E A Kaan Ana Bong Ni Motikitaeka Iehova!
“E a kaan ana bong Iehova ae kakanato, e a kaan ao e bati ni waetata.”—TEBANIA 1:14.
1. Tera te kauring mairoun te Atua ae taekinaki rinanon Tebania?
E NANG mwakuri korakora Iehova ae te Atua, ni kaitaraia aomata aika buakaka. Ongora! Bwa aio ana kauring: “N na kamaunaia aomata . . . N na teweia nako aomata mai aon te aba.” (Tebania 1:3) Ana taeka te Uea ae Moan te Rietata ae Iehova aikai, a taekinaki iroun ana burabeti ae Tebania, are te katautau bwa boni ngaia ana tibu-mwamwano te tei, te uea are kakaonimaki are Etekia. Te rongorongo aei, ae e kanakoaki n ana tai te uea ae raoiroi ae Iotia, e aki taekin rikin bwaai aika raoiroi nakoia taani maeka n te aono n Iuta, aika buakaka.
2. Bukin tera bwa e aki tuka rokon ana bong ni motikitaeka Iehova ana mwakuri Iotia?
2 Ana taetae ni burabeti Tebania e boni kakorakora nanon Iotia nakon riain kaitiakan Iuta man te taromauri ae aki-itiaki. Ma ana mwakuri te uea ni kanakoa te taromauri ae kewe mai abana, e aki kamauna te buakaka ni kabane ae karaoaki irouia aomata, ke e aki naba kabooa mwin ana bure tibuna are te Uea are Manate, are e “kaona Ierutarem n raraia aika aki bure.” (2 Uea 24:3, 4; 2 Rongorongo 34:3) Mangaia are ana bong ni motikitaeka Iehova e na boni bae n roko.
3. Ti na kanga ni kakoaua bwa ti kona ni kamaiuaki ni “bongin unin Iehova”?
3 Ma e ngae n anne, a na iai naba aomata ake a na kamaiuaki man te bong ane kakamaaku anne. Mangaia are e kaungaunga ni kangai ana burabeti te Atua: “Ngkai kam tuai n riki n ai aroni bubun aontano, n ai aron te mange ae uotaki nako n te ang; ngkae e tuai n roko uran unin Iehova i aomi, ngkae e tuai n roko bongin unin Iehova i aomi. Kam na ukoukora Iehova, ngkami aika kaain aonaba aika kam nimamanei ni kabaneingkami, aika kam kakoroa bukin ana moti; ukoukora te raoiroi, ukoukora te nimamanei: tao ane kam na karabaki iai ni bongin unin Iehova.” (Tebania 2:2, 3) I aan kaantaningan te kamaiuaki n ana bong ni motikitaeka Iehova, ti na rinanon taekan bokin te Baibara ae Tebania. E koreaki i Iuta imwain 648 B.C.E., ao boni kanoan naba ana ‘taetae ni burabeti’ te Atua, ae ti riai ni bane ni mutiakinna raoi ma nanora ni kabane.—2 Betero 1:19.
E Aroraki Bain Iehova
4, 5. Tera aron kakoroan bukin Tebania 1:1-3 i aoia aomata aika buakaka ake a mena i Iuta?
4 E moanaki “ana taeka Iehova” nakon Tebania, n te kauring ae taekinaki mai eta. E kangai te Atua: “N na boni kamaunai bwaai ni kabane mai aon te aba, bon ana taeka Iehova. N na kamaunaia aomata ma maan; N na kamaunaia manin aannang, ma ikan taari, N na kabwakaia akana buakaka, ao N na teweia nako aomata mai aon te aba, bon ana taeka Iehova.”—Tebania 1:1-3.
