Tanobada Namona—Ia Kahirakahira!
“TAUNIMANIMA idia lalohadailaia gaudia iboudiai amo paradaiso idia lalohadailaia momo. Lalohadai iboudiai amo unai lalohadai be mai ena siahu bona ia ore lasi. Tomadiho ta ta iboudiai dekenai, taunimanima be paradaiso gabuna idia ura henia.” Unai hereva be The Encyclopedia of Religion bukana amo.
Bese iboudiai lalodiai taunimanima idia ura tanobada namona dekenai idia noho, hegeregere, idia be guna ia noho gauna namona totona idia taitai. Reana unai dainai ita laloa paradaiso ta be guna ia noho, to edeseniai? Taunimanima edia laloa dalana ia stadilaia tauna be reana do ia gwau, unai ese ia hahedinaraia taunimanima idia ura bada edia sinana ena bogana lalonai idia noho namo negana idia tahua lou. To, tomadiho ena histori idia stadilaia aonega taudia be unai hereva idia abia dae lasi.
“Paradaiso Gabuna Idia Ura Henia”—Dahaka Dainai?
Haida idia gwau, taunimanima be paradaiso idia ura henia badina edia mauri be ia kwadogi bona unai ura ese ia durudia edia mauri idia haheaukalaia diba totona; unai be maoro, a? Eiava badina ma ta ia noho?
Dahaka dainai taunimanima idia ura tanobada namona ta ia vara? Baibel ese auka lasi dalanai ia hahedinaraia goevagoeva: Taunimanima be tanobada namona amo idia mai! Gunaguna momokani paradaiso gabuna ta ia noho. Dirava ena Hereva lalonai ia gwau ia be “uma ta” bona ia be Middle East kahana dekenai ia noho, bona unai uma dekenai “toana namo au ibounai ia havaraia bona aniani idia atoa au danu.” Dirava ese taunimanima ginigunadia ruaosi dekenai maduna ia henidia idia naria totona. (Genese 2:7-15) Taunimanima be unai gabu dekenai idia moale momokani diba.
Dahaka dainai unai Paradaiso gabuna ia boio? Badina guna aneru ta bona murinai taunimanima ginigunadia rua idia gwau-edeede dainai. (Genese 2:16, 17; 3:1-6, 17-19) Vadaeni, taunimanima ese Paradaiso gabuna idia haboioa, to unai sibona lasi, tauanina goevadaena, gorere lasi maurina, bona mauri hanaihanai idia haboioa danu. Murinai idia vara gaudia ese taunimanima edia mauri dalana idia hanamoa lasi. To unai nega ia mai hari idia vara gaudia idia dika idia lao, ema bona hari inai negai dika be ia bada herea.—Kohelete 3:18-20; Roma 5:12; 2 Timoteo 3:1-5, 13.
Paradaiso Tahua Karana—Noho Daudau Lalohadaina Ta
Reana oi laloa vadaeni, nega daudau lalonai “taunimanima be paradaiso gabuna idia ura henia.” Sumeria taudia idia gwau, gunaguna momokani neganai guba bona tanobada ibounai dekenai lalo-tamona karana ia noho. Idaunegai Mesopotamia ena ane herevana ta ia gwau: “Gari be lasi, gau ta lasi ia hagaridia, gau ta lasi ese taunimanima ia inai henidia. . . . Guba dekenai bona tanobada dekenai danu, taunimanima idia lalo-tamona, iboudiai be gado tamona ai Enlil ladana idia hanamoa.” Idaunegai Aigupito taudia bamona, hari, taunimanima momo idia laloa do idia mase murinai gabu namona ta dekenai do idia lao. Aigupito taudia idia laloa ta ia mase neganai ia lalonai ia mase diba lasi soulina be Aaru umadia dekenai ia lao. To, guna idia gwau lohia eiava dagi bada taudia sibodia ese unai helaro idia abia diba; ogogami taudia be dala lasi gabu namona ta dekenai do idia lao totona.
Tomadiho ma ta taudia, Hindu tomadiho unai, be lagani handred momo lalodiai tanobada namona do ia vara nega ena kahana ta (yuga) be idia naria noho. Hindu hahediba hereva ia gwau unai nega ena kahana ta ta, ladadia yuga, be hani, bona ta ia ore murinai ma ta ia matamaia bona unai bamona ia vara hanaihanai; bona idia gwau nega edia kahana hani amo hari ita noho kahana be kahana dikana. Madi, hari ia noho Kali Yuga (dibura negana), mai ena hisihisi bona kara dikadia, be do ia noho daudau, haida idia gwau, do ia noho ela bona lagani 432,000. To, mai edia abidadama Hindu taudia be nega namo hereana idia do naria noho, unai be Krita Yuga.
