Te Manga-uti—te Reirei Ae Irekereke Ma Maium
“Iai ae I kaantaningaia mairoun te Atua, . . . ae manga-utiia akana raoiroi ao akana aki raoiroi.”—MWAKURI 24:15.
1. E a kanga naba taekan te manga-uti ni kauntaekaki i mataia kaain te Tanirim?
NI BANEN ana katenua ni mwananga ni mitinare te abotoro Bauro n 56 C.E., e a roko i Ierutarem. Imwin atikana irouia kaain Rom, e a kariaiakaki teina i matan aia boowi ae rietata kaain Iutaia, ae te Tanirim. (Mwakuri 22:29, 30) Ngke e kareke taraaia kaain te boowi arei Bauro, ao e noria bwa tabeman mai buakoia bon Tarukaio ao tabeman Baritaio. E ataaki kaokoroia koraki aika uoua aikai man aroia teuana ae okoro. Tarukaio a aki-kakoauaa te manga-uti ao Baritaio a kakoauaa. Ibukin kaotaan te itera are e boutokaia Bauro, e kamataata ni kangai: “Taari, bon te Baritaio ngai, ae natiia Baritaio: e nang kaetaki taekau i bukin te kaantaningaa manga-utiia maate.” Ngke e taekina aei, ao e a karika te mangaongao n aia iango kaain te botaki n te aro are e a karekea te kauntaeka!—Mwakuri 23:6-9.
2. Bukin tera bwa e tauraoi Bauro ni kaekai titiraki ibukin onimakinan te manga-uti irouna?
2 Tabeua te ririki imwaina, ngke e nako Tamateko Bauro, ao e nora te miitara are e ongo mai iai bwanan Iesu. E titirakina Iesu Bauro ni kangai: “Te Uea, tera ae N na karaoia?” E kaekaa Iesu ni kangai: “Tei rake, ao nako Tamateko; ao ane ko na tuangaki iai bwaai ni bane ake a motikaki bukiia ba ko na karaoi.” Ngke e a roko i Tamateko Bauro, e a kawaraki iroun te Kristian ae te tia rimwin Kristo ae rangi ni mwamwannano ae Anania, ao e taku nakoina: “E rineiko Atuaia ara bakatibu ba ko na ata ana taeka, ma n nora Teuare Atataiaomata, ma n ongo te bwana mai wina.” (Mwakuri 22:6-16) Maroaka are e a bon rangi n tauraoi iai Bauro ni kaekai titiraki ibukin onimakinan te manga-uti irouna.—1 Betero 3:15.
Tataekinan te Manga-uti
3, 4. E kanga Bauro n riki bwa te tia boutokaa taekan te manga-uti, ao tera reireiara man ana katoto?
3 Imwina riki, e a tei Bauro i matan te Kowana ae Beteto. E taekinna “te tia taetae temanna” ae Tereturo n te tai anne, bwa e bukinaki Bauro irouia I-Iutaia bwa mataniwin te katei n Aro teuana ao boni ngaia ae kariki naba taiani kiriwe. E aki tabwara Bauro ni kaekaia ao e taku: “I boni kaota aei nako im, ba I tataromauria Atuaia ara bakatibu n te aro are a atongnga ba te katei teuana.” Imwina e taekina te boto n iango ae kakawaki riki ni kangai: “Iai ae I kaantaningaia mairoun te Atua, ae a kaantaningaia naba te koraki aei, ae manga-utiia akana raoiroi ao akana aki raoiroi.”—Mwakuri 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.
