Ko na Kanga ni Kateimatoa Iangoan te Mwane n te Aro ae Riai?
Tangiran te mwane ma kani karekean bwaikorakin te maiu aei bon tiaki te bwai ae ai tibwa ngkai; ao e aki naba kainabwabu te Baibara n taekan bwaai aikai bwa aongkoa, a bon tibwa ataaki n taai aikai. A a rangi ni bongata. Te Atua e reireinia tibun Iteraera n te Tua ni kangai: “Ko na tai mataiakina ana auti raom, . . . ao te bwai teuana ae ana bwai raom.”—Te Otinako 20:17.
TANGIRAN te mwane ao bwaikorakin te maiu aei e taabangaki naba n ana bong Iesu. Iangoa te ribooti aei ae taekan te maroro i marenan Iesu ma te rorobuaka ae “bati ni kaubai”: “E taku [Iesu] nakoina: ‘Ai ti teuana riki te bai ae ko riai ni karaoia: kaboi nako am bai ni kabane, ao anga boia nakoia kainnano, ao ngkanne, nakomai irai.’ Ngke e ongo anne teuarei, ao e rawawata nanona, ba e bati ni kaubai.”—Ruka 18:18-23, Te Baibara ni Katorika [BK].
Te Kaantaninga ae Riai ni Kaineti ma te Mwane
Ma e bure iangoan ae te Baibara e kabuakaka te mwane ke aaro ake e kakabonganaki iai. Te Baibara e kaotia bwa te mwane e riki bwa kamanoan te aomata man te kainnano ao kangaanga ake a na riki mai iai, bwa e kona ni karekei bwaai aika e kainnanoi. E korea ae kangai te Uea ae Toromon: “Te bwai ni kamaiu te rabakau, n ai aron te mane ngkai te bwai ni kamaiu naba.” Ao: “E karaoaki te amarake ba e aonga ni ngarengare te aba, ao e kakukureia te maiu te wain; ao e kareke bwaai ni kabane te mane.”—Te Minita 7:12; 10:19.
E kukurei te Atua ni kabonganan te mwane n te aro ae riai. N aron anne, e taku Iesu: “Karekeia raomi n te kaubwai ae mamana te aba.” (Ruka 16:9) E nanonaki naba iai te anga bwaintangira ibukin kekeraken riki taromaurian te Atua ae koaua, bwa ti bon tangiria ni karekea te Atua bwa Raoraora. Toromon, are e kakairi iroun tamana are Tawita, e bwaintangira te mwane ao bwaai aika kakawaki aika bati, ibukin katean ana tembora Iehova. Te tua riki teuana ni Kristian, boni buokaia aomata aika kainnano n te itera n rabwata. “Kam na buoki ami bwai ma ake a itiaki ngkana a kai nanoia,” e taku te abotoro Bauro. E manga reitia ni kangai: “Kam na akoakoiia iruwa.” (I-Rom 12:13) N angiin te tai, e nanonaki iai kabanean te mwane teutana. Ma tera aron tangiran te mwane?
‘Tangiran te Tirewa’
E tabwanin ana kabwarabwara Bauro i aon “tangiran te mane”—are nanona ni koaua “tangiran te tirewa”—ngke e kororeta nakon Timoteo, ae raona ni Kristian ae ataei riki nakoina. E kuneaki ana taeka ni kaungaunga Bauro n te 1 Timoteo 6:6-19. E maroroakina “tangiran te mane” n ana kabwarabwara ae boto i aon kaubwain te maiu aei. Ti na kabwaia ngkana ti nenera raoi ana taeka Bauro aika a kairaki koreaia aikai, kioina ngkai e rangi ni katuuaki taekan te mwane irouia aomata n taai aikai. E boni manena te ukeuke iai ibukina bwa e na kaotia bwa e na kanga te aba n “taua te maiu ni koaua.”
E reirei ni kangai Bauro: “Ba wakaani baika bubuaka ni kabane tangiran te mane; ae a kani karekea tabemang, ao a kitana te onimaki iai, ao a ewariia i bon i rouia ni maraki aika bati.” (1 Timoteo 6:10) Te kibu aei e aki kaotia bwa e buakaka te mwane—ao akea riki te kibu teuana ae taekina anne. Ao te abotoro e aki naba taekinna bwa te mwane boni ngaia oin rikin “baika bubuaka,” ke bon te mwane ae aani kangaanga ni kabane. E ngae ngkana tiaki bukin rikin “baika bubuaka” ni kabane te mwane, ma tangirana e kona ni kariki aeka ni kangaanga aika mwaiti.