Ma danu, Greek bona Roma taudia edia helaro be gori herevana ia gwauraia Mauri Namona Motumotudia, Atlantic Davara dekenai, do idia lao. Bona toretore taudia momo, hegeregere Hesiod, Virgil, bona Ovid, ese gunaguna ia noho nega namo hereana idia kikilaia, idia ura dikadika unai bamona nega do ia vara lou. Keriso ena nega kahirakahira ai, ane herevadia ia torea Latin tauna Virgil ia gwau kahirakahira aetas aurea (nega namo hereana) do ia vara bona do ia ore lasi. The Encyclopedia of Religion bukana lalonai ia gwau murina lagani handred momo lalodiai, “Roma ena lohia taudia 16 bamona idia gwau edia pavapava negana lalonai Nega Namo Hereana idia havaraia lou.” To hari inai negai ita diba vadaeni, unai be politik ena koikoi herevana ta sibona.
Celt taudia momo idia laloa davara unukahanai, motumotu (eiava motumotu haida) ena tano hairaina ta dekenai do idia lao, idia laloa unuseniai taunimanima be moale momokani dekenai idia noho. Gori herevana ta ia gwau, Pavapava Arthur, ena be bero dikana ia abia bona ia mase gwauraia, to motumotu namona ta ena ladana Avalon ia davaria dainai ia mauri noho.
Idaunegai bona Middle Ages lalonai, taunimanima momo idia laloa moale bada umana, Eden umana, be gabu ta dekenai ia do noho. Histori tahua tauna Jean Delumeau ia gwau, reana idia laloa “idia daekau diba lasi ororo ataiai eiava idia hanaia diba lasi davara badana dekenai” ia noho. Ena be ane herevadia ia torea Italy tauna Dante be guba paradaiso ia noho lalohadaina ia abia dae, to danu ia laloa tanobada dekenai, iena Pegatori ororona ataiai, paradaiso gabuna ia noho danu; Ierusalem amo unai be tanobada unukahanai. Haida idia laloa Asia, Mesopotamia ai, eiava Himalaya gabuna dekenai paradaiso ia noho. Bona idaunegai gori sivaraidia momo ese Eden ena paradaiso gabuna idia herevalaia. Taunimanima momo idia laloa unai paradaiso kahirakahira dekenai basileia namona ta ia noho, bona mai ena helaga tauna Prester John ese ia lohiaia. Ia be tanobada paradaiso kahirakahira dekenai ia noho dainai, idia gwau Prester John ena basileia lalonai taunimanima be mai edia moale danu idia mauri daudau, gau ta dekenai idia dabu lasi bona edia taga be bada. Ma haida be idaunegai gori herevadia idia do laloa noho dainai, idia gwau Atlantic davara dekenai paradaiso motumotudia idia davaria diba. Idaunegai mapu ese idia hahedinaraia taunimanima idia abia dae momokani Eden umana ia noho, bona idia laloa ia noho gabuna idia makaia danu.
Lagani 1400 ia lao 1599 C.E. lalodiai, bouti taria taudia be Atlantic davara idia hanaia lao neganai, idia be idaunegai tanobadana bona danu ia be matamatana idia tahua. Idia laloa davara unukahanai, Indies tano bona motumotudia do idia davaria, bona Eden umana ena gabu do idia davaria danu. Hegeregere, Christopher Columbus be South bona Central America tanona ena ororo gabudia ai bona ena siahu gabudia ai Eden umana ena gabu ia tahua. Europe taudia haida be Brazil dekenai idia ginidae bona idia laloa ia boio paradaiso gabuna be unuseniai, badina unai gabu be ia keru momokani lasi bona ia siahu momokani lasi bona aniani be bada bona tubutubu gaudia idauidau be momo dainai. To, daudau lasi idia itaia idia laloa kerere.
Gabu Namo Hereadia—Noho Gabudia Namodia, A?
