Hadibaia Hamatamaia Haraga be Gau Badana
NATU matamatadia be mai edia maoro edia tauanina ena gaukara dalana idia diba namonamo, bona kara bodaga taudia dadaraia dalana do idia diba. To unai hadibaia herevana be edena negai do idia hadibaia hamatamaia be namo? Taunimanima momo be reana inai bamona idia laloa lasi, to namona be ia maragi momokani neganai idia hadibaia hamatamaia.
Tauanina ia idau bona natuna havaraia siahuna ia abia neganai, natuna ese natuna maragi negana ia rakatania bona tau o hahine badana ai ia tubu lao hamatamaia. Kekeni ena mauri lagani be 10 eiava 16 ia do abia lasi neganai eiava lagani 16 ia hanaia neganai, ia ese hua gorere ia abia. Ena mauri lagani be 11 eiava 12 neganai mero be hanuaboi ai ia mahuta neganai, natuna havaraia ranuna, vesina, be ena usina amo sibona ia lasi matamaia diba. Oiemu natuna edia mauri lagani be 9 sibona eiava unai nega ia do ginidae lasi neganai, idia oi hadibaia hegaegae vadaeni, eiava?a Edia mauri lagani be unai bamona ia do bada lasi neganai, edia mero eiava kekeni ena kara goeva dagina do idia naria namonamo diba, eiava?
Tauanina Ia Idau Karana Hadibadia Namonamo
Oiemu natuna kekeni be mai ena maoro Dirava ese ena taunina ena kahadia haida dekenai ia havaraia bona do ia idau dalana ia diba. Sinana ta ese ena hua gorere ia gwauraia hedinarai diba, bona ia hahedinaraia diba dahaka gaudia ia gaukaralaia ia sibona ia naria totona. Namona be ia hahedinaraia tauanina ia idau karana be vaia ia vara gauna. Namona be dala maoromaoro ai sina ta ese ena natuna kekeni ia hamaoroa iena tauanina do ia hegaegae vaira negadia totona, unai neganai reana do ia headava bona sinana ta ai do ia lao. Namona be sinana ese ena natuna kekeni ia hadibaia tauanina be ia hegaegae beibi maragina ta be mai rara bada pusena bogana lalonai do ia noho totona. Bema beibi ta ia karaia hamatamaia lasi neganai, rara pusena be do ia makohia bona kiona amo do ia aru lasi, bona unai bamona kara be idia gwauraia hua gorere.
Unai hegeregerena, oiemu natuna merona be ia mahuta noho lalonai usina dekenai beibi havaraia ranuna, vesina ia lasi kava karana ia diba be gau badana. (Deuteronomi 23:10, 11) Namona be oiemu natuna merona ia lalo-parara, ia nihi lalonai, vesi ia lasi usina amo be tauanina amo vesi negea karana. Namona be oiemu natuna merona bona natuna kekenina idia lalo-parara edia tauanina ia idau karana be kerere gauna lasi. Idia be vaira negadiai do idia headava totona bona tama ta ai eiava sina ta ai do idia lao totona edia tauanina idia hegaegae.b
Namona be umui tama sina taudia ese inai kara edia hereva umui laloa bada, badina idia be Dirava ia laloa mai anina bada gaudia. Bona umui be Dirava ese ia abia hidi hadibaia taudia.
Mahuta Hebou Neganai Edena Bamona Dika Oi Davaria Lasi?
Lagani idia heau lao lalonai bona oiemu natudia be memero bona kekeni badadia ai idia lao neganai, ena be haida ese hereva idaudia idia gwauraia, to namona be oi hadibadia namonamo mahuta hebou karana headava lasi taudia dekenai be dika bada do ia havaraia diba. Mahuta hebou karana amo gorere dikadia hegeregere, AIDS, be tanobada hegegemadai dekenai hisihisi badana ta. Unai bamona goreredia ese natuna havaraia karana ia koua diba, natuna ia vara dika diba, kansa gorere eiava mase ia havaraia diba danu. Ma danu, unai bamona gorere idia abia taudia be haida dekenai idia henia hanaia to idia diba lasi unai gorere idia abia.