Kawakiniko man te Mataai ni Kanibwaibwai
E ngae ngkai e aki kabuakakaki te mwane n te Baibara, ma te koaua anne e aki riai ni kabebetea aron korakoran ana reirei Bauro. Kristian ake a a moanna n tangira te mwane a kai ituaki n aekani kangaanga aika mwaiti, ao te kabanea ni buakaka iai ae te kerikaki man te onimaki. E kamatoaki te koaua aei n ana taeka Bauro nakoia Kristian ake i Korote: “Ma ngaia ae kam na kamate bwain rabatami akana bwain aon te aba, aika . . . te tangira ae buakaka, ao te mataai ni kanibwaibwai, ae bon taromauriani boua.” (I-Korote 3:5) E na kanga te mataai ni kanibwaibwai ke “tangiran te mane,” n riki bwa taromauriani boua? E nanonaki iai bwa e bure ngkana ti tangira te auti ae bubura riki, te kaa ae boou riki, ke te mwakuri ae e bubura riki te bwakabwai iai? Bon akea mai buakon bwaai aikai aika a buakaka i bon irouia. Ma e kangai taekan te titiraki ae riai n iangoaki: Tera aroaron nanon te aomata ae e kairia bwa e na tangiri bwaai aikai, ao te koaua bwa a boni kainnanoaki bwaai aikai?
Te kaokoro i marenan tangiran raoi te bwai teuana ae riai ao te mataai ni kanibwaibwai, e kona ni kabotauaki ma te ai ae uarereke ae tau ibukin kukanan te amwarake, ao te urarake ae korakora ae kabueka te buakonikai. Tangiran raoi te bwai teuana n te aro ae riai e kona ni manena. E kaungaira bwa ti na mwamwakuri ma ni karaoi bwaai aika manena. E kangai Taeka N Rabakau 16:26 (BK): “E kaungaa te tia makuri te baki ba e makuri i bukini kanana.” Ma e karuanikai te mataai ni kanibwaibwai ao e urubwai. Bon tangiran te kanibwaibwai ae aki tauaki arona.
Tauakin arora ni kaineti ma tangiran te mwane bon te bwai ae kakawaki. Ara mwane ae ti kaikoa ao bwaai ake ti tangiri a na toro iroura ni karaui nanora ni bwaai aika ti kainnanoi, ke boni kainnanora ae e karikira bwa ana toro te mwane? Ngaia anne bukina are e taku Bauro bwa “te tia mamataai, ae bon te tia taromauri boua.” (I-Ebeto 5:5, BK) Ni koauana, mataiakinan te bwai teuana e nanonaki iai bwa ti anga nanora nakon te bwai anne—ao kaanga, ti karaoa te bwai anne bwa ara toka, ke atuara, ke te bwai ae ti toronaki iai. Ma e kamatoa ni kangai te Atua ni kaitaraa anne: “Ko na tai Atuana te Atua temanna i rarikiu.”—Te Otinako 20:3.
Ngkana ti mataai ni kanibwaibwai ao ti kaotia naba iai bwa ti aki onimakina ae te Atua e na kakoroa bukin ana berita ae e na karekei bwaai aika ti kainnanoi. (Mataio 6:33) Ngaia are te mataai ni kanibwaibwai nanona te tannako mairoun te Atua. E a riki naba iai bwa “taromauriani boua.” Maroaka ae Bauro e rangi ni katereterea ana reirei ni kabuakaka iai!
Iesu naba e reirei ni kabuakaka te mataai ni kanibwaibwai. E tuangira bwa ti na kawakinira man mataiakinan te bwai ae akea iroura: “Tarataraingkami, ao kawakiningkami man te mataai ni kanibwaibwai ni bane: ba tiaki maiun te aomata maitin ana bwai nako.” (Ruka 12:15) N aron are e kaotaki n te mwakoro aei ao te kabotau are e a manga taekinaki iroun Iesu imwina, te mataai ni kanibwaibwai e a boto i aon te koaua ae akea manenana, ae te bwai ae kakawaki n te maiu aei boni mwaitin ana bwai te aomata. Tao e nanonaki iai te mwane, te kakannato, te mwaaka, ke bwaai aika reitaki iai. Bwaai ni kabane aika a kona ni karekeaki irouia aomata a kona naba ni mataiakinaki. Ti kona n taku bwa a na rau nanora ngkana ti karekea te bwai ae mataiakinaki. Ma n aron ana taeka te Baibara ao bwaai aika nonoraki n riiriki, bon tii te Atua ae e kona ni katoka kainnanora ni koaua—ao E na boni karaoa anne—n aron are e kaotia Iesu nakoia taan rimwina.—Ruka 12:22-31.
Te natannaomata ae ngkai ae e rangi n tabeakini kabooan ao kabonakoan taiani bwaikoraki, e rangi ni bwaati ni karikirakea te mataai ni kanibwaibwai. Aanga aika a aki kai ataaki ma a mwaaka, a kairia aomata bwa a na kakoauaa bwa e tuai n tau mwaitin aia bwaikoraki ake a a tia n reke irouia. A tangiri bwaai aika bati riki, aika bubura riki, ao aika tamaroa riki. E ngae ngkai ti aki kona n iangoa ae ti na bita aroaron te aonnaba ae otabwaninira, ma ti na kanga ngaira n rawa n rotaki n te aroaro aei?
