Ieremia ao aroaroia aomata nakoina, e kaikonakaki iai baika riki n ara bong aikai. (1 I-Korinto 10:11) Irarikin anne, a kateretereaki aroaron Iehova n rongorongon ana mwakuri nakoia ana aomata, ao a riai naba n rotaki maiura iai.—Ebera 4:12.
“A KARAOI BAIKA BUBUAKA AIKA UOUA AU AOMATA”
E mwiokoaki Ieremia bwa te burabeti n ana ka-13 n ririki n uea Iotia are uean Iuta, 40 te ririki imwain bwakan Ierutarem n 607 B.C.E. (Ieremia 1:1, 2) A katereterea buakakaia I-Iutaia ma ni kaota ana motikitaeka Iehova i aoia, rongorongo ake a rangi ni kaatuuaki katanoataaia i nanon 18 te ririki imwain banen ana tai n tautaeka Iotia. E taku Iehova: “N na katabukibuka Ierutarem ae mwin te uruaki. Ao N na karaoi kawan nako Iuta ba taabo aika kamaroaa, aika akea kaaia.” (Ieremia 9:11) Bukin tera? E taku: “Ba a karaoi baika bubuaka aika uoua au aomata.”—Ieremia 2:13.
Bon iai naba rongorongon manga kaokaia aomata tabeman aika raraoma ni koaua. (Ieremia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Ma e bon aki butimwaeaki raoi Ieremia, ao e taua Ieremia “te mataniwi are moan te kakanato i nanoni maneaban Iehova,” ao e kabaea n te bwai ni kabaewae ni kabongnga.—Ieremia 20:1-3.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
1:11, 12—Bukin tera ngkai teimatoan Iehova n iaiangoa ana taeka, e irekereke ma “te kai ae irariki ae mangan te amon”? Te kai ae te amon bon teuana mai buakon aroka aika uee n tain te kabuebue. (Kibuna 11) E aki toki Iehova ni ‘kaakanakoia ana toro aika burabeti ni kabaneia, n ututi mwaka’ n te aro ni kaikonaki, bwa a na kauringiia ana aomata taekan ana motikitaeka, ao n ‘taratara’ ni karokoa koron bukia.—Ieremia 7:25.
2:10, 11—Tera ae karika kamimin aia mwakuri tibun Iteraera aika aki kakaonimaki? E ngae ngke a kona botannaomata aika beekan ake i maeaon Kitim ao i mainikun Keta, ni butimwaea atuaia botannaomata tabeua irarikin oin atuaia, ma a aki kona ni kakeai oin atuaia. Ma a katinanikua Iehova ae maiu Iteraera ao a onea mwin mimitongina ni bouannanti aika aki maiu.
3:11-22; 11:10-12, 17—Bukin tera ngke e taekina te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina ae mai meang n ana katanoata Ieremia, e ngae ngke e a tia ni bwaka Tamaria n 740 B.C.E.? Ibukina bwa kamaunan Ierutarem n 607 B.C.E., bon karokoan ana motikitaeka Iehova tiaki tii nakoia I-Iutaia, ma nakon naba te botannaomata ae Iteraera ni kabane. (Etekiera 9:9, 10) Irarikina, a teimatoa n tabeakinaki i Ierutarem kaain te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina, imwin bwakana kioina ngkai a kaineti aia rongorongo ana burabeti te Atua nakoia tibun Iteraera ni kabane.
4:3, 4—Tera ae nanonaki n te tua aei? A riai I-Iutaia aika aki onimaki ni katauraoia, ni kamaraui ao ni kaitiaki nanoia. A riai ni kamwawai “kunin tabon” nanoia ni kanakoi iango, namakin ao naano aika aki itiaki. (Ieremia 9:25, 26; Mwakuri 7:51) E kainnanoaki iai bitakin anuan maiura, ni kakeaa te buakaka ao ni karaoa ae e na karekea akoara iroun te Atua.
4:10; 15:18—E mwamwanaia ana aomata aika karitei te Atua n te aro raa? N ana tai Ieremia ao iai naba burabeti aika “taetae ni burabeti ni kewe.” (Ieremia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Ma e aki tuukia Iehova man tataekinan rongorongo aika kewe.
16:16—Tera ae nanonna Iehova ni “weteaia taan akawa aika bati” ao “taan kaee-man aika bati”? E kona n nanona Iehova kanakoaia tautia bwa a na kakaaia I-Iutaia aika aki kakaonimaki ake e na karokoa ana motikitaeka i aoia. Ni kaineti ma are e taekinna Ieremia 16:15, e kona naba n nanona kakaaeaia I-Iteraera aika raraoma.
20:7—N te aro raa, are e a ‘kabongana iai korakorana Iehova’ ni kaitaraa ma ni mwamwana Ieremia? E namakinna Ieremia bwa e aki tau korakorana n tataekinan ana motikitaeka Iehova ngke e kaaitara ma te aki bwerengaki, te totoko, ao te bwainikirinaki. Ma e kabongana mwaakana Iehova ni buoka Ieremia bwa e na totokanikai i aon ana namakin aikai, ao e kakorakoraki iai bwa e na waakina tabena. Mangaia are e mwamwana Ieremia Iehova ngke e kabongana bwa e na katiaa te mwakuri are e taku te burabeti bwa e aki kona ni karaoia.