4 Tao uoua te ririki imwina, e a kaoaki te Uea are Erote Akeriba iroun Beteto, are e ruamwin Berika Borekio bwa e na raonna n rinanoa ana bure Bauro. E kabwarabwaraa Beteto bwa a aki kukurei taani bukibuki n ana kaeka Bauro ibukin “taekan temanna te aomata ae arana Iesu ae e a tia mate, ao e taku Bauro ba e maiu.” N ana tai ni kaekaa bukinana, e titiraki Bauro ni kangai: “E aera ngkai e atongaki i roumi ba te bwai ae aki konaki ni kakoauaki kautaia maate iroun te Atua?” Imwina, e kabwarabwaraa ni kangai: “Ao ngkai e a tia n reke i rou te buobuoki are mairoun te Atua, ao I tei iai ni karokoa te bong aei, n tuatuangia akana mangori ma akana kakanato, n aki atonga te bwai teuana ma ti baike a taku burabeti ma Mote ba a na roko; arona ngkae E na maraki ni mate te Kristo, ao arona ngkae E na manga uti mai buakoia maate, ba E na moa ni kaota te oota nakoia kaain aon te aba ma Tientaire.” (Mwakuri 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Ai kakaonimaki ra Bauro ni boutokaa te reirei ibukin te manga-uti! N aron Bauro, ti kona naba ni kakoauaa raoi ao n tataekinna bwa bon iai te manga-uti. Ma tera ae ti kona ni kaantaningaia bwa a na iangoia aomata? Bon titeboo ma are e riki iroun Bauro.
5, 6. (a) Tera ae riki ngke a boutokaa te manga-uti abotoro ? (b) Tera ae kakawaki ngkai ti tataekina ara kaantaninga ibukin te manga-uti?
5 Iangoi baike a riki mai imwain rikin aei, n ana kauoua ni mwananga ni mitinare Bauro (tao n 49-52 C.E.) ngke e nako Atenai. E kabwarabwaraa nakoia aomata kairuan onimakinaia atua aika mwaiti, ao e kaumakiia bwa a na ataa ana kaantaninga te Atua, are a na motikaki taekaia kaain te aonnaba n te aro ae raoiroi iroun te aomata are E a tia n rineia. Bon Iesu are e rineaki iai. E kabwarabwaraa naba Bauro bwa e a tia te Atua ni katauraoa te bwai ni kakoaua ibukin aei ni manga-utin Iesu. Tera aroia aomata iai? Ti wareka ae kangai: “Ngke a ongo manga-utiia maate, ao a kakaniko temangina; ao a taku temangina, Ti a manga ongora i roum n anne.”—Mwakuri 17:29-32.
6 Bon titeboo aroia aomata aikai ma are e a tia ni karaoaki naba nakoia Betero ao Ioane tabeua te tai imwin te Bentekota n 33 C.E. A rangi ni bwaina riki angiin te kauntaeka Tarukaio. E taekinaki ni Mwakuri 4:1-4 bwaai ake a karaoaki ni kangai: “Ngke a tabe n taetae uakekei nakoia aomata, ao a roko naba ibonga i rouia, ma teuare mataniwiia taani kawakina maneaban te Atua, ma Tarukaio, ao a un ngke a reireiia aomata, ma ni kaota te manga-uti mai buakoia maate iroun Iesu.” Ma, bon iai naba tabeman ake a rangi ni kukurei n ongora. “A bati aomata i buakoia ake a ongo te taeka ake a kakoauaa; ao a rikirake maitia ni karokoa tao nimanga.” E noraki iai, bwa ti kona naba ni kaantaningaia bwa a na kakaokoro aroia aomata ake ti na taekina nakoia te kaantaninga ibukin te manga-uti. Ibukin anne, e kakawaki bwa ti na kakorakoraa riki onimakinan te reirei aei iroura.
Te Onimaki ao te Manga-uti
7, 8. (a) N aron are e kaotaki n te reta nakoia kaain te ekaretia ni Korinto n te moan tienture, e na kanga ni kona ni matebuaka te onimaki? (b) E na kanga ataakin raoi te kaantaninga ibukin te manga-uti, ni kaokoroia Kristian ni koaua?
