Karikirakea Te Nanorinano Ni Koaua
“Ko na kamaiua te botanaomata ae nanorinano.”—2 TAMUERA 22:28, NW.
1, 2. Tera aroaroia taan tautaeka n te aonnaba aika mwaiti ae titeboo?
BONI bwaai ni kakoaua taiani biramete i Aikubita ni kaineti ma uea ake a tautaeka n te aba anne ngkoa. Tabeman riki ake a kakannato ao n tanoata taekaia rimoa, bon Tennakeriba mai Aturia, Alexander te Kakannato mai Kuriiti, ao Julius Caesar mai Rom. Iai te aroaro teuana ae a titeboo iai taan tautaeka aikai ni kabane. Akea rongorongoia ibukin kaotiotan te nanorinano.—Mataio 20:25, 26.
2 Ko kona n iangoia taan tautaeka aikai bwa aroia te nanako n ukoukoria kaain abaia aika mangori, ake a kainnanoa te kabebeteaki? Ko aki kona! Ao ko bon aki kona naba n iangoia bwa a na kawariia aia aomata aika kananoanga ake a uruaki nanoia bwa a na kabebeteia. E rangi ni kaokoro aroaroia nakoia aomata aika mangori, ngkana e kabotauaki ma aron te tia Tautaeka ae Moan te Rietata i aon te iuniweeti ae Iehova ae te Atua!
Te Katoto ae te Kabanea n Raoiroi Ibukin te Nanorinano
3. Tera aron te tia Tautaeka ae Moan te Rietata n tabeakinia ana aomata?
3 Moan te kakannato ao n rietata Iehova, ma e ngae n anne ao “a biribiri matan Iehova ni kabuta aonaba ni kabane, ba E na kaotia ba E korakora ibukiia akana a moa n eti nanoia nako Ina.” (2 Rongorongo 16:9) Ao tera ae karaoia Iehova ngkana e noriia taan taromauriia aika mangori, bwa a karawawataki imwin kataaki tabeua? Ai aron ae e “maeka naba i buakoia aomata aika a mangori ma n nanorinano” rinanon taamneina ae raoiroi bwa e aonga ni “kamaiu nanoia ma ni kaungaia.” (Itaia 57:15, BK) Mangaia are, a a taubobonga riki ibukin manga karaoan aia beku ibukina, ma te kimwareirei taan taromauriia ake a kamarurungaki. Ni koauana, e kaotiota iai te nanorinano te Atua!
4, 5. (a) Tera ana namakin te tia areru ni kaineti ma aron te Atua n tautaeka? (b) Tera ae nanonaki n ae e “kananorinanoa” te Atua bwa e aonga n reitaki ma ae “akea ana bwai?
4 Akea temanna ae e a tia ni kananorinanoa ibukin buokaia aomata aika taani bure, n aron te Uea ae Moan te Rietata. E korea ae kangai te tia areru: “E rietata Iehova i aoia botanaomata ni bane, ao neboakina i etani karawa. Ai antai ae ai aron Iehova are Atuara, are e tekateka i eta, are kananorinanoa ba E na tarai bwaini karawa ma aonaba? E kateirakea ane akea ana bwai mai buakon te tano, ao e tabeka rake ane e kai nanona man te bwariko ni mange.”—Taian Areru 113:4-7.
5 E itiaki ao n tabu Iehova ao akea irouna te “kainikatonga.” (Mareko 7:22, 23) Ma e kona naba n nanonaki te taeka ae “kananorinanoa” bwa e katitebooa arona te aomata ae rietata ma aomata aika mangori, ke e riki n ai aroia aomata aika mangori, te aomata ae kakannato, ngkana e reitaki ma ngaia. Ai tonuraoi ra Taian Areru 113:6 ni kabwarabwaraa anuan te Atua ae nanorinano n tabeakin baika a kainnanoi taan taromauriia aika a aki-kororaoi!—2 Tamuera 22:36.
