Nanomwaaka Ni Katereterea Raoi Te Rongorongo Ae Raoiroi
‘E tuangira bwa ti na uarongorongo nakoia aomata ao ni kaotiota raoi te rongorongo ae raoiroi.’—MWAKURI 10:42, NW.
1. Tera te mwioko are e katereterea Betero n ana taeka i matani Korenerio?
E A IKOTIIA ana koraki ma raoraona nako mataniwin te taanga ni buaka temanna ae kaain Itare n te tai are e bitaki iai reitakin te Atua ma aomata n te aro ae rangi ni kakawaki. Boni Korenerio te aomata ae mamaaka te Atua aei. E taekinna te abotoro Betero nakoia kaain te botaki arei bwa a tuangaki abotoro nako bwa a na ‘uarongorongo nakoia aomata ao ni kaotiota raoi te rongorongo ae raoiroi’ ni kaineti ma Iesu. E kariki uaa aika raraoi ana uarongorongo Betero. A karekea taamnein te Atua Tientaire aika aki korotobibiaki ao a bwabetitoaki ma ni karekea te kantaninga bwa a na uea ma Iesu i karawa. Ai bon tamaroara uaani katereterean raoi te rongorongo ae raoiroi irouni Betero!—Mwakuri 10:22, 34-48.
2. Ti kanga n ataia bwa e aki tii kaineti nakoia abotoro ake 12 te tua ibukini kaotiotan te rongorongo ae raoiroi?
2 E riki anne n 36 C.E. Tao uoua te ririki imwain anne ao e a riki te bitaki ni maiun te aomata ae rangi ni kakorakoraa ngkoa ni kaaitaraia Kristian. I aoni kawain Tauro are te I-Tareto n nako Tamateko ngke e a kaoti naba Iesu nakoina man taku: “Nako n te kawa, ao ane ko na tuangaki iai te baere riai ba ko na karaoia.” E karauaki nanon Anania are te tia rimwini Kristo iroun Iesu bwa Tauro e na boni kaotiota te rongorongo ae raoiroi “nako mataia Tientaire, ma uea, ma tibun Iteraera.” (Wareka Mwakuri 9:3-6, 13-20.) Ao e taku Anania nakon Tauro ngke e mena irarikina: “E rineiko Atuaia ara bakatibu . . . ba ane ko na riki ba ana tia kaotioti . . . nakoia aomata ni kabaneia.” (Mwakuri 22:12-16) Tera aron ingaingan nanon Tauro, are e kinaaki rimwi riki bwa Bauro, ni karaoan te mwioko aei are e na uarongorongo?
E Boni Katereterea Raoi te Rongorongo ae Raoiroi!
3. (a) Ti na kaatuua ngkai iangoan te rongorongo raa? (b) Tera aroia unimwaane ake n te ekaretia i Ebeto n ana rongorongo Bauro, ao tera te katoto ae raoiroi are a karaoia?
3 E rangi ni kakannongora reiakinan rongorongoni Bauro ni kabane ake e karaoi rimwi riki, ma ti na kaatuua moa ngkai ara iango i aon ana kabwarabwara Bauro are e karaoia n 56 C.E. n aron are e kaotaki ni Mwakuri mwakorona 20. E karaoa ana kabwarabwara aei Bauro n raatokini katenuani mwanangana ni mitinare. E rororake i Mireto ni matabaiawan Taari ae te Aegean ao e kananako bwa a na weteaki unimwaane n te ekaretia i Ebeto. Raroan Ebeto mai ikanne bon 50 te kiromita ae te raroa ae kakiro te mwananga iai kioina bwa e aobuaka te kawai. Ko kona n iangoa ngkanne kimwareireia unimwaane ake n te ekaretia i Ebeto ngke e reke irouia ana rongorongo Bauro. (Kabotaua ma Taeka N Rabakau 10:28.) Ma e ngae n anne, a bon riai ni katauraoi ibukini mwanangaia nako Mireto. E koaua bwa iai mai buakoia aika motirawa man aia mwakuri ke ni kain aia tabo ni bobwai? A mwaiti Kristian ni boong aikai aika karaoa anne bwa a aonga ni kona ni kaei iteran nako aia bwabwaro ni katoa ririki.
4. Tera anuani maiuni Bauro ngke e mena i Ebeto i nanon tabeua te ririki?
4 N am iango, tera are e karaoia Bauro i Mireto i nanoni boong aika tenua ke aua imwain rokoia unimwaane aikai? Ngkoe tera ae ko na bae n tia ni karaoia? (Kabotaua ma Mwakuri 17:16, 17.) Ti kona ni buokaki bwa ti na ataa te kaeka man ana taeka Bauro nakoia unimwaane ake n te ekaretia i Ebeto. E kabwarabwaraa anuani maiuna i nanon ririki aika bati n ikotaki naba ma arona ngke e mena ngkoa i Ebeto. (Wareka Mwakuri 20:18-21.) E taekina ae kangai n aki maaka kauntabakina: ‘Kam ata arou ngke I mena iroumi ni boong ni kabane imwin te bong are I moa n roko i Atia iai ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi.’ Eng, e bon nanomwaaka ni karaoa raoi mwiokoana mairoun Iesu. E kanga ni karaoa anne i Ebeto? Te aro teuana boni man tataekinan te rongorongo ae raoiroi nakoia I-Iutaia n taabo ake a kona n reke iai. E taekinaki iroun Ruka bwa ngke e mena i Ebeto Bauro n 52-55 C.E. e ‘anga reirei ao n tataekini bwaai ma n anai naano’ n te tinakoka. Ngke a ‘kamatoai nanoia temwangina n rawa n ira nanona’ aika I-Iutaia ao e nako mairouia Bauro ao ni kakaaeia tabeman riki n te tabo teuana i bon i nanon te kaawa anne ao e teimatoa n uarongorongo. Ao ngkanne, e tataekina te rongorongo ae raoiroi nakoia I-Iutaia ao I-Kuriiti n te kaawa ae rangi ni bubura aei.—Mwakuri 19:1, 8, 9.
5, 6. Ti na kanga ni kakoauaa raoi bwa ngke e uarongorongo n te auti teuana ma teuana Bauro ao e bon taetae naba ma ake tiaki kaain te onimaki?
5 Imwin teutana te tai tabeman mai buakoia te koraki ake e taetae nakoia Bauro i Merito ake a riki bwa Kristian, a tau ni mwiokoaki bwa unimwaane n te ekaretia. E kauringia Bauro te bwai n ibuobuoki ae e a tia ni kamanena ngke e kangai: “I aki kerikaki ni maku n tuangngkami te bwai teuana ae manena, ma n reireingkami i mataia aomata, ao n auti nako.” Iai tabeman aomata n ara bong aikai aika a taku bwa Bauro e tii kaineta aei ibukini kawaraia taan onimaki ni kaungaia. Ma tiaki ngaia anne. Kabwarabwaraan te taeka ae ‘reirei i mataia aomata, ao n auti nako’ e kaineti raoi riki ma tataekinan te rongorongo ae raoiroi nakoia akana tiaki kaain te onimaki. E rangi n teretere raoi anne n ana taeka Bauro ake imwina riki. E taku Bauro bwa e a tia n uarongorongo ‘nakoia I-Iutaia ma I-Kuriiti taekan rairan te nano nakon te Atua, ma onimakinan ara Uea are Iesu Kristo.’ E mataata ngkanne bwa e a tia Bauro n uarongorongo nakoia ake tiaki kaain te onimaki aika a riai n rairi nanoia ao n onimakina Iesu.—Mwakuri 20:20, 21.