5 Eng, Iehova e nang katoka te buakaka n te aba ae Iuta. Antai ae e na kabongana te Atua ni “kamaunai bwaai ni kabane mai aon te aba”? Kioina ngkai e taetae ni burabeti Tebania inanon moan mwakoron ana tai n tautaeka te Uea are Iotia, are e moana man 659 B.C.E., taeka ni burabeti aikai a kakoroaki bukia ngke e a kamaunaki Iuta ao kautun ana kaawa ae Ierutarem, irouia kaaini Baburon, n 607 B.C.E. N te tai arei, ao a ‘kamaunaki’ aomata aika buakaka ake i Iuta.
6-8. Tera are taetae ni burabetinaki n Tebania 1:4-6, ao e a kanga ni kakoroaki bukin te taetae ni burabeti anne i Iuta rimoa?
6 E kangai Tebania 1:4-6 ngke e taetae ni burabetina ana mwakuri te Atua nakoia taan taromauri ni kewe: “N na arora baiu nako aon Iuta, ao nako aoia kaain Ierutarem ni kabaneia; ao N na tewea nako nikirani Baara man te tabo aei, ma araia ibonga ake taan taromauri boua ma ibonga ake Rewi; ma ake a taromauri taangani karawa i aon akun auti; ma ake a taromauri, ake a taetae n tuea nakon Iehova ma n tuea irouni Marekam; ma ake a kekerikaki man touani mwin Iehova; ma ake a aki ukoukora Iehova, ma n aki kan ongora mai Rouna.”
7 E aroraki bain Iehova ni kaitaraia kaain Iuta ao Ierutarem. E korakora nanona bwa e na kamateia taan taromauria Baara ae atuaia kaaini Kanan, are e reitaki ma te kakariki. A mwaiti atuaia aomata n taabo aika kakaokoro nako ake a aranaki bwa Baara, kioina ngkai taan taromauri atua aikai a taku bwa e mwaaka atuaia n aia aono. N aron anne, bon iai Baara ae taromauriaki irouia kaaini Moaba ao kaaini Mirian n te Maunga are Beore. (Warekaia Iteraera 25:1, 3, 6) Iehova e na kamateia ana ibonga nako Baara ake n aonon Iuta, n ikotaki naba ma ibonga aika aki kakaonimaki aika tibun Rewi ake a urua ana tua te Atua ngke a iraorao ma ana ibonga Baara.—Te Otinako 20:2, 3.
8 Te Atua e na kamaunaia naba te koraki ake a ‘taromauri taangani karawa,’ are te koraki ake a katei maro ao a taromauria taai. (2 Uea 23:11; Ieremia 19:13; 32:29) Unin te Atua e na karokoaki naba i aoia aomata akana a kataia n rengana te taromauri ae koaua ma te Aro ae kewe, n te aro are a “taetae n tuea nakon Iehova ma n tuea irouni Marekam.” Marekam bon aran Moreka naba teuana, ae mataniwin atuaia kaain Ammon. Kanoan taromaurian Moreka boni kareanakia ataei.—1 Uea 11:5; Ieremia 32:35.
E a Kaan Rokon Tokin Krititentom!
9. (a) Tera ana bure Krititentom? (b) N tiaki aroia taan aki-kakaonimaki ake i Iuta rimoa, tera te bwai ae ti riai ni kamatoai nanora nako iai?
9 Tao rongorongo aikai a kauringira taekan Krititentom, ae e waakina naba te taromauri ae kewe ao te katei maro. Ao e boni kamwara naba arona ni buoka aron kareanakin maiuia aomata aika mirion ma mirion mwaitiia, n taiani buaka ake a boutokoaki irouia mataniwin ana Aaro! Ti bia aki katotonga aroia taan aki-kakaonimaki i Iuta rimoa ake a “kekerikaki man touani mwin Iehova,” ake a aki bwerengaki ao a manga aki ukoukora taekana ke te kairiri mairouna. Ma ti na boni kakaonimaki iroun te Atua.