Bukin Nanorinanon Iesu
6. Tera te mwakuri n nanorinano ae rangi ni kakawaki are e karaoia Iehova?
6 E kaotiota te nanorinano ao te tangira ae korakora riki te Atua, ngke e kanakoa Natina ae tangiraki are ana karimoa, nako aon te aba bwa e na bungiaki iai ma n riki bwa te aomata ae na kamaiua te botannaomata. (Ioane 3:16) E reireinira Iesu te koaua ibukin Tamana are i karawa ao imwina e anga maiuna ae kororaoi ibukin kamaunan “aia bure kain aonaba!” (Ioane 1:29; 18:37) Kioina ngkai e katotonga raoi aroaron Tamana ae Iehova, e nanorinano Iesu ao, e kukurei ni karaoa mwiokoana mairoun te Atua. Anne te banna ni katoto ae te kabanea n raoiroi ibukin te nanorinano ao te tangira are e a tia ni karaoaki mai buakoia ana karikibwai te Atua. A kakeaa bongan aron Iesu n nanorinano ana kairiribai ma n iangoia bwa ‘moan te mangori i buakoia aomata.’ (Taniera 4:17) Ma e ataia te abotoro Bauro bwa a riai raona n onimaki ni kakairi iroun Iesu ni bwaina te nanorinano i marenaia.—1 I-Korinto 11:1; I-Biribi 2:3, 4.
7, 8. (a) E kanga n reiakina te nanorinano Iesu? (b) Tera ana bubutii Iesu ma nanona ni koaua nakoia akana kan riki bwa taan rimwina?
7 E katuruturua ana katoto Iesu ae rangi n okoro Bauro ni korean ae kangai: “Kam na nanona te nano aei, ae mena naba i nanoni Kristo Iesu: ba ngke e arona aron te Atua, ao E aki iangoa arona ae bo raoi ma aron te Atua, ba te bwai ae na tautauaki, ma E kaki kanoana ae neboakina, ao E arona aron te toro, ao E riki n ai aron te aomata. Ao ngke E noraki ba aron te aomata, ao E kananorinanoa i bon i Rouna, ao E ongeaba ni karokoa te mate, are te mate n te kaibangaki [“te kai ni kammaraki,” NW].—I-Biribi 2:5-8.
8 Tao a kona ni mimi tabeman ao a taku, ‘E kanga Iesu n reiakina te nanorinano?’ Bon te kakabwaia ae uaan ana iraorao ae kaan ma Tamana i karawa, i nanon te tai ae maan ae riaon ae kona ni katautauaki, ngke e beku iroun te Atua bwa te “tia makuri ae rabakau” ni moani karikan bwaai ni kabane. (Taeka N Rabakau 8:30) Imwin te karitei are i Eten, e a kona iai ana karimoa te Atua n nora nanorinanon Tamana nakoia aomata aika taani bure. N aron anne, ni menan Iesu i aon te aba, e kaotiota nanorinanon Tamana ao e butiia aomata ma nanona ni koaua: “Amoa amou i aomi, ao reirei i Rou; ba I nimamanei ao I nanorinano; ao e na reke i roumi iai motikan rawaia tamneimi.”—Mataio 11:29; Ioane 14:9.
9. (a) Tera aroaroia ataei are e anaaki iai nanon Iesu? (b) Tera te reirei are e anga Iesu man aroaroia ataei?
9 A aki maaku ataei ni kawara Iesu ibukina bwa e kaotiota te nanorinano ni koaua, ngaia are a anaaki nanoia bwa a na kaania. E kaotiota tangiraia ataei ao e mwamwannanoia. (Mareko 10:13-16, BK) Tera aroia ataei, are e anaaki iai nanon Iesu? Ni koauana, iai irouia ataei aroaro aika raraoi, aika a aki kaotiotaki irouia taan rimwina. E rangi n ataaki bwa ataei, a taraia ikawai bwa a rietata. Ko kona ni kakoauaa aei man aia titiraki. Eng, ngkana a kabotauaki ma ikawai aika mwaiti, a butimwaea riki reireiakiia ao e uarereke riki irouia te nanorieta. N te taina, e kaira temanna te ataei Iesu ao e taku nakoia taan Rimwina: “Ngkana kam aki rairaki, ao ngkana kam aki katotong aroia ataei aika uarereke, ao kam aki rin n uean te Atua.” E tomaia nako n taku: “Ane karinanoa n ai aron te tei aei, ao moan te kakanato n uean te Atua.” (Mataio 18:3, 4) E taekina te tua Iesu ae kangai: “Ane karietata ao e na karinanoaki; ao ane karinanoa ao e na karietataki.”—Ruka 14:11; 18:14; Mataio 23:12.
10. Baikara titiraki aika ti riai n iaiangoi?
10 A tabekaki titiraki aika kakawaki man te koaua anne. E boto reken te maiu are aki toki iroura man karikirakean te nanorinano ni koaua, ma bukin tera bwa n taai tabetai e kangaanga bwa a na nanorinano Kristian? E aera bwa e kangaanga iroura kaakean nanorietara, ao kaaitaran kataaki ma te nanorinano? Ao tera ae na buokira bwa ti aonga n tokanikai ni karikirakea te nanorinano?—Iakobo 4:6, 10.
