Reireiara Man Te Tataro Ae Katauraoaki Raoi
“E na karaoiroaki Aram ae mimitong.”—NEEMIA 9:5.
1. Tera aia botaki ana aomata te Atua ae ti na maroroakinna, ao baikara titiraki aika rio mai iai?
“TEI RAKE karaoiroa Iehova ae Atuami man te aki toki nakon te aki toki.” Imwin taeka akana ringa te nano akanne, a a bobotaki ana aomata te Atua rimoa bwa a na katiteuanaaki n te tataro teuana n te Baibara ae te kabanea n abwabwaki. (Neemia 9:4, 5, BG) A botaki i Ierutarem n te ka-24 ni bong n aia kaitiua n namwakaina I-Iutaia ae Tetiri n 455 B.C.E. N rinanoakini baika riki imwain raoi te bong ane okoro anne, titirakiniko ni kangai: ‘Baikara aroaro aika raraoi ake a boutokaa nakoraoin te tai aei? Baikara reireiau riki man te tataro ae katauraoaki raoi aei?’—Taian Areru 141:2.
TE NAMWAKAINA AE OKORO
2. Tera aia katoto ae manena tibun Iteraera ibukira ni kaineti ma aia bobotaki imwini manga katean oon Ierutarem?
2 E bobonga raoi manga katean oon Ierutarem irouia I-Iutaia teuana te namwakaina imwain te botaki ane e taekinaki mai eta anne. (Neemia 6:15) E tia aia mwakuri ana aomata te Atua tii i nanon 52 te bong, ao a a manga tabeakini riki baika kainnanoi ibukin aia onimaki. Mangaia are ni moanibongin te namwakaina ae boou ae Tetiri, a a botaki n aia tabo botannaomata bwa a na ongora warekan Ana Tua te Atua n te aro ae baibati ao kabwarabwaraana iroun Etira ao tibun Rewi riki tabeman. A bane n tei ma ni kakauongo “aomata ni kabaneia ake a kona n ongora [ao] n ata nanona” n ikotaki ma utu nako “man te moa ni karangaina ni katawanoua.” Ai raoiroira te katoto aei nakoira ae irirakini bobotaki n Taabo n Taromauri aika kamwengaraoi ni boong aikai! Ma e ngae n anne, ko namakinna bwa e tiotionako am iango n tabetai n taai akanne ao ko a moanna n iangoi baika aki bati ni kakawaki? Ngkana ngaia anne, manga iangoa aia katoto tibun Iteraera ake rimoa ake a aki tii ongora ma a boni kananoi naba aia iango ni baike a ongoraei, ao a a moanna n tang ibukini kabwakaia angiia aia natannaomata n ongeaba n Ana Tua te Atua.—Neemia 8:1-9, BG.
3. Tera te kaetieti are a ongeaba iai tibun Iteraera?
3 Ma bon tiaki anne te tai ibukia aomata bwa a na kaotii aia bure. Ngkai bon te bongi n toa, e nanonaki iai bwa te tai ni kimwareirei n taromauria Iehova. (Warekaia Iteraera 29:1) Ngaia are a a tuangaki aomata iroun Neemia ni kangai: “Naako, kangi nenea ma ni nim baika karewe, ao kanako tibanga nakoia akana a aki katauraoaki kanaia: ba e tabu te bong aei ba ana bong ara Uea: ao a na tai rawawata nanomi; ba boni korakorami kimareireimi iroun Iehova.” A kamoamoaaki aomata ibukina bwa a ongeaba ao e riki te bong anne bwa te tai ni “kimareirei ae ababaki.”—Neemia 8:10-12, BG.
4. Tera are a karaoia atun aia utu tibun Iteraera, ao tera are a noria bwa e kakawaki ni kanoan te Toa ae Umwa n Rianna aei?
