Oi ese Kara Namo Oi Karaia Noho, A?
“Inai bamona karadia sibona do umui laloa: Kara namodia, taunimanima edia ladana idia hanamoa karadia.”—FILIPI 4:8.
1. Kara dika ena anina be dahaka, bona dahaka dainai Iehova ena tomadiho idia hadikaia diba lasi?
KARA dika ena anina be kara maoro hadikaia eiava kara gageva karadia. Kara dika ese ita noholaia tanobadana ia hahonua. (Efeso 2:1-3) To, Iehova Dirava ese ena tomadiho goevana idia hadikaia karana ia koua. Keristani bukadia, hebou, sekit hebouhebou, bona distrik hebouhebou dekenai nega maorona ai ita idia hadibaia, maoro lasi karadia do ita dadaraia totona. Baibel ena heduru namona ita abia, Dirava ena matana ai idia ‘namo gaudia do ita dogoatao momokani’ totona. (Roma 12:9) Unai dainai, Iehova ena Witness taudia oreana be kara goeva bona kara namo idia karaia toho. To ita ta ta be edena bamona? Momokani, oi ese kara namo oi karaia noho, a?
2. Kara namo ena anina be dahaka, bona dahaka dainai ita hekwarahi be namo, kara namo ita karaia noho totona?
2 Kara namo ena anina be mauri ena kara goeva, namo havaraia karadia, kara bona lalohadai maorodia. Unai kara ese anina namodia ia havaraia. Kara namo ena anina be kara dika dadaraia sibona lasi; ena anina be kara namo karaia noho. (1 Timoteo 6:11) Aposetolo Petero ese abidadama tamona Keristani taudia ia hagoadaia, ia gwau: “Abidadama sibona lasi, to kara namodia do umui karaia danu.” Edena bamona? Dirava ena gwauhamata namodia idia abia dae dainai, namona be idia hekwarahi kara namona idia karaia momokani totona. (2 Petero 1:5) Ita be kara dika taudia dainai, kara namo ita karaia noho totona ita hekwarahi bada. To, gunaguna Dirava gari henia taudia be unai kara lalonai idia kwalimu, hekwakwanai badadia idia davaria neganai danu.
Kara Namo Ia Karaia
3. King Ahasa ese edena kara dikadia ia karaia?
3 Baibel lalonai kara namo idia karaia taudia edia sivarai be momo. Hegeregere, kara namo tauna Hesekaia oi laloa. Ena tamana, Iuda ena King Ahasa, ese Moleka ia tomadiho henia. “Ahasa ese ia lohia hamatamaia neganai, iena mauri lagani be 20, bona lagani 16 lalonai Ierusalema dekenai ia lohia karaia. Ahasa be ia kara maoromaoro lasi iena Dirava, Lohiabada ena vairana dekenai. Ia ese iena sene tauna Davida hegeregerena ia karaia lasi. To Israela ena king edia kara bamona ia karaia. Ia ese danu iena natuna tau be lahi lalonai ia gabua ore. Inai kara be, Lohiabada ese Israela taudia edia vairanai ia lulua lao besedia edia kara dika herea hegeregerena. Ahasa ese danu boubou karadia ia karaia, bona mai bonana namo muramura ia gabua, ataiai idia noho tomadiho gabudia dekenai, bona au namodia ibounai edia henunai danu.” (2 King Taudia 16:2-4) Haida idia gwau ‘lahi lalonai gabua ore’ karana be taunimanima bouboulaia karana lasi to ia be taunimanima hagoevaia karana ta ia laulaulaia. To, John Day ena buka Molech—A God of Human Sacrifice in the Old Testament, ia gwau: “Klasikal toretoredia bona Punic [Carthage] taudia edia toretore, bona akioleji amo idia davaria gaudia danu, idia hamomokania taunimanima bouboulaia karadia idia karaia . . . Kanana taudia edia negai, bona unai dainai Taravatu Gunana ena hereva [taunimanima bouboulaia herevana] ita daradaralaia lasi.” Ma danu, 2 Sivarai 28:3 ia gwau Ahasa “ese iena natuna tau be gabua bouboudia totona ia aladia, bona ia gabudia.” (Deuteronomi 12:31; Salamo 106:37, 38 itadia.) Unai be kara dikadia momokani!
4 Unai kara dika negana lalonai, Hesekaia ena kara be edena bamona? Salamo 119 ita laloa be namo, badina haida idia gwau Hesekaia ese ia torea, king ai ia do lao lasi neganai. (Salamo 119:46, 99, 100) Unai dainai inai hereva amo ena mauri ita dibaia sisina, ia gwau: “Lohia taudia ese lau hadikaia totona idia haboua noho, to lau ese oiemu hadibaia hereva do lau tahua noho. Egu lalohisihisi ese egu goada ia haorea. Mani lau do oi hagoadaia, oiemu gwauhamata hegeregerena.” (Salamo 119:23, 28) Hesekaia be tomadiho koikoi idia badinaia taudia bogaraginai ia noho dainai, reana king ena ruma ai idia noho taudia ese ia idia kirikirilaia, bona lalohisihisi dainai ia mahuta namonamo lasi. To, ia ese kara namo ia karaia noho, gabeai king ai ia lao, bona “Lohiabada ena vairanai kara maoromaoro ia karaia, . . . Israela ena Dirava ia abidadama henia.”—2 King Taudia 18:1-5.
