E Aera Ngkai Ti Riai ni Karinea te Mwaaka ni Kairiri?

1, 2. (a) Tera te kauntaba i nanora ae ti kaitaraa ni kaineti ma te mwaaka ni kairiri? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?

KO A TIA n nonora aron te teei ae uarereke ngkana e tuangaki bwa e na karaoa te bwai teuana ae e bon aki kani karaoia? Ko kona n noria raoi n tein ubuna bwa iai te kauntaba ae riki i nanon te teinimwaane ae uarereke aei. E ongo bwanaan ana karo ao e ataia bwa e riai ni karinea mwaakana ni kairiri. Ma n te tai aei, e a aki kan ongeaba. Ana kekeiaki ni kaineti ma te kauntaba aei, boni kaikonakan te bwai ae riiriki iroura ni kabane.

² E aki bebete n taai nako karinean te mwaaka ni kairiri iroura. Ko kunea n tabetai bwa e kangaanga karineaia aomata ake iai mwaakaia ni kairiri i aom? Ngkana ngaia anne, ao tiaki tii ngkoe ni kekeiaki n aei. Ti a maeka ngkai n te tai ae e a taraa ni karako iai karinean te mwaaka ni kariri n te aro ae tuai man nonoraki mai mwaina. Ma e ngae n anne, e taekinna te Baibara bwa ti riai ni kaota karineaia naake iai mwaakaia ni kairiri i aora. (Taeka N Rabakau 24:21) Ni koauana, e bon rangi ni kakawaki karaoan anne ngkana ti kan teimatoa n tangiraki iroun te Atua. Ngaia are a a rio ngkanne titiraki tabeua n aron aikai: E aera ngkai e rangi ni kangaanga iroura karinean te mwaaka ni kairiri? E aera ngkai e tangirira Iehova bwa ti na karinea te mwaaka ni kairiri, ao tera ae na buokira n ongeaba iai? N aaro raa aika ti kona ni kaota iai karinean te mwaaka ni kairiri?

BUKINI KANGAANGAN KARINEAN TE MWAAKA NI KAIRIRI

3, 4. E kanga ni moan riki te bure ao te aki kororaoi, ao bukin tera bwa e kangaanga iroura karinean te mwaaka ni kairiri ibukin rikiara ae te bure?

³ Ti na nori ngkai bukina aika uoua bwa e aera ngkai e kangaanga iroura kaotani karineaia ake iai mwaakaia ni kairiri. Te moan, ti bon aki kororaoi, ao te kauoua, a aki kororaoi aomata ake iai mwaakaia ni kairiri. E moan riki te bure ao te aki kororaoi irouia aomata rimoa ngkoa n te onnaroka are i Eten, ngke a karitei Atam ma Ewa nakoni mwaakan te Atua ni kairiri. Mangaia ae e moan riki te bure man te karitei. Ao ni karokoa te bong aei, iai iroura rikiara ae te kani karitei.​—Karikani Bwaai 2:15-17; 3:1-7; Taian Areru 51:5; I-Rom 5:12.

⁴ E kai reke irouia angia i buakora te nanorieta ao te kainikatonga, ibukin rikiara ae te bure, ma e burenibwai reken te aroaro ae te nanorinano, ae ti bon riai ni kakorakoraira ni karikirakea ao ni kateimatoa. E ngae ngkana ti a tia ni kakaonimaki ni beku iroun te Atua i nanon ririki aika bati, ma e kona naba n reke iroura te imanono ao te nanorieta. N te katoto, iangoa Kora, ae e kakaonimaki ni mena i buakoia ana aomata Iehova rinanoni kangaanga aika bati. Ma e ngae n anne, e kani karekea mwaakana ni kairiri ae bati riki, ao e aki maamaa ni kaira te karitei ni kaitaraa Mote, ae te mwaane ae te kabanea n nimamannei n te tai anne. (Warekaia Iteraera 12:3; 16:1-3) Iangoa naba te Uea ae Utia, are e kairaki n nanorietana bwa e na rin n ana tembora Iehova, ni karaoa te mwakuri ae tabu ae tii katauaki ibukia ibonga. (2 Rongorongo 26:16-21) E korakora katuuaaeaia mwaane aikai ibukin aia karitei. Ma e riki aia katoto aika buakaka bwa te kauring ae kakawaki nakoira ni kabane. Ti riai n rarawa nakon te nanorieta bwa e kangaanga iai iroura karinean te mwaaka ni kairiri.