7 A aki bane te koraki ake a riki bwa Kristian n te moan tienture C.E. n namakinna bwa e bebete irouia kakoauan te kaantaninga ibukin te manga-uti. Tabeman ake a noria bwa e kangaanga kakoauana irouia, bon te koraki ake a bobotaki ma te ekaretia i Korinto. E korea ae kangai Bauro nakoia: “I anganingkami moa are I anganaki naba, ba E mate Kristo i bukin ara bure n ai aron taekana n te Baibara; ao ba E taunaki, ao ba E a manga uti n te kateni bong n ai aron taekana n te Baibara.” E a manga kamataataa riki te koaua aei Bauro n taekinna bwa Kristo are e a tia ni kautaki, e “kaoti nakoia taari aika nimabubua tabun,” ake angiia mai buakoia a boni maiu naba n te tai arei. (1 I-Korinto 15:3-8) E manga taku riki: “Ngkana E tataekinaki Kristo ba E a manga uti mai buakoia maate, ao e aera ngkai a taku tabemang i buakomi ba akea manga-utiia maate? Ma ngkana akea manga-utiia maate, ao E tuai men uti Kristo: ao ngke E aki uti Kristo, ao e matebuaka naba ami onimaki.”—1 I-Korinto 15:12-14.
8 Eng, te reirei ae te manga-uti bon te boto n reirei ae kakawaki ao e matebuaka te onimaki ni Kristian ngkana e aki butimwaeaki aei. Ni koauana, a kona ni kaokoroaki Kristian ni koaua mai buakoia Kristian ni kewe, man te atatai ae eti ibukin te manga-uti. (Karikani Bwaai 3:4; Etekiera 18:4) Mangaia are e karina te reirei ibukin te manga-uti Bauro n ‘te moan reirei’ ibukia Kristian. Ti bia motinnanoia bwa ti na “buti n roko n te aro ae ti na ikawai iai.” E kaungaunga Bauro ni kangai: “Ao ti na karaoa aei, ngkana E kariaia te Atua.”—Ebera 6:1-3.
Te Manga-uti
9, 10. Tera ae nanonaki ngkana e taekinaki te manga-uti n te Baibara?
9 Ibukin kakorakoran riki onimakinan te manga-uti iroura, ti na rinanoi titiraki aikai: Tera ae nanonaki ngkana e taekinaki te manga-uti n te Baibara? E a kanga ni kamoamoaki ana tangira Iehova n te reirei ae te manga-uti? Ti na kaaniaki riki ma te Atua mani kaekaan titiraki aikai ao ni buokaki naba bwa ti na kona n reireinia aomata taekan te manga-uti.—2 Timoteo 2:2; Iakobo 4:8.
10 Te taeka ae te “manga-uti” bon rairan te taeka n Erene ae “te manga teirake.” Tera ae irekereke ma te kabwarabwara anne? E taku te Baibara bwa kaantaningan te manga-uti boni kakoauan ae e kona ni manga maiu te aomata ae mate. E kaotaki naba n te Baibara bwa e a manga kautaki te aomata nakon te rabwata n aomata ke n taamnei, ni kaineti ma are e kaantaningaia te aomata bwa tao te nako karawa ke te tiku i aon te aonnaba. Ti mimi ao ti kakatonga n ana tangira Iehova, wanawanana, ao ni mwaakana ae kaotiotaki n taekan te manga-uti ae kamimi aei.
