E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Te Otinako
BON te karaki ae koaua taekan kaotinakoaia te koraki ake a ‘kammwakuraki i aan te karawawataki.’ (Te Otinako 1:13) Bon te rongorongo naba ae kaingainga ae taekan moan rikin te natannaomata teuana. Ibuakon nako rongorongona aika kaingainga ao iai taekan kakai aika a kamimi, tuua aika rangi n raraoi, ao ai katean te umwa-n-rianna ae tabu. Aikai bwaai aika a koreaki rongorongoia ni bokin te Baibara.
E koreaki te Otinako iroun te I-Ebera ae te burabeti ae Mote, ike a a kaotaki iai taekan bwaai aika riki nakoia tibun Iteraera i nanon te maan ae 145 te ririki, man te tai are e mate iai Ioteba n 1657 B.C.E. ni karokoa tian te umwa-n-rianna ae tabu n 1512 B.C.E. Ma e ngae n anne, ao bon tiaki tii rongorongon rimoa kanoana. Boni mwakoron naba ana taeka te Atua, ke ana rongorongo nakon te botannaomata. N aron ae e taekinaki: “E maiu, ao e mwaka.” (Ebera 4:12) E rangi ni manena te Otinako ibukira.
“TE ATUA E ONGO IKENRAWAIA”
E waekoa n rikirake mwaitiia ana kariki Iakoba ake a maeka i Aikubita, mangaia are a a karawawataki n aroia tooro i aani mwaakan te uea. Irarikin anne ao e kanakoa naba ana kaetieti Barao bwa a na tiringaki merimeri aika mwaane ni kabane aika tibun Iteraera. E tekeraoi te merimeri ae Mote arana, ae tenua ana namwakaina bwa e kamaiuaki man te waaki anne kioina ngke e natinaki iroun natin Barao te aine. E ngae ngke e kaikawaaki Mote n te utu n uea ma ngke e a koro 40 ana ririki, ao e a nanonia riki ana aomata n te aro are e a tiringa te I-Aikubita. (Mwakuri 7:23, 24) E kairoroaki bwa e na birinako ngaia are e a nako Mirian. E mare ikekei ao e a riki bwa te tia kawakin tiibu. N rikin te kakai are e a taraa ni bue iai te aroka, ao e a tuangaki iai Mote iroun Iehova bwa e na oki nako Aikubita bwa e na kaotinakoia tibun Iteraera man tautoronakia. E rineaki Aaron are tarina bwa ana tia taetae.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
3:1—Te aeka n ibonga raa Ietero? N aia tai ngkoa baatua ao e bebeku mataniwin te utu bwa te ibonga n ana utu. Ietero bon mataniwia baatua ni barongan Mirian teuana. Kioina ngkai I-Mirian boni kanoan Aberaam mairoun Nei Ketura, a boni bae ngkanne n ataa naba taromaurian Iehova.—Karikani Bwaai 25:1, 2.
4:11—N te aro raa ae ‘e karaoa iai te aomata Iehova bwa e na bae newena, ma n taningabono, ao ni mataki’? E ngae ngke n tabetai ao Iehova e kona ni karika te aomata bwa e na mataki ao e na aki kona n taetae, ma e aki riai ni bukinaki ni kaineti ma rikin aaro akanne ni kabane. (Karikani Bwaai 19:11; Ruka 1:20-22, 62-64) A riki baikai man te bure are e ituira. (Iobi 14:4; I-Rom 5:12) Kioina ngkai e kariaia te Atua bwa e na riki aei, e kona ngkanne n taekinna bwa ‘e karaoa’ te aomata bwa e na bae newena, ma n taningabono, ao ni mataki.
4:16—E kanga Mote n riki “ba kaanga te Atua” nakon Aaron? E tei ibukin te Atua Mote. Mangaia are ngkai e a riki Mote bwa “kaanga te Atua” nakon Aaron, antai ngkanne ae e tataetae ibukin Mote.
Reireiara:
1:7, 14. E boutokaia ana aomata Iehova ngke a a karawawataki i Aikubita. E kakorakoraia naba ana tia Kakoaua ni boong aikai, e ngae ngkana a a kaaitara ma te bwainikirinaki ae korakora.
1:17-21. E uringira Iehova ‘ni kakabwaiaira.’—Neemia 13:31.
