Iehova E Na Aki Iremwe
“E boni ngae ni waeremwe [te miitara], ao tataningaia naba, ba e na bon tai roko, ao e na aki baenikai.”—ABAKUKA 2:3.
1. Tera te moti n nano ae matoatoa ae e a tia ni kaotiotaki irouia ana aomata Iehova, ao tera ae a kairaki iai bwa a na karaoia?
“N NA TEI i aon neu n tantani.” Boni ngaia motikan nanon ana burabeti te Atua ae Abakuka. (Abakuka 2:1) Ana aomata Iehova ake a maiu inanon te ka 20 n tienture a a tia naba ni kaotiota te nano ae matoatoa ae ai aron anne. Mangaia are a a tia ni kaeka te wewete aei ma te ingainga n nano n te bwabwaro ae kakannato ae booaki n Tebetemba 1922: “Bon aio te bong ae kakannato riki. Taraia, e a uea te Uea! Ngkami taani kaotioti ibukina. Mangaia are, kaotiota, kaotiota, kaotiota, te Uea ao ana tautaeka n uea.”
2. Ngke a kaokaki nakon aroia ae a tataningamarau ni mwakuri imwin te Moan Buaka are Kabuta Aonnaba, ao tera are a kona n taekinna iai Kristian ake kabiraki?
2 Imwin te Moan Buaka are Kabuta te Aonnaba, Iehova e a manga kaokiia kaain te nikira aika kabiraki, nakon aroia ae a tataningamarau ni mwamwakuri. N ai aron Abakuka, a kona ni bane ni kangai: “N na . . . toka i aon te taua, ma n taratara nako n nora ae E na taekinna nako iu.” N taetae ni burabeti aika mwaiti, e okioki iai kabonganan taeka n Ebera aika rairaki bwa “tantani” ao “taratara.”
“E na Aki Baenikai”
3. Bukin tera ngkai ti riai ni marurung n tantani?
3 Ngkai a tabe ni katanoata ana reirei te Atua ni boong aikai, Ana Tia Kakoaua Iehova a riai n tarataraia bwa a ira nanon ana kabanea n taeka Iesu n ana taetae ni burabeti ae kakannato: “Kam na kamarurungingkami: ba kam aki ata ana tai te tia taua taekan te auti, n roko, ba tao E na roko n te tairiki, ke n te nukanibong, ke n tangin te moa, ke n te ingabong; ba E kawa ni karina naba n roko n noringkami ba kam matu. Ao ae I tuangkami ao I tuangia naba aomata ni kabaneia, Kamarurungingkami.” (Mareko 13:35-37) Ti riai n teimatoa n tantani n ai aron Abakuka, ao n ai aron ae kaotaki naba n ana taeka Iesu!
4. Tera arora n taai aikai, ae kuri n tii teboo ma aron Abakuka n tao 628 B.C.E.?
4 E katiaa ana boki Abakuka tao n 628 B.C.E., ngke Baburon e a tuai n riki bwa te tautaeka ae mwaaka riki i aon te aonnaba. E katanoataki ana motikitaeka Iehova i aon Ierutarem ae aki kakaonimaki, inanon ririki aika mwaiti. Ma e ngae n anne, e bon aki ataaki raoi bwa n ningai te tai ae e na karokoaki te motikitaeka iai. N te tai arei, ai antai ae e kona ni kakoaua bwa ai tii 21 riki te ririki ni karokoa rokona, ao boni Baburon ae na riki bwa te tia karokoa ana motikitaeka Iehova iai? N aron naba anne, ni boong aikai, ti aki ataa te ‘bong ke te aoa’ ae baireaki ibukin tokin te waaki ae ngkai, ma e a kaman reireinira Iesu ni kangai: “Ma ngaia ae kam na katae nangimi: ba ane E na roko Natin te Aomata n te aua ane kam taku i nanomi ba E aki roko iai.”—Mataio 24:36, 44.
