Saiens Bona Tomadiho, Bona Hereva Momokani Tahua Karana
“Tomadiho koikoidia momo be idia bada idia lao . . . be mai anina lau dekenai.”—Charles Darwin
LAGANI 1850 vairanai, saiens bona tomadiho idia hetura heheni. Buka ta ladana Darwin: Before and After ia gwau: “Saiens revarevadia idia toredia taudia danu ese Dirava idia gwauraia mai edia lalo-momokani ida; Dirava gwauraia karana hemaraina idia hemarai lasi.”
Darwin ena buka ladana Origin of Species ese unai ia haidaua. Ia dainai saiens bona evolusen idia hebamo heheni, bona tomadiho bona Dirava be anina lasi gaudia ai idia halaodia. Sir Julian Huxley ia gwau: “Evolusen taudia edia lalohadai be, Dirava be lasi dainai ia idia laloa be anina lasi.”
Hari inai negai saiens taudia momo idia gwau evolusen herevana be diba maorona ena badina korikorina ta. Edia lalohadai ena badina badana ta be saiens tauna Fred Hoyle ese ia gwauraia, ia gwau: “Saiens taudia haida ese idia laloa momo gauna be, tomadiho taudia ese guna idia abidia lalohadaidia kereredia lou henidia dalana do idia koua.” Vadaeni, dahaka lalohadai kereredia tomadiho taudia ese idia abidia dainai saiens taudia ese tomadiho idia ura henia lasi?
Tomadiho Dainai Baibel Ena Sivarai Idia Gwauraia Dika
Protestan oreadia haida ese Baibel ena hereva durua totona idia hereva goadagoada, idia gwau Dirava ese tanobada bona guba ia karadia negana amo ema bona hari, lagani 10,000 idia do ore lasi. Edia lalohadai be saiens taudia ese idia kirikirilaia, badina be idia davaridia gaudia ese idia hakoikoia.
To Baibel be dahaka ia gwau? “Matamaia neganai Dirava ese guba bona tanobada ia karaia.” (Genese 1:1) Ia gwau lasi lagani hida lalodiai ia karadia. “Dina namba 1” ia gwauraia lasi ela bona Genese 1:3-5. Unai “dina” ia matama neganai, “guba bona tanobada” idia noho vadaeni. Unai dainai, guba bona tanobada edia lagani be bilion momo, saiens taudia edia hereva hegeregerena, a? Reana oibe. Dirava ese ia karadia negana ena daudau be Baibel ese ia gwauraia lasi.
Tomadiho oreadia haida edia kerere ma ta be, idia gwau Dirava ese tanobada ia karaia dinadia 6 be dina korikoridia, anina be tanobada mai ena anina ibounai be hora 144 lalodiai ia karaia. Saiens taudia ese unai lalohadai idia abia dae diba lasi, badina be idia laloa idia itadia goevagoeva vadaeni gaudia ese idia hakoikoia dainai.
To, saiens ese ia hamomokania lasi gauna be Baibel ena hereva lasi, to unai tomadiho taudia edia lalohadai Baibel dekenai. Baibel ia gwau lasi Dirava ese gau ia karadia dinadia ta ta edia lata be hora 24; ia gwau unai “dina” iboudiai be “dina” lata hereana ta lalonai, “Iehova Dirava ese tanobada bona guba ia karadia dinana” unai. Unai ese ia hahedinaraia Baibel ese ia gwauraidia ‘dinadia’ haida be hora 24 sibona lasi. (Genese 2:4, NW) Reana haida edia lata be lagani tausen momo.
Unai tomadiho taudia, Baibel ena sivarai idia durua toho kerere taudia, edia kara dainai, Dirava ese gau iboudiai ia karadia herevana be momo ese idia gwauraia dika. Edia hereva, guba bona tanobada edia nega ena daudau bona Dirava ese gau ia karadia ‘dinadia’ ta ta edia lata herevadia, be saiens maorona bona Baibel ena hereva hegeregeredia lasi. To, kerere ma haida idia vara vadaeni, idia dainai saiens taudia ese tomadiho idia ura henia lasi.