5. A kanga ni kabongana buaka mwaakaia ni kairiri, aomata aika aki kororaoi?

⁵ N te itera are teuana, a bati baika a karaoi aomata aika aki kororaoi ake iai mwaakaia ni kairiri, ae a kamemeereia iai aomata mani karinean te mwaaka ni kairiri. A bati i buakoia aika karawawataia aomata, a iowawa, ke a kairibuaka. Ni koauana, e kaotaki n rongorongoia aomata mani moani karikaia, bwa n angiin te tai a kabonganai mwaakaia ni kairiri n te aro ae aki riai. (Wareka Te Minita 8:9.) N te katoto, ngke e rineaki Tauro iroun Iehova bwa te uea, ao bon te mwaane ngaia ae raoiroi ma n nanorinano. Ma e iraraang n te nanorieta ao n te bakantang, ao e a bwainikirina te mwaane ae kakaonimaki ae Tawita. (1 Tamuera 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Rimwi riki, ao e a riki Tawita bwa temanna i buakoia uean Iteraera aika rangi n tamaroa. Ma e ngae n anne, e kabongana buaka mwaakana ngke e kimoaa buun Uria are tibun Eta, ao e kanakoa te mwaane ae akea ana bure aei nako mooa n tain te buaka, bwa e na tiringaki iai. (2 Tamuera 11:1-17) Eng, ibukin aki kororaoia aomata, e a kangaanga irouia kabonganaan raoi mwaakaia. Ao ngkana a a manga aki karinea Iehova te koraki ake iai mwaakaia, a a kabongana buaka riki mwaakaia. E korea ae kangai temanna bwakuakun te tautaeka ni Buritan, imwini kabwarabwaraan aroia tabeman boben te Katorika ni bairea waakinan te bwainikirinaki ae taabangaki: “E kabuakakaa [te aomata] te mwaaka, ao te mwaaka ae tabwanin raoi, e kabuakakaa [aron te aomata] ni kabane.” N iangoan te rongorongo anne, ti na rinanon te titiraki ae kangai: E aera ngkai ti riai ni karinea te mwaaka ni kairiri?

E AERA NGKAI E RIAI NI KARINEAKI TE MWAAKA NI KAIRIRI?

6, 7. (a) E kairira tangiran Iehova bwa ti na karaoa tera, ao bukin tera? (b) Tera te aroaro ae irekereke ma te aantaeka, ao ti na kanga ni kaotia?

⁶ Bukini karinean te mwaaka ni kairiri ae te kabanea n tamaroa, e boboto man te tangira, ae tangiran Iehova iroura, tangiraia raora n aomata, ao bon tangirara naba. Ibukina bwa ti tangira riki Iehova nakoni bwaai ni kabane, ti kani kakukureia nanona. (Taeka N Rabakau 27:11; Mareko 12:29, 30.) Ti ataia ae e a tia ni kaitaraaki riaina n tautaeka i aoni bwaai ni kabane, man te tai are e riki iai te karitei i Eten, ao angia aomata a tei n ana itera Tatan ao a rawa nakon ana kairiri Iehova. Ma ti kukurei ngaira ni boutokaa riain Iehova n tautaeka. Ngkana ti wareki taeka aika rangi n tamaroa ake n Te Kaotioti 4:11, ao e rangi n rotaki nanora iai. Ai mataatara ngkanne nakoira, bwa e bon riai Iehova ngkai te tia Tautaeka i aoni bwaai ni kabane! Ti boutokaa riaini mwaakan Iehova n tautaeka, ao ti butimwaea ana kairiri i nanoni maiura ni katoabong.

⁷ Ma e bati riki ae nanonaki n te karinerine anne nakon ae tii te ongeaba. Ti kukurei n ongeaba iroun Iehova ibukina bwa ti tangiria. Ma e na boni bae n iai taai ake e na rangi ni kangaanga iroura bwa ti na ongeaba irouna. N taai akanne, ti a riai ngkanne n reireinira te aantaeka n aron te teinimwaane ae uarereke are taekinaki ni moan te mwakoro aei. Ti uringnga naba bwa e aantaeka Iesu nakon ana kantaninga Tamana, e ngae ngke e taraa n rangi ni kangaanga karaoana. E taku nakon Tamana: “Tiaki nanou ae na iraki, ma nanom.”​—Ruka 22:42.

