Ko Nora “Teuare Aki Nonoraki”?

“E teimatoa n nene ngke kaanga e nora Teuare aki nonoraki.”—EBERA 11:27.

1, 2. (a) Kabwarabwaraa bwa e kanga n taraa n ruanikai maiuni Mote. (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Bukin tera bwa e aki maaka unin te uea Mote?

BON te tia kairiri ae tua matoa Barao ao kaanga aron te atua ae maiu irouia kaain Aikubita. E taekinaki teuanne n te boki ae When Egypt Ruled the East bwa n aia taratara kaain Aikubita, e “korakora mwaakana ao wanawanana riki i aoia aomata ni kabane.” E katokaa i aon atuna Barao te baunuea ma bannan te naeta ae tauraoi n tena bwa a aonga ni maakua aomata, ao e a riki bwa te kauring nakoia ana kairiribai te uea bwa a na waekoa n tiringaki. Iangoa ngkanne ana namakini Mote ngke e tuangaki iroun Iehova ni kangai: “N na kanakoko nakoni Barao, ba ko na kaotinakoia au aomata ake tibun Iteraera mai Aikubita.”—Te Otinako 3:10, BG.

² E mwananga Mote nako Aikubita n tataekina ana rongorongo te Atua ao e a kauekea iai unin Barao. Imwin rokon rekenikai ake ruaiwa i aon te aba anne, e a kauringaki Mote irouni Barao ni kangai: “Ko na tarataraiko, tai manga tara matau; ba n te bong ae ko na tara matau iai ao ko na mate.” (Te Otinako 10:28, BG) Imwaini kitanani Barao irouni Mote, e a taetae ni burabeti bwa e na mate ana moan nati te mwaane te uea. (Te Otinako 11:4-8) N tokina, a tuangaki utu ni kabane ake tibun Iteraera irouni Mote bwa a na tiringa te kooti ke te tiibu mwaane ae te man ae katabuaki ibukin atuaia kaain Aikubita ae Ra ao ni kabira raraana i aoni bouan aia mataroa. (Te Otinako 12:5-7) Tera aroni Barao iai? E aki maaku Mote n te baere e na karaoia Barao. Bukin tera? Ibukin ana onimaki, e a ongeaba iai nakon Iehova “tiaki ibukini maakan unin te uea, bwa e teimatoa n nene ngke kaanga e nora Teuare aki nonoraki.”—Wareka Ebera 11:27, 28.

3. Baikara titiraki aika ti na rinanoi ibukini Mote ngke e onimakina “Teuae aki nonoraki”?

³ E rangi ni korakora am onimaki n te aro are kaanga ko a “nora te Atua”? (Mataio 5:8) Ti na iaiangoa aroni Mote bwa ti aonga ni buokaki ni kanakoraoa ara taratara n te onimaki ao ni kona n nora “Teuare aki nonoraki.” E kanga ni kamanoaki mani maakakia aomata n onimakinan Iehova? N te aro raa are e kaotiota iai onimakinan ana berita nako te Atua? Ao e kanga Mote ni kakorakoraaki man noran “Teuare aki nonoraki” ngke e a ruanikai maiuna ma ana aomata?

E AKI MAAKA “UNIN TE UEA”

4. Tera aroni kabotauani Mote ma Barao n aia taratara aomata?

⁴ N aia taratara aomata ao e aki kona ni kabotauaki Barao ma Mote. E taraa n ae e mena i nanoni baini Barao maiuni Mote, toronibwaina ao kabwaiana. E bon taetae Mote nakon Iehova ni kangai: “Kanga antai ngai, ae N na nako ni Barao iai, ma ni kaotinakoia tibun Iteraera mai Aikubita?” (Te Otinako 3:11, BG) E a tia ni birinako Mote mai Aikubita 40 tabun te ririki mai mwaina kaanga aron te tia tiotionako. E bae n iango ni kangai: ‘E koaua bwa I wanawana ngkana I a manga oki nako Aikubita ao ni karuanikaia maiu ngkana e un te uea?’

