“Te Bwai Ni Kaotioti Nakoia Botanaomata Ni Kabaneia”
“Kam na riki ba taani kaotioti i bukiu . . . ni karokoa tabon aonaba.”—MWAKURI 1:8.
1. N ningai ao iia te tabo are a moan ongo iai te taetae ni burabeti taan rimwin Kristo, are e koreaki ni Mataio 24:14?
ANA TAEKA Iesu akana koreaki ni Mataio 24:14 a rangi n tataneiai aomata iai, n te aro are a rangi ni matenano irouia aika mwaiti. Ao ai koaua ra te taetae ni burabeti aei! Iangoia bwa tera ae a na riai n iangoia taan rimwin Kristo ngke a moan ongo anne! Anne bon te ririki 33 C.E. A a tia taan rimwin Kristo ni mena i rarikina i nanon te maan ae kaania tenua te ririki, ao a a iri ngkai ma ngaia nako Ierutarem. A a tia n nori kakai ao a a tia n ongo ana reirei. E ngae ngke a kakukureiaki ni koaua aika kakawaki ake e reiakinia iai Iesu, ma a bon ataia raoi bwa tiaki aomata ni kabane aika kukurei iai. Iai aomata aika riribaa Iesu aika a korakoraia n atiki nanoia aomata.
2. Baikara baika kakamaaku ao kangaanga ake a na kaaitara ma ngaai taan rimwin Kristo?
2 A tekateka i rarikin Iesu taan rimwina aika aman n te Maunga are Oriwa, n ongora ma nanoia ni koaua ngke e taekina rokon baika kakamaaku ma kangaanga ake a na kaaitara ma ngaai. Imwain anne, e a tia Iesu n tuangia bwa e na bon tiringaki. (Mataio 16:21) E a katereterea ngkai bwa a na rinanon naba te bwainikirinaki ngaiia. E taku: “Ane a na anga ngkami ba kam na karawawataki, ao ane a na kamateingkami: ao ane kam na ribaki irouia botanaomata ni kabaneia i bukin arau.” Ma tiaki anne tokina. A na mwamwanaiia aomata aika bati, burabeti ni kewe. A na bwaka tabemwaang ao a na ikamwamwane ao n riribai i marenaia. Ma tabemwaang aika taekinaki bwa “aomata aika bati,” a na kariaia tangiran te Atua ao ana Taeka bwa e na kerikaki i nanoia.—Mataio 24:9-12.
3. Bukin tera bwa ana taeka Iesu ake a kuneaki ni Mataio 24:14, a bon rangi ni kamimi?
3 Ibukin kangaanga aika aki-kaunganano aikai, Iesu e taekina te bwai ae e kamimia taan rimwina. E taku: “Ao ane e na tataekinaki euangkerion uean te Atua aei i aonaba ni bane ba te bwai ni kaotioti nakoia botanaomata ni kabaneia; ao ngkanne e na roko naba iai te toki.” (Mataio 24:14) Eng, e na teimatoa ni waakinako te mwakuri are e moana karaoana Iesu i Iteraera, are ‘kaotiotan te koaua,’ ao e na karababaki nako ni katobibia te aonnaba. (Ioane 18:37) Ai kamimi ra te taetae ni burabeti aei! E na rangi ni kangaanga ma ni kamimi aron karababan te mwakuri nakoia “botanaomata ni kabaneia,” kioina ngkai ti na “ribaki irouia botanaomata ni kabaneia.” Katiaan te mwakuri ae korakora aei e na kaburaa i eta tiaki tii riain Iehova n tautaeka ao mwaakana, ma e na kaotiota naba ana tangira, ana nanoanga, ao ana taotaonakinnano. Irarikin anne, e na karekea aia tai ana toro ni kaota aia onimaki ao aia kakaonimaki.
4. Antai aika a tuangaki bwa a na karaoa te mwakuri n uarongorongo, ao tera te karaunano are e anga Iesu?
4 E kitania taan rimwina Iesu n akea te nanokokoraki bwa a a tia n anganaki te mwioko ae kakawaki bwa a na karaoia. Imwain waerakena nako karawa ao e kaoti nakoia ao n taku: “Ane kam na anganaki te mwaka, ngkana E roko te Tamnei are Raoiroi i aomi: ao ane kam na riki bwa taani kaotioti i bukiu i Ierutarem, ao i Iutaia ni kabanea, ao i Tamaria, ao ni karokoa tabon aonaba.” (Mwakuri 1:8) Ni koauana, a na manga ira karaoan anne aomata riki tabemwaang. Ma e ngae n anne, a boni karako mwaitiia taan rimwin Iesu. Ai karaunano ra ataakin ae e a tia taamnein te Atua ni kakorakoraia bwa a na kakororaoa nanon mwiokoaia mairoun te Atua!