Bukin Kangaangan Bwainan te Nanorinano
11. Bukin tera bwa e aki-kamimi ngkai e a kangaanga bwainan te nanorinano iroura?
11 Ngkana ko namakinna bwa e kangaanga iroum bwainan te nanorinano ngkai, uringnga bwa tiaki tii ngkoe. N 1920, e maroroakinaki n te maekatin teuana ana reirei te Baibara ibukin riain bwainakin te nanorinano, ni kangai: “Mangaia are ngke ti nora aron korakoran kakawakin te nanorinano iroun te Uea, a a riai ngkanne ni kaungaki taan rimwin Kristo ni koaua bwa a na karikirakea te aroaro aei n te bong koraki.” Imwina, e a manga kamatataaki n te maekatin aei ni kangai: “E ngae ngke a mwaiti reirei aikai n te Baibara, ma ibukin aki-kororaoia aomata, e taraa n rawata riki aia kangaanga n te itera aei nakon itera ake tabeua, te koraki ake a a riki bwa ana aomata te Uea, ake a a tia ni motinnanoia bwa a na kakairi irouna.” E katuruturuaki n anne bukina teuana ngkai a riai ni kakorakoraia Kristian ni koaua n nanorinano, bwa ibukin “aki-kororaoia” a a kairaki iai nakon tangiran kamoamoakia ae aki riai. E riki aio, kioina ngkai ti riki mairouia te moan taanga aika taani bure ake, Atam ao Ewa, ake a irarang ngkoa n tangiran karaoan oin nanoia.—I-Rom 5:12.
12, 13. (a) E kanga n riki te aonnaba bwa te bwai n tutuki nakoia Kristian ibukin maiuakinan te nanorinano? (b) E kanga Iesu ni katea te banna ni katoto ibukin te nanorinano?
12 Teuana riki bukin kangaangan kaotiotan te nanorinano iroura, ibukina bwa ti maeka n te aonnaba ae a kaungaaki iai aomata bwa a na kakorakoraia ni karekea karietatakiia i aoia raoia. Mai buakon tiaia aomata aika a rangi n nonoraki n te aonnaba aei, bon katokan nanoia n ana “kaibabaru te rabata, ma aia kaibabaru maata, ma kainikatongan te maiu aei.” (1 Ioane 2:16) N onean mwin are a na tautaekanaki n tangiran bwain te aonnaba, a riai taan rimwin Iesu ni karaoiroi aia taratara ao ni kaatuua kaakaraoan nanon te Atua.—Mataio 6:22-24, 31-33; 1 Ioane 2:17.
13 Bukina ae te katenua ae e kangaanga iai karikirakean ao kaotiotan te nanorinano, bon ibukina bwa e tautaekana te aonnaba Tatan te Riaboro ao boni ngaiia are e moan riki mairouna te kainikatonga. (2 I-Korinto 4:4; 1 Timoteo 3:6) E kaungaunga Tatan nakon kaakaraoan aroaro aika bubuaka. N te katoto, e ukoukora taromauriana iroun Iesu ngke e tuangnga bwa e na anganna “aaba ni kabane ma tamaroaia.” Ma e nanorinano Iesu ao e kamatoaa nanona n rawa nakoni bwaai ake e na anganna te Riaboro. (Mataio 4:8, 10) N aron anne naba, e kariria Kristian Tatan bwa a na ukoukora kamoamoaia. A rawa naba Kristian aika nanorinano nakoina, ao a kakorakoraia n tou mwin ana katoto Iesu, n angan te Atua te neboaki ao te karineaki.—Mareko 10:17, 18.
Karikirakean ao Kaotiotan te Nanorinano ni Koaua
14. Tera te “baka-n-nanorinano”?
14 N ana reta te abotoro Bauro nakoia I-Korote, ao e kauringia iai bwa a na aki “baka-n-nanorinano.” Ae nanonaki iai, bwainan te nanorinano tii ibukin anaakin nanoia aomata. A bon aki maiuakina te onimaki ni koaua te koraki ake a bakaea te nanorinano. Ma a boni kaotiia raoi bwa a “kainikatonga” ao a nanorieta. (I-Korote 2:18, 23) E taekin katoto ni kaineti ma te baka n nanorinano Iesu. E kabuakakaia Baritaio ibukin aroia ni kan tiroaki ngke a tataro ao aroia ni bwaina te mata ni kananoanga ngkana a aki-mamatam bwa a aonga n tataraaki iai. Ni kaitaraan aei, ti riai n taekin ara tataro ma te nanorinano bwa a aonga ni butimwaeaki iroun te Atua.—Mataio 6:5, 6, 16.