4 N te bong are imwina, a a botaki atun utu nako bwa a na iangoa aron te natannaomata ni kona ni kaboraoi riki maiuia ma Ana Tua te Atua. A noria n aia tai n ukeuke n te Baibara bwa n te ka-7 n namwakaina ao e riai ni karaoaki iai te Toa ae Umwa n Rianna ao e motikaki te botaki ae tabu man 15 ni karokoa 22 bongin Tetiri, ai ngaia are a a moanna ni katauraoi. E a noraki tain te Toa ae Umwa n Rianna aei bwa te kabanea n nakoraoi ni moa man ana bong Iotua ao e noraki mwina bwa e “boni bati te kimareirei” iai. Kanoan te toa aei ae kakawaki, boni warekan Ana Tua te Atua nakoia aomata nako “n te bong ae koraki, man te moa ni bong ni karokoa te kaitira ni bong.”—Neemia 8:13-18, BG.
TE BONGI NI KAOTII BUURE
5. Tera are a karaoia ana aomata te Atua imwain raoi tataroia tibun Rewi nakon Iehova ibukia?
5 Uabong te bong imwin anne, ai bon te tai ae riai ibukia tibun Iteraera bwa a na kaotii aia bure ibukini kabwakaia ni kawakina Ana Tua te Atua. Bon tiaki aei te bongi n toa ibukin te baka n amwarake. Ma e ngae n anne, a aki mamatam ana aomata te Atua ao a kunnikainia ni kunnikai aika raerobwa ae kanikinaean te rawawatannano. E a manga warekaki riki Ana Tua te Atua nakoia aomata i nanon tao tenua te aoa n te ingabong. N te bwakantaai, a “kaoti aia bure, ma n taromauria Iehova ae Atuaia.” Imwin anne, a tataro tibun Rewi ibukia aomata n aia tataro ae katauraoaki raoi. —Neemia 9:1-4, BG.
6. Tera ae buokiia tibun Rewi bwa e na rangi ni manena aia tataro, ao tera reireiara iai?
6 Akea te nanououa bwa imwini warekan Ana Tua te Atua ni katoatai irouia tibun Rewi, a a buokaki iai ni katauraoa te tataro ae rangi ni manena aei. A kaineti raoi moan iteran aia tataro nakon ana mwakuri Iehova ao aroarona. N nikirani kanoan te tataro, e okioki iai katuruturuan ana ‘atataiaomata ae bati’ te Atua, n ikotaki naba ma kamatataan bukin aki tauia tibun Iteraera n anganaki te aeka n akoi anne. (Neemia 9:19, 27, 28, 31, BG) A na itiaki ao n rangi ni manena naba ara tataro nakon Iehova, n aroia tibun Rewi akanne ngkana ti kananoa ara iango i aon Ana Taeka te Atua ni katoabong. Ni karaoan aei, ti a kariaia iai Iehova bwa e na kataetaeira. Ao ngkanne ngkana ti tataro, a a bati riki baika ti na taekin nakoina—Taian Areru 1:1, 2.
7. Tera are a bubutiia te Atua tibun Rewi, ao tera reireiara iai?
7 Tii teuana te bubutii ae mataata raoi n aia tataro. A bubutii ni kangai n raabanen aia tataro: “Ao ngkai, Atuara, ae te Atua ae kakanato, ae mwaka, ae kakamaku, ae Ko kakawakina te berita ma te atataiaomata, e na tai atongaki ba e uarereke i matam te kai ni kabanea ae roko i aora, ao i aoia ara uea, ma ara toka, ma ara ibonga, ma ara burabeti, ma ara bakatibu, ao i aoia naba am aomata ni kabaneia, mai mwin aia bong uean Aturia ni karokoa te bong aei.” (Neemia 9: 32, BG) Mangaia are a katea te katoto ae raoiroi ibukira tibun Rewi bwa ti riai ni karaoiroa ao ni kaitaua moa Iehova imwain taekinan ara bubutii n ara tataro.
KARAOIROAN ARAN TE ATUA AE MIMITONG
8, 9. (a) N te aro raa ae a nanorinano iai tibun Rewi ni moanakin aia tataro? (b) Baikara taangani karawa aika uoua ake a taekinna tibun Rewi?
8 E ngae ngke e katauraoaki raoi aia tataro tibun Rewi, ma a boni kananorinanoia ao n iangoiia bwa a aki rangi n raraoi aia taeka ibukini karaoiroan Iehova are e riai n anganaki. Ngaia are a a moanna n tataro ibukia ana aomata te Atua n te aro are a a onnon ma te nanorinano nakon Iehova ni kangai: “E na karaoiroaki Aram ae mimitong, ae neboaki i etan te karaoiroaki ni kabanea ma te kamoamoaki.”—Neemia 9:5, BG.