5. Tera ana taeka te Atua aika a kaunga nano, ake a koreaki n Abakuka 2:2, 3?
5 Bon iai bukina ae riai ae Iehova e mwiokoa Abakuka n te mwioko ae kaunga aei: “Ko na korea te mi-ni-burabeti, ma ni kaotia raoi i aoni baaba ni koroboki, ba e aonga ni biribiri ane warekia. Ba e boni ngae te Mi-ni-burabeti n tataninga te tai are e na motikaki bukina, ao e boni kekeiaki nakoni kakoroana; ao e na aki matebuaka: e boni ngae ni waeremwe, ao tataningaia naba, ba e na bon tai roko, ao e na aki baenikai.” (Abakuka 2:2, 3) E taabangaki n te aonnaba ngkai te buakaka ao te tiritiri, ao e kaotaki iai bwa ti a mena ngkai n te tai ae e na waekoa n roko iai “ana bong Iehova are kakanato are kakamaku.” (Ioera 2:31) A boni kaunga nano ana taeka ni kakoaua Iehova aikai: “E na aki baenikai”!
6. Ti na kanga ni kamaiuaki man te bongi ni motikitaeka ae nang roko?
6 Ti na kanga ngkanne ni kamaiuaki n te bong ni motikitaeka ae i aoni kawaina n roko? E kaeka anne Iehova ngke e kabotaua aroia aomata aika raoiroi ma akana buakaka: “Noria, tamnein te aomata ae buakaka e na nimamate i nanona; ma e na maiu ane raoiroi n ana onimaki.” (Abakuka 2:4) Taan tautaeka ao aomata n taai aikai, aika a mataai ni kanibwaibwai ao a kainikatonga, a a tia ni katutu raraaia aomata aika akea aia bure aika mirion ma mirion mwaitiia, ao e moamoa riki inanoni buaka aika uoua aika a kabuta te aonnaba, ao ni buaka imarenaia reeti n aomata aika kakaokoro. Ni kaitara ma anne, ana toro te Atua aika kabiraki aika a tangira te rau, a nanomwaaka n onimaki. Boni ngaia te “botanaomata ae raoiroi ae kakawakina te kakaonimaki.” Te botanaomata aei ma raoraoia aika “tiibu tabemang” a kakairi n taeka n reirei aikai: “Kam na onimakina Iehova n aki toki: ba te bwa ae rietata ae akea tokina Iaah ae Iehova.”—Itaia 26:2-4; Ioane 10:16.
7. Tera ae ti riai ni karaoia, ae boraoi ma aron mwanewean Abakuka 2:4 iroun Bauro?
7 Ngke e koroboki nakoia Kristian ake I-Ebera, Bauro e mwanewea Abakuka 2:4 ngke e tuangia ana aomata Iehova ae kangai: “Ba e riai ba kam na nanomwaka, ba ngkai kam a tia n toua mwin ana taeka te Atua, ao kam na anganaki mwin te taeka n akoi. Ba ai ti teutana, ao ane E na roko naba Teuare nangi roko, ao E na aki waeremwe. Ao e na maiu au aomata ae raoiroi n te onimaki: ao ngkana e kerikaki, ao e aki kukurei tamneiu i rouna.” (Ebera 10:36-38) Tiaki aio te tai ae ti riai ni kamamaarai baira ke ni kamwaneaki n tangiran te kaubwai ao te kakukurei ae bwainaki n ana aonnaba Tatan. Tera ae ti riai ni karaoia ni karokoa banen te tai ae “ti teutana”? N ai aron Bauro, ngaira aika kaain ana botannaomata ae tabu Iehova, ti riai n ‘arorira nakon baika imwaira, ma ni kakorakoraira ni kaea tiara’ ae te maiu are aki toki. (I-Biribi 3:13, 14) Ao n ai aron Iesu, ti riai n ‘nanomwaka ibukin te kimwareirei are kamenaki imwaira.’—Ebera 12:2.