11. A na nakea ana toro te Atua aika kabiraki n te manga-uti?
11 E kautaki Iesu ma tarina ake a kabiraki nakon te rabwata n taamnei, ae e angaraoi ibukin aia mwakuri i karawa. (1 I-Korinto 15:35-38, 42-53) A na uaia n tautaeka Iesu ma tarina aikai rinanon te Tautaeka n Uea iroun te Mesia, are e na onea te aonnaba nakon te baretaiti. I aan ana kairiri Iesu ae te Ibonga ae Rietata, e a rineaki te koraki n ibonga n uea. A na kamanenai kakabwaia man ana karea ni kaboomwi Kristo nakoia aomata n te aonnaba ae boou, ae e na raoiroi. (Ebera 7:25, 26; 9:24; 1 Betero 2:9; Te Kaotioti 22:1, 2) Imwain rokon te tai anne, a riai n teimatoa ni kaakaraoa nanon te Atua nikiraia te koraki ake a kabiraki aika mena i aon te aba. Ni mateia, a na karekea ngkanne ‘kaniwangaia’ rinanon te manga-uti nakon te maiu n taamnei i karawa are a na anganaki iai te aki-mamate. (2 I-Korinto 5:1-3, 6-8, 10, BK; 1 I-Korinto 15:51, 52; Te Kaotioti 14:13) E korea ae kangai Bauro: “Ngke ti riki rake ni katiteuanaki ma Ngaia ni katotongani matena, ao ai arona ti na riki rake ni katiteuanaki ma Ngaia ni katotongani manga-utina.” (I-Rom 6:5) Ma tera aroia te koraki ake a na kautaki nakon te aonnaba? A na kanga ni kaaniaki riki ma te Atua ibukin kaantaningan te manga-uti? Ti kona n reiakin baika a bati man ana katoto Aberaam.
Te Manga-uti ao te Iraorao ma Iehova
12, 13. E boto i aon tera aan ana onimaki Aberaam ae nene ibukin te manga-uti?
12 Aberaam are e taekinaki bwa “raraon te Atua [“Iehova,” NW],” bon te mwaane ae rangi n rianako ana onimaki. (Iakobo 2:23, BK) E taekinaki ana onimaki Aberaam iroun Bauro tenua te tai, ni korean rongorongoia mwaane ao aine aika kakaonimaki, n Ebera mwakorona 11. (Ebera 11:8, 9, 17) Ana katenua n rongorongo e katuruturua taekan ana onimaki Aberaam ngke e kaotiota iai te ongeaba ni katauraoan natina are Itaaka bwa te karea. E bon aki nanououa Aberaam n ana koaua ae te Atua e na bon kakoroa bukin ana berita are e na otinako te kariki rinanon Itaaka. E ngae ngke e nang riki Itaaka bwa te karea ao ni mate naba, ma “E taku Aberaam ba e kona ni kauta te mate te Atua.”
13 Ao ngke e a karaoi baikai, e nora iai korakoran ana onimaki Aberaam Iehova, mangaia are e a baireia bwa e na oneaki mwin Itaaka n te karea ae te man. Ma e ngae n anne, ao te bwai are e riki nakon Itaaka, e riki bwa te kaikonaki ibukin te manga-uti, n aron are e kabwarabwaraa Bauro ni kangai: “Ma ngaia are e kaokaki natina are Itaaka nakoina, ba kanga te kaikonaki.” (Ebera 11:19, BK) Ma irarikin anne, e a kaman tia n reke iroun Aberaam bukina ae e na kakoaua raoi iai taekan te manga-uti. E a tia ngkoa Iehova ni kaoka te kona ni manga kariki nakoia Aberaam ma buuna are Nei Tara ngke a a tinaniku ma te roro ni kariki ao e a riki iai natiia are Itaaka?—Karikani Bwaai 18:10-14; 21:1-3; I-Rom 4:19-21.
14. (a) Ni kaineti ma Ebera 11:9, 10, tera are e kaantaningaia Aberaam? (b) Tera ae riai n riki nakon Aberaam, bwa e aonga ni karekei naba kakabwaiakina man te Tautaeka n Uea? (c) Ti na kanga ni kona ni karekei kakabwaiakira man te Tautaeka n Uea?
