E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Ruka
E ATAAKI ana Euangkerio Mataio bwa e koreaki ibukia taan wareware aika I-Iutaia, ao ana Euangkerio Mareko ibukia ake tiaki I-Iutaia. Ma ana Euangkerio Ruka e boni kaineti nakoia botannaomata nako. E koreaki te boki aei n 56-58 C.E., are e a tabwanin iai rongorongon maiun Iesu ao ana mwakuri ni minita.
Ibukina ngkai boni ngaia te taokita ae e taratara raoi ma n tabeakinia aomata, e kakorakora naba Ruka n ukoukori “bwaai ni kabane mai moana” ike e a kabanea iai te tai ae 35 te ririki ae e moa man 3 B.C.E. ni karokoa 33 C.E. (Ruka 1:3) E kaania 60 te katebubua baike a koreaki n Ana Euangkerio Ruka aika a aki koreaki n euangkerio ake tabeua.
MOANAKIN ANA MWAKURI NI MINITA IESU
Imwin taekinan baike a irekereke ma bungiakiia Ioane te tia Bwabetito ao Iesu, e manga taekinna riki Ruka nakoira bwa e moana ana mwakuri ni minita Ioane ni moan ana ka-15 n ririki n tautaeka Tiberio Kaitara. Are nanona bwa e moana ana mwakuri ni minita Iesu ni moan iteran te ririki ae 29 C.E. (Ruka 3:1, 2) E bwabetitoaki Iesu iroun Ioane ni banen te ririki anne. (Ruka 3:21, 22) ‘E okira Kariraia Iesu ike e a moana iai ana anga reirei n taian tinakoka’ n 30 C.E. —Ruka 4:14, 15.
E a waakina ana moani mwamwananga n uarongorongo i Kariraia ao n tuangia te koraki ni kangai: “I riai ba N na kaota rongorongon uean te Atua, ae raoiroi, nakoni kaawa nako.” (Ruka 4:43) E airi ma Timon are te tia akawa ao tabeman riki ao e taku nakoia: ‘Imwini ngkai, ao konami aomata.’ (Ruka 5:1-11; Mataio 4:18, 19) A aira Iesu abotoro ake 12 ni kauouan mwanangana n uarongorongo i Kariraia. (Ruka 8:1) N te katentai, e a kanakoia ana abotoro ake 12 bwa a na “taekina uean te Atua, ao ba a na kamaiuia aoraki.”—Ruka 9:1, 2.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
1:35—Iai irekereken ana mannikariki Maria ma rikin Iesu? Bwa e aonga ni kona n riki raoi natin Maria bwa kanoaia ana bakatibu ake Aberaam, Iuta ao Tawita, ngaia are e riai ngkanne ana mannikariki Maria are e riki iai natina. (Karikani Bwaai 22:15, 18; 49:10; 2 Tamuera 7:8, 16) Ma e kabongana taamneina ae raoiroi Iehova ni kamwainga maiun natina ae kororaoi nako nanon te biroto. (Mataio 1:18) Are e kona n teretere raoi ngkanne bwa e bon aki ituaki n te aki kororaoi are iroun Maria, ao e bon karauaki n nikoakiraoi man te tai are e bikoukouaki iai bwa e na aki kabuanibwai.
1:62—Te koaua bwa e boni kabi n taetae Tekaria ao ni bonotaninga? E aki. E bon tii rotaki ana taetae. Temwangina a karaoi “kanikina” n titirakinna iai bwa te ara raa are e tangiria bwa e na aranaki iai natina, ma tiaki ibukina bwa e bonotaninga. N taraana, e ongo naba te bwai are e taekinna buuna ni kaineti ma aranakin natiia. Tao temwangina a kaota te bwai ae riki aei nakon Tekaria n aroia n taetae ni baia. Ni koauan ae e bon tii rotaki arona n taetae, e oti iai ngkanne bwa e bon aki rotaki ana kakauongo.—Ruka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—E kanga te “moa ni koro-ara” n ibuobuoki ni kaota raoi te tai are e bungiaki iai Iesu? A mwaiti koro-ara ake a karaoaki n te tai are e tautaeka iai teuare Kaitara Aukutito, ao te moan are e koreaki n 2 B.C.E. ae kakoroan nanon are e taekinaki n Taniera 11:20 ao te kauoua are n 6 ke n 7 C.E. (Mwakuri 5:37) E riki Kurenio bwa te tia tautaeka i Turia n taai ake a karaoaki iai koro-ara akanne, ao e taua te nakoa anne uatai. E oti n ana rongorongo Ruka i aon te moan koro-ara bwa e bungiaki Iesu n 2 B.C.E.
