Tomadiho Laulaudia Gaukaralaidia Daladia Namodia bona Dikadia
SIVARAI be St. Petersburg, Russia, dekenai ia vara. Nega be August 2, 1914 dekenai. Mai moale danu taunimanima be edia imana dekenai laulau gaudia idia davea. Patapata latanai hahine be natuna ia rosia laulauna idia haginia. Unai laulau idia gwauraia “Vladimir Dirava Ena Sinana.” Idia mai hutuma taudia idia laloa ia be Russia ena helaga kohuna badana.
Oibe, idia laloa unai laulau ese hoa karadia ia karaia diba. Lagani 1812 ai, Russia ena ami taudia idia lao gwauraia neganai Napoléon idia tuari henia totona, General Kutuzov be ia vairanai ia guriguri. August 2, 1914 ai, Pavapava Nicholas Iharuana be tuari taudia vairanai ia gini. Ena idibana imana ia abia isi bona gwauhamata ta ia karaia, ia gwau: “Mai helaga danu lau gwau maino do lau tahua lasi ela bona Russia ena inai taudia iboudiai ita luludia.”
Pura rua murinai, ena tuari taudia be Dirava ena hahenamo idia abia totona, Moscow dekenai ia lao. Dubu ta lalonai, hairai nadidia amo idia karaia iconostasis—unai be Iesu, Maria, bona aneru, bona idia gwauraia “helaga taudia” edia laulau gauna—vairanai ia tui diho bona ia guriguri.
Ena be unai tomadiho karana ia karaia to dika ia koua lasi. Tuari be lagani hani ia do abia lasi neganai, Russia ena ami taudia 6,000,000 bona ma haida be dika idia davaria bona edia tano bada idia halusia. Lagani handred momo lalodiai pavapava ta ta ese Russia idia lohiaia, to hari gavamani idauna, tomadiho orea ia ura henia lasi gavamanina be ia lohiaia. Pavapava Nicholas be laulau gaudia dekenai ia abidadama to ia hedinarai unai be anina lasi karana.
To, unai nega ia mai hari, Russia ai bona idau tanodia ai, taunimanima milion momo be laulau gaudia idia tomadiho henidia. Unai ese mai anina bada henanadaidia ia havaraia. Taunimanima be laulau gaudia vairanai idia tomadiho neganai, Dirava ena lalohadai unai kara dekenai be dahaka?
Baibel be Dahaka Ia Gwau?
Iesu be tanobada dekenai ia noho neganai, Dirava ena Taravatu Mose dekena amo ia badinaia. Idia gwauraia Taravatu Ten ena taravatu iharuana danu ia badinaia, ia gwau: “Laulau ta do oi karaia lasi, guriguri henia totona kaivakuku gauna ta, o gau ta ena laulau, guba gauna ta, o tanobada gauna ta, o ranu lalonai gauna ta. Laulau o kaivakuku ta do oi tomadiho henia lasi, bona oi hesiai henia lasi. Badina be lau Iehova oiemu Dirava be lau ura oi be lau sibona egu.”—Esodo 20:4, 5.
Unai hereva hegeregerena, Iesu be Dirava ia tomadiho henia neganai, ia ese taunimanima edia imana amo idia karaia laulau eiava kaivakuku gaudia ia gaukaralaidia lasi. Dirava ia gwau: “Lau be Iehova. Lauegu ladana be unai; bona lauegu hairai be ta do lau henia lasi, bona lau idia hanamoa herevadia be idia koroa kaivakukudia do lau henidia lasi danu.”—Isaia 42:8.
Ma danu, Iesu ese ia hahedinaraia dahaka dainai ia maoro lasi Dirava ita tomadiho henia neganai laulau haida ita gaukaralaidia. Ia gwau: “Nega ta do ia mai, bona harihari ia ginidae vadaeni, tomadiho taudia momokani ese mai Lauma bona mai momokani danu Tamana do idia tomadiho henia, badina be Tamana ese unai bamona idia tomadiho henia taudia ia tahua noho. Dirava be Lauma, bona do idia tomadiho henia taudia ese lauma bona momokani dekena amo do idia tomadiho henia.”—Ioane 4:23, 24.
Iesu hegeregerena, ena hahediba taudia korikoridia be ma haida dekenai tomadiho dala maoromaorona idia hadibaia. Hegeregere, nega ta aposetolo Paulo be Greek taudia momo ia hereva henidia, idia be kaivakuku idia tomadiho henia taudia. Idia dekenai taunimanima ia Havaraia Diravana ena sivarai ia kikilaia, ia gwau: “Namo lasi ita laloa Dirava be golo eiava siliva eiava nadi, diba herea bona aonega taudia edia imana dekenai idia karaia gauna bamona.” Gabeai, unai aposetolo tauna ese ia hahedinaraia Keristen taudia be ‘abidadama dekena amo idia raka, matana dekena amo lasi’ bona Keristen taudia be ‘kaivakuku tomadiho henia karana idia rakatania’ be gau badana.—Kara 17:16-31; 2 Korinto 5:7; 1 Korinto 10:14.