14 E kabwarabwaraa taekan Aberaam Bauro, bwa e maeka n iruwa ao e maeka i aan umwa-n-rianna ni “kaantaninga te kawa are iai aana aika nene, are te tia karika moana ao te tia kateia te Atua.” (Ebera 11:9, 10) Tiaki te kaawa ni koaua aei n aron Ierutarem, are e mena iai ana tembora te Atua. Ma bon te kaawa ni kaikonaki, ae Ana Tautaeka n Uea te Atua are e kaainaki iroun Kristo Iesu ao raona n tautaeka ake 144,000 mwaitiia. A atongaki naba kaain karawa aika tabu aikai ae te koraki ake 144,000 bwa “te kawa are tabu, are Ierutarem nabangkai,” ae ‘te aine ae nang mareaki nakon’ Kristo. (Te Kaotioti 21:2) N te 1914, e a kaueaki Iesu iroun Iehova bwa te Uea rinanon te Tautaeka n Uea iroun te Mesia ao e tuangnga bwa e na tautaeka i buakoia ana kairiribai. (Taian Areru 110:1, 2; Te Kaotioti 11:15) Ngkana e na reke iroun Aberaam kakabwaia aika a nako man Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao “raoraon te Atua [“Iehova,” NW]” aei e riai ni manga maiu. N aron naba anne, ngkana ti na karekei kakabwaiara man te tautaeka n uea anne, ti riai ni maiu n ana aonnaba te Atua ae boou n te aro are ti na kamaiuaki i buakon te koraki ae uanao ake a na rinanon Aremaketon, ke ti na boni kautaki man te mate. (Te Kaotioti 7:9, 14) Ma tera ngkanne aan te kaantaninga ibukin te manga-uti?
Ana Tangira te Atua E Aana te Kaantaninga Ibukin te Manga-uti
15, 16. (a) E kanga te moan taetae ni burabeti n te Baibara ni kawenea aan te kaantaninga ibukin te manga-uti? (b) E na kanga kakoauan te manga-uti iroura ni kona ni kaanira riki ma Iehova?
15 Ti kona n atongaki bwa ti raoiroi ao ti raona te Atua, ibukina bwa ti kaai n iraorao ma Tamara are i karawa ae tatangira, e korakora ara onimaki n aron Aberaam, ao ti ongeaba n ana tua te Atua. Ibukin anne, ti anganaki ara tai ni karekei kakabwaiara man ana kairiri te Tautaeka n Uea. Ni koauana, te moan taetae ni burabeti are koreaki i nanon Ana Taeka te Atua ni Karikani Bwaai 3:15, e kawenea aan te kaantaninga ibukin te manga-uti ao te iraorao ma te Atua. E aki tii taetae ni burabetina kaikoakan atun Tatan, ma e taekina naba kaitaraana are kaikoakan bukini waen te Kariki are bungiaki iroun te aine. Kaikoan bukin te wae boni kaikonakan maten Iesu i aon te kai. Ni kautakina n te katenibong, e a kamaoa te ikoaki anne ao e a karekea te kawai ibukini kataean ana kai “teuare iai i rouna maakan te mate, are te riaboro.”—Ebera 2:14.
16 E kauringira Bauro bwa “te Atua, E kaota oin ana tangira nako ira n aei, ba ngke ti boni buakaka naba, ao E mate Kristo i bukira.” (I-Rom 5:8) Kioina ngkai iai nanora ni kani kakaitau ibukin te akoi ae akea n ai arona aei, ti a umaki ni kaanira riki ma Iesu ao Tamara ae tatangira i karawa.—2 I-Korinto 5:14, 15.
17. (a) Tera te kaantaninga are e taekinna Iobi? (b) Tera ae taekinaki n Iobi 14:15 ibukin Iehova, ao tera aron am namakin iai?