2:35—Tera ae nanonaki n ewarakin taamnein Maria n “te kabaang”? E kaineti aei ma aron rawawatan Maria n noraia aomata aika bati ake a aki kakoaua ae Iesu bon te Mesia ao e kaineti naba ma tanginiweneina ni maten Iesu.—Ioane 19:25.
9:27, 28—E aera ngkai e taekinna Ruka bwa e onikaki Iesu “wanibong” imwin te tai are e beritanna iai nakoia taan rimwina, bwa “a na bon aki mate” ni karokoa noran rokona n ana Tautaeka n Uea, ma Mataio ao Mareko a taekinna bwa tii “i mwin onobong”? (Mataio 17:1; Mareko 9:2) N taraana ao Ruka e ikotii naba boong ake uabong ake a kaineti ma te bong are e karaoa iai te berita anne Iesu ao te bong are e kakoroaki nanona iai.
9:49, 50—E aera Iesu ngke e aki tuka te aomata temanna are e kanakoia taimonio n arana, e ngae ngke e aki iriria? E aki karaoa anne Iesu ibukina bwa n te tai anne ao e tuai n tei te ekaretia ni Kristian. Mangaia are, e aki kainnanoaki te aomata arei bwa e na riki bwa te tia irira Iesu bwa e aonga ni kona n onimakina arana ao ni kona ni kanakoia taimonio.—Mareko 9:38-40.
Reireiara:
1:32, 33; 2:19, 51. E kawakin i nanona taeka akanne Maria n ikotaki naba ma baike a riki ake a kakoroaki nanon taetae ni burabeti. Te koaua bwa anne naba arora ni kaineti ma baike e taekin Iesu ibukin “tokin aonaba,” ao ti kabotaui baike e taekin ma baika a ririki ni boong aikai?—Mataio 24:3.
2:37. Ti reireiaki man ana katoto Ana bwa ti riai ni kakorakoraira n taromauria Iehova ma te “botumwaka n tataro” ao n aki kaaki “te bobotira” n ara botaki ni Kristian.—I-Rom. 12:12; Ebera 10:24, 25.
2:41-50. E moanibwaia taromaurian te Atua i nanon maiuna Ioteba, ao e tararua ana utu n te aro n rabwata ao ni kaineti naba ma aia onimaki. N aroaro aikai ake e a katea iai te banna ni katoto nakoia atuun utu ni boong aikai.
4:4. Ti riai n iaiangoi Ana Taeka nako te Atua i nanon te bong teuana ma teuana.
6:40. E riai te tia reiakinia aomata n Ana Taeka te Atua ni katea te katoto ae raoiroi nakoia ake e reireinia. E riai ni maiuakin baike e taekin.
8:15. Ti riai ni karina Ana Taeka te Atua i nanora ao n ata kakawakina bwa ti aonga ni kona n “ongo te taeka n tauua n te nano ae tamaroa ae raoiroi, ao ni kariki uaa ni botumwaka.” E kainnanoaki tataroakinan baike ti iaiangoi ni katoa tai ike ti wareka iai te Baibara ke booki ake a aanaki mai iai.
KABANEAN ANA MWAKURI NI MINITA IESU
E kanakoia 70 mwaane Iesu n ri moana nakon kaawa ao taabo ake i Iuta. (Ruka 10:1) E mwamwananga n “ri nukani kaawa ma maeka nako, n reirei.”—Ruka 13:22.