3:7-10. E kakaiongo Iehova nakon tangia ana aomata.
3:14. E teimatoa Iehova ni kakoroi bukin ana kaantaninga. Mangaia are, ti kona n onimakinna bwa e na boni kakoroi bukin baike ti kaantaningai aika boto man te Baibara.
4:10, 13. E kaotiotia Mote bwa e aki rangi n onimakina ana konabwai n taetae-ni-kawai mangaia are e ngae ngke e karauaki nanona bwa e na buokaki iroun te Atua, ma e boni bubutiia naba te Atua bwa e na kanakoa temanna bwa e na taetae nakon Barao. E ngae n anne ma e boni kabongana naba Mote Iehova, ao e anganna te wanawana ao te korakora are e kainnanoia ibukin karaoan ana beku. Ti bia aki kaatuui ara iango i aon kabwakara ma ti na mwiokoa Iehova ao ti na kakororaoa nakoara are te uarongorongo ao te angareirei.—Mataio 24:14; 28:19, 20.
KAKAI AIKA KAMIMI A KAREKEA TE KAMAIUAKI
A kaoti Mote ma Aaron i matan Barao, n tuatua bwa a na kariaiakaki tibun Iteraera bwa a na nako ni karaoa aia toa nakon Iehova n te rereua, ma e bon aki kariaia te tia tautaeka i Aikubita. E kabongana Mote Iehova bwa e na karokoa te rekenikai teuana imwin teuana. Ma e a tibwa kanakoia tibun Iteraera Barao imwin te katengaun n rekenikai. Ma e ngae n anne, ao imwin te tai ae uarereke, e ura unin teuaei ma ana tia buaka. Ma e kauka te kawai Iehova rinanon Taari ae Uraura ike e a kamaiuia iai ana aomata. A a bwabwa I-Aikubita ake a kakioia ngke e a rabunia taari.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
6:3—N te aro raa ae e aki kaotaki iai aran te Atua nakon Aberaam, Itaaka, ao Iakoba? A kabongana aran te Atua baatua aikai, ao a anganaki naba berita mairoun Iehova. Ma e ngae n anne, a aki ataa Iehova ae boni ngaia ae e kaakakoroi bukin berita aikai.—Karikani Bwaai 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1 (BK)—E kanga n riki Mote bwa “kanga te Atua i matan uean Aikubita”? E anganaki Mote mwaakan te Atua ao te mwaaka ni kairiri i aon Barao. Mangaia are akea te bwai ae e riai ni maakaki iai te uea arei.
7:22—A karekea iia te ran are e aki raraa ibongan Aikubita? A bae ni kabongana te ran teutana are e itiiaki man te Karaanga ae te Naire imwain te rekenikai arei. Iai naba raan ake a aki rotaki, ake a itiiaki man taiani mwanibwa ake a kenaki i rarikin te Karaanga are te Naire.—Te Otinako 7:24.
8:26, 27—Bukin tera ngke e taekinna Mote bwa aia karea tibun Iteraera boni “bwaai aika bati n ribaki irouia I-Aikubita”? A kakaokoro nako aekakin maan aika a taromauriaki i Aikubita. Mangaia are atongan te angakarea, e a kakorakoraa ao n anaa nanon Mote bwa e na okioki ni bubutii kariaiakaia I-Iteraera bwa a na nako n angakarea nakon Iehova.
12:29—Antai aika nanonaki bwa karimoa? A nanonaki iai karimoa aika tii mwaane. (Warekaia Iteraera 3:40-51) Barao bon te karimoa naba ma e aki tiringaki. E a bon tia ni katei utu, are nanona ngkanne bwa tiaki karimoa mwaane ake atun taian utu ma bon naati aika karimoa n te utu ake a na mate ibukin te rekenikai are te katengaun.
12:40—Maanra tikuia tibun Iteraera i Aikubita? Ririki aika 430 aika taekinaki ikai, a reitaki ma te tai are a tiku iai tibun Iteraera “n te aba ae Aikubita ao n te aba ae Kanaan.” (Nora te kabwarabwara n te Baibara ae te NW mai nano.) E rinanon te Karaanga ae Iuberetiti Aberaam ngke ai itibwi ma nimaua ana ririki n 1943 B.C.E. i aoni kawaina nako Kanaan. (Karikani Bwaai 12:4) Man te tai anne ni karokoa rokon Iakoba i Aikubita ngke ai 130 ana ririki, bon 215 te ririki. (Karikani Bwaai 21:5; 25:26; 47:9) Nanona ngkanne bwa maania tibun Iteraera i Aikubita bon 215 te ririki .