17 Iobi are te aomata ae e kakaonimaki are e maiu imwain aia tai Kristian, e kariariaa naba te manga-uti. E korakora karawawatana man ana mwakuri Tatan. E kaokoro ma raona aika tiaki raao ni koaua ake a aki ataa te manga-uti, bwa e kabebeteaki nanon Iobi man te kaantaninga aei, ao e titiraki ni kangai: “Ngkana tao e mate te aomata, ao e na manga maiu ke e aki?” Ni kaekaan aei e taku Iobi: “N na taninga kabaneani bongin au buaka, ni karokoa kanakoau.” E kakoauaa aei ao e taku nakon Atuana ae Iehova: “Ko na weteai iai, ao I a kaekako.” Ni kaineti ma ana namakin te tia Karikiriki ae tatangira, e taku Iobi: “Ane Ko na tangira ana makuri baim iai.” (Iobi 14:14, 15) Eng, e ingainga nanon Iehova ni kaantaningaa te tai are a na manga maiu iai aomata aika kakaonimaki n tain te manga-uti. Ni koauana, ti a kaaniaki riki nakoina man aei, ngkai ti kananoi ara iango ibukin ana tangira ao ana akoi are e kaotiotia nakoira, e ngae ngke ti aki kororaoi!—I-Rom 5:21; Iakobo 4:8.
18, 19. (a) Tera ana kaantaninga Taniera ibukin te manga-uti? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora are imwin aei?
18 E kabwarabwaraki te burabeti ae Taniera iroun ana anera te Atua bwa ‘te aomata ae bati n tangiraki’ ae kakaonimaki ni beku iroun Iehova i nanon te tai ae rangi ni maan. (Taniera 10:11, 19) E teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova man te tai are e taenikai iai n 617 B.C.E., ni karokoa matena tabeua te tai imwin norakin te miitara irouna n 536 B.C.E., n ana katen ririki n uea Tairati are ueani Botia. (Taniera 1:1; 10:1) I nanon ana katenua n ririki n uea Tairati ao e roko iroun Taniera te miitara ae reitaki ma rikiraken ao kerikakin tautaeka aika korakora riki n te aonnaba, ake a na bane n toki n rokon te rawawata ae korakora ae imwaira. (Taniera 11:1–12:13) Ibukina bwa e aki kona n ota raoi n nanon te miitara aei Taniera, e a titirakina te anera are e uota te rongorongo aei ni kangai: “Au toka, tera kabaneani baikai?” Ni kaekaana, e kaira te iango te anera nakon “tain te toki,” ae te tai are a na “ataibwai akana rabakau n reirei” iai. Ma tera ana kaantaninga Taniera iai? E taku te anera: “Ko na motika rawam, ao ko na tei n tibangam, n tokini boong.” (Taniera 12:8-10, 13) E na manga maiu Taniera “ngkana a a manga uti aomata aika raoiroi,” n ana tai n tautaeka Kristo ae Tengaa te ririki.—Ruka 14:14.
19 Ti a mena ngkai ni kabanean bongin tain te toki ike e a uakaan riki iai moanakin ana Tautaeka Kristo ae Tengaa te ririki, nakon are ngke ti moan riki bwa kaain te onimaki. Mangaia are ti riai n titirakinira ni kangai, ‘Te koaua bwa N na mena naba ngai n te aonnaba ae boou, ibuakoia Aberaam, Iobi, Taniera, ao tabeman riki mwaane ao aine aika kakaonimaki?’ Ti na boni mena naba iai, ngkana ti teimatoa ni kaanira ma Iehova ao n ongeaba n ana kaetieti. Ti na rinanon te kaantaninga ibukin te manga-uti n te aro ae mataata raoi n te kaongora are imwin aei, n te aro are ti a kona iai n ataia bwa antai aika e na reke irouia te manga-uti.
Ko Uringnga?
• Tera aroia aomata are e kaaitara ma ngaia Bauro ngke e taekina ana kaantaninga ibukin te manga-uti?
• Bukin tera bwa a kaokoroaki Kristian ni koaua mai buakoia Kristian ni kewe man kaantaningan te manga-uti?
• Ti kanga n ataia bwa iai onimakinan te manga-uti irouia Aberaam, Iobi ao Taniera?