Namona be matamata taudia idia lalo-parara natuna havaraia lasi totona hekou gaudia be nega haida rogorogo ia koua diba lasi eiava gorere dikadia ia koua diba lasi. Momokani, ena be matamata taudia momo ese hekou gaudia idauidau idia gaukaralaia to idia do rogorogo. Bona idia gwau ena be oi mahuta hebou henia tauna be AIDS gorerena ia abia to condom oi gaukaralaia neganai AIDS gorere do oi abia lasi, The New England Journal of Medicine ese ia hahedinaraia condom idia gaukaralaia taudia 100 100 amo 17 17 bamona ese AIDS gorerena idia koua diba lasi.
Unai dainai, New York Post niuspepa ena sivarai torea tauna ta Ray Kerrison ese unai hereva, condom gaukaralaia karana be ‘AIDS gorerena do ia vara momo lasi,’ ia hakoikoia, ia gwau: “Do ia vara. Bema ipidi lalonai buleti tamona oi atoa, bena buleti 6 dogoatao gauna oi hagiroa bona Russian roulette gadarana oi karaia, unai anina be emu kwarana dekenai ipidi oi atoa bona oi hapoua, nega 6 amo nega ta do oi mase. Condom oi gaukaralaia nega 5 amo, nega tamona ai AIDS oi abia diba. Ia be mahuta hebou ena roulette gadara.”
Namona be oiemu natudia idia diba mahuta hebou karana amo gorere dikadia abia lasi totona, taravatu idia badinaia be namo bona unai be auka lasi. Idia ese Dirava ena harihari bada gauna, natuna havaraia karana, idia matauraia. Momokani, headava taudia sibona ese mahuta hebou karana idia karaia be namo, bona namona be unai be edia lalokau tauna tamona danu do idia noho daudau totona; unai tauna be ma ta danu ia mahuta hebou lasi.
Dirava Ena Taravatu be Ita Ia Naria
Bible ia gwau: “Tau ta . . . [be] ena adavana dekenai do ia noho.” “Umui heudahanai lasi.” “Heudahanai . . . be do umui herevalaia lasi.” “Heudahanai tauna . . . be gabu lasi, Keriso bona Dirava edia Basileia lalonai.”—Genese 2:24; Mataio 5:27; Efeso 5:3, 5.
Unai taravatu be lalohisihisi gaudia lasi. To bema idia ita badinaia neganai, moale ruma bese namona do ia havaraia diba. Ia vara lasi natuna be mai ena maoro tamana ta bona sinana ta ia abia. Idia ta ta be mai edia diba idauidau, bona edia kara ta ta ese unai natuna ena mauri ia durua diba.
Oi be tama ta eiava sina ta dainai, namona be oiemu hadibaia dalana dekenai bona oiemu haheitalai amo Bible ena taravatu be oiemu natuna ena kudou bona lalona dekenai oi haginia namonamo. Badina aukana amo oiemu hereva oi haginia—lahi ese do ia araia oho lasi herevadia. Bible ia hereva bamona, ia gwau: “Taunimanima ta ta edia gaukara be Keriso ena Kota Badana Dinanai do ia hedinarai. Badina unai Dina neganai lahi ese ibounai edia gaukara do ia hedinaraia. Lahi ese ta ta edia gaukara do ia tohoa, vadaeni ibounai edia gaukara do ita diba, namo o dika.” Bema oiemu hereva be badina aukana ai oi haginia bona oiemu gaukara ena anina ia hedinarai, hahenamo momo do oi davaria.—1 Korinto 3:13.
To henanadai badana ta ia noho, ia gwau: Oiemu natuna be mero matamata eiava kekeni matamata amo ia tubu daekau tau badana eiava hahine badana ai ia lao neganai edena bamona oiemu hahediba dalana oi goadalaia?
[Footnotes]
a Doketa Leon Rosenberg, Johns Hopkins University, Baltimore, Maryland, U.S.A. dekenai, ia gwau: “Natu maragi ta ena mauri lagani be 9 neganai, namona be tama sina be unai natuna dekenai mahuta hebou karana bona kara goevadia be idia kikilaia hebou vadaeni. Natudia ese edia tamana bona sinana dekenai hereva momo idia kamonai neganai, namo do idia davaria.”
b Hereva momo do umui davaria Memero Kekeni—Moale Umui Davaria Dalana bukana “Tau Ai Oi Lao Dalana” bona “Hahine Ai Oi Lao Dalana” edia karoa dekenai, inai magasin idia halasia taudia dekenai umui abia diba.
[Picture on page 8]
Oiemu natuna ena tauanina do ia idau dalana oi hadibaia hegaegae be namo