5. Tera ae a aki ataia taan rimwin Iesu ibukin te mwakuri n uarongorongo?
5 A ataia taan rimwin Iesu bwa a na tataekina te rongorongo ae raoiroi ao ni “kakiritiania botanaomata ni kabaneia.” (Mataio 28:19, 20) Ma a aki ataia bwa tera raoi aron rababan kabutan te rongorongo, ao a aki ataa naba te tai are e na roko iai te toki. Ti aki ataia naba ngaira. Aikai baika a na katukaki nakon Iehova bwa e na boni bairei. (Mataio 24:36) Ngkana e taku Iehova bwa e a tau aron kabutan te rongorongo, ao e nang karokoa ngkanne tokin te waaki ae buakaka aei. Mai ikanne are a kona iai Kristian n ataia bwa e a tia ni kakororaoaki nanon te mwakuri n uarongorongo nakon are e kaantaningaia Iehova. Taan rimwin Iesu ake ngkoa a aki kona n ataa aron raababan te uarongorongo ae na karaoaki n tain te toki.
Te Uarongorongo n te Moan Tienture
6. Tera ae e riki ni Bentekota n 33 C.E. ao n te tai teutana imwina?
6 N te moan tienture, tataekinan te Tautaeka n Uea ao karekeaia taan rimwin Kristo, e a tia ni karekei uaa aika kamimi. Ni Bentekota 33 C.E., tao 120 taan rimwin Kristo ake a mena n te ruu are ieta i Ierutarem. E kabwaroaki i aoia Taamnein te Atua, ao e anga ana kabwarabwara ae kaunganano te abotoro Betero n taekina iai nanon te kakai aei, ao 3,000 mwaitiia aomata ake a a riki bwa taan onimaki ao a bwabetitoaki. Ai tibwa te moani waaki anne. N aki ongei aia mwakuri korakora mataniwin Aaro ibukin katokan tataekinan te rongorongo ae raoiroi, e teimatoa Iehova n “ikotia ma ngaiia [taan rimwin Kristo] n te bong ae koraki akana a tabe ni kamaiuaki.” N te tai ae waekoa, e a “rikirake maitia ni karokoa tao nimanga.” Imwin anne, “a kabatiaki riki n ikotaki nakon te Uea taan onimaki aika mwaane ma aine aika uanao.”—Mwakuri 2:1-4, 8, 14, 41, 47; 4:4; 5:14.
7. Bukin tera bwa ana rairannano Korenerio bon te rikirake ae kamimi?
7 E noraki te rikirake riki teuana ae kamimi n 36 C.E., are rairakin ao bwabetitoakin te Tientaire are Korenerio. Ngke e kaira te abotoro Betero nakon te mwaane ae mamaaka te Atua aei, e katereterea Iehova bwa te tua ae kaineti ma ‘kakiritianaia botannaomata ni kabaneia,” e aki tianaki nakoia I-Iutaia ake a maeka n aaba aika kakaokoro. (Mwakuri 10:44, 45) Tera aia iango taani kairiri iai? A kamoamoaa te Atua iai abotoro ma unimwaane ake i Iutaia, ngke a ongo ae e na uotaki te euangkerio nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia. (Mwakuri 11:1, 18) E teimatoa naba n uaana te mwakuri n uarongorongo irouia I-Iutaia. Tabeua te ririki imwina, tao n 58 C.E., iai naba aomata aika “uanao aika onimaki [I-Iutaia],” irarikia taan onimaki aika Tientaire—Mwakuri 21:20.
8. E a kanga te rongorongo ae raoiroi n rota maiuiia aomata?
8 E ngae ngkai e kaunganano norakin te rikirake ni mwaitiia Kristian n te moan tienture, ma ti riai n ururingnga bwa waare aikai, a tei ibukia aomata. E bon rangi ni mwaaka te rongorongo man te Baibara are a ongo. (Ebera 4:12) E boni bita raoi maiuiia te koraki ake a butimwaeia. Aomata aikai a kaitiakii maiuiia, ao ni karina te aomata nabangkai, ao n raoiakinaki ma te Atua. (I-Ebeto 4:22, 23) Anne naba arona ni boong aikai. Ao te koraki ake a butimwaea te rongorongo ae raoiroi, a bane ni karekea te kaantaninga ae kakukurei ibukin te maiu ae akea tokina.—Ioane 3:16.