Kara Namo Idia Badinaia Noho
5. Daniela bona ena bamona toiosi ese edena hekwakwanai idia davaria?
5 Daniela bona ena bamona Heberu memero toi, Hananaia, Misaela, bona Asaraia, be kara namo idia haheitalaia taudia namodia danu. Idia be edia tano korikori amo idia kokidia bona Babulonia dekenai idia abidia lao. Unai matamata tatau hani dekenai Babulonia taudia edia ladana idia henidia—Belitisasa, Sataraka, Misaka, bona Abetenigo. “King ese ia ania gaudia” idia henidia, Dirava ena Taravatu ese ia koua anianidia danu. Danu, lagani toi lalonai ‘Babulonia [“Kaldea taudia edia,” NW] gado be unai uhau dekenai idia hadibaia.’ Unai be gado ma ta do idia dibaia sibona lasi, badina iniseniai “Kaldea taudia” ena anina be sikuli bada taudia. Unai dainai, unai Heberu matamata taudia be Babulonia taudia edia hadibaia herevadia amo idia hadikaia toho.—Daniela 1:1-7.
6 Ena be Babulonia taudia ese idia doria auka masemase, to Daniela bona ena bamona toiosi ese kara namo idia dogoatao bona kara dika idia dadaraia. Daniela 1:21 ia gwau: “Daniela be unai gaukara dekenai ia noho, ela bona king ena dagi be Kurese ese ia abia Babulonia dekenai.” Oibe, Daniela be Iehova ena hesiai tauna mai ena kara namo “ia noho” lagani 80 lalodiai—mai edia siahu bada king ta ta idia toreisi bona idia moru negana unai. Ia ese Iehova ia badinaia noho ena be gavamani ena ofesa taudia mai edia kara gageva ese idia hamorua toho bona ena be Babulonia tomadihona be lebulebu karadia amo ia honu. Daniela ese kara namo ia karaia noho.
7. Daniela bona ena bamona toiosi edia badinaia karana amo dahaka ita dibaia diba?
7 Daniela bona ena bamona, Dirava idia gari henia taudia, edia amo gau momo ita dibaia diba. Idia ese kara namo idia karaia noho bona Babulonia edia sene karadia idia abia dae lasi. Ena be Babulonia taudia edia ladadia idia abia, to idia be Iehova ena hesiai taudia. Momokani, lagani 70 bamona murinai, Babulonia ena king ese Daniela ia hereva henia neganai ena Heberu ladana ia gaukaralaia! (Daniela 5:13) Daniela ena mauri ia lata bona ia lalonai gau maragidia danu be dala maorona ai ia karaia. Ia matamata negana ai, “ia laloa inai king ena aniani bona uaina be do ia ania bona inua lasi.” (Daniela 1:8) Daniela bona ena bamona toiosi be unai kara lalonai idia gini goada ese edia lalona ia hagoadaia gabeai idia davaria hahetoho lalodiai idia gini goada noho ena be reana do idia mase.—Daniela, karoa 3 bona 6.
Hari Inai Negai Kara Namo Ita Karaia
8. Keristani memero bona kekeni ese Satani ena tanobada be edena bamona do idia dadaraia diba?
8 Daniela bona ena bamona toiosi hegeregerena, Dirava ena taunimanima hari inai negai ese Satani ena tanobada dikana ena karadia idia abia dae lasi. (1 Ioane 5:19) Bema oi be Keristani mero o kekeni, reana oiemu turadia ese oi idia doria goadagoada edia dabua, tauanina ena toana, bona miusiki idaudia oi abia dae totona. To, namona be sitailo idauidau ibounai oi badinaia kava lasi, to do oi gini goada, bona ‘inai tanobada taudia edia kara bamona do oi karaia lasi.’ (Roma 12:2) ‘Dirava negea kara bona lebulebu kara oi rakatania. Do oi noho namonamo, do oi kara maoromaoro, bona Dirava do oi matauraia.’ (Tito 2:11, 12) Oiemu sikuli turadia edia lalo-namo oi abia be gau badana lasi, to Iehova ena lalo-namo oi abia be gau badana.—Aonega Herevadia 12:2.
9. Edena bamona gaudia ese bisinesi ia karaia Keristani taudia idia veria diba, bona edena bamona idia kara be namo?
9 Keristani tatau bona hahine danu be hahetoho idia davaria bona unai neganai kara namo do idia badinaia be namo. Keristani bisinesi taudia be reana lalohadai kerere ese ia veridia diba bena bisinesi kara gagevadia do idia karaia eiava gavamani ena taravatu idauidau bona takisi taravatudia do idia badinaia lasi. Herevana bisinesi taudia ma haida eiava gaukara turadia be edena bamona idia kara, to ‘ita ura nega ibounai kara maoromaoro do ita karaia.’ (Heberu 13:18) