Taetae ni Burabeti Ibukini Kanoan Ara Bong Aikai
E TAETAE ni burabetinaki n te Baibara bwa e na uota te rau ao te kukurei n aki toki i aon te aba Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Taniera 2:44) E reireiia taan rimwina Iesu bwa a na tataro ni kangai n te tataro are Tamara Are i Karawa, ke Ana Tataro te Uea: “E na roko ueam. E na tauaki am taeka i aonaba, n ai aron tauana i karawa.” (Mataio 6:10) N ana taetae ni burabeti Iesu ae kakawaki ao n rangi n ataaki are e taekinna nakoia taan rimwina i aon te Maunga are Oriweta, ao e taekin iai baika onoti aika a na riki ao aroaro aika a na roko imwain raoi rokon te Tautaeka n Uea. A na bane n riki baikekei bwa kanoan te kanikina ae na teretere raoi nakoia taani mamataku ni kabane aika raoiroi nanoia. Iraua mai buakoni kanoan te kanikina arei aika mai nano aika ko a tia ngkoe n nori?
Buaka ni Katobibia te Aonnaba. E taetae ni burabeti Iesu ni kangai: “E na tei rake te botanaomata teuana n eka nako te botanaomata teuana, ao uean te uea temanna n eka nako uean te uea temanna.” (Mataio 24:7) Imwain te moani buaka are kabutaa aonnaba n 1914, ao a taraa n onoti buaka i aon te aono teuana. A aki tii rotaki buaka taabo aika bati n te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba ma e waekoa naba ni karikirakea karaoani bwaai ni buaka aika rangi ni karuanikai riki nakon ae a a tia n ataia botannaomata. N te katoto, te waanikiba are e a tibwa karaoaki e kamanenaaki bwa e na kabwakai boom i aoia aomata aika tiaki tautia. E a rangi ni kabatiaa riki te mate n te buaka nakon ae kona n iangoaki ibukin rikirakeni karaoani bwaai ni buaka aika rangi ni mwaiti riki. Bwa tao iterani mwaitiia tautia ae 65 te mirion ake a ira te buaka a a mate, ke a a ikoaki. Ma ni waakinakon te ka-20 n tienture, ao e a rakarake riki mwaitiia aika mate n te buaka. E taekinna temanna te tia korea rongorongon rimoa bwa “e aki kona n ataaki raoi mwaitiia” tautia ao aika tiaki tautia ake a a tia ni mate n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. Ao a bon teimatoa naba ni waakinako taiani buaka ni karokoa ngkai.
Taabangakin te Bakitaia. E taetae ni burabeti Iesu ni kangai: “A na roko rongo.” (Mataio 24:7) E taekinaki ae kangai n te maekatin ae te Science n 2005: “Iai 854 te mirion aomata n te aonnaba (ae tao 14 te katebubua man te botannaomata) ake a reke irouia te bakitaia i nanon te tai ae rangi ni maan ke n te aro ae kakaiaki.” N 2007, ao e taekinaki n ana kambwana te United Nations ae te FAO [Food and Agricuture Organization] bwa e aki tau te amwarake ibukia aia aomata n aaba aika 33 mwaitiia. E kanga ni kona n riki aei, ngkai e a rikirake ni korakora unikan aroka ibukin te amwarake? Bukina teuana bwa te aba ao aroka ibukin te amwarake ake a kona ni kaamwarakeaki iai aomata, a a manga kamanenaaki ngkai ibukini karekean te bwaa ae te ethanol. E taekinaki n te nutibeebwa mai Aberika Maiaki ae The Witness ni kangai: “A kamanenaaki aroka ibukin te amwarake ni karaoan te ethanol ae e na on iai tangken te kaa ae rangi ni bubura n tii teuana te tai, ake e na kona ni kaamwarakeaki iai temanna te aomata i nanon teuana te ririki.” N aaba naba aika kaubwai, e a rikirake iai bobuakan te amwarake ike a a kairoroaki iai aomata aika mwaiti bwa a na rineia bwa a na kabooa te amwarake ke a na kabooi baika kainnanoaki tao n aron te bwainnaoraki ke bwaini kaabuean nanon te auti.
Mwaeiei Aika Rangi Ni Korakora. E taku Iesu: “A na roko mwaeiein aaba aika korakora.” (Ruka 21:11) Ngkana ko iangoia bwa e a mwaiti riki aomata ngkai aika rotaki buaka n te mwaeiei nakon are mangkoa, ao e eti anne. E taku te tia rabakau i aon te mwaeiei ae kaain Inria ae R. K. Chadha n 2007: “A karina n noraki rikirakeni mwaitini baika kona ni karikii mwaeiei ni katobibia te aonnaba. Ao akea ae ata bukin rikin aei.” Irarikina, e noraki rikirakeni mwaitiia aomata aika mate ni kabuanibwai imwin te mwaeiei, ibukina bwa e a rangi n rikirake naba mwaitiia aomata aika maeka n taabo ake a kai reke iai mwaeiei. Te mwaeiei are e orea marawan Inria n 2004 ao te tsunami are e taorimwina, e a karika te ririki anne bwa te “kabanea ni kamamate mai buakoni mwaeiei aika a a tia n riiriki i nanon te maan ae kaania 500 te ririki” ao “te kauoua ni kabanea ni kamamate mai buakon rongorongon rimoa ae koreaki” ni kaineti ma ae taekinaki n te U.S. Geological Survey.