Nimabong imwain te Toa are te Riao n 33 C.E., ao e toka i aon te aati Iesu ao n rin i Ierutarem. Anne te tai are e a kakoroaki iai nanon ana taeka nakoia taan rimwina ngke e kangai: “E na bon roko kamarakan Natin te Aomata ae bati, ao kakiana irouia unimwane ma ibonga ake a kakanato ma taani koroboki, ma kamateana, ma manga-utina n te kateni bong.”—Ruka 9:22, 44.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
10:18—Tera are e nanonna Iesu ngke e tuangia taan rimwina aika 70 ni kangai: “I nora Tatan ba e bwaka mai karawa n ai aroni koron te ba”? E aki nanonna ikai Iesu bwa e a tia ni kanakoaki Tatan mai karawa. Bwa e a tibwa riki anne ngke e a riki Kristo bwa te Uea i karawa n 1914. (Te Kaotioti. 12:1-10) E ngae ngke ti aki kona n taekinna raoi, ngkai Iesu e taekinna bwa kanga te bwai ae e a tia n riki e ngae ngke e tuai, ma e katereterea ae bon te bwai ae e na bon riki.
14:26—N te aro raa ae a na ‘ribaia’ iai aia koraki taan rimwin Kristo? E kona n nanonaki n te Baibara te taeka ae ‘ribaia’ bwa ko tangira riki te aomata temanna ke te bwai teuana nakon are teuana. (Karikani Bwaai 29:30, 31) A ‘ribaia’ aia koraki Kristian n aroia n tangira riki Iesu.—Mataio 10:37.
17:34-37—Antai “ikare” ao tera te “rabata” are a botaki iai? A kabotauaki te koraki ake a “uotaki nako” ma ikare aika a rangi n noraaba. “Te rabata” ngkanne are a botaki nako iai bon taekan menan te Kristo ni koaua ma aomata n aki noraki ao amwarake n taamnei ake e katauraoi Iehova i bukiia.—Mataio 24:28.
22:44—E aera ngke e taonaki Iesu n te rawawata ae bati? Iai bukina tabeua ngkai e riki aio. E tabeaianga Iesu bwa e na tera aron matena n aron te kamwarua n rotakibuaka iai Iehova ae te Atua ao arana. E ataia naba Iesu ae e boboto reken maiuna are aki toki are imwaina ao maiuia te botannaomata, man teimatoana ni kakaonimaki.
23:44—Te koaua bwa roon matan taai are e karika te rotongitong ae tenua aoana? Tiaki. Bwa e tii kona n roo matan taai ngkana e mena namwakaina i marenan te aonnaba ao taai, ma tiaki ngkana e tabwanin namwakaina ae te tai aei are bon tain naba te Toa are te Riao. Te rotongitong are e riki ni maten Iesu bon te kakai mairoun te Atua.
Reireiara:
11:1-4. Ni kabotauan kaetieti aikai ma taeka aika kaokoro teutana n te tataro ni katoto, are e taekinaki n te Kabwarabwara i aon te Maunga 18 te namwakaina imwain anne, e katereterea nakoira bwa e aki riai n okioki mwanewen ara tataro.—Mataio 6:9-13.
11:5, 13. E ngae ngke e teimatoa ni kaekaekai ara tataro Iehova ma ti bon riai ni botumwaaka n tataro.—1 Ioane 5:14.
11:27, 28. Te kukurei ni koaua e boto i aon kakaraoan nanon te Atua, ma tiaki man te reitaki ma am utu ke man mwaitin kaubwaim.
11:41. A riai n aanaki ara bwaintituaraoi man te nano ae tatangira ao n tauraoi n anga.
12:47, 48. E a buakaka riki te aomata ae mwaiti mwiokoana ma e kabwaka ni kakoroi nanoia, nakon ane e aki ataa mwiokoana ke n aki ota iai.
14:28, 29. Ti wanawana riki ngkana ti maiu n aron are ti kona ni karekea ni kaineti ma ara kataumwane.
22:36-38. E aki kaungaia taan rimwina Iesu bwa a na uouotii bwaai ni buaka ibukini kamanoaia ke katokaani kaia. Ma ibukina bwa a ua kabaang n te tairiki are e kamwaneaki iai, e a karekea angana Iesu n taekina te reirei ae rangi ni kakawaki ae kangai: “Ba a na bane ni mate n te kabaang akana anaa te kabaang.”—Mataio 26:52.
[Taamnei n iteraniba]
E katea te katoto ae tamaroa Ioteba kai ngaia atuun te utu
[Taamnei n iteraniba]
E korea te rongorongo ae tabwanin raoi Ruka ni kaineti ma maiun Iesu ao ana mwakuri ni minita