5, 6. Tera ae buoka Mote bwa e na maaka Iehova ao tiaki Barao?

⁵ Imwain okiran Aikubita irouni Mote, e reiakinaki iroun te Atua te boto n reirei ae kakawaki are e koreia naba Mote imwina riki n te boki ae Iobi: “Makan te Uea, boni ngaia te rabakau.” (Iobi 28:28, BG) E karekea te kakaokoro Iehova ae te Atua ae Moan te Mwaaka i marenana ma aomata bwa e na buoka iai Mote ni karekea te maaku anne ao ni bwaina te wanawana. E taku: “Antai ae karaoa win te aomata? Ao antai ae karaoa te aomata ba e na bae newena, ma n taningabono, ma n noraba, ma ni mataki? Tiaki boni Ngai ae Iehova?”—Te Otinako 4:11, BG.

⁶ Tera te reirei iai? E aki riai ni maaku Mote. E kanakoaki iroun Iehova are e na anganna baike e kainnanoi ibukini karokoan Ana rongorongo nakoni Barao. Irarikin anne, e aki kona ni kabotauaki Barao ma Iehova. Ni koauana, tiaki ai tibwa aio aia tai ana toro te Atua ni kaaitara ma te karuanikai i aan ana kairiri te tautaeka n Aikubita. Tao e a tia Mote n iaiangoa aron Iehova ni kamanoa Aberaam, Ioteba ao ai boni ngaia n aia tai n tautaeka taiani Barao rimoa. (Karikani Bwaai 12:17-19; 41:14, 39-41; Te Otinako 1:22–2:10) Ibukin onimakinan Iehova are “Teuare aki nonoraki,” e ninikoria Mote n tei i matani Barao ao n taekin ana rongorongo Iehova ni kabane ake e tua nakoni Mote.

7. E kanga te tari te aine temanna ni kamanoaki man onimakinan Iehova?

⁷ E kamanoaki te tari te aine ae Ella man taonakinakoana ni maakakia aomata n onimakinan Iehova. E kabureaki Ella n 1949 irouia kaain te KGB ae te Komete n Tararua n te Tautaeka n Rutia, ao ni buutaki kunnikaina ni kabebekanaki ao n tataraaki irouia bureitiman aika rooro n rikirake. E taku neiei: “E bon rotai te maama, ma I a namakina te raunnano ao te nanoraoi ngke I a tia n tataro nakon Iehova.” Imwina, e a manga kamatawarikaki n tii ngaia n te ruu i nanon tenibong. E taku: “A bon tatakarua mataniwi n te tautaeka ni kangai: ‘Ti na kabanea ara kona ni karaoa anne bwa e aonga n aki uringaki te ara ae Iehova i aon Estonia! Ko na nako n te tabo ni kaikain ao ake tabeman a na nako Tiberia!’ A reitia ni kakaniko ni kangai, ‘E nga atuam ae Iehova?’” E na maakuia aomata Ella ke e na onimakina Iehova? Ngke e titirakinaki irouia, e taetae n aki maaku ni kangai: “I a tia ni kabatiaa iaiangoan te kangaanga aei ao I kukurei riki n tiku n te karabuuti ao ni waakinaanako au iraorao ma Atuau nakon ae N na kainaomataaki ao ni kabuaa akoau irouna.” Titeboo Iehova ma te aomata ni koaua iroun Ella kaanga aroia mwaane ake a tei i matana. E kateimatoa kakaonimakina n te aro ae eti man ana onimaki.

8, 9. (a) Tera bwainnaorakiani maakakia aomata? (b) Ngkana ko kaririaki bwa ko na maakuia aomata, antai ngkanne ae ko riai ni katuuaa iangoana?