Kaitaraan te Mataai ni Kanibwaibwai n te Raunnano
Bauro e taekina te raunnano bwa boni kaitaraan te mataai ni kanibwaibwai. E kangai: “Ma ngkana iai karara ma karabara, ao a na rau nanora iai.” (1 Timoteo 6:8) Te kabwarabwara aei ae e kaotii bwaai aika ti kainnanoi—ae “karara ma karabara”—e kona n tara n aki rangi ni botau ma te wanawana. A mwaiti aomata ake a mamataku ni kaongora n te TV ike a kawaraki iai aomata aika tanoata taekaia ake a maeka ni mwenga aika moan te tamaroa ma n toronibwai. Tiaki anne te anga ae e na karekea te raunnano.
Te koaua bwa taan toro iroun te Atua a aki tuangaki bwa a na riai ni karekea irouia te maiu ni kainnano. (Taeka N Rabakau 30:8, 9) Ma Bauro e boni kauringira ikai nanon raoi te taeka ae kainnano: bwa nanona akean te amwarake, te kunnikai ao te mwenga ae tau ibukin kateimatoan te maiu ni kaineti ma te tabo are ko mena iai. Ao ngkana a reke bwaai aikai iroura, ao iai iroura ngkanne aan te raunnano.
Ma e kaota raoi ana koaua Bauro n ana kabwarabwara aei ibukin te raunnano? Te koaua bwa e kona n rau nanon te aomata ni bwaai ake e kainnanoi n tii ngaia—ae te amwarake, te kunnikai ao te mwenga? E bon ataa taekan anne Bauro. E bon ataa te kaubwai ao taiani kakabwaia ake aia bwai bwakuaku i buakoia I-Iutaia, kioina ngkai boni ngaia naba temanna mai buakoia, ao e riki naba ngaia bwa kaain te botannaomata ae Rom. (Mwakuri 22:28; 23:6; I-Biribi 3:5) Ma e taonaki naba n rawawata aika korakora Bauro ngke e karaoa ana mwakuri ni mitinare. (2 I-Korinto 11:23-28) Ma e reireiaki taekan te bwai teuana ae raba, rinanon bwaai aikai ni kabane. Tera te reirei anne?
“I Reireiaki” Taekan te Bwai ae Raba
E kabwarabwara ni kangai Bauro n ana reta teuana: “I bon ata te aro ni karinanoaki n akea au bwai, ao I ata naba te aro ni kaubwai: I reireiaki ni bwaai nako ao ni bwaai ni kabane te aro n nuai ma te aro ni baki, ma te aro ni kaubwai ma te aro ae e kai te nano iai.” (I-Biribi 4:12) E tara n rangi n onimaki Bauro n akea te raraoma irouna! Tao e kona ni kai taekinna bwa e rangi n nako raoi waakini maiuna ngke e koroi taeka aikai, ma tiaki te koaua anne. E boni karabutinaki i Rom ngke e koroi!—I-Biribi 1:12-14.
Ngkana e iangoaki te koaua aei ae e kamwakura te iango, taeka aikai a kaotii rongorongo aika kakawaki ni kaineti ma te raunnano tiaki tii ni bwaikorakin te maiu aei, ma n anuani maiura naba. Te kaubwai ae bati ke kangaanga aika kakaiaki, a kona ni kataa arora ni kaineti ma bwaai aika kakawaki riki iroura. Bauro e taekina te kaubwai n taamnei ae buokia ni karaua nanona n aki ongei mwaitin kaubwaina ke ana bwaikoraki: “I boni konai bwaai ni kabane ni karaoi iroun [te Atua ae] kakorakoraai.” (I-Biribi 4:13) E aki onimakina ana bwaikoraki, ngkana e bati ke e uarereke mwaitina, ke anuani maiuna ae e nakoraoi ke e aki, ma Bauro e onimakina te Atua bwa e na karekea kainnanona. E a reke irouna iai te raunnano.
E moamoa kakawakin ana katoto Bauro iroun Timoteo. Te abotoro e kaunga nanon te rorobuaka arei bwa e na maiuakina te aroaro ni maiu ae e moanibwaiaki riki iai tangiran te Atua ao te iraorao ma ngaia ae kaan, nakon ae kaubwain te aonnaba aei. E kangai Bauro: “Ao ngkoe, ae ana aomata te Atua, ko na biri nako mani baikai; ao ko na kaea te raoiroi, ma tangiran te Atua, ma te onimaki, ma te tangira, ma te taotaonaki n nano, ma te nimamanei.” (1 Timoteo 6:11) Taeka aikai tao a taekinaki nakon Timoteo, ma a kaineti naba nakoia aomata ni kabaneia ake a tangiria ni kani karinea te Atua ma ni karekea te kukurei ni koaua i nanoni maiuia.