8. Antai te “aomata” are e taekinaki n Abakuka 2:5, ao bukin tera bwa e aki kona n tokanikai?
8 Abakuka 2:5 e kabwarabwara taekan “te aomata” ae kaokoro ma ana toro Iehova, bwa e aki roko n tiana e ngae ngke e “kaababaka ana kaibabaru n ai aron Tiore.” Antai te aomata aei ae e “aki konaki n rauaki”? Te “aomata” aei, ae kaikonakan te botaki teuana ae kaainaki irouia tautaeka tabeua—aika tao tautaeka n Fascist, Nazi, Komuniti, ke ake a atongaki bwa a inaaomata—e katotonga aroia kaaini Baburon n ana tai Abakuka aika a mataiakina te tokanikai ae bati, ngkai e buaka ibukin karabaaban riki abana. E kaona naba Tiore ae te rua ni mate, irouia aomata aika akea aia bure. Ma te “aomata” aei ae e kaikonakaki iai te botaki ae karuanikai, ae kaaina, ana aonnaba Tatan ae onrake nanona n oin kakannatona, e aki tokanikai ni “botiia botanaomata nako ina, ma n ikoikotiia aomata ni kabaneia.” Bon tii Iehova ae te Atua ae e kona ni botiia botannaomata nako, ao e na boni kakoroa bukin aei rinanon te Tautaeka n Uea Iroun te Mesia.—Mataio 6:9, 10.
Te Moan Reke ni Kai Mai Buakon Rekenikai Aika Nimaua Aika Korakora
9, 10. (a) Tera are e katanoataa Iehova rinanon Abakuka? (b) Tera aron taai aikai ni kaineti ma te kaubwai ae reke man te babakanikawai?
9 Rinanon ana burabeti are Abakuka, Iehova e katanoata rokon reke ni kai aika nimaua, aika motikitaeka aika a riai ni koro bukia ibukin katauraoan te aonnaba bwa e na maekanaki irouia taan taromauria te Atua aika kakaonimaki. Aomata aika raoiroi aikai a “tabeka te taetae ni kaikonaki” ae kaotaki iroun Iehova. Ti wareware n Abakuka 2:6: “E na reke kain ane karaka ae tiaki ana bwai! (ai ti maan ra?) ae kabatiai uotana aika baika riai ni kaokaki!”
10 E katuuaki ikai te kareke bwai n te aro ni babakanikawai. N te aonnaba ae ngkai, a tabe ni kaubwai riki akana a kaubwai, ao a tabe ni kainnano riki akana kainnano. Taani kabonakoi drug ao taani babakanikawai a kabatiaa kaubwaia, e ngae ngkai a mwaiti aomata aika mangori aika a tabe ni mate man te baki. Teuana kaamwakoron mwaitiia kaain te aonnaba ngkai aika a atongaki bwa e uarereke riki aia mwane nakon ae e tau ibukin kamaiuraoan te aomata. Moan te buakaka aron te maiu n aaba aika mwaiti. Akana tangira te raoiroi i aon te aonnaba a takarua ni kangai: “Ai tii maan ra” ngkai rikiraken bwaai aika buakaka aikai! Ma e a bon kaan te toki! Eng, “e na aki baenikai” te mii ni burabeti.
11. Tera are e taekinaki n Abakuka ibukin katutuan raraaia aomata, ao bukin tera ngkai ti kona n taekinna bwa e bati te bure ni katutu raraa ae waakinaki n te aonnaba n taai aikai?
11 E tuangia akana buakaka ae kangai te burabeti: “Ngkai ko kuribwaiia botanaomata aika bati, ao a na bane nikiraia natanaomata ni kuribwaiko; i bukin raraia aomata, ma te tiritiri ae karaoaki nakon te aba, ma te kawa ma akana maeka i nanona ni kabaneia.” (Abakuka 2:8) Ai bati ra te bure ni katutu raraa ae noraki i aon te aonnaba ngkai! E katereterea ae kangai Iesu: “A na bane ni mate n te kabaang akana anaa te kabaang.” (Mataio 26:52) Ma e ngae n anne, inanon te ka 20 n tienture, botannaomata ao baronga tabeua aika katutu raraa a bukinaki ni kamateaia aomata aika a raka riki mwaitiia nakon tebubua te mirion. A na reke kaiia te koraki ake a buokanibwai n te tiritiri aei!