Taunimanima ma haida be tanobada ena daudau kahana ta dekenai gabu namona idia tahua lasi, to idia ura henia gabu namona idia palanilaia. Vadaeni, lagani 1516 ai, taunimanima edia kara namo ia laloa bada English tauna Thomas More ese Gabu Namo Hereana ena toana ia gwauraia hedinarai, ia gwau unai gabu be mai ena hairai, mai ena maino, bona idau bese tauna idia dadaraia lasi, unai be ia noho gabuna amo ia idau herea. Ma haida danu ese idia ura henia gabu namona idia palanilaia, idia be moale gabudia: lagani 599 ia lao 500 B.C.E. dekenai, Plato bona ena Republic; lagani 1602 ai, Italy fada tauna Tommaso Campanella bona ia gwauraia Dina ena Siti; lagani haida murinai, England aonega tauna Francis Bacon be ia gwauraia New Atlantis lalonai “taunimanima idia moale bona idia noho namo.” Lagani handred momo idia hanai idia lao lalodiai, mai edia laloa momo taudia (ena be tomadiho ta idia abia dae eiava lasi) ese Gabu Namo Herea idauidau momo edia toana idia gwauraia hedinarai. To, taunimanima momo lasi ese edia hereva idia abia dae.
Taunimanima haida ese idia ura henia Gabu Namo Hereana idia haginia toho. Inai bamona, lagani 1824 ai, taga bada England tauna, Robert Owen, ia laloa namona be Indiana, U.S.A., dekenai ia lao ia noho totona, bona unuseniai hanua ta ladana New Harmony ia haginia, ia laloa unai be Gabu Namo Hereana ai do ia lao. Ia laloa gabu do ia namo neganai, taunimanima edia kara do idia namo idia lao, bona ena moni kahirakahira ibounai ia gaukaralaia mauri ena kara goeva gabuna ta ia havaraia toho totona. Ia hedinarai goevagoeva, ena be taunimanima be gabu matamatana dekenai idia noho, to unai sibona ese edia kara ia haidaua diba lasi.
Kahirakahira politikol orea iboudiai edia hahediba be taunimanima be, sibodia edia aonega amo bona sibodia edia lalona ena maoro amo, tanobada dekenai idia ura henia paradaisona do idia karaia. To, idia ura henia gauna idia havaraia toho neganai, tuari bona gavamani hamorua karadia ia havaraia, hegeregere lagani 1789 ai, French Revolution, bona lagani 1917 ai, Bolshevik Revolution, idia vara. Unai kara amo paradaiso ia havaraia lasi, to taunimanima dekenai hisihisi ia habadaia.
Idia ura karaia gaudia, edia palani, bona idia gwauraia Gabu Namo Hereadia, bona idia karaia gwauraia negadia ia vara lasi. Hari inai nega lalonai, haida idia gwau edia “ura gauna ia boio,” bona “gabu namo hereadia abia dae negana ia ore,” idia gwau namona be “gabu namo hereadia idia noho ena lalohadai ita abia lasi.” Tanobada do ia namo ia lao diba, eiava unai be lalohadai kava gauna mo sibona?
Keristen Taudia Bona Tanobada Namona
Tanobada matamatana do ia vara be lalohadai kava gauna lasi—do ia vara momokani! Iesu Keriso, Keristen tomadiho ia Haginia Tauna, ia diba hari inai tanobada dekenai ita noho namonamo diba lasi. Ia ese taunimanima ia hadibaia, gabeai inai tanobada dekenai lalo-manau taudia be do idia noho bona unuseniai Dirava ese ena ura do ia havaraia. (Mataio 5:5; 6:9, 10) Ia bona iena hahediba taudia idia diba Dirava ia inai henia tauna, Satana Diabolo, ese inai tanobada ia lohiaia dainai taunimanima ese hisihisi momo idia davaria. (Ioane 12:31; 2 Korinto 4:4; 1 Ioane 5:19; Apokalupo 12:12) Mai edia abidadama Iuda taudia be dina ta idia naria noho, unai dina dekenai Dirava ese tanobada dekena amo tuari, hisihisi, bona gorere do ia haoredia, bona maino bona kara maoromaoro idia ura henia taudia amo tanobada do ia hahonua. Unai hegeregerena, Keristen taudia ginigunadia edia nega lalonai, idia naria noho inai tanobada do ia ore bona nega matamatana do ia vara totona, unai be “guba matamata bona tanobada matamata.”—2 Petero 3:13; Salamo 37:11; 46:8, 9; Isaia 25:8; 33:24; 45:18; Apokalupo 21:1.