6 Ni karababaan ana ukeuke te tia rabakau temanna i aon Te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ao e taetae ni kaineti ma Mwakuri 20:20 ni kangai: “E a tia Bauro ni kabanea tenua te ririki i Ebeto. E kawari auti nako ke e nakoia aomata ni kabaneia n uarongorongo nakoia (kibuna 26). E boto i aon te Baibara kariaiakana n tataekina te rongorongo ae raoiroi n te auti teuana ma teuana n ikotaki naba ma kakaraoani kabwarabwara ibukia aomata nako.” N aki ongeia bwa e kawari auti nako ke e aki n aron ae e taekinna te tia rabakau aei, ma Bauro e aki tangiriia unimwaane ake i Ebeto bwa a na mwanuokina arona n tia n tataekina te rongorongo ae raoiroi ao ai uaana aika raraoi. E korei taekani baika riki Ruka ni kangai: ‘A bane n ongo ana taeka te Uea ake a maeka i Atia, ake I-Iutaia ma I-Kuriiti.’ (Mwakuri 19:10) Ma a na kanga aomata ‘ni kabane’ ake i Atia n tia n ongo, ao tera ae kaotaki n aei ibukin ara uarongorongo?
7. E kanga ni bae n uaana ana uarongorongo Bauro nakoia aomata ake itinanikuia te koraki ake e bon uarongorongo nakoia?
7 A mwaiti aika a a tia n ongo te rongorongo aei man aroni Bauro n uarongorongo n aia tabo botannaomata ao n te auti teuana ma teuana. N am iango e boni koaua bwa a na bane n tiku i Ebeto taan ongora aikai, n akea ae na mwaing nakon te tabo riki teuana ibukin te waaki ni bitineti, ke ibukina bwa a aonga ni kaan ma aia koraki, ke n ukoukora te tabo ae a na rau ni maeka iai? Tiaki ngaia anne. A mwaiti aomata ni boong aikai ake a mwaing ibukin aeka n iango aikai, ao tao ngkoe ko a tia naba ni karaoia. N taai ake ngkoa, a roko naba aomata man taabo tabeua nako Ebeto ibukin te reitaki n iraorao ma aomata ao te waaki ni bitineti. Ni menaia ikanne, tao a na bae n tia ni kaitiboo ma Bauro ke n ongora ana uarongorongo. Tera ae kona n riki ngke a okiri mwengaia? A na bon tataekina te rongorongo ae raoiroi te koraki ake a a tia ni butimwaea te koaua ni Kristian. Tao ake tabeman a aki riki bwa kaain te onimaki ma a bae ni kan tataekini baike a a tia n ongo ni menaia i Ebeto. Ibukin anne tao a a tia n ongoraea te koaua arei aia koraki, kaain rarikia, ke aomata ake a bobwai irouia, ao tabeman mai buakoia a boni bae ni butimwaeia. (Kabotaua ma Mareko 5:14.) Tera ae kaotaki bwa e kona n riki ni kaineti ma uaan arom ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi?
8. A na kanga n ongo te koaua ni Kristian aomata nako ake a mena n aonon Atia?
8 Ni kaineti ma ana mwakuri ni minita Bauro i Ebeto ao e koreia bwa ‘e uki nakoina te mataroa ae warebwe ae kamateraoi.’ (1 I-Korinto 16:8, 9) Te mataroa raa anne ao e kanga ni kaukaki nakoina? E buta te rongorongo ae raoiroi i Ebeto ibukin teimatoan ana uarongorongo Bauro. Iangoi kaawa aika tenua ake a mena i nukan te aba mai Ebeto aika Korote, Raorikeia, ao Ierabori. E bon aki roko ikanne Bauro ma e bon roko naba te rongorongo ae raoiroi ni kaawa aikai. Ebabera kaain te aono anne. (I-Korote 2:1; 4:12, 13) E ongora n ana uarongorongo Bauro Ebabera i Ebeto ao n riki bwa te Kristian? E aki teretere anne n te Baibara. Ma ni kabutaan nako te koaua ni Kristian n ana aono Ebabera, tao e a tia iai n tei ibukini Bauro. (I-Korote 1:7) Tao e a tia naba n roko te rongorongo ni Kristian ni kaawa aika Biraterebia, Tareteiti, ao Tuateira i nanon ririki ake e tataekina te rongorongo ae raoiroi Bauro i Ebeto.