Reireiara:
1:8. N tabetai, e kamaiuia ana aomata Iehova man bwainikirinaia are e riki nakoia, tao ni karekeaia taan motikitaeka aika aki inanonano, n onei mwiia mataniwi aika kairiribai nakoia aika raraoi, ke ni karina te korakora n nanomwaaka i nanoia taan taromauri ni koaua.—1 I-Korinto 10:13.
2:13, 18. A karaoi baika uoua aika buakaka tibun Iteraera. A kitana Iehova are e kakabwaiaiia, e kairiria ao e kamanoia. Ao a eke nen aia ran n te aro ni kaikonaki, ngke E karekea te boraraoi ma Aikubita ao Aturia are a na uaia n ibuobuoki n tain te buaka. N ara tai aikai, ngkana ti tannako mairoun te Atua ni koaua ibukin tangiran aia rabakau aomata ao aia waaki n tautaeka, ao ai aron ae ti onea mwin “koburaken raan aika maiu,” ni “nen raan aika tabwena.”
6:16. E kaumakiia ana aomata Iehova aika karitei bwa a na kainabwabu moa bwa a na tirotiroi aroia ao ni kakaai angaia n okiri ‘kawaia’ aia ikawai aika kakaonimaki. Ti aki riai ngkanne n tirotiroi aroarora n te tai teuana ma teuana n noria bwa ti nakonako ni kawain Iehova are e tangirira nako iai, ke ti aki?
7:1-15. A aki kamaiuaki I-Iutaia ngke a taraa te tembora bwa kaanga te bunna ae na kamanoia. Ti kona n nakonako n te onimaki, ma tiaki n ae noraki.—2 I-Korinto 5:7.
15:16, 17. Ti kona naba ni buakana te bwarannano, n aron Ieremia. Ti kona ni karaoa anne rinanon karaoan te reirei i bon iroura ma te kimwareirei, kamoamoan aran Iehova rinanon tataekinana n te mwakuri ni minita, ao te rawa nakon iraorao aika buakaka.
17:1, 2. E aki kukurei Iehova n aia angakarea kaain Iutaia ibukina bwa a bure nakoina. A aki butimwaeaki ara angakarea n nebonebo, ngkana a aki itiaki aroarora.
17:5-8. A riai n onimakinaki aomata ao aia botaki tabeua, tii ngkana a karaoa ae boraoi ma nanon te Atua, ao ana reirei. Ti wanawana ngkana ti onimakina Iehova n tii ngaia, ni kaineti ma kamaiuara ao reken te rau ao te mweeraoi ni koaua.—Taian Areru 146:3.
20:8-11. Ti aki riai ni kariaia bwa e na kakerikaka ingaingan nanora n tataekina te Tautaeka n Uea, te aki bwerengaki, te totoko, ke te bwainikirinaki.—Iakobo 5:10, 11.
“KAM NA KAROKO ROROAMI I AAN ANA AMO UEANI BABURON”
E taekina Ieremia motikan taekaia kabanean uean Iutaia ake aman, burabeti ni kewe, taan kairiri aika bubuaka, ao ibonga aika buakaka. E taku Iehova ni kaineti ma nikiraia aika kakaonimaki aika kabotauaki ma biiku aika raraoi: “N na kareke taraaia ni kakabaiaia.” (Ieremia 24:5, 6) Iai taetae ni burabeti aika tenua n te mwakoro 25, ake a taekin taian motikitaeka ake a kabwarabwaraki raoi ni mwakoro ake imwina.
A iangoa maten Ieremia ibonga ao burabeti ibukin ana rongorongo, are a riai ni beku iroun uean Baburon. E taku Ieremia nakon te Uea ae Tetekia: “Kam na karoko roroami i aan ana amo ueani Baburon.” (Ieremia 27:12) Ma, “Teuare kamaeia nako Iteraera E na manga botiia ma ni kawakinia.” (Ieremia 31:10) Anne bukina ae karaoaki iai te berita ma tibun Rekaba. E katukaki Ieremia “i nanon aia o te atu ni buaka.” (Ieremia 37:21) E kamaunaki Ierutarem ao a bati mai buakoia kaain te aba aika kairaki bwa taenikai. Ma tii Ieremia, ma ana tia koroboki ae Baruka, ibuakoia te koraki ake a tiku ake aki kairaki bwa taenikai. A aki butimwaea ana kauring Ieremia te koraki ake a maaku, ao a birinako Aikubita. E taekinaki ni mwakoro 46 nakon 51 ana rongorongo Ieremia ni kaineti ma natannaomata.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
22:30—Te koaua bwa te katanoata aei e kamauna riain Iesu Kristo n ababa n ana kaintokanuea Tawita? (Mataio 1:1, 11) E aki, ma te taeka aei e totokoa kanoan Ieoiakin bwa e na “tekateka i aon ana kaintokanuea Tawita . . . i Iuta.” E na tautaeka mai karawa Iesu ma tiaki man te kaintokanuea are Iuta.