Taan Uaia ni Mwakuri ma te Atua
9. Tera te kakabwaia ao te mwioko are a butimwaeia Kristian ake rimoa?
9 Kristian ake ngkoa, a aki taku bwa a riai ni kamoamoaki ibukin te mwakuri are a katiaa. A ataia bwa aia mwakuri ni minita, e boutokaki iroun “mwakan Tamnein te Atua.” (I-Rom 15:13, 19) Iehova, boni ngaia ae e karekea te rikirake n te itera n taamnei. N te tai naba anne, a ataia Kristian akanne bwa a a tia ni kakabwaiaki ao ni mwiokoaki bwa a na riki bwa “raao ni makuri” ma te Atua. (1 I-Korinto 3:6-9) Ibukin anne, ni kaineti ma ana kaungaunga Iesu, a kakorakoraia n te mwakuri are a mwiokoaki iai.—Ruka 13:24.
10. Baikara mwakuri aika a kaakaraoi tabeman Kristian ake ngkoa, ibukin tibwakin te rongorongo nakoia botannaomata ni kabane?
10 Kioina ngke “aia tia tuatua Tientaire” ngaia, e borau i taari ngaa ma ngaa te maire ao ni mwananga i aon te aba, ni katei ekaretia aika bati ni mwakoron Rom i Atia, ao i Kuriiti. (I-Rom 11:13) E mwamwananga naba nako Rom ao tao nako Tibein naba. N te tai naba anne, te abotoro Betero “e mwiokoaki n te euangkerio i bukiia ake a korotobibiaki,” ao e mwamwananga nakon te itera are e aki roko Bauro iai, bwa e na beku i Baburon, are te kaawa ae a mwaiti iai I-Iutaia n taai akanne. (I-Karatia 2:7-9; 1 Betero 5:13) I buakoia aomata aika bati ake a mwakuri ibukin te Uea, bon aine n aron Nei Terubaina ma Nei Terubota. Te aine riki temanna ae arana Nei Bereti, e taekinaki bwa e “kabatia ana makuri i nanon te Uea.”—I-Rom 16:12.
11. E a kanga Iehova ni kakabwaiaa aia mwakuri taan rimwin Kristo?
11 Iehova e rangi ni kakabwaiaa aia mwakuri nakekei ao aomata tabemwaang ake a ingainga nanoia n uarongorongo. E aki koro 30 te ririki imwin ana taetae ni burabeti Iesu are e na tataekinaki te rongorongo nakoia botannaomata ni kabane, ao Bauro e a korea naba taekan are e a tia “te euangkerio” n “taekinaki i aonaba ni kabane aika i aani karawa.” (I-Korote 1:23) E roko te toki n te tai anne? N te itera teuana, eng. E roko tokin aia waaki I-Iutaia n te ririki 70 C.E. ngke e kamaunaki Ierutarem ma ana tembora irouia ana taanga ni buaka Rom. Ma e a tia Iehova ni kaman iangoia bwa e na karaoaki te uarongorongo ae abwabwaki riki nakon are karaoaki iai, imwain katokan ana waaki Tatan ae katobibia te aonnaba.
Te Uarongorongo ni Boong Aikai
12. Tera otaia Taan Reirei n te Baibara i aon te tua ibukin te uarongorongo?
12 Ni kabanean te ka-19 n tienture, imwin te tai ae maan are e taabangaki iai kabwaouan te koaua irouia Aaro, ao e a manga kaokaki te taromauri ae itiaki. Taan Reirei n te Baibara, are araia Ana tia Kakoaua Iehova rimoa, a ataa raoi te tua ibukin karekeaia taan rimwin Kristo ni katobibia te aonnaba. (Mataio 28:19, 20) N rokon te ririki ae 1914, iai taan uarongorongo aika 5,100 ake a uarongorongo, ao e a tia n rokoroko te rongorongo ae raoiroi n aaba aika 68 mwaitiia. Ma e aki tabwanin otaia Taan Reirei n te Baibara akanne, i aon Mataio 24:14. N raatokin te ka-19 n tienture, te Baibara are iai i nanona te rongorongo ae raoiroi ke te euangkerio, e a tia n rairaki ao ni boretiaki irouia taabo ake a irekereke ma te Baibara, n taetae aika bati ao n tibwatibwaki ni katobibia te aonnaba. Mangaia are i nanon tatabebwi n ririki, a iangoia Taan Reirei n te Baibara, bwa e a tia n taekinaki te rongorongo nakoia botannaomata.
13, 14. Tera te ota ae e a mataata riki ibukin nanon te Atua ao ana kaantaninga, are e kaotaki n 1928 n te kaongora n Te Taua-n-Tantani?