8. (a) N angiin te tai e irekereke ma tera te aantaeka nakoni mwaakan Iehova ni kairiri ni boong aikai, ao tera ae kaotaki n ana namakin Iehova ni kaineti ma aei? (b) Tera ae kona ni buokira bwa ti na ongo te reirei ao ni butimwaea kaetakira? (Nora te bwaoki ae “Ongo te Reirei ao Butimwaea te Reirei ni Kaetieti.”)

⁸ E koaua bwa ni boong aikai, e aki taetae Iehova nakoira n tatabemanira nako, ma e kabongana ana Taeka ao aomata aika taan tei ibukina i aon te aba. Mangaia ae n angiin te tai, ti kaota te aantaeka nakoni mwaakan Iehova ni kairiri rinanoni karineaia aomata ake e a tia ni mwiokoiia n te kairiri, ke e kariaia bwa e na teimatoa mwaakaia ni kairiri i aora. Ngkana ti karitei nakoia aomata aikai, n aron ae ti rawa ni butimwaea aia reirei ke kaetakira irouia aika nako man te Baibara, ti na kauna iai Atuara. Ngke a ngurengure tibun Iteraera ma ni karitei nakoni Mote, e tarai aia mwakuri akanne Iehova bwa a boni karaoaki nakoina.​—Warekaia Iteraera 14:26, 27.

9. Bukin tera ngkai e na kairira tangiraia raora n aomata bwa ti na karinea te mwaaka ni kairiri? Aanga te kabotau ni kaineti ma aei.

⁹ Ti kaota naba karinean te mwaaka ni kairiri ibukina bwa ti tangiriia raora n aomata. N te aro raa? Iangoia bwa aongkoa ngkoe te tautia n te taanga ni buaka. E kona te tokanikai ao reken naba maiuia kaain te taanga ni buaka, ni boboto i aon aroia tautia n tatabemania nako ni karineia naake i aoia ma n ongeaba nakon aia babaire, ao n aia uaia n ibuobuoki iai. Ngkana ko kakeaa bongan te mwaaka ni kairiri n te taanga anne n arom ni karitei nako iai, a kona n ruanikai maiuia raom n tautia ni kabane. E koaua bwa a a tia aia taanga ni buaka aomata ni karekea te urubwai ae korakora n te aonnaba ni boong aikai. Ma iai ana taanga ni buaka Iehova ae e tii kakaraoi mwakuri ake a na kabwaia iai aomata. E taekina te Atua te Baibara n te mwaiti ae bubua ma bubua te tai, bwa “Iehova Tabaota [ae “Iehova ae Atuaia taangani karawa,” NW].” (1 Tamuera 1:3, BG) Bon te Mataniwi n te taanga ni buaka ae kaainaki irouia anera aika mwaaka aika mwaitikurikuri. N tabetai, e kabotauia Iehova ana toro aika i aon te aba ma te taanga ni buaka. (Taian Areru 68:11; Etekiera 37:1-10) Ngkana ti karitei nakoia aomata ake e a tia Iehova n angania te mwaaka ni kairiri i aora, tiaki a na kona n ruanikai maiuia raora aika kaanga tautia n te onimaki? Ngkana e karitei te Kristian temanna nakoia unimwaane aika rineaki, a na rotakibuaka naba kaain te ekaretia ake tabemwaang. (1 I-Korinto 12:14, 25, 26) Ngkana e karitei temanna te nati, a kona n rotakibuaka kaain te utu ni kabane. Mangaia ae ti kaota tangiraia raora n aomata, n arora ni karikirakea te nano ni karinerine ao n uaia n ibuobuoki.

10, 11. E kanga te nano ae riai ni kaineti ma te kani kakabwaiaaki ni kairira bwa ti na ongeaba nakon te mwaaka ni kairiri?