Aposetolo Petro be kaivakuku tomadiho henia karana ia koua haraga. Roma ena ami ofisa tauna, Korenelio, be Petro aena badinai ia tui diho, to Petro be unai kara ia ura henia lasi. Korenelio ia veria isi, bona ia gwau: “Oi toreisi, lau danu taunimanima.”—Kara 10:26.
Danu, aposetolo Ioane be Dirava dekena amo matahanai ia abia dainai ia hoa dikadika, unai dainai aneru ta ena aena badinai ia tui diho. To aneru ese ia sisiba henia, ia gwau: “Unai bamona do oi karaia lasi. Lau be hesiai tauna, oi bamona, bona lau be oiemu varavara peroveta taudia edia gaukara hebou tauna danu. Bona lau be, inai buka ena hereva idia kamonai henia taudia ibounai edia gaukara hebou tauna danu. Dirava sibona do oi tomadiho henia.” (Apokalupo 22:8, 9) Aposetolo tauna ia moale unai sisiba ia abia dainai. Ita do ia durua totona mai ena lalokau ida ia vara gauna ia torea.
To atai dekenai ai torea sivaraidia edia anina be dahaka tomadiho lalonai laulau gaukaralaidia karana dekenai? Anina be inai, bema ia maoro lasi Korenelio be Keriso ena aposetolo tauna ta vairanai ia tui diho, idia mauri lasi “helaga taudia” edia laulau vairanai ita tomadiho be maoro lasi danu, ani? Bona, bema ia maoro lasi Keriso ena aposetolo tauna ta be ia mauri aneruna vairanai ia tui diho, aneru edia laulaudia vairanai ita tomadiho be maoro lasi danu, ani? Oibe, unai bamona kara be Ioane ena sisiba hegeregerena lasi, ia gwau: “Lauegu natuna e, do umui naria namonamo, dirava koikoidia garina.”—1 Ioane 5:21.
Hadibaia Durua Hairai Gaudia
Ita gwau lasi Baibel ena sivarai ia haheitalaia laulauna oi abia be kaivakuku tomadiho henia karana. Taunimanima hadibaia totona, inai magasin lalonai ai be Baibel ena sivarai be laulau amo ai hahedinaraia momo. Danu, Baibel ena sivarai idia hahedinaraia laulaudia be ruma bona opesi edia haba dekenai ita atodia be maoro. To, Keristen momokani tauna be taunimanima idia tomadiho henia laulaudia do ia atodia hedinarai lasi be namo, bona Baibel ena hereva ia hamomokania lasi laulauna be ena haba dekenai do ia atoa lasi.—Roma 14:13.
Kerisendom idia gaukaralaia laulaudia kahirakahira iboudiai dekenai, Iesu, Maria, aneru, bona idia gwauraia “helaga taudia” edia kwarana murinai diari kuboruna ia noho. Unai idia gwauraia halo. The Catholic Encyclopedia (1987 gauna) ia gwau: “Ia be Keristen tomadiho amo ia mai lasi, kaivakuku idia tomadiho henia laulau torea taudia bona laulau koroa taudia ese idia gaukaralaia edia dirava idauidau hemataurai henia bona siahu bada toana idia haheitalaia totona.” Ma danu, Bamber Gascoigne ia torea bukana, The Christians, lalonai Rome ena Capitoline Museum amo laulau ta ia noho, ia be dina-diravana ena laulau bona ena kwarana murinai halo ia noho. Kaivakuku tomadiho henia Roma taudia ese unai dirava idia tomadiho henia. Gascoigne ia gwau, gabeai “dina ena halo” be “Keristen ena orea dekenai idia abia vareai.”
Laulau ta dekenai kaivakuku tomadiho henia karana bona Baibel ena sivarai idia haboua neganai, Keristen ta be ena ruma habana dekenai ia atoa be ia maoro, a? Lasi. Baibel ena sisiba be inai: “Dirava ena dubu helaga bona kaivakuku be edena bamona idia hakapua tamona diba? . . . ‘Unai dainai [Iehova] ma ia hereva, ia gwau, “Umui ese idia do umui rakatania, bona idia dekena amo do umui parara. Miro gaudia ibounai dekena amo do umui raka siri. Vadaeni umui do lau abia dae.” ’ ”—2 Korinto 6:16, 17.