9. (a) Tera ae e rangi ni kani karaoia ma nanona ni koaua Bauro? (b) Tera te kibu ibukin te ririki ae 2009?
9 Ibukin anne, iai ngkanne bukina ae riai irouia unimwaane ake i Ebeto bwa a na butimwaea ana taeka Bauro aikai: ‘I kakeaa bongani maiu, bwa I aonga ni katiaa mwiokoau ma te mwakuri ni minita are I karekea mairoun te Uea ae Iesu, bwa N na katereterea te rongorongo ae raoiroi ae taekan ana akoi te Atua ae rianako.’ E mena n te kibu anne te kibu ibukin te ririki ae 2009 ae kaunganano ao n anainano ae kangai: ‘Katereterea te rongorongo ae raoiroi.’—Mwakuri 20:24, NW.
Katereterean Raoi te Rongorongo ae Raoiroi ni Boong Aikai
10. Ti kanga n ataia bwa ti riai naba ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi?
10 E irekereke te tua ibukin te ‘uarongorongo nakoia aomata ao ni kaotiota raoi te rongorongo ae raoiroi’ ma aomata riki tabeman ma tiaki tii abotoro. Ngke e taetae nakoia taan rimwina ake a bobotaki i Kariraia Iesu imwini kautakina man te mate aika tao 500 mwaitiia ao e tua ae kangai: “Ma ngaia ae kam na nako ni kakiritiania botanaomata ni kabaneia, ni babetitoiia nako nanon aran te Tama ma te Nati ma te Tamnei are Raoiroi; n reireiia ba a na kabane baike I tuangngkami n tauu.” E kaineti te tua anne nakoia Kristian ni koaua ni kabane ni boong aikai n aron are e kaotia Iesu n ana taeka aikai: “Noria, I a memena naba i roumi ni boongi ni kabane ni karokoa tokin aonaba.”—Mataio 28:19, 20.
11. Tera te mwakuri ae kakawaki are a kinaaki iai Ana Tia Kakoaua Iehova?
11 Kristian aika a ingainga nanoia a teimatoa n ongeaba nakon te tua n aroia ni kakorakoraia ni ‘katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi.’ Te anga ae kakawaki ni karaoan aei boni man te baere e taekinna Bauro nakoia unimwaane ake i Ebeto, are te uarongorongo n te auti teuana ma teuana. N te boki ibukin nakoraoin te mwakuri ni mitinare ae otinako n 2007 ao e taekinna iai David G. Stewart, Jr., ni kangai: “E noraki nakoraoin aia mwakuri Ana Tia Kakoaua Iehova n reireinia iai aomata n aroia n tibwaa aia koaua ma aomata nako ni kabotauaki ma aia reirei [ni kaungaunga ake a karaoi Aaro n aia umwantabu] aika aki ota raoi. Irouia Ana Tia Kakoaua Iehova aika mwaiti, tibwatibwaan aia koaua ma aomata nako bon te mwakuri ae a rangi ni kani kakaraoia.” Tera mwina? “N 1999 ao tii 2 nakon 4 te katebubua mai buakoia aomata ake I titirakinia ni karaoan au ukeuke n uoua kautun aaba ake i Eurobe Maiaki ake a taekinna bwa a a tia ni kawaraki irouia kaain te Latter-day Saints ke mitinare n te ‘Mormon.’ Ma e raka i aon 70 te katebubua ake a taekinaki bwa a aki toki ni kawaraki irouia Ana Tia Kakoaua Iehova n taai aika bati.”
12. (a) Bukin tera bwa ti kawariia aomata i aan aia auti n “taai aika bati” n ara aono? (b) Ko kona n taekina rongorongon temanna ae bitaki nanona ni kaineti ma ara uarongorongo?
