Ti Bia Bane Ni Karietataa Arana

“Kam na buokai n neboa Iehova, ao ti na bane ni karietata arana.”​—TAIAN ARERU 34:3.

1. Tera te katoto ae tamaroa are e kateia Iesu ni karaoan ana mwakuri ni minita i aon te aba?

N NITIAN 14, 33 C.E., ao a botaki n te ruu i eta i Ierutarem Iesu ma ana abotoro ao a anene n neboa Iehova. (Mataio 26:30) Bon anne ana kabanea n tai Iesu ni karaoia ma ana abotoro. Ma e riai ngke e kaina ana botaki ma ngaia n te anene. E neboa tamana Iesu ao e ingainga nanona n tataekina arana ma ngke e moana ana mwakuri ni minita i aon te aonnaba ni karokoa tokina. (Mataio 4:​10; 6:9; 22:37, 38; Ioane 12:28; 17:6) Ai aron are e kaokioka te kakao te tia areru ni kangai: “Kam na buokai n neboa Iehova, ao ti na bane ni karietata arana.” (Taian Areru 34:3) Ai tamaroara ibukira te katoto aei ae ti na kona ni kariiri iai!

2, 3. (a) Ti kanga n ataia ae iai te taetae ni burabeti n Taian Areru 34 ae kakawaki? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei ao are imwina?

² Tabeua te aoa imwin te anene n nebonebo ma Iesu ao e a nora te bwai ae rangi n okoro te abotoro Ioane. E nora ana Toka ma buure aika uoman ake a katineaki ni kamateaki i aon te kai ni kammaraki. A otei rangaia buure ake uoman tautian Rom bwa a aonga ni waekoa ni mate. Ma e riibotinna Ioane bwa a aki otei waen Iesu, bwa ngke a kawara Iesu tautia ao e a kamani mate. E kabwarabwaraa Ioane n ana euangkerio bwa e kakoroaki iai nanon te bwai teuana ae taekinaki n Taian Areru 34: “E na aki oteaki rina teaina.”​—Ioane 19:32-36; Taian Areru 34:20.

³ A bati baika a kakannongora nakoia Kristian n Taian Areru 34. Mangaia are n te kaongora aei ao are imwina, ti na kauringi iai baika riiriki nakon Tawita ngke e korea te areru aei, ao n rinanoi kanoan te areru ae kaunganano aei.

E Birinako Tawita Mairoun Tauro

4. (a) Bukin tera ngke e kabiraki Tawita bwa aia uea tibun Iteraera n te tai ae imwaia? (b) Bukin tera ngke e a manga n ‘rangi n tatangira’ Tawita, Tauro?

⁴ Bon te uea i aon Iteraera Tauro ngke te tei Tawita. Ma e rikirake n aki ongeaba Tauro ao e a kabuaa akoana mairoun Iehova. Ibukin anne, e a tuangnga te burabeti ae Tamuera ni kangai: “E raeua te tau-taeka n uea n Iteraera mai roum Iehova n te bong aei, ao E angan raom temanna, ae raoiroi riki nako im.” (1 Tamuera 15:28) Imwina riki, e kaira Tamuera Iehova bwa e na kabira Tawita are natin Iete bwa aia uea I-Iteraera imwina. N te tai naba anne, e totokoaki rokon taamnein te Atua iroun Tauro n te aro are e a taonaki n te aki kukurei ao akea raun nanona. Bon te aomata ae rabakau ni katangitang Tawita, are e kairaki nako Kibea bwa e na beku iroun te uea. E kabebeteaki nanon Tauro n ana katangitang Tawita, ao ‘e bati n tangira’ Tawita Tauro.​—1 Tamuera 16:11, 13, 21, 23.