Iesu Keriso be hisihisi auna dekenai ia do noho neganai, ia dekenai sisina ia abidadama kara dika tauna ta dekenai iena gwauhamata herevana ia gwauraia lou, ia hamaoroa tanobada namona do ia vara. “Iesu ia gwau, ‘Momokani, hari dina oi lau hamaoroa, oi be lau danu Paradaiso dekenai do ita noho.’ ” (Luka 23:40-43, NW) Unai kara dika tauna ese iena hereva ena anina ia diba, a? Katolik bona Protestan Baibel haida lalonai idia hahedinaraia Iesu ia gwau unai dina dekenai kara dika tauna be ‘ia danu’ guba dekenai do idia noho, to unai be maoro eiava? Ia maoro lasi, Iesu ena hereva ena anina be unai bamona lasi, badina ia toreisi lou murinai, Iesu ese Maria Magadala dekenai ia gwau Ia be ‘Tamana dekenai ia do daekau lasi.’ (Ioane 20:11-18) Pentekoste 33 C.E. ia do vara lasi neganai, Iesu be lagani toi mai kahana lalonai iena aposetolo taudia ia hadibadia, to idia ese guba paradaiso gabuna idia laloa lasi. (Kara 1:6-11) Unai nega lalonai idia noho Iuda taudia momo herea hegeregerena, unai kara dika tauna be Iesu ena hereva ena anina ia diba: Iesu ese tanobada namona dekenai paradaiso do ia vara ia gwauhamatalaia. Germany aonega tauna ta ia gwau: “Taravatu Gunana bukana lalonai, mase murinai hahemaoro abia karana ena hahediba hereva ia noho lasi.”
Ita diba momokani iseda tanobada dekenai paradaiso do ia vara, badina aposetolo Paulo ena revareva Heberu taudia dekenai unai ia hamomokania. Ia bamoa abidadama taudia ia hagoadadia neganai, ia gwau namo lasi ‘Iesu Keriso ia gwauraia hahemauri herevana idia negea,’ danu Paulo ese ia hamomokania Iehova Dirava be Iesu dekenai gwaumaoro ia henia “tanobada matamatana [Greek, oi·kou·meʹne]” ia biagua totona. (Heberu 2:3, 5) Keristen Greek Revarevadia lalodiai, unai hereva oi·kou·meʹne ena anina be taunimanima idia noholaia tanobadana, guba gabuna ia herevalaia lasi. (Mataio 24:14; Luka 2:1; 21:26; Kara 17:31 itaia danu.) Keriso Iesu ese Dirava ena Basileia ia lohiaia dainai, taunimanima idia noholaia tanobadana do ia lohiaia danu. Unai be gabu namo herea do ita noholaia totona!
Ena be Basileia be guba dekenai ia noho, to tanobada do ia naria danu. Dahaka do ia vara? Gorere, dagedage karadia, ogogami, bona mase be do idia ore bona do ita lalodia lasi. Badu bona lalohisihisi karadia do idia ore danu. (Apokalupo 21:3-5) Baibel lalonai ia gwau ‘Dirava ese ena imana do ia kehoa bona mauri gaudia iboudiai edia ura gaudia do ia henidia.’ (Salamo 145:16) Moni gaukara davaria lasi bona tanobada hamiroa kara edia hekwakwanai do idia kokia bona do idia vara lou lasi. (Isaia 65:21-23; Apokalupo 11:18) To gau badana be inai, Dirava ena hahenamo dainai, hereva momokani, kara maoromaoro, bona maino karadia do idia vara—hari inai negai idia vara momo lasi karadia unai!—Salamo 85:7-13; Galatia 5:22, 23.
Unai Gabu Namo Hereana do ia vara be lalohadai kava gauna sibona, a? Lasi, ita be kara dika momo negana lalonai ita noho, bona unai ese ia hamomokania ita be tanobada ena “nega dokonai” ita noho, bona tanobada matamatana be kahirakahira do ia vara. (2 Timoteo 3:1-5) Oi ura unuseniai do oi noho, a? Iehova ena Witness taudia ida Baibel oi stadilaia neganai, unai gabu dekenai do oi noho diba dalana do oi diba. Tanobada namona be kahirakahira do ia vara, bona unai gabu be namo herea momokani. Ia be Gabu Namo Hereana ena lalohadai kava ta lasi—do ia vara momokani!
[Picture on page 7]
Tanobada namona—kahirakahira do ia vara