Te Kauoua n Reke ni Kai
12. Tera te kauoua n reke ni kai ae koreaki iroun Abakuka, ao ti na kanga ni koaua raoi bwa akea bongan te kaubwai ae reke n te babakanikawai?
12 Te kauoua n reke ni kai ae koreaki n Abakuka 2:9-11, e na bwakara “ane karekea karakan ana bwai ae buakaka ba bwaini batana, ba e aonga ni katokaa ngaona i eta, ba e aonga ni kamaiuaki mai bain te buakaka!” E na aki manena reken te kaubwai man te babakanikawai n aron are e katereterea te tia areru: “Ko na tai maku ngkana e riki ni kaubwai temanna, ngkana e kabatiaki tamaroan ana auti: Ba ngkana e mate, ao e na aki uota nako te bwai teuana; E na aki ruo karineana n ri mwina.” (Taian Areru 49:16, 17) E manena ngkanne ana taeka aika rabakau Bauro: “Tuangia akana kaubwai i aon te aba, ba a na tai kainikatonga, ao a na tai onimakina te kaubwai ae aki teimatoa, ma a na onimakina te Atua, ae kabane bwaai n anganira ba ti na kabatia te kukurei iai.”—1 Timoteo 6:17.
13. Bukin tera ngkai ti riai n teimatoa ni katanoata nako ana reirei te Atua?
13 Ai kakawaki ra ngkai tataekinan ana taeka ni motikitaeka te Atua! Ngke a rawa Baritaio ngke aomata aika uanao a butimwaea Iesu bwa “te Uea ae nako mai n aran Iehova,” Iesu e manga kangai: “I taku nako imi ba ngkana tao a kainababu aikai, ao ane a na takarua atibu iai.” (Ruka 19:38-40) N aron anne, ngkana a aki tokanikai ana aomata te Atua ni kaotiota te buakaka ae kakaraoaki n te aonnaba aei, e na bon “tang n takaakaa te atibu mai nanon rarikin te auti.’ (Abakuka 2:11) Mangaia are ti bia ninikoria n tataekina nako ana reirei te Atua!
Te Katenua n Reke ni Kai ao Taekan te Bure ni Katutu Raraa
14. Tera te bure ni katutu raraa are a kona ni bukinaki iai Aaro n te aonnaba?
14 Te katenua n reke ni kai ae katanoataki rinanon Abakuka e tabeakina te bure ni katutu raraa. E kangai Abakuka 2:12: “E na reke kain ane katea te kawa n te raraa, ma ni kateimatoa te kawa n te buakaka!” N te waaki i aon te aonnaba ae ngkai, e mwaiti te tai ae e irianaki te ribuaka ma te katutu raraa. E riai n ataaki bwa Aaro n te aonnaba, boni ngaiia aika a kariki buaka aika tiritiri riki n te aonnaba. Ti kona n taekina taian Crusade ake a buaka iai aomata aika aongkoa Kristian ngaiia ao Mutirim; te Inquisition ae waakinaki iroun te Aro ni Katorika i Tibein ao Amerika Maiaki; te Buaka ae Maanna Tenibwi te Ririki ae booaki i Eurobe imarenaia Katorika ao Borotetanti; ao ae e tiritiri riki, buaka aika uoua aika kabuta te aonnaba aika a waakinaki n te ka 20 n tienture, aika a moanaki i aban Krititentom.
15. (a) Tera ae a teimatoa ni karaoia ngkai, n ana kariaia ke n aia boutoko taian Aro? (b) E kona te Botaki ni Botannaomata ni katoka karikirakean bwaai ni buaka?