Nega sisina bada ia ore murinai, sibodia idia gwauraia Keristen taudia be unai sisiba idia dadaraia. (Mataio 24:24; Kara 20:29, 30; 2 Petero 2:1) Lagani 300 C.E. murinai, Rome ena pavapava Constantine be Keristen momokani lasi oreana be Gavamani ena tomadiho ai ia halaoa. Unai neganai kaivakuku tomadiho taudia momo herea be sibodia idia gwauraia “Keristen taudia.” Idia momo be pavapava laulaudia idia tomadiho henia. Danu, edia tubudia tamadia bona idia hemataurai henidia bada taudia edia laulau be edia haba dekenai idia atodia. John Taylor be ena buka Icon Painting lalonai ia gwau: “Pavapava tomadiho henia karana dekenai, taunimanima be dabua aukana bona au dekenai idia penia pavapava laulauna idia tomadiho henia, bena daudau lasi murinai taunimanima be laulau ma haida idia tomadiho henia karadia ia vara.” Vadaeni, kaivakuku ena tomadiho lalonai laulau idia gaukaralaia karana hegeregerena taunimanima be Iesu, Maria, aneru, bona idia gwauraia “helaga taudia” edia laulau idia tomadiho henidia.
Dubu Biagudia be Edena Bamona Idia Gwauraia Namo?
The Encyclopedia of Religion bukana lalonai, ia gwau dubu biagudia be kaivakuku tomadiho ena aonega taudia hegeregeredia idia hereva. Inai tatau, Plutarch, Dio Chrysostom, Tyre tauna Maxim, Celsus, Porphyry, bona Pavapava Julian idia gwau kaivakuku gaudia be idia mauri lasi. To unai taudia idia gwau kaivakuku idia gaukaralaidia be namo badina idia durudia idia itaia diba lasi diravadia idia tomadiho henidia totona. Idaunegai laulaudia ia stadilaia Russia tauna, Leonid Ouspensky, be The Meaning of Icons bukana lalonai ia gwau: “Dubu Biagudia be Greek aonega taudia edia hereva idia abia dae, bona ena anina bona hereva idia haidaua bena Keristen ena aonega hereva ai idia halaoa.”—Kolose 2:8 itaia danu.
Ena buka Icon Painting lalonai John Taylor ia gwau: “Laulau idia tomadiho henia ia be gau ta toana sibona dainai ena kara, bona unai laulau momokanina idia tomadiho henia karana . . . edia idau be taunimanima momo idia lalo-pararalaia be ia auka, edukeisini bada taudia sibodia be edia idau idia lalo-pararalaia haraga diba.”
To, Baibel ena hereva tomadiho laulaudia dekenai ita lalo-pararalaia be ia auka lasi. Namona be Emilia oi laloa, ia be Johannesburg, South Africa dekenai ia noho. Guna ia be Katolik tomadiho goadalaia kekenina bona laulau vairadiai ia tui diho bona ia guriguri. Bena, Iehova ena Witness hahinedia be ena iduara dekenai idia pidipidi. Ia moale dikadika badina Portuguese gado Baibel lalonai ia itaia Dirava be mai ena ladana, unai be Iehova. (Salamo 83:18, Almeida) Baibel stadi lalonai, ia henanadai, ia gwau: “Dahaka do lau karaia Iehova lau habadua lasi totona?” Witness hahine be haba dekenai idia noho laulaudia ia duduidia bona ia hamaoroa Salamo 115:4-8 ia duahia. Unai hanuaboina dekenai, Emilia ena adavana be ruma dekenai ia ginidae neganai, ena tau ia hamaoroa ia ura ena tomadiho laulaudia do ia negedia. Ia gwau unai be namo. Murina dinana dekenai, ena natudia mero rua, Tony bona Manuel, ia hamaorodia unai laulau idia hamakohidia maragimaragi bona lahi dekenai idia gabudia. Hari, lagani 25 idia hanaia vadaeni, to guna unai bamona ia karaia dainai Emilia ia lalohisihisi, a? Lasi. To ia bona ena ruma bese taudia be edia dekena taudia momo idia durudia Iehova tomadiho henia moale taudia ai idia lao totona.
Iena ekspiriens hegeregerena be nega momo idia vara. Iehova ena Witness taudia be tanobada hegegemadai taunimanima be hahediba taudia ai idia halaodia gaukarana dainai, taunimanima milion momo be “mai Lauma bona mai momokani” ida Dirava idia tomadiho henia dalana idia diba. Oi danu be unai tomadiho hereadaena amo hahenamo oi abia diba, badina Iesu ia gwau, “Tamana ese unai bamona idia tomadiho henia taudia ia tahua noho.”—Ioane 4:23, 24.
[Picture on page 26]
Pavapava Nicholas Iharuana be laulau amo ena ami taudia ia hanamoa
[Credit Line]
Photo by C.N.