12 Tao e kona n taekinaki bwa te bwai anne e a riki naba nakoia aomata n am aono. Tao ko boni bae n ibuobuoki n aron naba anne. Ngkana ko ‘kawariia’ aomata n am mwakuri ni minita n te auti teuana ma teuana ko bae n tia n taetae ma mwaane ao aine ao rooro n rikirake i aan aia auti. Tao a aki kan ongora tabeman e ngae ngke ko kawariia n “taai aika bati.” Tao a a tibwa kan ongora teutana tabeman ngke ko wareka te kibu teuana man te Baibara nakoia ke n taekina te iango teuana man te Baibara. Ma ni koauana ko a tia naba ni kaotiota raoi te rongorongo ae raoiroi nakoia tabeman riki ao a boni butimwaeia. A kona n riki baikai ni kabane ngkana ti ‘katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi.’ Tao ko boni bae n ataia bwa a rangi ni mwaiti katoto aika a aki kona ni warekaki mwaitiia ni kaineti ma aomata aika a aki kan ongora ngke a kawaraki n “taai aika bati,” ma imwina iai bitakin aroia. Tao e a tia n riki te bwai teuana nakoia ke nakon temanna ae tangiraki irouia ae kauekea aia iango ao nanoia bwa a na kan ongora ao ni butimwaea te koaua man te Baibara. Ngkai a a riki bwa tarira ao mwanera n te onimaki. Ngaia are tai bwarannano e ngae ngkai a tuai n reke iroum akana kan ongora. Ti aki kantaningaia bwa a na butimwaea te koaua man te Baibara aomata ni kabane. Ma te bwai ae kantaningaia mairoura te Atua bwa ti na teimatoa n taningamarau ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi ma ingaingan nanora.
Uaa Aika Ti Aki Kona n Ataia
13. E na kanga n uaana ara uarongorongo n te aro ae ti aki ataia?
13 Uaan ana mwakuri ni minita Bauro e aki tii irekereke ma aomata aika buokaki irouna n riki bwa Kristian. Ai bon aron naba anne uaan ara mwakuri ni minita, e aki kaineti tii nakoia aomata aika ti uarongorongo nakoia. Ti karikia bwa anuara te katoa tai n uataboa te mwakuri ni minita n te auti teuana ma teuana ma n uarongorongo nakoia aomata n aron ae ti kona ni karaoia. Ti tataekina te rongorongo ae raoiroi nakoia kaain rarikira, raora ni mwakuri, raora n reirei, ao ara koraki naba. Ti kona n atai uaana ni kabane? Tao e waekoa ni kai noraki uaana aika raraoi irouia tabeman. Ma n taai tabetai, koraan te koaua a aki rikirake i nanon te tai ae maan teutana, ma imwina riki a manga karibui wakaaia i nanon te aomata temanna ao n tabe n rikirake. Ma ngkana e a aki riki anne, tao a na bae n tia aomata ake ti a tia n taetae nakoia n taekin ara maroro ma ngaiia ma ara koaua ao aroaroni maiura nakoia tabeman riki. Eng, tao a kona ni karikirakei koraa akanne i nanon te aomata temanna ae ai aron te tano ae raoiroi nanona, n akea kantaningaana irouia.
14, 15. Tera uaan ana uarongorongo te tari mwaane temanna?
14 Iangoa te katoto ae tii teuana ae taekan te mwaane ae Ryan ma buuna ae Mandi ake a maeka i Florida, U.S.A. E uarongorongo n ana tabo ni mwakuri Ryan nakon raona ni mwakuri n te tai ae aki baireaki. Te mwaane arei boni kaain te Aro n Hindu ao e rotaki nanona n aroni kunnikain Ryan ma arona n taetae. N aia maroro e tabeki reirei tabeua Ryan n aron te mangauti ao aroia maate. N tairikin te bong teuana n Tianuare e titirakina buuna ae Jodi teuarei bwa tera ae e ataia ibukia Ana Tia Kakoaua Iehova. Kaain te Aro ni Katorika Jodi ao e taku bwa tii te bwai teuana ae ataia ni kaineti ma taani Kakoaua bon aia mwakuri n “uarongorongo n te auti teuana ma teuana.” Ngaia are e a kakaaea rongorongoia Ana Tia Kakoaua Iehova n te Internet neiei ao e a kairaki iai nakon ara atureti ae www.watchtower.org. E kaania tenua te namwakaina maanin Jodi ni wareware n rongorongoia ake n te Internet n ikotaki naba ma te Baibara ao kaongora aika kakannongora irouna.