¹⁰ Ti karinea naba te mwaaka ni kairiri ibukina bwa boni kabwaiara karaoan anne. N taai aika mwaiti, ngkana e tuangira Iehova bwa ti na karinea te mwaaka ni kairiri, ao e tuangira naba kakabwaia ake a na reke nakoira iai. N te katoto, e tuangia ataei bwa a na ongeaba irouia aia karo bwa e aonga n abwabwaki maiuia ao ni kakukurei. (Te Tua-Kaua 5:16; I-Ebeto 6:2, 3) E tuangira bwa ti na karineia unimwaanen te ekaretia, ibukina bwa kabwakara ni karaoa anne e na urua ara iraorao ma Iehova ae te Atua. (I-Ebera 13:7, 17) E tuangira naba bwa ti na ongeaba nakoia ake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka i tinanikun te ekaretia ibukini kamanoara.—I-Rom 13:4.

¹¹ Tiaki ko kakoauaa ae ti na buokaki ni karinea te mwaaka ni kairiri, ngkana ti ataa bukin tangirara iroun Iehova bwa ti na ongeaba? Ti na iangoia ngkai bwa ti na kanga ni kaota karinean te mwaaka ni kairiri n aaro aika tenua aika rangi ni kakawaki ni maiura.

TE KARINERINE I NANON TE UTU

12. Tera te mwioko ae e anga Iehova nakon te buu te mwaane ao te tama n te utu, ao e na kanga te mwaane ni kakororaoa te mwioko anne?

¹² Bon Iehova ae katea te babaire ibukin te utu. Ibukina bwa e taatangira te babaire raoi te Atua, e a tia ni bairea raoi waakin te utu bwa e na nakoraoi. (1 I-Korinto 14:33) E angan te buu te mwaane ao te tama te mwaaka ni kairiri, bwa e na riki bwa atun te utu. E kaota karinean Atuna ae Kristo Iesu te buu te mwaane, n arona ni katotonga aron Iesu ni kabongana mwiokoana ni kairiri i aon te ekaretia. (I-Ebeto 5:23) Mangaia ae e na aki kabwaka te buu te mwaane ni kakororaoa mwiokoana, ma e na karaoia ma te nano ni mwaane, e na aki kairibuaka ke n iowawa, ma e na tatangira, e na atataiaomata, ao e na akoi. E ururingnga are iai tiani mwaakana ni kairiri, bwa e aki kona n riaoni mwaakan Iehova ni kairiri.

13. E na kanga te buu te aine ao te tina ni kakororaoa mwiokoana n te utu n te aro ae e na kakukureia Iehova?

¹³ E na riki te buu te aine ao te tina, bwa te tia buoka buuna ao raona ae riai. E anganaki naba mwaakana ni kairiri n te utu, bwa e taekinaki ae kangai n te Baibara, “ana tua tinam.” (Taeka N Rabakau 1:8, BG) Ma e mataata ae mwaakan neiei ni kairiri, e mena i aani mwaakani buuna. E kaota karineani mwaakani buuna te buu te aine ae te Kristian, ngkana e buokia ni kakororaoa tabena ngkai atun te utu teuaei. E aki kamangoria, ke ni mwamwanaia bwa e na ira nanona, ke n taua nakoana. Ma e boutokaia ao e uaia n ibuobuoki ma ngaia. Ngkana e aki boraoi nanon neiei ma ana babaire buuna, e kona ni kaota ana iango ma te karinerine, ma e teimatoa n aantaeka. Ngkana tiaki kaain te onimaki buuna, e bae ni kaaitara neiei ma kangaanga, ma e ngae n anne, aroarona n aantaeka e kona ni kaira buuna bwa e na ukoukora Iehova.​—Wareka 1 Betero 3:1.

14. A na kanga ataei ni kakimwareireiia aia karo ao Iehova?

¹⁴ A kakukureia nanon Iehova ataei ngkana a ongeaba irouia tamaia ma tinaia. A karineia naba iai aia karo ma ni kakimwareireiia. (Taeka N Rabakau 10:1) A kona ataei ake a mena n utu ake tii temanna te karo iai, ni kamanena naba te boto n reirei aei ni kaineti ma te ongeaba, n ataakin ae e rangi ni kainnanoa riki aia boutoka ao aia ibuobuoki te karo aei. E na reke te rau ae korakora ao te kimwareirei n utu ake a bane kaaia ni kakororaoi mwiokoaia ake a baireaki ibukia mairoun te Atua. E na karekea aei kamoamoaan Teuare e karikii utu ni kabane, ae Iehova ae te Atua.​—I-Ebeto 3:14, 15.