9 E reitinako te tataro anne ni kangai: “Bon Iehova Ngkoe, ae bon ti Ngkoe; Ko karaoa karawa, ma karawani karawa, ma aia taanga ni kabane, ma aonaba ma bwaai ni kabane ake i aoia, ma taiani marawa ma bwaai ni kabane ake i nanoia, ao Ko kakawakini baikai ni kabane; ao a taromauriko taangani karawa.” (Neemia 9:6, BG) Eng, e karika te iuniweeti ni kabane Iehova ae te Atua ma nna n itoi aika aki kona ni warekaki. E karikii naba bwaai ni kabane i aon ara buraneti ae tikauarerei aei ao e angania baika maiu aika bati i aona bwa a na teimatoa ni karikii katotongaia. A bon tataekini baikai ni kabane ana anera te Atua aika itiaki i karawa ake a kona n taekinaki bwa “taangani karawa.” (1 Uea 22:19, BG; Iobi 38:4, 7) Irarikin anne, a kananorinanoia anera ni karaoa nanon te Atua rinanon aia beku ibukia aomata aika taani bure “ake e na reke irouia te kamaiuaki.” (I-Ebera 1:14) Ai anai nanora aia katoto anera ae a kateia ibukira, ngkai ti katiteuanaaki ni beku ibukin Iehova n aroia taanga aika kataneiaaki raoi!—1 I-Korinto 14:33, 40.
10. Tera reireiara n te baere e karaoia te Atua nakon Aberaam?
10 Imwina, a a kaatuua aia iango tibun Rewi n te baere e karaoia te Atua nakon Aberam are ai 99 ana ririki ao e tuai man reke natina temanna mairouni buuna ae kanoabo are Tara. E boni bita arana Iehova nakon Aberaam ae nanona “tamaia botanaomata aika bati.” (Karikani Bwaai 17:1-6, 15, 16, BG) E berita naba te Atua nakon Aberaam bwa a na abana Kanaan ana kariki. A aki toki ni mwanuokina aia berita aomata ma tiaki anne aron Iehova. E kaotaki anne n aia tataro tibun Rewi ae kangai: “Bon Iehova ae te Atua Ngkoe, ae Ko rinea Aberam, ma ni kairia nako mai Ura are abaia I-Kareria, ao Ko aranna n te ara are Aberaam; ao Ko nora nanona ba e kakaonimaki i matam, ao Ko karaoa te berita ma ngaia ba Ko na anga abaia tibuni Kanaan, . . . nakoia ana kariki, ao Ko a tia ni kakoroa bukin am taeka; ba Ko raoiroi.” (Neemia 9:7, 8, BG) Ti bia kakairi naba iroun Atuara ae raoiroi rinanon ara kakorakora ni kakoroi bukin ara taeka n taai nako.—Mataio 5:37.
TATAEKINANI BAIKA A KAKORORAOAKI IROUN IEHOVA
11, 12. Kabwarabwaraa nanon aran Iehova, ao aroni kaotiotan nanona n te baere e karaoia nakoia kanoan Aberaam.
11 E kangai nanon te ara ae Iehova: “E Karaoia Bwa E na Riki,” ae kaotaki iai bwa rinanoni waakinan ana mwakuri te Atua e a kakoroi bukin ana berita. E kaotiotaki aei n te aro ae moan te tamaroa n te baere e karaoia te Atua nakoia kanoan Aberaam ngke a tautoronaki irouia kaain Aikubita. N te tai anne, e taraa ni kangaanga kainaomataan te natannaomata anne ni kabane ao n abana te Aba ni Berita. Ma e teimatoa te Atua ni karaoi baika kainnanoaki ni karokoa koroni bukin ana berita. Ni karaoan aei, e a kaotia iai bwa e bon tau n aranaki n te ara ae kakannato ae Iehova.