Siahu Idia Gaukaralaia Kerere
Idaunega amo ema bona hari, tomadiho ese kara kereredia momo ia havaradia. Hegeregere, Dirava ese gau iboudiai ia karadia herevana be gunaguna idia mogea, tomadiho oreana ese Europe ena lohia taudia ia durudia karana gwauraia maoro totona. Idia gwau unai hereva ena anina ta be, Dirava ese taunimanima, taga taudia bona ogogami taudia, ta ta ena dagi ena dagi ai ia atodia. Buka ta ladana The Intelligent Universe ia gwau: “Idia ese gaukara taudia idia sisiba henidia loulou, ‘namona be edia lalodia do idia hegeregere, edia dagi, Dirava ese ia boiridia do idia abidia dagidia, lalodiai do idia noho.’ ”
Unai dainai, momo be “tomadiho taudia ese guna idia abidia lalohadaidia kereredia” do idia lou henidia garina idia gari be ita hoalaia lasi! Nega momo tomadiho ese taunimanima lauma dalanai ia durudia lasi to ia hadikadia. (Esekiel 34:2) Magasin ta ladana India Today ia gwau: “Taunimanima ese tomadiho idia abidadama henia noho be hoa gauna, badina be nega daudau lalonai ia abia ladana dikana dainai. . . . Gau iboudiai karadia Diravana Hereadaena ena ladanai, . . . taunimanima ese taunimanima ma haida idia hadikadia rohoroho.”
Darwin ese ena lalohadai ia abia, badina badana ta be tomadiho koikoi ena sivarai dikana. Ia gwau: “Guna lau laloa Keristen tomadihona be Dirava ese ia hahedinaraia gauna, to unai lalohadai be metairametaira lau rakatania. Tomadiho koikoidia momo be tanobada ena kahana badadia ai idia bada haraga idia lao be mai anina lau dekenai.”
Tomadiho Momokani Ena Kwalimu
Tomadiho taudia edia koikoi be gau matamatana lasi. Iesu ese tomadiho gunalaia taudia ia gwau henidia, ia gwau: “Umui idia itaia be kara maoromaoro taudia bamona, to emui lalona be koikoi bona kerere idia honu momokani.”—Mataio 23:28.
To, Keristen tomadihona momokanina be “tanobada ena lasi.” (Ioane 17:16) Idia badinaia taudia ese tomadiho kererena bona politik ai idia vareai lasi; aonega koikoi taudia, edia lalohadai be gau iboudiai karadia Diravana be lasi taudia, ese idia koidia diba lasi. Aposetolo Paulo ia gwau: “Inai tanobada ena aonega be kavakava, Dirava ena vairana dekenai.”—1 Korinto 3:19.
To, Keristen taudia momokanidia be saiens idia diba. Oibe, tomadiho momokani taudia ese saiens idia ura henia. Dirava ese peroveta tauna Isaia ena amo ia gwau: “Umui gaga isi, umui itaia. Unai hisiu be daika ese ia karadia?” (Isaia 40:26) Bona Iobu ia hamaoroa, namona be tanobada gaudia bona guba gaudia do ia tahudia, ia karadia Diravana do ia lalo-pararalaia totona.—Iobu, karoa 38-41.
Oibe, idia abia dae Dirava ia mauri noho taudia ese ia karadia gaudia idia lalodia mai edia hemataurai bona mai edia gari ida. (Salamo 139:14) Iena hereva, nega vaira helarona namona herevadia, be idia abia dae. (Apokalupo 21:1-4) Baibel idia stadilaia dainai, idia milion momo idia diba taunimanima be matamana neganai idia vara kava lasi, bona nega vairai do idia davaridia gaudia be vara kava gaudia lasi. Iehova ese ena palani hegeregerena taunimanima ia karadia, bona unai palani ena anina do ia vara neganai, kamonai taudia iboudiai do ia hanamodia. Mani inai hereva oi tahua namonamo.
[Box on page 6]
IDIA DIBA LASI A?
“IEHOVA ena Witness taudia danu be mauri gaudia edia oromadia tahudia namonamo karana idia diba momo.” Loea tauna Norman Macbeth ese ena buka ladana Darwin Retried—An Appeal to Reason lalonai ia torea herevana be unai. Evolusen gorea herevana ta be Noga! lalonai ia duahia murinai, ia gwau: “Lau hoa, badina be lau davaria Darwin ena kerere idia gwauraia mai edia aonega ida.” Ia gwau torea tauna ese unai gau ia tahua namonamo bona idia diba momo taudia edia hereva ia toredia hanai maoro, ma ia gwau: “Simpson ia gwau: ‘. . . kahirakahira [evolusen herevana] idia abia dae lasi taudia iboudiai be saiens idia diba lasi,’ to hari iena hereva be maoro lasi.”
[Picture on page 7]
Taunimanima be nega vairai do idia davaridia gaudia be vara kava gaudia lasi