TE KARINERINE I NANON TE EKARETIA

15. (a) Ti na kanga ni kaotia i nanon te ekaretia bwa ti karinea mwaakan Iehova ni kairiri? (b) Baikara booto n reirei aika kona ni buokira n ongeaba irouia ake a kairiri? (Nora te bwaoki ae “Kam na Ongeaba Irouia Akana Kairiri.”)

¹⁵ E a tia Iehova n rinea Natina bwa te tia Tautaeka i aon te ekaretia ni Kristian. (I-Korote 1:13) Ma Iesu e a manga rinea ana “toro ae kakaonimaki ma ni wanawana,” bwa e na tararuai kainnanoia ana aomata te Atua i aon te aba, ni kaineti ma aia onimaki. (Mataio 24:45-47) E tei ibukin te toro ae kakaonimaki aei, te Rabwata n Tautaeka ibukia Ana Tia Kakoaua Iehova. N aron taian ekaretia ni Kristian ake n te moan tienture, a karekei kaetieti ao reirei unimwaane ni boong aikai, man te Rabwata n Tautaeka, ke rinanoia taan tei ibukin te Rabwata n Tautaeka, n aroia mataniwi aika mwamwananga. Ti ongeaba iroun Iehova ngaira n tatabemanira nako, ngkana ti karinei mwaakaia ni kairiri unimwaane aika Kristian.​—Wareka 1 I-Tetaronike 5:12; I-Ebera 13:17.

16. N te aro raa ae a rineaki iai unimwaane rinanon te taamnei ae raoiroi?

¹⁶ A aki kororaoi unimwaane ao tabonibai n te ekaretia. Iai naba kabwakaia n ai arora. Ma e ngae n anne, unimwaane boni “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi,” aika katauraoaki bwa taani buokiia kaain te ekaretia bwa e na teimatoa ni korakora aia itoman ma te Atua. (I-Ebeto 4:8) A rineaki unimwaane rinanon te taamnei ae raoiroi. (Mwakuri 20:28) N te aro raa? N te aro ae a riai moa mwaane aikai ni karekei aroaroia aika boraoi ma aroaro aika katauaki ibukia, n Ana Taeka te Atua ae kairaki koreana rinanon taamneina. (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Irarikina, unimwaane ake a taraiia raoi taari mwaane bwa a bon tau iai ke a aki, a kakorakoraia n tataro ibukin ana kairiri te taamnei ae raoiroi mairoun Iehova.

17. Ni waakin te ekaretia, e aera ngkai n tabetai a rabuna atuia aine aika Kristian?

¹⁷ Tao n tabetai ai akea te unimwaane ke te tabonibai n te ekaretia ae kona ni karaoa te mwakuri teuana ae bon tabeia, n aroni kairan te botaki ibukin te mwakuri ni minita. N taai akanne, a kona n onomwi taari mwaane tabeman ake a a tia ni bwabetitoaki. Ngkana akea, a kona ngkanne aine aika Kristian aika tau, n onomwi ni karaoi baika kainnanoaki. Ma e na rabunaa atuna te aine, ngkana e onomwi ni karaoa te mwakuri ae mwiokoan te mwaane ae e a tia ni bwabetitoaki. (1 I-Korinto 11:3-10) E aki kamangoriia aine te kaetieti aei. Ma e karekea te anga ae e na kaotaki iai karinean ana babaire Iehova ni kaineti ma te aro ni kairiri, n te utu ao n te ekaretia.

KARINEAN TE MWAAKA NI KAIRIRI I TINANIKUN TE EKARETIA

18, 19. (a) Ko na kanga ni kabwarabwarai booto n reirei ake a kaotaki n I-Rom 13:1-7? (b) Ti na kanga ni kaota te karinerine nakoia taan tautaeka?