15. (a) Tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa n nanorinano? (b) Baikara katoto tabeua aika raraoi ibukin te nanorinano?
15 A buokaki Kristian ni kateimatoaa te nanorinano ni koaua irouia, man kaatuuan aia iango i aon ana katoto Iehova ae te Atua ao Iesu Kristo, aika moan raraoi ibukin te nanorinano. E kainnanoaki iai reiakinan te Baibara ni katoa tai ao bwaai n ibuobuoki ibukin te reirei n te Baibara ake mairoun “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” (Mataio 24:45) E rangi ni kakawaki te reirei aei ibukia Kristian aika mataniwi, “ba [a] na aki karietataki [nanoia] i aoia [tariia].” (Te Tua-Kaua 17:19, 20; 1 Betero 5:1-3) Iangoi aia katoto aomata aika mwaiti ake a a tia ni kakabwaiaki ibukin aroia n nanorinano n aron, Ruta, Anna, Eritabeta, ao a a mwaiti riki. (Ruta 1:16, 17; 1 Tamuera 1:11, 20; Ruka 1:41-43) Iangoi naba aia katoto aika raraoi mwaane aika kakannato aika mwaiti, ake a teimatoa ni beku ma te nanorinano iroun Iehova n aron Tawita, Iotia, Ioane te tia Bwabetito, ao te abotoro Bauro. (2 Rongorongo 34:1, 2, 19, 26-28; Taian Areru 131:1; Ioane 1:26, 27; 3:26-30; Mwakuri 21:20-26; 1 I-Korinto 15:9) Ao tera arora ni kaineti ma katoto ibukin te nanorinano aika mwaiti ni boong aikai, aika ti nori n te ekaretia ni Kristian? Ngkana a kananoi aia iango Kristian ni koaua i aoni katoto aikai, a na boni buokaki naba ni karekea irouia te “nanorinano n i akoakoi.”—1 Betero 5:5.
16. Ti na kanga ni karekea te nanorinano man karaoan te mwakuri ni minita?
16 E kona n reke te nanorinano iroura man te katoa tai n iri n te mwakuri ni minita ni Kristian. E kona naba ni karikii uaa aika raraoi te nanorinano, n ara mwakuri n taetae ma aomata ni kawaran auti nako ke n taabo riki tabeua. E kaineti riki aei, ngkana a aki kani bwerengaki aomata ibukin rongorongon te Tautaeka n Uea ke a taetae n aki akaka nakoira. A aki toki n titiraki aomata ibukin ara koaua, ma e kona ni buoka te Kristian te nanorinano bwa e na teimatoa ni kaekaia “ma te nimamannei ao te karinerine.” (1 Betero 3:15, 16. BK) Iai ana toro te Atua aika nanorinano ake a mwaing nakon taabo aika boou, ike a buokia iai aomata aika kaokoro kateia ao aroia ma ngaia. A riai n reiakina te taetae ae boou, tabeman mai buakoia minita aikai, ibukin buokaia te koraki ake a na tibwaa te rongorongo ae raoiroi nakoia, ao a kaitaraa te kangaanga aei ma te nanorinano. E riai ni kamoamoaki te mwakuri aei!—Mataio 28:19, 20.
17. Baikara mwiokoara ni Kristian aika a kona ni karekea nakoira te nanorinano?
17 A mwaiti naba ake a a tia ni kakororaoi mwiokoaia ni Kristian ake tabeua riki ma te nanorinano, ike a moanibwaia iai kainnanoia tabeman nakon oin kainnanoia. N te katoto, e kainnanoa te nanorinano te karo ae te Kristian ibukin karekean ana tai i buakon tabena, ibukin katauraoan ao kairan te reirei ae kaunga ibukia natina. E buokia ataei te nanorinano bwa a na karinerine ma n ongeaba nakoia aia karo aika aki-kororaoi. (I-Ebeto 6:1-4) N taai aika mwaiti, a riai ni bwaina te nanorinano aine aika iai buuia aika tiaki kaain te onimaki, ngkana a kakorakoraia ni kairia buuia nakon te koaua rinanon noran ‘aroia ni maiu i nanon te itiaki ma te karinerine.’ (1 Betero 3:1, 2, BK) E kakawaki bwainan te nanorinano ao te tangira are ti anga ngaira iai, ngkana ti mwamwannanoia raoi ara karo aika a kara ma n aoraki.—1 Timoteo 5:4.