Timoteo e riai ni kawakinna man te mataai ni kanibwaibwai n ai aroia Kristian ni kabaneia. E teretere bwa iai taan onimaki aika kaubwai, ake a kaaina te ekaretia i Ebeto, ike e mena iai Timoteo ngke e kororeta Bauro nakoina. (1 Timoteo 1:3) E roko n te kaawa ni bitineti ae kaubwai aei Bauro rimoa, ao e tataekina te euangkerion Kristo iai, ao a mwaiti aomata aika a rairaki. Akea te nanououa bwa a mwaiti ibuakoia aomata aikai aika kaubwai, n aron naba ae noraki n te ekaretia ni Kristian ni boong aikai.
Mangaia are ni kaineti ma te oota ae nako man te reirei ae mena n 1 Timoteo 6:6-10, aio te titiraki ae riai n iangoaki: Tera ae a riai ni karaoia aomata ake a bati riki aia mwane, ngkana a tangiria ni kani karinea te Atua? Bauro e taku bwa a riai moa n tuoa aia kaantaninga. Te mwane e kona ni karika te iango iroun te aomata ae e boni bwaati i bon irouna n tabeakina arona n akea buokana. E kangai Bauro: “Ko na tuangia akana kaubwai i aon te aba, ba a na tai kainikatonga, ao a na tai onimakina te kaubwai ae aki teimatoa, ma a na onimakina te Atua, ae kabane bwaai n anganira ba ti na kabatia te kukurei iai.” (1 Timoteo 6:17) Aomata aika kaubwai a riai n reiakinia aron aki-onimakinan aia mwane; a riai n onimakina te Atua, ae boni ngaia nibwan aeka ni kaubwai ni kabane.
Ma kaetietan aia kaantaninga bon tii moan mwanekan te tokanikai iai. N te tai teuana, Kristian aika kaubwai a riai ni kabongana kaubwaia n te aro ae raoiroi. E kaungaunga ni kangai Bauro: “A na kakaraoa ae raoiroi, a na kabati makuri aika riai, a na tituaraoi n angabwai, ao a na bareka te tibai aia bwai ma raoia nako.”—1 Timoteo 6:18.
“Te Maiu ni Koaua”
Oin bukin ana reirei Bauro, bwa boni kaungara nakon ataakin ae ti riai n uringa aron uarereken manenan te kaubwai, ni kabotauaki ma bwaai tabeua. E kangai ana Taeka te Atua: “E taku te aomata ae e kaubai n ana iango ba e katanaki ni kaubaina, kaanga te nono ae e rietata.” (Taeka N Rabakau 18:11, BK) Eng, te raunnano ae e kona n reke man te kaubwai bon te bwai ae aki koaua ae memena n ana iango te aomata, ao e boni mwamwana te aba. E kairua bwa ti na tabeakina riki te kaubwai i nanoni maiura, nakon ae karekean akoara mairoun te Atua.
Aki-teimatoan te kaubwai e karikia bwa te bwai ae e kona ni kai bua ae aki riai n onimakinaki iroura. Te onimaki ni koaua e riai n aanaki i aon te bwai ae korakora, ae manena, ao ae teimatoa. Te onimaki ni Kristian e riai n aanaki i aon ara tia Karikiriki ae Iehova ae te Atua ao ana berita ibukin te maiu are aki toki. E ngae ngkai e koaua bwa te mwane e bon aki kona ni karekea te kukurei, ao e a rangi ni koaua riki bwa te mwane e aki kona ni karekea te kamaiuaki. Bon tii onimakinan te Atua iroura ae e kona ni karekea te kaantaninga ni koaua ni kaineti ma te kamaiuaki.
Ngaia are ngkana ti kaubwai ke ti raarikin, ma ti bia uaiakina anuani maiura ae e na karikira bwa ti na “toronibwai n ana bwai te Atua.” (Ruka 12:21) Akea te bwai ae kakawaki riki nakoni karekean te akoaki i matan te tia Karikiriki. Ara kekeiaki ni kabane ibukin kateimatoan akoara irouna, e na buokira ni ‘kaikoi aara aika raraoi i mwaini boong aika nangi roko, bwa ti aonga n taua te maiu ni koaua.’—1 Timoteo 6:19.
[Taamnei n iteraniba 7]
Bauro e reireinaki taekan te bwai ae raba ae aron reken te raunnano
[Taamnei n iteraniba 8]
Ti kona ni kukurei ma n rau ni bwaai aika a mena i nanoni baira