10. Ko na kanga ni kabwarabwara nanon te taetae ni burabeti are n Tebania 1:7?
10 Ana taeka te burabeti ake imwin aei, a kaineti ma taani kakaraoa ae buakaka ake i Iuta rimoa, ao aomata naba aika buakaka aika a maiu ni boong aikai. E kangai Tebania 1:7: “Ko na kainababu i matan te Uea ae Iehova: ba e a kaan ana bong Iehova: ba E a tia Iehova ni katauraoa te karea, E tabuiia ana aomata aika weteaki.” “Aomata aika weteaki” aikai bon I-Kareria ake a kairiribai nakon Iuta. Te “karea,” bon taekan Iuta, n ikotaki ma kautun ana kaawa. Mangaia are Tebania e katanoata ana kaantaninga te Atua are e na kamauna Ierutarem, ao te taetae ni burabeti aei e taekina naba kamaunan Krititentom. Ni koauana, kioina ngkai e a rangi ni kaan rokon ana bong ni motikitaeka te Atua, te aonnaba ni kabane e riai ni “kainababu i matan te Uea ae Iehova,” ma n ongora n ana taeka are e kaotaki rinanon “te nanai ae uarereke” ae kaainaki irouia taan rimwin Iesu aika kabiraki, ma raoraoia ake “tiibu tabemang.” (Ruka 12:32; Ioane 10:16) E mena te kamaunanakoaki i mataia aomata ake a rawa ni kan ongora ma ni kaitara tautaekanakiia n ana Tautaeka n Uea te Atua.—Taian Areru 2:1, 2.
E a Kaan Ngkai—Te Bong n Tang!
11. Tera raoi nanon Tebania 1:8-11?
11 E reitia nako ni kangai Tebania 1:8-11 ni kaineti ma ana bong Iehova: “Ao ngkana e roko bongin ana karea Iehova, ao N na kareke kaiia tooka, ma natiia uea, ma akana kunnikaiia ni kunnikain anena. Ao n te bong arei N na kareke kaiia akana ewe ri aoni bwian nanon te mataroa, akana kaona ana auti aia toka n te tiritiri ma te mamana te aba ni kabaneia. Ao n te bong arei, bon ana taeka Iehova, ao e na roko bwanan te tang man te mataroa n ika, ma te maango man te makoro are te kauoua, ma te rurunga ae korakora man tabuki. Kam na maango, ngkami aika kaaini Maketeti, ba a bane aomatani Kanaan ni kamaunaki: a bane n teweaki nako akana uotaia tirewa.”
12. A kanga tabeman ni kuneaki bwa a “kunnikaiia ni kunnikain anena”?
12 Te Uea ae Iotia e na ruamwiaki iroun Ieoati, Ieoiakim, ao Ieoiakin. Imwin anne, e na tautaeka Tetekia, are e na kamaunaki iai Ierutarem. E ngae ngke a kaitara ma te kabuanibwai aei, ma tabeman a kakaea akoakia mairouia te botannaomata ake a mena irarikia, n te aro are a “kunnikaiia ni kunnikain anena.” N aron naba anne, a mwaiti aomata aika karaoa aroaroia are a kaotia iai bwa tiaki ngaiia kaain ana botaki Iehova. A na karekeaki kaia ngkai a kaotiia bwa kaain ana botaki Tatan.
13. N aron are e taekinaki n ana taetae ni burabeti Tebania, tera ae e na riki ngkana a ninia Ierutarem kaain Baburon?
13 “Te bong” ni motikitaeka ibukin Iuta anne, e boraoi ma ana bong Iehova are e nang kareke kaia aiana iai, ma ni katoka te buakaka, ao ma ni kaota rietatana i aoni bwaai ni kabane. Ngke a ninia Ierutarem kaain Baburon rimoa, ao e ongo te aba te tang man te mataroa are e aranaki bwa te Mataroa n Ika. Tao e ingoanaki te mataroa anne kioina ngkai e ua kaan ma te mwakete n ika. (Neemia 13:16) Ana koraki Baburon aika mwaiti kurikuri a na rin nakon te mwakoro are e a aranaki bwa te mwakoro ae te kauoua, ao “te rurunga ae korakora man tabuki,” tao e taekina rurungaia kaaini Kareria ake a roko. A na ‘tang’ kaain Maketeti, are tao te tabo are e aranaki, bwa te Tyropoeon Valley mai ieta. Bukin tera bwa a na tang? Ibukina bwa e nang toki iai te waaki ni bitineti, n ikotaki naba ma aia mwakuri te koraki “akana uotaia tirewa.”