E Katoki Kangaanga te Nanorinano
18. E na kanga ni buokira te nanorinano ni katoki ara kangaanga?
18 A aki-kororaoi ana toro te Atua ni kabane. (Iakobo 3:2) N taai tabetai, a kona n riki kauntaeka ke nakobuaka i marenaia Kristian aika uoman. Tao e kona n eti ngurenguren temanna. N angiin te tai, a kona n raoiakinaki aaro aikai ni maiuakinan te reirei aei: “Kam na uaia n taotaon nanomi ngkana tao iai te bobuaka i marenami; kam na uaia ni kakabarai ami bure: kam na katotonga te Uea [“Iehova,” NW] ae e a tia ni kabarai naba ami bure.” (I-Korote 3:13, BK) Ni koauana, e aki bebete touan mwin te reirei aei, ma e na buokiko te nanorinano bwa ko na maiuakini.
19. Tera ae ti riai n uringnga ngkana ti maroro ma te aomata ae e a tia ni kaunira?
19 N taai tabetai, tao e kona n iangoia te Kristian bwa e un n te eti bwa e a rangi n riao te bure aei ao e aki kona ni mwanuokinna. Imwin anne, e na kairia te nanorinano bwa e na kawara te aomata are e taku bwa e bure nakoina ibukin manga karekean te raoi. (Mataio 18:15) Bukina teuana ngkai e kona n tiku ni maan te kangaanga i marenaia Kristian n taai tabetai, iai te kamoamoa n rawa ni bukinaki n te bure, iroun temanna mai buakoia, ke boni ngaiia ni kauoman. Ke tao temanna are e reke nanona bwa e na kawara raona, e karaoia n te aro ni kamoamoa, ae te katei ae aki riai. Ni kaitaraan aei, a na toki naano n kairiribai n te nanorinano ni koaua.
20, 21. Tera te ibuobuoki ae moan te kakawaki ibukin karekean te nanorinano?
20 Te mwaneka ae moan te kakawaki ibukin karikirakean te nanorinano, bon te tataro nakon te Atua ibukin ana ibuobuoki ao taamneina. Ma uringnga, ae “te Atua . . . E angania akana nanorinano te akoaki [n ikotaki ma taamneina ae raoiroi].” (Iakobo 4:6) Mangaia are ngkana iai unim iroun raom n onimaki, tataro nakon Iehova bwa e na buokiko n anganiko te nanorinano ni butimwaea bukinakim n te bure aei, e ngae ngkana e bebete ke e rawawata. Ngkana tao e a tia ni maraki nanom iroun temanna ao e a manga kangai, “kabwara au bure” ma te raraoma ni koaua, bwaina te nanorinano ao kabwaraa ana bure. Ngkana e kangaanga karaoan aei, tataro ni butiia Iehova ana ibuobuoki bwa e na kanakoa mai nanom te kainikatonga are e a tia n titiku i nanom.
21 Ataakin kakabwaia aika bati ake a reke man te nanorinano, e na kairi nanora bwa ti na karikirakea ao ni kateimatoaa te aroaro ae rangi ni kakawaki aei. E na buokira naba n aei aia katoto Iehova ae te Atua ao Iesu Kristo aika raraoi! Tai mwaninga te kabebetenano mairoun te Atua ae kangai: “Boon te nanorinano ma makan Iehova te kaubwai, ma te karineaki, ma te maiu.”—Taeka N Rabakau 22:4.
Reirei Aika Riai n Iaiangoaki
• Antai aika a kaotiota te katoto ae te kabanea n tamaroa ibukin te nanorinano?
• Bukin tera bwa e kangaanga karikirakean te nanorinano?
• Baikara ibuobuoki tabeua ibukin bwainan te nanorinano?
• E aera ngkai e rangi ni kakawaki kateimatoan te nanorinano?
[Taamnei n iteraniba 16]
E nanorinano ni koaua Iesu
[Taamnei n iteraniba 18]
Kaain te aonnaba ngkai a kaungaki bwa a na ukoukora te kan rietata riki nakoia raoia
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
WHO photo by L. Almasi/K. Hemzǒ
[Taamnei n iteraniba 19]
E buokira te nanorinano bwa ti na kona ni kawaria aomata aika aki kinaaki iroura n ara mwakuri ni minita
[Taamnei n iteraniba 20]
N taai aika mwaiti, a kona ni katokaki nanobuaka ngkana a rabunaki buure n te tangira
[Taamnei n iteraniba 21]
A mwaiti aanga aika a kaotiota iai te nanorinano Kristian