12 A taekini bwaai tabeua ake e karaoi Iehova tibun Rewi n aia tataro aei: “Ko nori rawawataia ara bakatibu i Aikubita, ao Ko ongo tangia i rarikin te Nama are Uraura; ao Ko kaoti kanikina ma bwaai ni kamimi i aoni Barao, ao i aoia ana toro ni kabaneia, ao i aoia aomatan abana ni kabaneia; ba Ko ataiia ba a kakainikatonga i aoia; ao Ko karekea kakanatom, n ai arona n te bong aei. Ao Ko katabwena te nama i mwaiia, ao ngaiia a ri nanon taari ri aontano ae mau; ao Ko teweia nako aomata ake a kaeeia nako nanoni marawa, n ai aron te atibu nako nanon raan aika korakora.” E a manga reitaki riki te tataro ibukini baike e karaoi riki Iehova ibukia ana aomata ni kangai: “Ko katae aia kai kaain te aba arei mai mwaiia, ake tibuni Kanaan . . . Ao a tauu kaawa ake a nonoaki, ma te aba ae kan, ao a kareke auti aika on ni bwaai aika raraoi ni kabane, ma nen raan aika ekeaki, ma nen aroka kurebe, ma nen aroka oriwa, ma kaai aika uaa aika bati: ao a amamarake, ma n rarauaki, ao a riki ni marika, ao a kimareirei n am atataiaomata ae ababaki.”—Neemia 9:9-11, 24, 25, BG.
13. Tera aron Iehova ni katauraoi baika a kainnanoi tibun Iteraera ni kaineti ma aia onimaki, ma tera aroia aomata iai?
13 E karaoi baika bati riki te Atua ibukini kakororaoan ana berita. N te katoto, imwini kitanakin Aikubita irouia tibun Iteraera, e waekoa Iehova ni katauraoi baika a kainnanoi ni kaineti ma aia onimaki. A kaota aei tibun Rewi n aia tataro nakon te Atua ae kangai: “Ko ruo nako aon te maunga are Tinai, ao Ko taetae ma ngaiia mai karawa, ao Ko angania mooti aika eti ma tuua aika koaua.” (Neemia 9:13, BG) E kataia Iehova n reireinia ana aomata bwa a aonga n tau n uouota arana ae tabu ngkai taan ababa ngaiia n te Aba ni Berita, ma a aki mutiakini baika raraoi ake a a tia n reiakin.—Wareka Neemia 9:16-18, BG.
KAINNANOAN TE REIREI NI KAETIETI
14, 15. (a) Tera aron Iehova n nanoangaia tibun Iteraera n aia bure? (b) Tera reireiara n te baere e karaoia Iehova nakon te natannaomata are e rineia?
14 E mwaneweaki n aia tataro tibun Rewi aia bure tibun Iteraera aika uoua ake a waekoa ni karaoi imwin aia berita n te Maunga are Tinai bwa a na kawakina Ana Tua te Atua. Ibukini baikai, a a bon tau ni kitanaki bwa a na tiku n tii ngaiia ao ni mate. Ma e karaoiroaki Iehova n te tataro anne ni kangai: “Ko aki kitania i nanon te rereua ngke a bati am atataiaomata nako. . . . Ao angaun am ririki ni kawakinia i nanon te rereua, ao a aki kai nanoia n te bwai teuana; a aki riki ni mane kunnikaiia, ao a aki tibu waeia.” (Neemia 9:19, 21, BG) Ni boong aikai, e katauraoi naba bwaai ni kabane aika ti kainnanoi Iehova bwa ti aonga ni kakaonimaki ni beku ibukina. Ti bia aki katotongia tibun Iteraera aika nga ma nga mwaitiia ake a mate n te rereua ibukin aki ongeabaia ao akean aia onimaki. Ni koauana, “a koreaki [baikanne] bwa bwaai ni kauring nakoira, ngaira ake a a roko iroura tokin taiani waaki aika ngkai i aon te aba.”—1 I-Korinto 10:1-11.