5. Bukin tera ngke e bitaki aroaron Tauro nakon Tawita, ao tera te bwai are e a kairoroaki iai Tawita bwa e na karaoia?

⁵ Ngke e waaki nako te tai, ao e memena Iehova iroun Tawita. E buoka Tawita ni buakana aintoan Biritia are Koria ao e boutokaia naba bwa e na karineaki i aon Iteraera ibukin korakorana ni buaka. Ma e ngae n anne, ana kakabwaia Iehova nakon Tawita e a kabakantanga Tauro n te aro are e a karikirakea riribaan Tawita. Uatai te tai are e karetekea iai Tawita Tauro n ana kainiwai, ngke e katang abi i rarikina. Ma uatai ana tai Tawita ni katuaa kaina te kainiwai. E ataia Tawita bwa e riai ni kataia n rawea maiuna ngkai e nang manga kataaki ni kamateaki naba n te katentai iroun Tauro. Ma n tokina, e a motinnanoia Tawita bwa e na ukoukora kamanoana itinanikun aonon Iteraera ngkai e bon teimatoa naba ni kabanea korakorana Tauro bwa e na taua man tiringnga.​—1 Tamuera 18:11; 19:9, 10.

6. Bukin tera ngke e tua Tauro kamateaia kaain te kaawa ae Noba?

⁶ I aoni kawain Tawita ni kaea tian Iteraera, ao e toki moa n te kaawa ae Noba, are e mena iai ana umwa-n-rianna Iehova. E raonaki Tawita irouia rorobuaka ni mwaane ni birinakona, ao e kaakaei marikeia. Imwina riki e a kaongoaki Tauro bwa e anga taian amwarake te ibonga ae rietata nakon Tawita ma ana aomata ao e anga naba te kabaang are e anaia mairoun Koria ngke e mate. E ura unin Tauro ao e kamateia ni kabaneia kaain te kaawa n ikotaki ma ibonga aika 85.​—1 Tamuera 21:1, 2; 22:12, 13, 18, 19; Mataio 12:3, 4.

E a Manga Birinako Man te Mate

7. Bukin tera bwa Kate bon tiaki te tabo ae e na mano raoi iai Tawita ngkana e karabaa?

⁷ E birinako maeaon te aono ni Biritia Tawita, tao 40 te kiromita raroana ma Noba n ukoukora kamanoana mairoun te Uea ae Akiti n ana kaawa Koria ae Kate. Tao e iangoia Tawita bwa Kate bon te kabanea n tabo are e na kakaaeaki iai. Ma e aki maan, ao a a kinaa Tawita, ana toro uean Kate. Ngke e ataia Tawita bwa e a kinaaki ao “e bati ni maku iroun Akiti are ueani Kate.”​—1 Tamuera 21:10-12.

8. (a) Tera ae riki nakon Tawita i Kate are e kaotaki nakoira n Taian Areru 56? (b) E kanga Tawita ni birinako ma n te mate are e nang riki nakoina?

⁸ Ao I-Biritia a taua Tawita. Te tai aei are e a otea te areru Tawita ngke e bunra nanona ni butiia Iehova: “Ko na kaki rannimatau i nanon am batoro.” (Taian Areru 56:8 ao atun te areru) Mangaia are e kaotia bwa e onimakina Iehova bwa e na aki mwaninga rawawatana, ao e na kakawakinna ma ni kamanoa. E iangoia naba Tawita bwa e na bakaea te rangirang ni mwamwanaa iai uean Biritia. E boaiia ana toro te Uea ae Akiti ngke a kaira te mwaane ae “rangirang” nakoina. E teretere bwa e kakabwaiaa ana waaki Tawita anne Iehova ibukin kamanoana man rawawatana. E kanakoaki Tawita man te kaawa, imwin kamaiuana man te kangaanga are e kuri ni bua maiuna iai.​—1 Tamuera 21:13-15.

9, 10. Tera bukin korean Taian Areru 34 iroun Tawita, ao tao antai are e iangoia Tawita ngke e otea te areru aei?

⁹ E aki taekinna te Baibara bwa e birinako Tawita ma taani buokia nako Kate ke a taningaia ni kaawan Iteraera ake i rarikin Kate. N aki ongeia bwa a mena ia, ma a bae ni kukurei ni manga kaitiboo, ngke e kaongoia Tawita aron kamaiuana riki iroun Iehova. Te bwai ae riki aei e aana otean Taian Areru 34, n aron are kaotaki n atun te areru. Ni moani kibun te areru aika itiua, ao e neboa iai te Atua Tawita ibukin kamaiuana, ao e kaoia naba taani buokia bwa a na kamoamoaa Iehova ngkai te Tia Kamaiuia Ana aomata.​—Taian Areru 34:3, 4, 7.