14. Tera aron korakoran tuoakia aomata iroun te Atua ake te koraki ake a taku bwa a taromauria?
14 Tera aron korakoran tuoakia aomata iroun Iehova ake te koraki ake a taku bwa a taromauria? E reitaki nako ni kangai te taetae ni burabeti: “Ao n te tai arei, ao N na kikibea Ierutarem ni bwae; ao N na kareke kaiia aomata aika wene raoi i aoni baninni benia ngkai kanga te wain ngaiia, akana taku i nanoia, Ane E na aki karaoa ae raoiroi Iehova, ao E na aki karaoa naba ae buakaka. Ao a na riki aia bwai ba bwai ni kuri, ao aia auti ba bwai ni kamaroa: eng, a na katei auti, ma a na aki maekan; ao a na uniki kurebe ni neia, ma a na aki moi ni wainia.”—Tebania 1:12, 13.
15. (a) Tera ae e na riki nakoia ibongan Ierutarem ake a a tia ni kitana ma ni kabwaoua te koaua? (b) Tera ae e mena imwaia taani kakaraoa te taromauri ae kewe ni boong aikai?
15 Ibonga ake a a tia ni kitana ma ni kabwaoua te koaua ake i Ierutarem rimoa, a rengana taromaurian Iehova ma te taromauri ae kewe. E ngae ngke a taku bwa akea te bwai ae buakaka ae na riki nakoia, ma te Atua e na kakaeia ma bwaae aika a otamwaaka ake a na kaoota te roo n taamnei are a kamanoia iai. Akea mai buakoia ake a na biri nako man ongoraeakinan ao namakinan ana motikitaeka te Atua. Taani kitana ma ni kabwaoua te koaua ake a aki bwerengaki akekei, a riki n ai aron baninin benin te wain ae mena i kabin te tangke ni wain. A aki kani bwerengaki n te taeka are aongkoa te Atua e na tabarea aia waaki aomata, ma e ngae n anne, a na bon aki kona ni birinako mani motikan taekaia iroun te Atua. Akea naba mai buakoia taan taromauri ni kewe ngkai, n ikotaki ma kaaini Krititentom, ao te koraki ake a a tia ni kitana taromaurian Iehova, ae a na rawei maiuia. A kakewea ae boong aikai boni “boong aika kaitira,” ao a taku i nanoia bwa “E na aki karaoa ae raoiroi Iehova, ao E na aki karaoa naba ae buakaka.” Ai kairuara te koraki aikai!—2 Timoteo 3:1-5; 2 Betero 3:3, 4, 10.
16. Tera ae e na riki ngkana e karokoaki ana motikitaeka te Atua i aon Iuta, ao tera aron rootakira n ataakin anne iroura?
16 Aomata ake a a tia ni kitana ma ni kabwaoua te koaua i Iuta rimoa, a kauringaki bwa kaaini Baburon a na kuribwai kaubwaia, a na kamaunai mwengaia, ma n anai uaan aia nne ni kurebe. Akea bongan bwaikorakin te maiu aei ngkana e karokoaki ana motikitaeka te Atua i aon Iuta. E na riki naba ae aekan anne ngkana e a roko ana bong ni motikitaeka Iehova i aon te waaki ae ngkai. Mangaia are ti bia taratarai bwaai n taamnei ma ni ‘kaiko ara bwai aika kakawaki nako karawa,’ n te aro are ti moanibwaia te beku ibukin Iehova, inanoni maiura!—Mataio 6:19-21, 33.