13 Teutana imwin teutana, e angania ana aomata Iehova te mataata raoi ibukin nanona ao ana kaantaninga. (Taeka N Rabakau 4:18) E taku Te Taua-n-Tantani n te taetae n Ingiriti ibukin Ritembwa 1 1928: “Ti kona n taekinna bwa tibwatibwakin te Baibara, e kakoroa bukin are e a kaman taekinaki ibukin tataekinan euangkerion te tautaeka n uea? Bon tiaki anne! N aki ongea tibwatibwakin te Baibara, e bon riai naba bwa taani kakoauaa te Atua aika uarereke mwaitiia n te aonnaba, a na boreetii booki aika kabwarabwaraa ana [kaantaninga] te Atua ao ni kawari mwenga ike a a tia ni katukaki iai Baibara aikai. Bwa ngkana e aki karaoaki anne, a nang katukaki aomata n aki ataa moan tein te tautaeka iroun te Mesia n ara bong aikai.”
14 Te kaongora ane n Te Taua-n-Tantani anne e reitia n taku: “N 1920, . . . Taan Reirei n te Baibara a ota ibukin ana taetae ni burabeti ara Uea are e koreaki ni Mataio 24:14. Ma ngkanne, a a tibwa ataia bwa ‘te euangkerio aei’ are e tataekinaki i aonnaba ni bane bwa te bwai ni kaotioti nakoia Tientaire ao aomata nako, bon tiaki tii te euangkerio ibukin te tautaeka n uea are e na roko, ma bon te euangkerio ae taekinna bwa te Uea ae te Mesia, e a tia ni moana n tautaeka i aon te aonnaba.”
15. E a kanga n tia ni karababaki te mwakuri n uarongorongo ni moa man 1920 tabun?
15 Taani “kakoaua aika uarereke mwaitiia” n 1920 tabun a aki tiku ni mwaitiia ane uarereke anne. I nanon tatabebwi te ririki imwin anne a a kinaki “te koraki ae uanao” aika “tiibu tabemang” ma ni moanaki ikoikotakiia. (Te Kaotioti 7:9; Ioane 10:16) Ni boong aikai, iai taan uarongorongo aika 6,613,829 mwaitiia aika a tataekina te rongorongo ae raoiroi n aaba aika 235. Ai kamimi ra kakoroan bukin te taetae ni burabeti anne! E tuai man tataekinaki “te euangkerio” aei mai mwaina n te aro ae moan te raababa nako. A aki rangi ni mwaiti mai mwaina aika kakaonimaki ni beku iroun Iehova i aon te aba.
16. Tera are e kakororaoaki n te ririki ni mwakuri ae nako? (Nora te taibora ane n iteraniba 20-23.)
16 Ni kabane taani Kakoaua aika mwaiti kurikuri aikai, a a tia n tabetabe n te ririki ni mwakuri ae 2005. E raka i aon te birion te aoa are e kabaneaki n tataekinan te rongorongo ae raoiroi n aaba aika 235 mwaitiia. Ao a manga okiraki mirion ma mirion aomata, ao a kairaki reirei n te Baibara ma aomata aika mirion ma mirion mwaitiia. E a tia ni kakororaoaki te mwakuri aei, irouia Ana tia Kakoaua Iehova, ake a kukurei n anga aia tai ao kaubwaia n tibwaa Ana Taeka te Atua ma tabemwaang. (Mataio 10:8) Rinanon taamneina are raoiroi ae mwaaka, e teimatoa Iehova ni kakorakoraia ana toro ni karaoa nanona.—Tekaria 4:6.
Mwakuri Korakora n Uarongorongo
17. A a kanga ana aomata Iehova ni butimwaea ana taeka Iesu ibukin t taekinan te rongorongo ae raoiroi?
17 E ngae ngke e a kaania 2,000 te ririki ni bwakanako imwin ana taeka Iesu are e na tataekinaki te rongorongo ae raoiroi, ingaingannanoia ana aomata te Atua ibukin te mwakuri e a tuai man kerikaki. Ti ataia bwa man ara botumwaaka ni karaoan ae tamaroa, ti kaotioti iai aroaron Iehova aika te tangira, te nanoanga, ao te taotaonakinnano. Ni katotongana, ti aki tangiria bwa e na kamaunaki te aomata, ma ti tangiriia aomata bwa a na raraoma ao ni manga raoiakinaki ma Iehova. (2 I-Korinto 5:18-20;2 Betero 3:9) Kioina ngkai a kakorakoraki Ana tia Kakoaua Iehova n taamnein te Atua, a ingainga nanoia n teimatoa n tataekina te rongorongo ae raoiroi nako tabon aonnaba. (I-Rom 12:11) Ibukin anne, aomata n taabo nako, a butimwaea te koaua ao n nim ma ana kairiri Iehova ae tatangira. Iangoi katoto tabeua.