¹⁰ A kunea kamanoaia Tawita ma ana aomata n te bwanganimatang are i Aruram, are mena n te tabo ae maungaunga i Iteraera, ae tao 15 te kiromita i mainikun Kate. A kawara Tawita ni botaki ma ngaia iai, tibun Iteraera ake aki kukurei n ana waaki n tautaeka te Uea ae  Tauro. (1 Tamuera 22:1, 2) Tao e iangoiia te koraki aikai Tawita ngke e otea Taian Areru 34:8-22. A rangi ni kakawaki kauring ake ni kiibu akekei ibukira ni boong aikai, ao ti na kakabwaiaki naba n rinanoan te areru ae tamaroa aei.

Ko Moanibwaia Naba ae Moanibwaiaki Iroun Tawita?

11, 12. Tera bukina ngkai ti riai ni karaoiroa Iehova n taai nako?

¹¹ “N na karaoiroa Iehova n te bong ae koraki: E na memena karaoiroana i wiu n aki toki.” (Taian Areru 34:1, BK) E bae n raraoma Tawita ibukin karekean maiuna ni katoa bong, kioina ngkai te tia kakioaki nako ngaia. Ma e ngae n anne, e aki taonaki nako iai kan karaoiroan Iehova irouna. Ai raoiroira te katoto aei ibukira ngkana ti kaaitara ma karawawatakira! E ngae ngke ti mena n ara tabo n reirei, ara tabo ni mwakuri, i buakoia raora n onimaki, ke n ara mwakuri ni minita, ma ti riai ni moanibwaia i nanora karaoiroan Iehova. Ai mwaitira bukina ae ti riai iai ni karaoa anne! N te katoto, akea tian baika ti kona n neneri ke ni kukurei iai aika mena i buakon ana karikibwai aika kamimi Iehova. Ao iangoi naba baika e a tia ni karaoi rinanoia kaain ana botaki aika mena i aon te aba! E a tia Iehova ni boong aikai ni kabonganaia aomata aika aki kororaoi ma a kakaonimaki, ni karaoi mwakuri aika abwabwaki. Tera aron ana mwakuri Iehova ake e a tia ni karaoi, ni kabotauaki ma aomata aika kamoamoaki taekaia n te aonnaba? Ko boraoi ma are e koreia Tawita are: “Akea te Atua temanna n ai arom, akea ae kona ni karaoa ae ko karaoia”?​—Taian Areru 86:8, BK.

¹² Ti kairaki naba n aron Tawita bwa ti na teimatoa ni karaoiroa Iehova ibukin ana mwakuri ae akea kabotauana. Irarikina, ti kimwareirei ngkai ti ataia ae Ana Tautaeka n Uea te Atua e a kairaki ngkai iroun te tia ruamwin Tawita n aki toki, ae Iesu Kristo. (Te Kaotioti 11:15) Are nanona bwa e a kaan tokin te waaki i aon te aba ae ngkai. A nang motikaki iai taekaia aomata aika onoua te birion tabun ni kaineti ma reken te maiu are aki toki. Moan te korakora riki n te tai aei, kainnanoan kaongoaia aomata taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua ao baika e nang waekoa ni karaoi ibukin te botannaomata, ao ni buokaia bwa a na airi ma ngaira ni karaoiroa Iehova. Mangaia are ti riai ni moanibwaia kaungaaia aomata n taai nako bwa a na butimwaea ‘te euangkerio’ aei, imwain ae e a oimwi.​—Mataio 24:14.

13. (a) Antai are e kamoamoaa Tawita, ao antai koraki ake a atikaki nanoia iai? (b) A kanga aomata aika nimamannei ni kaaniaki ma te ekaretia ni Kristian ni bong aikai?