15 Te waaki teuana ae buakaka riki ae waakinaki inanon tain te kauoua ni buaka are kabuta te aonnaba, bon te Nazi Holocaust, are e taonia I-Iutaia ao aomata aika akea aia bure, aika mirion ma mirion mwaitiia n te aono n Eurobe. Ai tibwa n taai aikai are mataniwi n te Aro ni Katorika n Rom i Buranti, a kaota iai ana bure n aki tei ni kaitara kanakoaia aomata aika bubua ni ngaa mwaitiia nakon mateia n aia tabo ni kamamate Nazi. E ngae n anne, ma botannaomata nako a teimatoa ni karaoa aia katauraoi ibukin katutuan riki te raraa, n ana kariaia ke aia ibuobuoki Aaro. E taekina ae kangai te maekatin ae te Time (ae kabutaki ni katobibia te aonnaba) n taekan te Aro ae te Russian Orthodox Church: “Bon iai naba mwaakan te ekaretia ae ngkai i aon te bwai ae aki kona n iangoaki bwa e na kona ni mwaaka iai rimoa, ae taekan ana taanga ni buaka Rutia. . . . Kaanga te bwai ae nonoraki ngkai, katekeraoan waanikiba ni buaka ao aia auti tautia [irouia mataniwi n te Aro ae te Russian Orthodox]. Inanon Nobemba, n ana tabo te Aro are arana te Danislovsky Monastery i Moscow, are nen te mataniwi n te Aro ae te Russian Orthodox, te ekaretia e katabua ana bwai ni buaka Rutia aika mwaakaroiroi.” E kona te Botaki ni Botannaomata ni katoka karikirakean bwaai ni buaka aika a kakamaaku? E aki kona! N aron are e taekinaki n nuutibeban London Engiran ae te Guardian, te aomata temanna are e anganaki te kaniwanga are te Nobel Peace Prize ae e taekina ae kangai: “Te bwai are a aki rauaki nanora iai, bon te koaua ae kaain te UN Security Council aika matoatoa aika nimaua, boni ngaia naba botannaomata aika a waakina riki kaboonakoan bwaai ni buaka.”
16. Tera are e na karaoia Iehova nakoia botannaomata aika a karikirakea te buaka?
16 E na boni motika taekaia botannaomata aika a karikirakea te buaka Iehova? E kangai Abakuka 2:13: “Noria! tiaki mairoun Iehova Tabaota, ngkai a bebeku natanaomata i bukin te ai, ao a kakuaia botanaomata i bukin te bwai ae akea manena?” “Iehova Tabaota!” Eng, bon iai ana taanga ni buaka Iehova i karawa ae kaainaki irouia anera, ake e na kabonganaia ibukin kamaunaia aomata ao botannaomata aika a karikirakea te buaka!
17. E na tera aron butan te aonnaba n ataakin Iehova imwin tian karokoan ana motikitaeka i aoia botannaomata aika tiritiri?
17 Tera ae e na riki ngkana e a tia ana motikitaeka Iehova i aoia botannaomata aika tiritiri aikai? E kaekaa Abakuka 2:14: “Ba a na kaonaki aonaba n atakini mimitongin Iehova, n ai aron taari ngkai a kabuta marawa.” Ai raoiroi ra te kaantaninga anne! E na boni kakoauaki aron riain ana tautaeka Iehova n aki manga kananououaki riki, n tain Aremaketon. (Te Kaotioti 16:16) E kakoaua nakoira bwa e na boni ‘kamimitonga neni waena,’ are taekan te aonnaba ae ti maeka i aona. (Itaia 60:13) Aomata ni kabaneia a na reireiaki aron maiuakinan kawain te Atua, n te aro ae e na on te aonnaba n ataakin ana kaantaninga Iehova aika moanibaan te raoiroi, n ai aron taari ngkai e kaona kabin marawa.
Te Kaaua ao te Kanimaua n Reke ni Kai
18. Tera te kaaua n reke ni kai ae katanoataki rinanon Abakuka, ao e a kanga n noraki anne n aroaron te aonnaba ae ngkai?