15:8—E nanonaki bwa ranin Taari ae Uraura e “banin” n te aro are e a buraoki n aron te aiti? Nanon te weabe n te taetae n Ebera ae rairaki bwa “banin,” bon kauarerekea ke bua [bae]. E kabonganaki te taeka aei n Iobi 10:10, ni kaineti ma kabuaan te rannimamma. Mangaia are ngke e taekinaki bwa e bwanin taari, tiaki nanona bwa e buraoki te ran n aron te aiti. Ngke arona bwa e tau mwaitoron te “ang mainiku ae korakora” are taekinaki n Te Otinako 14:21 n te aro ae e kona n onikaki taari nakon te aiti, ao e na bae n taekinaki iai bwa e korakora te mwaitoro n te tai anne. Kioina ngkai akea te bwai ae noraki ae taua taari ae tei, e taraa ni bae ke e bua.
Reireiara:
7:14–12:30. Rekenikai ake Tebwina tiaki tii bwaai aika manennanti rikia. A a kaman taetae ni burabetinaki ao a riki raoi n taia ake a taekinaki. Ai mataata ra ae rikin rekenikai aikai a kaotiota aron te tia Karikiriki n tautaekana te ran, te oota, maan aika uangingi aika oneai waeia, maan ao ai aomata! E kaotaki naba man rekenikai aikai bwa e kona ni karokoa te kabuanibwai te Atua i aoia ana kairiribai ibukini kamanoaia taan taromauria.
11:2; 12:36. E kakabwaiaia ana aomata Iehova. E noraki bwa e taraia raoi bwa a na anganaki tibun Iteraera kaniwangaia imwin karawawatakia i Aikubita. Bon inaaomata ngaiia ngke a moan roko i Aikubita, ao tiaki taenikai imwin te buaka ake a riai n tautoronaki.
14:30. Ti kona naba ngaira ni kakoauaa bwa Iehova e na boni kamaiuia taan taromauria n tain “te rawawata are korakora,” ae e a kaan roko.—Mataio 24:20-22; Te Kaotioti 7:9, 14.
E BAIREIA KAAIN ANA BOTAKI IEHOVA
N te katenua n namwakaina imwin kaotinakoaia tibun Iteraera mai Aikubita, ao a a ikotaki i rarikin te Maunga ae Tinai. Ikai are a a karekei iai Tuua ake Tebwina ao tuua riki tabeua, a karekea naba aia berita ma Iehova ao a a riki iai bwa kaain ana botaki. E kabanea 40 te bong Mote i aon te maunga, ike e a anganaki iai kaetieti ni kaineti ma te taromauri ae koaua, aroni katean ana umwa-n-rianna ae tabu Iehova ae te tembora ae kai kamwaingaki. Ma n te tai naba anne ao tibun Iteraera a karaoa te kao ae te koora ao a taromauria. Ngke e a ruo Mote man te maunga, ao e noriia ao e a rangi n un n te aro are e a ibeuai naba baaba ake uoua ake e anganaki iroun te Atua. Ngke a a tia n anganaki tuuaaia taani bure aikai, e a manga tamwarakea riki te maunga Mote n anai riki uoua baaba ibukin tuua aikai. N okin Mote, ao e a moanaki katean te umwa-n-rianna ae tabu. N tokin aia moan ririki tibun Iteraera n inaaomata ao e a taubobonga te umwa-n-rianna ae rangi n tamaroa aei ma bwain nanona ni kabane. Imwin anne, ao e a kaona nanon te umwa-n-rianna Iehova ni mimitongina.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
20:5—E kanga Iehova ni “karekea boon aia buakaka taian tama” i aoia kanoaia ake rimwi riki? Ngkana a a roko aomata n te roro n ikawai, a nang boni motikaki ngkanne taekaia man aroaroia ao aia iango n tatabemania nako. Ma, ngke a a manga taromauri bouannanti tibun Iteraera, ao a a rotaki buaka iai ngkanne kanoaia ake rimwi riki. A bon rotaki naba n te kangaanga aei, tibun Iteraera aika kakaonimaki n te aro are e a kangaanga naba irouia bwa a na teimatoa ni kakaonimaki.