18, 19. Baikara rongorongoia aomata tabeman ake a a tia ni butimwaea te rongorongo ake ko kona ni karakin?
18 Charles bon te tia ununiki i Kenya maeao. N 1998 e kabooi nako arokana baake aika raka i aon 8,000 te kirokuraem, ao e anganaki ana beeba are e a aranaki iai bwa te tia Uniki Baake ae te Kabanea n Raoiroi. N te tai naba anne, e a moana ana reirei n te Baibara. E waekoa n ataia bwa te aomata are e irekereke ma karaoan te baake e urua ana tua Iesu ibukin tangiran te aomata. (Mataio 22:39) Ngke e a motikia n ana iango bwa ‘te tia ununiki baake ae te kabanea n raoiroi’ ngaia bon ‘te tia tiritiri ae moan te kakamaaku,’ e a katii ngkanne arokana baake n te boitin. E ririkirake ana onimaki ni karokoa e a katabua maiuna ao ni bwabetitoaki, ao e a riki ngkai bwa te regular pioneer ao te toro-ni-minita.
19 Akea te nanououa bwa e ioioia natannaomata nako Iehova rinanon te uarongorongo ni katobibia te aonnaba, ao a tabe n roko bwaai aika tangiraki aika taekaia aomata. (Akai 2:7) Pedro, are e maeka i Botukare, e rin n te kuura n tama ngke 13 ana ririki ni maiu. Tiana bwa e kan riki bwa te mitinare ao n reireinia aomata te Baibara. Imwin te tai ae kimototo, ao e a kitana ana kuura anne, ibukina bwa e rangi n uarereke reiakinan te Baibara iai. Onoua te ririki imwina, e a mena n te kuura ae rietata i Lisbon n reiakina te rabakau i aon te iango ao aroaroia aomata. E mamaeka ma ai tinana ae temanna mai buakoia Ana tia Kakoaua Iehova, are e aki toki ni kaungaa bwa e na reirei n te Baibara. N te tai anne, e aki rangi ni koaua raoi Pedro bwa iai te Atua ke akea, ao e aki naba kona n iangoia raoi bwa e na reirei n te Baibara ke e na aki. E maroroakina anne nakon ana professor n ana kuura ibukin nanououana. E taku ana professor bwa te rabakau are e anaia bwa rabakauna, e taekinaki iai bwa aomata ake a aki kona ni karaoi oin aia motinnano, a bon uruana aroni maiuia i bon irouia. Ngke e ongo anne, ao e a motinnanoia Pedro bwa e nang reirei n te Baibara. E a tibwa tia ni bwabetitoaki ao e a kairi ngkai reirei n te Baibara tabeua ma aomata.
20. E aera bwa ti bia kimwareirei ngkai e a kakorakoraki tibwaakin te rongorongo nakoia aomata?
20 Ti aki kona raoi n ataia bwa e na tera aron rababan te uarongorongo are a na anganaki aomata, ao ti aki ataa naba te tai ma te aoa are e na roko iai te toki. Ti tii ataia bwa e a kaan roko. Ti kimwareirei bwa tataekinan te rongorongo ae raoiroi n te aro ae korakora, bon teuana mai buakon baika a kaotia bwa e a kaan ana tai te Atua n onei mwin aia tautaeka aomata. (Taniera 2:44) Ni katoa ririki, mirion ma mirion aomata aika a tabe n anganaki aia tai ni butimwaea te rongorongo ae raoiroi, ao aei are e a kamoamoaa Atuara ae Iehova. E bia riki bwa ara motinnano bwa ti na teimatoa ni kakaonimaki i rarikiia tarira ni katobibia te aonnaba ake a katabetabeia n uarongorongo nakoia aomata nako. Man karaoan anne, ti na kamaiuira iai ao te koraki ake a ongora iroura.—1 Timoteo 4:16.
Ko Uringnga?
• Bukin tera bwa Mataio 24:14 bon te taetae ni burabeti ae kamimi?
• Tera aia mwakuri ngkoa Kristian are a karaoia ibukin te uarongorongo, ao tera mwina?
• A kanga Taan Reirei n te Baibara n ota n riain te uarongorongo nakoia aomata nako?
• N iangoan aia mwakuri ana aomata Iehova n ririki ni mwakuri aika bwakanako, tera ae e ringaki nanom iai?
[Taamnei n iteraniba 17]
E mwananga Bauro ngaa ma ngaa te maire i aon te aba ao i taari n tataekina te rongorongo ae raoiroi