15 E kananokawaki bwa imwini abanakin te Aba ni Berita irouia tibun Iteraera, a a moanna n taromaurii atuaia kaaini Kanaan ae e irekereke iai karaoani mwakuri aika kammaira ao kareanakin naba natiia. Mangaia are e a kariaia Iehova karawawataan te natannaomata are e a tia n rineia irouia natannaomata ake i rarikia. Ngke a rairi nanoia, e a nanoangaiia Iehova, e kabwarai aia bure ao e kamaiuia mairouia aia kairiribai. E boni “kabatiai” karaoani baikai. (Wareka Neemia 9:26-28, 31, BG.) A kakoauaa aei tibun Rewi ngke a kangai: “Ko kabatiai ririki n taotaona nanom nako ia, ma n reireiia iroun Tamneim ni baiia am burabeti: ma a aki anga naba taningaia: ma ngaia are Ko anga nako nanoni baiia aomatan aaba akekei.”—Neemia 9:30, BG.
16, 17. (a) Tera are riki ngke a a manga moanna n aki ongeaba tibun Iteraera nakon Iehova? (b) Tera are a taekinna tibun Iteraera, ao tera are a beritanna bwa a na karaoia?
16 Ngke a oki mani kataenikaiakia tibun Iteraera, a a manga moanna naba n aki ongeaba nakon Iehova. Tera kaokoroia? A tomaia tibun Rewi n aia tataro ni kangai: “Noria, tooro ngaira n te bong aei, ao te aba ae Ko angania ara bakatibu ba a na kakang uaana ma raoiroina, noria, bon tooro ngaira i aona. Ao e anga uaa aika bati nakoia uea ake Ko kateiia i aora i bukin ara bure: ao . . . ti mena n te kai ae korakora.”—Neemia 9:36, 37, BG.
17 A iangoia tibun Rewi bwa e ribuaka te Atua ngke e kariaia te karawawataaki aei? A bon aki! A taekina ae kangai: “E eti arom ni bwaai ni kabane aika roko i aora; ba Ko karaoa te aro ni kakaonimaki, ao ngaira ti kakaraoa ae buakaka.” (Neemia 9:33, BG) Imwin anne, e a motikaki te tataro ae atataiaomata aei n te berita ae nako man te nano are a na ongeaba natannaomata n Ana Tua te Atua. (Wareka Neemia 9:38; 10:29) N tokina, e a koreaki, e tiainaaki ao ni kanikinaeaki irouia taani kairiri aika I-Iutaia ake 84 mwaitiia.—Neemia 10:1-27.
18, 19. (a) Tera ae ti kainnanoia bwa ti aonga ni kamaiuaki n ana waaki ae boou te Atua i aon te aba? (b) Tera ae ti riai ni waakinaanako tataroakinana, ao bukin tera?
18 Ti kainnanoi reirei ni kaetieti mairoun Iehova bwa ti aonga n tau ni kamaiuaki n ana waaki ae boou i aon te aba ae raoiroi. E titiraki ni kangai te abotoro Bauro: “Te nati raa ae e aki reireinaki ni kaetietaki iroun tamana”? (I-Ebera 12:7) Ti kaotia bwa ti butimwaea ana kairiri te Atua ngkana ti kakaonimaki n nanomwaaka ni beku ibukina ao ni kariaia taamneina bwa e na kaetii arora. Ao ngkana ti karaoa te bure ae kakaiaki, ti boni kakoauaa bwa e na kabwarai ara bure Iehova ngkana ti rairi nanora ni koaua ao ni butimwaea te reirei ni kaetieti ma te nanorinano.
19 E na waekoa ni karekei baika kakawaki riki Iehova ibukin arana, nakon are e kamaiuia iai ngkoa tibun Iteraera mai Aikubita. (Etekiera 38:23) A na karekea te maiu n ana waaki ae boou te Atua i aon te aba ae mena iai te raoiroi Kristian ni kabane aika nanomwaaka ni kakaonimaki n taromauria Iehova, n aron naba are e a tia ni kakororaoia n ana taeka nakoia ana aomata rimoa ibukin abanakin te Aba ni Berita. (2 Betero 3:13) Ibukina bwa ti a atai kantaninga aika tamaroa aika imwaira, ti bia waakinaanako ara tataro ibukini katabuan aran te Atua ae mimitong. E na maroroakinaki n te kaongora ae imwin aei te tataro riki teuana are ti riai ni kaboraoa ara mwakuri ma ngaia, bwa ti aonga ni karekei kakabwaiaara mairoun te Atua ngkai ao n aki toki.