Aoraki Aika Kamamate. E taetae ni burabeti Iesu ni kangai: “A na roko . . . aoraki aika kamamate.” (Ruka 21:11) E a rangi n rikirake ni mwaiti riki ao ni kangaanga naba rekeni katokaan aoraki aika ngkai ao aika boou, aika ituaki iai aomata aika mwaiti riki ni katobibia te aonnaba. N te katoto, a a moanna n okioki kerikakin tiia ni katobibia te aonnaba ibukini kamaunaan te aoraki ae te maraeria bwa e noraki bwa e bon teimatoa naba ngkai ni karawawataia aomata aika bati. Irarikin anne, a a tia ni mate mirion ma mirion aomata n aoraki rimoa aika wenemaan irouia, n ikotaki naba ma te kangenge, ae kaai n airiiri ma te AIDS ao aoraki aika boou riki tabeua. E taekinaki n te botaki ae te World Health Organization bwa “a ituaki ni manin te kangenge ngkai teuana te katenimwakoro mani mwaitiia botannaomata n te aonnaba.” E noria naba te botaki aei bwa te HIV e buoka korakoran rikiraken butanakon te kangenge n aaba aika bati. Ni katoa teekan ao e ituaki temanna n te kangenge, ao e a rikirake n aki kona ni katokaki ni bwainnaorakiana are e totoki ngkoa iai. E taekinaki n te maekatin ae te New Scientist n 2007 i Eurobe bwa iai temanna te aoraki ae kuneaki bwa e reke irouna te kangenge ao e a “aki kona n toki aorakina man bwainnaoraki ni kabane aika iai ngkai.”
Uruakin te Aroaro ni Maiu ae Riai ao te Reitaki i Marenaia Aomata Aika Kakaokoro Aroia. E taku Iesu: “Ane e a kani mauna tangiran te Atua irouia aomata aika bati, ba ane e na kabatiaki te buakaka.” (Mataio 24:12) Irarikin are e taetae ni burabetinna Iesu, e kairi ara iango te abotoro Bauro nakoni kamaunaani kakawakin te reitaki i marenaia aomata aika kakaokoro aroia ao te aroaro ni maiu ae riai. E kabwarabwarai kangaanga ni “boong aika kaitira” ake a na roko imwain raoi kamaunaan te waaki n te aonnaba ae ngkai n Ana Tautaeka n Uea te Atua. E taku Bauro: “A na riki aomata ba taan tangiriia i bon i rouia, n taani kani manemane, taani kamoamoaia, taani kainikatonga, taan taetaebuaka te Atua, taan aki iri nanoia aia karo, taani bangaomata, taan aki itiaki, taani babakaine, taani kainamatoa, taani winanti, taan aki tauu baangia, taan tiritiri, taan riba te raoiroi, taani kamwanea te aba, taan tautau aroia, taan nanorietata, taan tangira riki te maie nakon te Atua; taani bakan tangira te Atua, ma a kaakea mwakan tangirana.” (2 Timoteo 3:1-5) Tiaki te koaua bwa ko a tia n noriia aomata bwa e a bati riki kaotiotan aroaro aika bubuaka ngkai nakon are rimoa?
A aki karinanaki baikai ni kabane iroun Iesu ma Bauro ake a kona ni bukinaki ni baika riiriki n te aonnaba, aika irekereke ma rongorongon rimoa, te reitaki i marenaia aomata aika kakaokoro aroia ao waaki n tautaeka. Ma a bon eti raoi aia taetae ni burabeti ni kaineti ma baike a taekin ao aroaro aika ti nori ni boong aikai. Ma tera ngkanne kanoan taai aika imwaira? A kabwarabwaraaki n ana taetae ni burabeti Itaia taekani bitaki aika kakukurei ake e na uotii Ana Tautaeka n Uea te Atua nako aon te aba, are e a kaman taekina raoi iai rokon te Mesia. Ti na rinanoi baikai n te kaongora ae imwin aei.
[Taamnei n iteraniba 6]
“E na tei rake te botanaomata teuana n eka nako te botanaomata teuana”
[Taamnei n iteraniba 7]
“A na roko . . . aoraki aika kamamate”
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
© WHO/P. Virot