“E a Kaan Ana Bong Iehova ae Kakanato”
17. N aron are e taekinaki n Tebania 1:14-16, kaan ra ma taai aikai ana bong ni motikitaeka Iehova?
17 Kaan ra ma taai aikai ana bong ni motikitaeka Iehova? N aron are e taekinaki n Tebania 1:14-16, e anga te taeka ni karau nano ni kangai te Atua: “E a kaan ana bong Iehova ae kakanato, e a kaan ao e bati ni waetata, ae bwanan ana bong Iehova; e tang ni korakai iai te aomata ae korakora. Te bong n un te bong arei, ae te bong ae e kai te nano iai ma n rawawata, ae te bong n uru-bwai ma ni kamaroaea te aba, ae te bong ae ro ma ni kananokawaki, ae te bong ae nanginang ae ro tongitong, ae bongini katangan te bu ma ioan te buaka, n eki nako kaawa aika nonoaki, ma n eki nako tauani maninganingan noono aika rietata.”
18. Bukin tera ngkai ti aki riai n taku bwa e kiriaria n roko ana bongi ni motikitaeka Iehova?
18 Ibonga ake i Iuta aika a burerawawata, tooka, ao aomata nako, a boni kauringaki taekan are “e a kaan ana bong Iehova ae kakanato.” ‘E na bati ni waetata rokon ana bong Iehova ae kakannato’ i aon Iuta. N aron anne, n taai aikai akea te aomata temanna ae e riai n iangoia bwa karokoan ana motikitaeka Iehova i aoia aomata aika buakaka, bon te bwai ae e na riki n te tai ae kiriaria rokona. Ma n aron are te Atua e waetata ni mwakuri i Iuta rimoa, ngaia are e na ‘kawaetata’ naba rokon ana bong ni motikitaeka. (Te Kaotioti 16:14, 16) Ai boni kangaangara te tai anne nakoia aomata ake a aki mutiakin ana taeka ni kauring Iehova ake a taekinaki irouia ana tia Kakoaua, ao aomata ake a rawa naba ni butimwaea te taromauri ae koaua!
19, 20. (a) Baikara bwaai tabeua ake a reitaki ma karokoan unin te Atua i aon Iuta ao Ierutarem? (b) Ibukin te kamaunanakoaki ae e na roko i aon bwain te waaki ae ngkai aika a katauaki kamaunakia, baikara titiraki aika a riki mai iai?
19 Karokoan unin te Atua i aon Iuta ao Ierutarem rimoa bon “te bong ae e kai te nano iai ma n rawawata.” Kaaini Baburon ake a ninia Iuta a karika te rawawata ae bati nakoia kaain Iuta, n ikotaki ma te bwara n nano ngke a ataia bwa a nang kaitara ma te mate ao te urubwai. Te “bong n uru-bwai ma ni kamaroaea te aba” arei, bon te bong ae ro ae nanginang ae rotongitong, tiaki tii n te kaikonaki, ma e boni koaua naba, bwa e aerake te bubu n taabo nako ao e bati naba te tiritiri. Boni “bongini katangan te bu ma ioan te buaka,” ma a bon aki manena taiani kauring.
20 Taan tantani i Ierutarem a aikoa konabwai ngke aia mitiin ni kabwakai noono kaain Baburon, a a urua “tauani maninganingan noono aika rietata.” Nonon te waaki ae buakaka ae ngkai a na bon aki manena naba ni kaitara ma ana bwai ni buaka te Atua mai karawa, ake a tauraoi ni moantaai ni kabonganaki irouna ni kamaunai bwaai aika a katauaki kamaunaia. Ko kaantaninga kamaiuam mai iai? Ko kateimatoako n ana itera Iehova, are ‘e kawakinia akana tangiria ni kabaneia ma e na kamaunaia akana buakaka ni kabaneia’?—Taian Areru 145:20.