⁸ E na buokiko onimakinan Iehova bwa ko na tokanikai i aoni maakum. Ngkana a kataia taani kairiri n te tautaeka aika mwaaka n tukiko man taromaurian te Atua, e taraa n ae e mena i nanoni baia maium, toronibwaim ao kabwaiam. Ko bae naba n iangoia bwa ko wanawana ke ko aki ngkana ko teimatoa ni beku ibukin Iehova ao ni kaunia naba taani kairiri n te tautaeka. Uringnga: Te bwainnaoraki ibukini maakakia aomata bon onimakinan te Atua. (Wareka Taeka N Rabakau 29:25.) E titiraki Iehova ni kangai: “Ai antai ngkoe, ngkai ko maku iroun te aomata ae na mate, ma natin te aomata ae na riki n ai aron te uteute?”—Itaia 51:12, 13, BG.

⁹ Katuuaa am iango iroun Tamam ae moan te mwaaka. E noriia, e nanoangaiia ao e buokiia te koraki ake a karawawataaki irouia taani kairiri aika ribuaka. (Te Otinako 3:7-10) E ngae naba ngkana kam riai n tei ibukin ami onimaki i mataia taani kairiri aika mwaaka, “tai raraomaeakina aromi n taetae ao baike kam na taekin, bwa kam na anganaki ami taeka n te tai naba anne.” (Mataio 10:18-20) Bon akea korakoraia taani kairiri ao mataniwi n te tautaeka ni kabotauaki ma Iehova. Ngkana ko kakorakoraa ngkai am onimaki, ko a kona n nora Iehova kaanga te aomata ni koaua ae ingainga ni kani buokiko.

E KAOTIOTA ONIMAKINAN ANA BERITA NAKO TE ATUA

10. (a) Baikara kaetieti ake e taekin Iehova nakoia tibun Iteraera n te namwakaina ae Nitian 1513 B.C.E.? (b) Bukin tera bwa e ongeaba Mote n ana kaetieti te Atua?

¹⁰ N 1513 B.C.E. n te namwakaina ae Nitian, a tuangaki Mote ao Aaron iroun Iehova bwa a na taekini kaetieti aikai ake a aki taneiai tibun Iteraera iai: Rinea te tiibu mwaane ke te kooti ae moan te raoiroi, tiringnga ao kabira aoni bouan nako ami mataroa n raraana. (Te Otinako 12:3-7) Tera ana kaeka Mote? E korea rongorongona te abotoro Bauro i mwina riki ni kangai: “Ibukin ana onimaki ao e karaoa te toa ae te riao, ao katimtimwan te raraa i aoni bouan te mataroa, bwa a aonga n aki tiringaki aia karimoa.” (Ebera 11:28) E ataia Mote bwa e riai n onimakinaki Iehova ao e bon onimakina ana berita are e na tiringia naati mwaane aika karimoa i Aikubita.

11. Bukin tera ngke e kauringia tibun Iteraera ake tabeman Mote?

¹¹ N te tai anne, a mena natini Mote aika mwaane i Mirian ao a a raroanako mairoun ‘te tia tiritiri.’a (Te Otinako 18:1-6) Ma e ngae n anne, e ongeaba n arona n tuangia aia utu tibun Iteraera ake tabeua riki ruanikain natiia aika karimoa mwaane. E a ruanikai maiuia tibun Iteraera ao e tangiriia ana aomata Mote. E taekinaki aroni Mote ni kangai n te Baibara: “E weteiia aia unimwane Iteraera, ao e taku nako ia, . . . ‘Kamatea manin toan te riao.’”—Te Otinako 12:21, BG.

12. Tera te rongorongo ae kakawaki are e tuangira Iehova bwa ti na tataekinna?

¹² A taekina te rongorongo ae kakawaki aei ana aomata Iehova i aan aia kariri anera: “Kam na maaka te Atua ao anganna te neboaki, bwa e a roko te tai ae e na motikitaeka iai, mangaia ae taromauria Teuare karaoa karawa ma aonnaba ma marawa ma koburaken raan.” (Te Kaotioti 14:7) Ti riai ngkai n tataekina te rongorongo anne. Ti riai ni kauringia aomata nako bwa a na otinako mai nanoni Baburon ae Kakannato, bwa a aonga n aki “reke [kaia] ni baika kamamate ake a na reke irouna.” (Te Kaotioti 18:4) A butiaki te koraki ake a raurenako ma te Atua irouia Kristian aika kabiraki ma “tibuu tabemwaang” bwa a “na raoiakinaki” ma te Atua.—Ioane 10:16; 2 I-Korinto 5:20.