¹³ “E na kamoamoaa tamneiu iroun Iehova: Ane a na ongo taekana akana nimamanei, ao a na kukurei.” (Taian Areru 34:2) E aki kamoamoa n oin ana mwakuri Tawita. N te katoto, e aki kamoa n arona ni mwamwana uean Kate. E ataia ae e kamanoa Iehova ni menana i Kate ao e reke rawean maiuna man ana ibuobuoki Iehova. (Taeka N Rabakau 21:1) Mangaia are, e aki kamoamoaa Tawita ma e kamoamoa Iehova. Ibukin aei ao a kaaniaki aomata aika nimamannei ma Iehova. E aki toki naba Iesu ni karietata aran Iehova, ao ibukin anne a atikaki nanoia aika nanorinano ma n nimamannei nakoina. Ni boong aikai, a katikaki aomata aika nimamannei nakon te ekaretia ae kainaki irouia Kristian aika kabiraki ni katobibia te aonnaba ae atunaki iroun Iesu Kristo. (I-Korote 1:18) A anaaki nanoia aomata ake a nimamannei ngke a ongo kamoamoaan aran te Atua irouia ana toro aika a nanorinano, ao man ongoraaia n rongorongon te Baibara are e buokia taamnein te Atua bwa a na kona ni mataata iai.​—Ioane 6:44; Mwakuri 16:14.

A Kakorakorai Ara Onimaki Bobotaki ni Kristian

14. (a) E kukurei n neboa Iehova Tawita n tii ngaia? (b) Tera te katoto are e kateia Iesu ni kaineti ma te bobotaki n taromauri?

¹⁴ “Kam na buokai n neboa Iehova, ao ti na bane ni karietata arana.” (Taian Areru 34:3) E aki kukurei ni kamoamoaa Iehova Tawita n tii ngaia. Ma e kaungaia raoraona ma te tangira bwa a na airi ma ngaia ni kamoamoaa Iehova. N aron anne, e kukurei Iesu Kristo ae Tawita are Kakannato ni karaoiroa Iehova i mataia aomata ngke e mena n te tinakoka, n ana tembora te Atua i Ierutarem n tain te naan toa, ao ngke e iraorao ma taan rimwina. (Ruka 2:49; 4:16-19; 10:21; Ioane 18:20) Ai kakimwareireira ngaira ngkai ti kona ni kakairi iroun Iesu ni karaoiroa Iehova n taai nako ngkana ti botaki ma raora n onimaki, ao e a moamoa riki ngkai ti a “nora te Bong arei ba e a kan roko.”!​—Ebera 10:24, 25.

15. (a) Tera aron rotakia ana aomata Tawita ngke a ongo rongorongona? (b) Ti na kanga ni kakabwaiaki man iran ara bobotaki?

¹⁵ “I ukoukora Iehova, ao E ongo i rou, ao E kamaiuai mani bwaai ni kabane aika I maku iai.” (Taian Areru 34:4) E rangi ni kakawaki aei iroun Tawita. Mangaia are e a manga reitia n taku: “E wewete te aomata ae kawa aei, ao E ongo Iehova i rouna, ao E kamaiua man rawawatana ni kabane.” (Taian Areru 34:6) Ti kona n taekin rongorongo aika kaunganano aika karakina aron Iehova ni buokira n nanomwaaka i aan ara kangaanga. E kakorakoraki n aei aia onimaki raora n te onimaki, n aron ae a kakorakoraki naba aia onimaki raoraon Tawita n ana taeka. Ma ni kaineti ma Tawita, a ‘tarataraa Iehova raona, a bebete nanoia iai, ao a aki maamaa.’ (Taian Areru 34:5) A aki namakina te maamaa, e ngae ngke a kakioaki nako iroun te Uea are Tauro. A kakoauaa bwa e boutokaki Tawita iroun Iehova, ao e oti kukureia ni mataia. N aron naba anne, a onimakina Iehova ibukin boutokaaia aomata aika boou ake a kan ataa te Atua n ikotaki ma te koraki ake a a maan ni kaaina te onimaki. Ibukina bwa a bane n tia n namakina buokaia irouna, e oti kukureia ni mataia bwa a matoatoa nanoia ni kan teimatoa ni kakaonimaki iroun te Atua.

