E a Tabe ni Bibitaki Baika Aana Anuani Maiuia Aomata

E TAEKINAKI n te karaki ni kawai ae tanoata taekana bwa e nakonako n te ngaina ma te raenten Diogenes ae te tia rabakau ni karekeiango are e maeka i Atenai n te kaaua n tienture B.C.E. E ukoukora te aomata ae maiuakina ae riai, ma e aki reke.

E aki kona ni kakoauaki bwa tao e eti ke e aki te karaki ni kawai anne. Ma ngke arona bwa e maiu Diogenes ngkai, e na bon aki mimi te aba ngkana e a kakorakoraa riki n ukoukora te aomata ae raoiroi. A mwaiti aika aki kakoauaa ae a riai aomata ni maiuakin kaetieti ibukin te maiu ae raoiroi. N angiin te tai, a anaaki nanora ni kanakobwanaa i aoni kakeaan te aroaro ae raoiroi irouia aomata, taan tautaeka, bwakuaku, taan takaakaro, taani bitineti ao tabeman riki. A mwaiti naba aroaro ni maiu aika tatangiraki rimoa ake a a manga kakeaaki bongaia ngkai. A a tabe ngkai n tuoaki kaetieti rimoa, ma a bati mai buakoia aika a manga ribaaki. Iai naba kaetieti tabeua mai iai aika kamoamoaki, ma a rawa ni kamanenai aomata.

E taku te tia rabakau i aon waakin te Aro ae Alan Wolfe: “E a bua bwainan te anua ni maiu ae riai ae taabangaki.” E taekina naba ae kangai teuaei: “Akea ngkoa i buakoia ae namakina ae a aki kona n onimakini katei ke botaki tabeua ibukin katean te kaetieti ni kaineti ma te aroaro ni maiu ae riai.” Ni kaineti ma ririki aika tebubua aika nako, e taekinaki ana iango te tia rabakau ni karekeiango ae Jonathan Glover n te nuutibeeba ae Los Angeles Times, bwa e karika te tiritiri ae taabangaki kerikakin tangiran te Aro ma te kaetieti ibukin te anua ni maiu ae raoiroi ae taabangaki.

Ma e aki tukiia aomata tabeman man kakaaean te kaetieti ae tamaroa, te mangao ni kaineti ma te aroaro ni maiu ae riai ae taabangaki. Tabeua te ririki n nako, ao e taekinna Federico Mayor, ae te mataniwi ni kabuta rimoa n te UNESCO, bwa “e a korakora ngkai tabeaiangaia aomata ni kaineti ma te anua ni maiu ae raoiroi, nakon taai aika nako.” Ma tiaki nanona bwa ibukin kabwakaia kaain te aonnaba ni butimwaea te kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai, e nang akea iai ngkanne te anua ni maiu ae riai ni bwainaki.

Ma a kona aomata ni kabane, ni butimwaea te kaetieti ibukin ae riai ae tii teuana? A aki. Ao ngkana akea kaetieti tabeua ibukin ae eti ao ae bure aika kariaiakaki irouia aomata ni kabane, a na kanga ngkanne ni bairea ae eti ao ae aki? E korakora kakoauan te iango ae e kona ni bibitaki te koaua i aon te anua ni maiu ae riai ni boong aikai. Ma e mataata bwa e tuai n rikirake n raoiroi anuani maiuia aomata ngkai.

E kakoauaa te tia korea rongorongon rimoa ae te I-Buritan ae Paul Johnson bwa e a tia n ibuobuoki te iango are aongkoa e kona bibitakin te anua ni maiu ae riai ni “kakerikaka . . . namakinan te kan onimakinaki irouia aomata, ao riain maiuakinan te aroaro ni maiu ae eti ae kateaki ibukia aomata ni kabane,” ae taabangaki imwain moanakin te ka-20 n tienture.

Ti kona ni kunea “te aroaro ni maiu ae eti ae kateaki ibukia aomata ni kabane” ke ni maiuakina “te anua ni maiu ae raoiroi ae taabangaki”? Iai te mwaaka teuana ae kona ni bitiira nakon te anua ni maiu ae riai ae aki bibitaki n aki toki, ae kona ni kanakoraoa maiura ao n anganira te kaantaninga ae raoiroi ibukin taai aika imwaira? A na maroroakinaki kaekaan titiraki aikai n te kaongora ae imwina.