“Ngkana E Nanowanawana te Aomata ao E Aki Kakaiun”

TI A bane n tia n noriia aomata aika un, ao akea te nanououa bwa ti a bon tia naba n rangi n un n te tai teuana ma teuana. Ngkai ti kona n iangoa te un bwa te namakin ae buakaka ae riai ni katokaki, n angiin te tai ti iangoia bwa iai bukina ae kakawaki ngkana ti un, ai moarara riki ngkana iai temanna ae e taraa n riaon ara kaetitaeka ae riai. E taekinaki naba n te kaongora man te botaki ae te American Psychological Association bwa te “un bon te bwai ae a taneiai aomata iai, e raoiroi ao n angiin te tai bon te namakin ae riiriki.”

E kona n taraa n riai te iango anne ngkana ti iangoa te bwai are e koreia te abotoro Bauro ni kairana iroun te Atua. E taekina ae kangai ibukini kakoauaan ae iai taai aika a bae n un iai aomata: “Ngkana kam un ao tai bure iai. Tai kariaia unimi bwa e na ooaki ni bungin taai.” (I-Ebeto 4:26) N iangoan aei, ti riai ni kaotia ae ti rangi n un, ke ti riai ni karaoa are ti na kona n taotaona nanora iai?

KO RIAI N UN?

Ngke e anga te reirei ni kairiri Bauro ibukin te un, tao e iaiangoi ana taeka te tia areru are e korei aikai: “Kam na ruru, ao tai bure.” (Taian Areru 4:4, BG) Ma tera ngkanne nanon ana kaungaunga Bauro ae kairaki n te taamnei? E reitia ni kabwarabwaraa ni kangai: “Kam na kaaki te riribai ae korakora ma te marakinnano ma te un ma te takakaa ma te tinaraa, n ikotaki ma te buakaka ni kabanea.” (I-Ebeto 4:31) Ni koauana, e kaungaia Kristian Bauro bwa a na rarawa n taonakinako n unia. E kakaongora bwa e reitaki n te kaongora man te American Psychological Association ni kangai: “E a tia n noraki n te kakaae bwa ‘kaotinakoan unim ma te kairoro,’ e na boni kakorakoraaki riki iai ao bon akea buokam . . . ni katoka te bwai ae riki.”

Ti na kangaa ngkanne ni “kaaki” unra ma mwina ni kabane aika bubuaka? E korea ae kangai te Uea ae Toromon ae wanawana i aon Iteraera rimoa: “Ngkana e nanowanawana te aomata ao e aki kakaiun; Ao boni karineana manuokan te bure i rouna.” (Taeka N Rabakau 19:11, BG) E na kangaa ni buokaki te aomata mani ‘wanawanana’ ngkana e a kororake unna?

KERIKAAKIN TE UN N TE WANAWANA

Ko kona n ataa raoi te bwai ae riki ni wanawanam. Ngkana iai wanawanam, ko a kona ngkanne n atai iteran nako te bwai ae riki nakon are ko tii noria. Ti na kangaa ni buokaki n anne ngkana ti un ke a maraki nanora?

Ngkana ti nora te kaetitaeka ae aki riai, ti bae n rangi n un. Ma ngkana ti iraanako ara namakin ao ni karaoa te mwakuri n iowawa, n tokina ti na boni kaikoakira ke tabeman riki. N aron te ai ae urarake ae kona ni kabueka te auti ni kabane, e kona naba te marakinnano n te un ni kabuakakai taekara n ikotaki naba ma ara iraorao ma aomata ao te Aua. Ngaia are ngkana ti namakinna bwa e a kororake unra, anne te tai are ti na iaiangoa raoi te bwai ane e riki anne. Ngkana e tabwanin raoi ara atatai n te bwai ane riki, ti na boni buokaki iai n taotaona unra.

E kamanoaki taman Toromon ae te Uea are Tawita man te katuturaraa ngke e a boni kuri ni karaoia nakon te mwaane are Nabara, ao e kakaitau Tawita ni buokana bwa e a ota raoi n te bwai are e riki. A a a tia Tawita ma ana aomata ni kamanoa Nabara ma ana tiibu n rereuan Iuta. Ao ngke e korei buraen ana tiibu Nabara, e boni butiiaki te amwarake teutana iroun Tawita. Ma e kaeka ni kangai Nabara: “I anai au berena ma au ran ma irikoia au man aika I tiringia ba kanaia taani korokoroi buraeiia au tiibu, n angania aomata aika I aki ata ae a nako maiai?” Ai boni kammarakira aei! Ngke e ongo Tawita taeka aikai, e a boni mwananga naba ma mwaane aika tao 400 bwa a na tiringa Nabara ma kaain ana auti.—1 Tamuera 25:4-13, BG.

E ongo taekan te bwai ane riki anne buuna are Abikaira, ao e nako ni kawara Tawita. N rokona iroun Tawita ma ana aomata, e katorobubua ni bobaraaki i rarikini waena ao e taku: “I butiko ba e na taetae am toro te aine i taningam, ao ko na ongo ana taeka nako.” Imwin anne, e a kabwarabwaraa nakon Tawita nanobaban Nabara ao e kauringa Tawita bwa e na uringaaba ngkana e irantangaia ao ni katuturaraa.—1 Tamuera 25:24-31, BG.

Tera ana taeka Abikaira are e kawanawanaa Tawita ma ni buokia n raoiakina ana iango n te bwai are e riki? Te moan, e noria bwa bon te nanobaba Nabara n aroarona, ao te kauoua, e noria Tawita bwa e kona ni katuturaraa ngkana e irantangaia i bon irouna. N aron Tawita, ko kona naba n rangi n un n te bwai teuana. Tera ae ko riai ni karaoia? E taekinaki te koaua teuana n te kaongora man te Mayo Clinic ae kangai: “Karekea tabeua te miniti ae ko anaa iai ikem ae rangi ni bubura ao wareka 1 nakon 10.” Eng, tei moa ao iangoa te bwai ae karika te kangaanga ao mwin te bwai ae tao ko iangoia bwa ko na karaoia. E bia kakerikaakaki ke ni katokaki unim ni wanawanam.—1 Tamuera 25:32-35.

N aron naba anne, a bati ni boong aikai ake a a tia ni buokaki bwa a na kerikaaki unia. E kabwarabwaraa te bure temanna ae Sebastian are 23 ana ririki ni maiu, ae mena n te karabuuti i Polish arona n reiakina kakerikaakan unna ao korakoran ingaingan nanona ni kan reiakina te Baibara ngke e kangai. “Te moan, I bon iangoa te kangaanga. Imwina, I kataia ni maiuakina te reirei ni kairiri man te Baibara, ao I noria bwa bon te boki ni kairiri ae te kabanea n tamaroa.”

E bon toua raoi mwin te aroaro naba anne Setsuo. E taku: “I taneiai ni mwangaingai nakoia aomata ngkana I rangi n un n tain te mwakuri. Ngkai I a reiakina te Baibara ao n oneani mwin are N na mwangaingai, I a titirakinai ni kangai: ‘Antai moa te tia bure? E koaua bwa tiaki ngai ae I karika te kangaanga?’” E boni kerikaaki unna ngke e iaiangoi aeka n titiraki akanne, ao e a kona n taubaang ngkana e a kororake unna.

E kona n rangi ni korakora namakinan te un ma e boni korakora riki nakon anne ana reirei ni kairiri Ana Taeka te Atua. Ngkana ko maiuakina te reirei ni kairiri man te Baibara ae manena, ko kona naba ni kariaia wanawanam bwa e na kakerikaaka ke ni katoka unim.