13. Tera ae na karikirakea tangiran uataboan tataekinan te rongorongo ae raoiroi iroura?

¹³ Ti kakoauaa raoi bwa e a bon roko “te bong ni motikitaeka.” Ti aki nanououa naba bwa e a tia Iehova ni kaumaka ara mwakuri n uarongorongo ao karekeaia taan rimwini Kristo n aron are e taekinna. N te miitara, e “noriia aman anera [te abotoro Ioane] aika tei ni maninganingan aonnaba ake aua, ao a taui ni kamatoai angin te aonnaba ake aua.” (Te Kaotioti 7:1) Ko noriia anera akanne n tauraoi ni kanakoi angibuaka aika urubwai n te rawawata ae korakora n te aonnaba aei n am onimaki? Ngkana ko noriia anera akanne ni matam n onimaki, ko a kona iai n uataboa te rongorongo ae raoiroi n akea nanokokorakim.

14. Tera ae kairira bwa ti na “taetae ni kawanawana te aomata ae buakaka mani kawaina ae buakaka”?

¹⁴ A a tia Kristian ni koaua ni karekea te iraorao ma Iehova ao kantaningaan te maiu n aki toki. E ngae n anne, ti kakoauaa bwa bon tabera bwa ti na “taetae ni kawanawana te aomata ae buakaka mani kawaina ae buakaka, ni kamaiua.” (Wareka Etekiera 3:17-19, BG.) Ni koauana, ti aki uarongorongo tii ibukin tukan te bure ni katuturaraa. Ti tangira Iehova ao ti tangiriia aomata naba. E kabwarabwaraa nanon raoi te tangira ao te nanoanga Iesu n ana kaikonaki ni kaineti ma te I-Tamaria ae tatangira. Ti kona n titirakinira ni kangai: ‘Titeboo arou ma te I-Tamaria are e ‘korakora ana nanoanga’ n te aro are I a tataekina te rongorongo?’ Ni koauana, ti aki kani karekea aonara ni waakinako “n iteran te kawai are teuana” n aron te ibonga ao tibun Rewi temanna are n te kaikonaki. (Ruka 10:25-37) E kairira onimakinan ana berita te Atua ao tangiraia aomata bwa ti na uataboa te mwakuri n uarongorongo ma nanora ni koaua imwain ae ti a oimwi.

“A RINUKAN TAARI AE URAURA”

15. Bukin tera bwa a iangoia tibun Iteraera bwa a a boni mwane?

¹⁵ E buokaki Mote ngke a a ruanikai maiuia kaain te baronga ae Iteraera imwini kitanan Aikubita irouia, man onimakinan “Teuare aki nonoraki.” E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Ao tibun Iteraera a kaeka mataia, ao noria, a waki I-Aikubita n ri mwiia; ao a bati ni maku: ao a tang tibun Iteraera nakon Iehova.” (Te Otinako 14:10-12, BG) A riai ni kantaningaa rikin te kangaanga aei tibun Iteraera ibukina bwa e a kaman taetae ni burabetinna Iehova ni kangai: “N na kamatoatoa nanoni Barao, ao e na ri mwiia; ao N na karekea karineau mairouni Barao, ao mairouia ana taanga ni bane; ao a na ataai I-Aikubita ba bon Iehova Ngai.” (Te Otinako 14:4, BG) Ma e ngae n anne, a tii nora Taari ae Uraura i moaia are a aki kona n toua, ana kaa ni buaka Barao aika bati i akuia ao ai te tia kawakintiibu ae 80 ana ririki are e kaiririia! N aia iango a a boni mwane.