21, 22. E na kanga ni kakoroaki bukin Tebania 1:17, 18 n ara bong aikai?
21 Ai kakamaakura te bong ni motikitaeka are e taetae ni burabetinaki n Tebania 1:17, 18! “N na karokoa te rawawata i aoia aomata,” e taku Iehova ae te Atua, “ao a na nakonako iai n ai aroia mataki, ba kioina ngkai a bure nakon Iehova: ao a na nurakinaki raraia n ai aron te tano, ao a na kabaroaki irikoia n ai aron te mwi. Ao e aki kona naba aia tirewa ma aia koora ni kamaiuia ni bongin unin Iehova; ma e na bane te aba ni kanaki n ain ana tauanen: ba E na karaoa te toki, eng, te toki ae kakamaku, ae tokiia akana maeka i aon te aba ni kabaneia.”
22 N aron are e karaoia n ana bong Tebania, Iehova e nang karekea te rawawata nakoia “akana maeka i aon te aba ni kabaneia,” ake te koraki ake a rawa ni mutiakina te kauring aei. Ibukina bwa a bure nakon te Atua, a na nakonako n ai aroia mataki aika a aki konabwai, ao a na aki kona ni kunea te kamaiuaki. N ana bong ni motikitaeka Iehova, e na “nurakinaki raraia n ai aron te tano,” ae ai aron te bwai ae akea manenana. A na roko n tokia ae kamwara, bwa te Atua e na karenakoi rabwataia—n ikotaki naba ma kanoannanoia—te koraki aika buakaka aika mena i aon te aonnaba, “n ai aron te mwi.”
23. E ngae ngkana a aikoa kona n rawei maiuia taani bure “ni bongin unin Iehova,” ma tera te kaantaninga ae raoiroi ae e mena n ana taetae ni burabeti Tebania?
23 Akea ae e kona ni kamaiuia aomata aika a buakana te Atua ma ana aomata. Te koora ao te tirewa e aki kona ni kamaiuia taani kakaraoa ae bure i Iuta rimoa, n aron naba ae te kaubwai ae bati ao te mwane n anai nano, bwa a na aki kona ni kamanoa ke ni karekea kamaiuan te aomata “ni bongin unin Iehova,” are e na roko i aon Krititentom, ao te waaki ae buakaka ni kabane ae ngkai. N te bong ni motikitaeka anne, “e na bane te aba ni kanaki” n ain ana tauannen te Atua ngkana e a kamaunaia aomata aika buakaka. Ibukina bwa ti onimakina ana taeka ni burabeti te Atua, ao ti kakoaua bwa ti a maan ngkai ni maiu inanon “tain te toki.” (Taniera 12:4) E a kaan ana bongi ni motikitaeka Iehova, ao e nang karokoa unna i aoia aiana. Ma e ngae n anne, e taekinaki naba taekan te kamaiuaki n ana taetae ni burabeti Tebania. Tera ngkanne ae ti riai ni karaoia ngkana ti na kamaiuaki ni bongin unin Iehova?
Tera Am Kaeka?
• E a kanga ni kakoroaki bukin ana taetae ni burabeti Tebania i aon Iuta ao Ierutarem?
• Tera ae mena imwain Krititentom ao aomata aika buakaka ni kabane aika a maiu ngkai?
• Bukin tera ngkai ti aki riai n taku bwa e kiriaria n roko ana bongi ni motikitaeka Iehova?
[Taamnei n iteraniba 19]
E ninikoria Tebania ni kaotiota ae e a kaan ana bongi ni motikitaeka Iehova
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
From the Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, containing the King James and the Revised versions
[Taamnei n iteraniba 21]
Ana bong Iehova e a roko i aon Iuta ao Ierutarem rinanoni baia kaain Baburon n 607 B.C.E.
[Taamnei n iteraniba 22]
Ko kaantaninga kamaiuam ngkana e a kamaunaia aomata aika buakaka Iehova?