23:33—Tera te “uota ae rawawata mairoun Iehova”? N ana bong Ieremia, ao a karawawataki kaain abana n rongorongo aika matoatoa ake e taekin ni kaineti ma bwakan Ierutarem. Ao a karawawataa nanon Iehova aomata aika aki bwerengaki aikai n te aro ae e nang kaakeaia. Ai tii te arona naba ma ana rongorongo te Baibara ni kaineti ma kamaunaaia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia. A karawawataki nanoia kaaina, ao aomata aika aki mutiakina te Atua a karawawataa naba nanona.
31:33—E kanga ni koreaki ana tua te Atua i nanoia? E kona n taekinaki te aomata bwa e koreaki ana tua te Atua i nanona ngkana e rangi n tangira ana tua Iehova, ao e ingainga ni kaakaraoa nanona.
32:10-15—Tera te kaantaninga ni kaineti ma korean beeba ni boraraoi aika uoua aika titeboo nanoia? Te beeba ae katukaki ni kaukaki, bon ibukia ake a kan taraia ni warekia. Are teuana are kainaki, e na riki bwa te bwai ni kakoaua ibukin etin te beeba ae aki kainaki, ngkana e kainnanoaki. E katea te banna ni katoto Ieremia ibukira ae kaotia bwa e riai riki korean mwin boraraoi ake ti karaoi, e ngae ngkana ti boraraoi ma ara koraki ke raora n onimaki.
33:23, 24—“Utu ake uoua” raa, aika taekinaki ikai? Teuana bon taekan te utu n uea rinanon te Uea are Tawita, ao are teuana, te utu n ibonga are ana bakatibu Aaron. Ngke e kamaunaki Ierutarem ao te tembora, e taraa n tia Iehova ni kaakeai utu aika uoua aikai, ao e na mauna aia tautaeka n uea i aon te aonnaba, ao e na aki manga kamaiuaki taromauriana.
46:22—Bukin tera ngke e katiteboaki bwanaan Aikubita ma te naeta? Tao e kaineti ma tangin te naeta ngkana e kerikaki, ke kamaamaean te natannaomata are Aikubita ngke e rotaki n te kabuanibwai. E kaotaki naba n te kabotau matebuakan aroia kaain Aikubita ake taian Barao ni katokai bwaraia ibukin kamanoaia, ae taamnein te naeta iai ae tei ibukin te uea n aine n naeta, ae arana Uatchit.
Reireira:
21:8, 9; 38:19. E angania kaain Ierutarem aika aki raraoma Iehova, aia tai teuana riki n rinea ae a na karaoia, e ngae ngkai a tau ni kamateaki. Eng, “a bati ana nanoanga.”—2 Tamuera 24:14; Taian Areru 119:156.
31:34. Ai karaunanora ataakin ae e aki uring aia bure te koraki ake a kabwarai aia bure, ao n aki manga katuuaeia imwina riki!
38:7-13; 39:15-18. E bon aki mwanuokin kakaonimakira ni beku Iehova, n ikotaki naba ma “arora ni kaota ara tangira nakoina.”—Ebera 6:10, BK.
45:4, 5. Akea ara tai n ukoukori “baika kakawaki” n aron te kaubwai, te kakannato, ke te toronibwai ngkai ti a maeka i nanon “boong aika kaitira,” n aron naba are riki ni kabanean bongin Iuta.—2 Timoteo 3:1; 1 Ioane 2:17.
E KABUEKAKI IERUTAREM
Bon ana ka-11 n ririki n uea Tetekia te ririki ae 607 B.C.E. I nanon namwakaina aika 18 ake a a tia n nako ao e otabwaninia Ierutarem, te Uea are Nebukaneta. N te kaitua ni bong n te kanimaua n namwakaina, n ana ka-19 n ririki n uea Nebukaneta, ao e “roko” Nebutaratan i Ierutarem. (2 Uea 25:8) Tao e mena n ana kaembwa Nebutaratan are i tinanikun te kaawa, ao e bairea aron ninian Ierutarem. Tenibong imwina, n te katebwina n namwakaina, e a “roko” ke n rin i Ierutarem. Ao e a moana kabuokan te kaawa.—Ieremia 52:12, 13.
E anga te rongorongo ae bwanin i aon bwakan Ierutarem Ieremia, ao e a kauekea te bwaebwaeti ana kabwarabwara. A mena ototo aikai ni bokin te Baibara ae Baebaeti.
[Taamnei n iteraniba 8]
E irekereke ana katanoata Ieremia ma ana motikitaeka Iehova i aon Ierutarem
[Taamnei n iteraniba 9]
E kanga Iehova ni ‘kabongana korakorana ni kaitaraa Ieremia’?
[Taamnei n iteraniba 10]
“Aroni biiku aika raraoi aikai, ao ai arou naba ni mutiakinia taenikai aika I-Iutaia.”—Ieremia 24:5