15 Imwin tabeua te tai e kaitiboo Jodi ma Mandi bwa a uaia n neeti. E kukurei Mandi ni kaekaa ana titiraki Jodi. Imwin te tai ae maan teutana a maroroakini kiibu ake a aranaki iroun Jodi bwa “taekan Atam ni karokoa taekan Aremaketon.” E butimwaea te reirei n te Baibara ni mwengana Jodi. Imwin teutana te tai e a moanna ni kaakaei bobotaki n te Tabo n Taromauri. E riki bwa te tia uarongorongo ae tuai ni bwabetitoaki Jodi n Okitobwa ao e bwabetitoaki ni Beberuare. E korea ae kangai: “Ngkai I a ota n te koaua man te Baibara ao I a rangi ni kukurei ni maiu ao e a rau nanou iai.”
16. Tera reireiara n rongorongon te tari mwaane temanna i Florida ni kaineti ma ara kakorakora ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi?
16 Akea ana kantaninga Ryan bwa man ana uarongorongo nakon te mwaane temanna e na karika uaana bwa e a reke iroun temanna te koaua man te Baibara. Tao e koaua bwa e ataa uaan ana kakorakora ni ‘katereterean raoi te rongorongo ae raoiroi’ n te tai aei. Tao e kona n riki am tai n uarongorongo n te auti teuana ke n am tabo ni mwakuri ke n am tabo n reirei ke n te tai ae aki baireaki, ae ko aki ataia bwa te anga teuana ni kabutaa nako ana koaua te Atua nakoia tabeman riki ao tiaki tii akana ongora. N aroni Bauro ae aki ataa uaan ana mwakuri n aonon “Atia,” ko aki naba kona n ataa uaan am kakorakora aika raraoi ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi. (Wareka Mwakuri 23:11; 28:23.) Ai kakawakira bwa ko bon teimatoa ni kakaraoia!
17. Tera ae ko kan nanomwaaka ni karaoia i nanon te ririki ae 2009?
17 Ti bia taua ma nanora mwiokoara n uarongorongo n te auti teuana ma teuana ao n aaro riki tabeua i nanon te ririki ae 2009. Ngkanne, ti na kaotiota ae ai aron are e taekinna Bauro ni kangai: ‘I kakeaa bongani maiu, bwa I aonga ni katiaa mwiokoau ma te mwakuri ni minita are I karekea mairoun te Uea ae Iesu, bwa N na katereterea te rongorongo ae raoiroi ae taekan ana akoi te Atua ae rianako.’
Ko na Kanga ni Kaeka?
• A kanga ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi n te moan tienture abotoro aika Betero ao Bauro ao tabeman riki?
• Bukin tera bwa e kona n rikirake uaan ara uarongorongo n te aro ae ti aki kantaningaia?
• Tera te kibu ibukin te ririki ae 2009 ao ko kanga n taku bwa e tonu raoi?
[Kabwarabwaraan n iteraniba 31]
E na kangai te kibu ibukin te ririki ae 2009: ‘Katereterea te rongorongo ae raoiroi.’—Mwakuri 20:24, NW.
[Taamnei n iteraniba 29]
A ataa anuani Bauro n uarongorongo n te auti teuana ma teuana unimwaane ake i Ebeto
[Taamnei n iteraniba 30]
E na kanga n rotiia aomata aika mwaiti uaan am kakorakora ni katereterea raoi te rongorongo ae raoiroi?