16. E kanga ni kakorakoraaki Mote man ana onimaki n rokoia n Taari ae Uraura?

¹⁶ Ma e aki kaingingaki Mote. Bukin tera? Ibukina bwa e nora te bwai ae rangi ni mwaaka riki nakon taari ke te taanga ni buaka. E kona n “nora ana aro ni kamaiu Iehova,” ao e ataia ae e na buaka Iehova ibukia tibun Iteraera. (Wareka Te Otinako 14:13, 14, BG.) A kakorakoraaki aia onimaki ana aomata te Atua ao ni kaungaaki man ana onimaki Mote. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Ibukin aia onimaki ao a rinukan Taari ae Uraura kaanga i aon te tano ae mwau, ma ngke a kataia n rinukana I-Aikubita, ao a bane ni bwabwa.” (Ebera 11:29) Imwin anne, “a maka Iehova aomata akekei: ao a onimakina Iehova, ao a onimakina naba Mote are ana toro.”—Te Otinako 14:31, BG.

17. Tera te bwai ae na riki n taai aika na roko are a na tuoaki iai ara onimaki?

¹⁷ E taraa n ae a ruanikai maiura n te tai ae waekoa. Ni moanakin te rawawata ae korakora a nang kamaunaaki botaki n Aro ni kabane ake a totoakaei ao ni korakora riki nakon ara botaki n tautaeka nako n te aonnaba aei. (Te Kaotioti 17:16) E taetae ni burabetinna Iehova ao ni kabwarabwaraa mamaarara kaanga aron “te aba are a aki nonoaki kawana; . . . , aika akea nonoia, aika akea kaini kamatoaia ma mataroaia.” (Etekiera 38:10-12, 14-16, BG ) E a taraa n ruanikai maiura n ara taratara. Ma tera arom iai?

18. Kabwarabwaraa bukina ngkai ti kona n tei n nene n tain te rawawata ae korakora.

¹⁸ Ti riai naba n aki kaingingaki n te maaku. Bukin tera? Ibukina bwa Iehova e a kaman taetae ni burabetina tiaki tii buakanakia ana aomata ma boni kamaiuia naba. “‘Ao n te bong arei, ngkana e nako mai Koka n eka nako abaia Iteraera, bon ana taeka te Uea ae Iehova, ao e na waerake tiritiriu nako nanoni bangabangani bairiu. Ba I taetae n au tauanen ao n ain unu.’” (Etekiera 38:18-23, BG) Imwina, e na boni kamaunaia aomata ni kabane Iehova ake a kani karawawataia ana aomata. Ko kona n “nora ana aro ni kamaiu Iehova” ao ni kateimatoa kakaonimakim n te aro ae eti, ngkana ko onimakina “ana bong Iehova are kakanato are kakamaku.”—Ioera 2:31, 32, BG.

19. (a) Tera aroni kaanin aia iraorao Mote ao Iehova? (b) Tera te kakabwaia ae ko na karekea ngkana ko mutiakina Iehova n nakonakom ni kabane?

¹⁹ Katauraoiko ngkai ibukini baika a na riki aika kakukurei man teimatoam “n nene ngke kaanga [ko] nora Teuare aki nonoraki”! Kakorakoraa am iraorao ma Iehova ae te Atua rinanon am katoatai n ukeuke n reirei ao n tataro. E a tia Mote ni karekea ana iraorao ae kaan ma Iehova ao e kabonganaaki n te aro ae mwaaka, ike e a taekinaki iai n te Baibara bwa e kinaaki Mote iroun Iehova n te aro ae e a “kaaitara ma ngaia.” (Te Tua-Kaua 34:10, BG) Mote bon te burabeti ae rianako arona. E ngae n anne, ko kona naba ni kinaa Iehova n te aro ae kaan kaanga aron ae ko a bon noria man am onimaki. Ngkana ko teimatoa ni mutiakinna n “nakonakom ni kabane,” n aron ae e kaungako Ana Taeka te Atua bwa ko na karaoia ao “E na kaeti kawaim.”—Taeka N Rabakau 3:6, BG.