Kakaitau n Aia Ibuobuoki Anera

16. E kanga Iehova ni kabonganaia ana anera bwa a na kamaiura?

¹⁶ “E katea umana ni buaka ana anera Iehova i rarikiia akana makua ni kawakinia, ao E kamaiuia.” (Taian Areru 34:7) E aki iangoa kamaiuana iroun Iehova Tawita bwa te bwai ae e na tii riki nakoina. Te koaua bwa e a tia ni kabiraki Tawita bwa e na uea i Iteraera ibukin Iehova; ma e ataia naba bwa e kabonganaia ana anera Iehova ni kawakinia ana aomata aika kakaonimaki ni kabane, n aki ongeia bwa a kakannato ke a mangori. N taai aikai, a a tia n namakina kamanoaia iroun Iehova te koraki aika taromauria n te aro ae riai. A kataaki ni kamaunaki Ana Tia Kakoaua Iehova n aaba aika Tiaman ae tautaekanaki ngkoa irouia Nazi, Angola, Malawi, Mozambique, ao aaba aika mwaiti riki. Ma bon akea uaan aia kakorakora. Ma n onean mwin anne, a teimatoa n ririkirake aia mwakuri ana aomata Iehova n aaba akanne ao a teimatoa ni kamoamoaa aran te Atua iai. Bukin tera? Ibukina bwa e kabonganaia ana anera Iehova aika a tabu ni kamanoia ana aomata ao ni kaiririia.​—Ebera 1:14.

17. N aaro raa aika a buokira iai ana anera te Atua?

¹⁷ Irarikin anne, a kona ana anera Iehova ni kangaraoa kamwawaiia te koraki ake a karika kerikakiia tabeman man te onimaki. (Mataio 13:41; 18:6, 10) E ngae ngke ti aki ataia, ma a kona ni kamwaawai bwaai n tutuki ake a kona tuka ara beku iroun te Atua. A kamanoira naba mani baika a kona n urua ara iraorao ma Iehova. Ma ae rangi ni kakawaki riki, a bon kairiira ni karaoan te mwakuri n tataekina “te euangkerio ae aki totoki” nakoia aomata ni kabaneia, n ikotaki naba ma aaba ake e karuanikai iai karaoan te uarongorongo. (Te Kaotioti 14:6) A mwaiti rongorongo ni kakoaua ibukin aia ibuobuoki anera aika mena i nanon booki aika kabwarabwaraa te Baibara aika boretiaki irouia Ana Tia Kakoaua Iehova. A bon aki manennanti n riki rongorongo aika bati aikai.a

18. (a) Tera ae kainnanoaki mairoura bwa ti aonga ni kakabwaiaki n aia ibuobuoki anera? (b) Tera ae na rinanoaki n te kaongora are imwina?

¹⁸ Ngkana ko kan teimatoa ni kakabwaiaki man aia kairiiri ao aia kamanomano anera, ti riai n teimatoa ni kamoamoaa Iehova e ngae ngke ti kaaitara ma bwainikirinaki. Uringnga, are a tii katea umwaia ana anera te Atua “i rarikiia akana makua [Iehova].” Tera ae nanonaki n anne? Tera maakan te Atua, ao ti na kanga ni karikirakea? Bukin tera ngkai e tua te Atua ae tatangira bwa ti na maakua? A na maroroakinaki titiraki aikai n te kaongora ae imwina.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko na Kanga ni Kaeka?

• Baikara kataakin Tawita ake e rinanoi ngke e ataeinimwaane?

• Tera ae ti moanibwaia, n aron naba are e karaoia Tawita?

• Tera arora nakoni botaki ni Kristian?

• E kanga Iehova ni kabonganaia ana anera bwa a na buokira?

[Mwabe n iteraniba 21]

(Ibukini bitakin taeka, nori booki)

Rama

Kate

Tikeraka

Kibea

Noba

Ierutarem

Aruram

Adullam

Keira

Betereem

Tiba

Horesh

Karemera

Maon

En-keri

Te Nama are Taari

[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]

Map: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Taamnei n iteraniba 25]

E kamoamoaa aran Iehova Tawita e ngae ngke e karabarabaa

[Taamnei n iteraniba 26]

E kakorakoraaki ara onimaki n ongoraean rongorongo aika kaunganano n ara bobotaki ni Kristian