23:19; 34:26—Tera nanon te kaetieti ae tai kaburoa te bun ni koti i nanon rannimamman tinana? Kaburoan te bun ni koti (ke bunin maan riki tabeua) i nanon rannimamman tinana, e ribootinaki bwa bon te katei ni beekan ibukin karekean te karau. Kioina ngkai e karaoaki rannimamman te tina ibukin kamarikean natina, kaburoan ngkanne natina i nanona bon te mwakuri n iowawa. E buokiia ana aomata te Atua te tua aei ni kaotia bwa a riai ni bwaina te nanoanga.
23:20-23—Antai te anera ae taekinaki ikai, ao e a kanga ni mena aran Iehova “i nanona”? N etina, te anera aei bon Iesu imwain rikina n aomata. E kabonganaki bwa e na kairiria tibun Iteraera ni kawaia nakon te Aba ni Berita. (1 I-Korinto 10:1-4) E mena aran Iehova “i nanona” ibukina bwa bon Iesu are e kateimatoaa aran Tamana ma ni katabua.
32:1-8, 25-35—Bukin tera bwa e aki katuuaeaki Aaron ngke e karaoa te kao te tei ae te koora? E aki inanoi Aaron ma te mwakuri n taromauri bouannanti. Imwina riki ao e a raonia tibun Rewi ni kateitea bukin te Atua ao ni kaaitaraia te koraki ake a rawa nakon Mote. Imwin tiringakia te koraki ake a kakoauaki ni bure, ao e a kauringia ngkanne aomata Mote bwa a a tia ni bure rawawata, ao e katereterea nakoia bwa iai tabeman riki i rarikin Aaron aika a tia naba n nanoangaki iroun Iehova.
33:11, 20—A a kanga “ni kaaitara” n taetae te Atua ma Mote? E kamatataaki n taeka aikai te uaia ni maroro i marenaia aomata aika uoman. E taetae Mote ma te aomata are e tei ibukin te Atua ao e anganaki taiani kaetieti mairoun Iehova rinanon te aomata arei. Ma e aki nora Iehova Mote, kioina ngkai ‘akea te aomata ae e na nora te Atua ma ni maiu.’ Ni koauana ngkanne e bon aki taetae raoi Iehova ma Mote. E taekinna I-Karatia 3:19 bwa “e anganaki te aba te Tua irouia anera ni bain te tia raoi.”
Reireiara:
15:25; 16:12. E tabeakinia raoi ana aomata Iehova.
18:21. A riai ni konabwai mwaane ake a anganaki mwiokoaia n te ekaretia ni Kristian, a mamaaka te Atua, a kakaonimaki, ao a na aki-bangaaomata.
20:1–23:33. Iehova bon te tia Kariki Tua ae Moan te Rietata. Ngkana a ongeaba tibun Iteraera nakon ana tua, ao a na boni kairaki iai bwa a na taromauria n te aro ae baireaki raoi ao ni kakukurei. Iai te botaki ae kairaki iroun Iehova ni boong aikai. Te itamwaomwao ma te botaki aei e na kairira nakon te kakukurei ao ti na kawakinaki raoi iai.
Ae Nanonaki Raoi Ibukira
Tera ae kaotaki n aroaron Iehova n te boki ae te Otinako? E kaotaki iai bwa E tabeakinia ana aomata ma te tangira, te tia Kainaaomataia ana aomata ae akea n ai arona, ao te tia Kakoroi bukin nako ana kaantaninga. Boni ngaia te Atua ae te tia Tautaeka ae moan te rietata are e baireia raoi ana botannaomata.
Ngkana ko kaakaraoa am wareware man te Baibara ibukin te wiki, ni katauraoiko imwain Te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo, akea te nanououa bwa e na bae n anaaki nanom man te bwai ae ko a tia n reiakinna man te Otinako. Ngkana ko iaiangoa are e taekinaki n te mwakoro ae “A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara,” ao ko na karekea iai te rabakau ae bati riki man taian rongorongo n te Baibara. Reirei ake a mena i aan “Reireiara” a na kaota nakoim te aro are ko na kona ni kakabwaiaki iai n te wareware man te Baibara ibukin te wiki.