¹⁸ A taraia raoi Kristian ni koaua bwa a na taui booto n reirei ake a taekinaki n I-Rom 13:1-7. (Wareka.) Ngkana ko warekaanako te kibu anne, ko kona n noria bwa “ake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka” ae taekinaki iai, bon taekaia taian tautaeka i tinanikun te ekaretia. Ngkai e kariaia Iehova bwa a na tei aia tautaeka aomata, a a karaoi naakai waaki aika kakawaki, a kateimatoa nakoraoin aia waaki te botannaomata ao a katauraoi mwakuri ake a kainnanoaki. Ti kaota ara karinerine ibukini mwaaka ni kairiri aikai, rinanon ongeabara n aia tua. Ti taraia raoi bwa ti na kabwakai taekiti ake ti bae iai, ti kanoai raoi booma ke beeba ake e tangiri te tautaeka mairoura, ao ti taui tuua nako ake ti irekereke iai, ke aika kaineti ma ara utu, ara bitineti ke ara bwai. Ma ti aki aantaeka nakoia taan tautaeka, ngkana a tuangira bwa ti na aki ongeaba iroun te Atua. Ma ti kaeka n aroia abotoro ake rimoa ni kangai: “E riai riki bwa ti na ongeaba iroun te Atua bwa te tia tautaeka, nakon ae ti na ongeaba irouia aomata.”—Mwakuri 5:28, 29; nora te bwaoki ae “Antai Mwaakana ni Kairiri ae I Riai n Ongeaba Iai?”

¹⁹ Ti kaota naba karineaia taan tautaeka, n arora n reitaki ma ngaiia. N tabetai, ti kona ni maroro ma bwakuakun te tautaeka. E maroro te abotoro Bauro ma taan tautaeka n aron te Uea are Erote Akeriba ao te Kowana are Beteto. Boni mwaane aika aki raoiroi naakai, ma e taetae Bauro nakoia ma te karinerine. (Mwakuri 26:2, 25) Ti kakairi n ana katoto Bauro, e ngae ngkana ti taetae nakoni bwakuakun te tautaeka ke nakon te bureitiman. N te kuura n reirei, a kakorakoraia Kristian ake a ataei ni kaota te karinerine nakoia aia taan reirei, mataniwi n te reirei, ao taani mwakuri. E koaua bwa ti aki tiatiana ara karinerine tii nakoia te koraki ake a butimwaei ara koaua, ma ti bwaina naba te karinerine ngkana ti reitaki ma aomata ake taani kaaitaraia Ana Tia Kakoaua Iehova. A bon riai aomata nako ake tiaki kaain te onimaki n ataia ae ti bwabwaina te karinerine.​—I-Rom 12:17, 18; 1 Betero 3:15.

20, 21. Baikara kakabwaia tabeua ake a reke mani kaotan te karinerine raoi nakon te mwaaka ni kairiri?

²⁰ Ti aki riai ni kakaomataira ni kaineti ma kaotiotan te karinerine. E korea ae kangai te abotoro Betero: “Karineia aeka n aomata nako.” (1 Betero 2:17) Ngkana a ataia aomata ae iai karineaia ni koaua iroura, a na bae n rangi n rotaki nanoia. Uringnga are e a rikirake ni karako te aroaro aei ni boong aikai. Mangaia ae kaotiotana, bon te anga teuana ae ti mutiakina iai ana tua Iesu ae kangai: “Kaotiota naba ami oota i mataia aomata, bwa a na nori ami mwakuri aika raraoi ao a na neboa iai Tamami are i karawa.”​—Mataio 5:16.

²¹ N te aonnaba ae rotongitong aei, a a katikaki aomata aika raraoi nanoia nakon ootan te koaua mairoun te Atua. Mangaia ae kaotan ara karinerine i nanon te utu, i nanon te ekaretia, ao i buakoia aomata ake i tinanikun te ekaretia, e kona n anai nanoia tabeman ao ni kairiia bwa a na raonira n nakonako n te oota. Ai aki akora te kantaninga aei! E ngae ngkana e aki riki anne, ma bon iai te bwai teuana ae na reke. E kakukureia Iehova ae te Atua ara karinerine nakoia aomata, ao e buokira bwa ti na teimatoa n tangiraki irouna. Iai riki te kakabwaia ae kakawaki nakon anne?