18 Te kaaua n reke ni kai e kabwarabwaraki n Abakuka 2:15 n taeka aikai: “E na reke kain ane kamoiia raona n te manging, ae rengana nimana n te bwai ae kamamate, ma ni kamangingnga naba, ba e aonga n tarataraa kamaamaaeaia.” E kaotaki iai aron te aonnaba ae ngkai ae e raroa nako man te riai, ae e bati te kaibabaru iai. E a kammaira riki ngkai aron ana wene ni bure ae boutokoaki naba irouia Aaro tabeua aika a kamaraua tuan te riai. Aoraki aika ewewe n aron te AIDS ao aorakin te wene ni bure tabeua riki aika a tabe ni kabuta te aonnaba ni kaaorakiia ma ni kamateia aomata. A aki kaotiota “mimitongin Iehova,” te roro ae ngkai ae katuua riki oin ana iango, ma e a tabe ni kammaira riki, ao e a kaania riki motikan taekana iroun te Atua. ‘Ngkai e kaonaki n te maamaa ao tiaki n te karineaki,’ te aonnaba ae karitei aei ae e nang moi ni mangkon unin Iehova, are e tei ibukin nanona. ‘E na mena te maamaa ae korakora i aoni karineana.’—Abakuka 2:16.
19. Tera ae taekinaki n te rongorongo ae nako imwain katanoatakin te kanimaua n reke ni kai iroun Abakuka, ao bukin tera bwa a kaineti ma te aonnaba ae ngkai?
19 Te rongorongo ae nako imwain te kanimaua n reke ni kai e kamatoa ni kabuakaka taromaurian boua aika kaaraki. Iehova e kaira te burabeti anne bwa e na taekin taeka aika matoatoa aikai: “E na reke kain ane taku nakon te kai, Uti; nakon te kai, Uti; nakon te atibu ae e bae newena, Tei rake! E na reireia te aba te baei? Noria, e kanimaki te koora ma te tirewa iai, ao bon akea te ikeike teutana i nanona.” (Abakuka 2:19) Ni karokoa te bong aei, kaaini Krititentom ao akana aongkoa a bekan, a uaia ni bobaraki nakon aia kaibangaki, taamnein Nei Maria, aia taamnei aika kakawaki, ao bwaai tabeua riki aika katotongaia aomata ke maan. Bon akea mai buakon aikai aika a kona n uti ni kamaiuia taan taromauriia, ngkana e a roko Iehova ni karokoa ana motikitaeka. Bon akea nanon taiani koora ke tirewa aika a rabuniia, ngkana a kabotauaki ma mimitongin te Atua ae akea tokina ae Iehova, ao mimitongin bwaai aika maiu ake e kariki. Ti bia kamoamoa arana ae akea n ai arona n aki totoki!
20. Ti a kakabwaiaki ngkai ti kona ni beku ma te kimwareirei inanon te babaire ibukin te tembora ra?
20 Eng, e riai ni karaoiroaki Atuara ae Iehova. Ibukin nanora ae korakora ni kani karinea, ao ti bia ira nanon te reirei anne ae kabuakaka taromaurian taiani bouannanti. Ma kakauongo raoi! E tuai ni moti ana taetae nikawai Iehova: “Ma e mena Iehova i nanoni maneabana ae tabu: ke a bane kaain aonaba ni kainababu i matana!” (Abakuka 2:20) Akea te nanououa bwa te burabeti arei e iangoa te tembora i Ierutarem. Ma ngaira aika ti maiu n taai aikai, ti a kakabwaiaki ngkai ti a kona n taromauri inanon te babaire ae kakannato riki ae te tembora n taamnei, ike e a tia ni kateirakeaki iai ara Uea ae Iesu Kristo bwa te Ibonga ae Rietata. Ti bobotaki, ti bebeku, ao ti tatataro inanon on te tembora arei, ae i aon te aonnaba, ike ti kona iai n angan Iehova te karinerine ae riai nakon arana. Ao ai kimwareirei ra ngaira ngkai ti kona n taromauria Tamara ae tatangira, are i karawa!
Ko Uringnga?
• Tera am kaantaninga ibukin ana taeka Iehova aikai: “E na aki baenikai”?
• Tera ae nanonaki ngkai n reke ni kai ake a katanoataki rinanon Abakuka?
• Bukin tera ngkai ti riai n teimatoa ni katanoata ana reirei Iehova?
• Ti a kakabwaiaki ngkai ti kona ni beku n oon te tembora ra?
[Taamnei n iteraniba 15]
N ai aron Abakuka, ana toro te Atua aika a maiu ngkai a ataia bwa e bon aki iremwe Iehova
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei 16]
U.S. Army photo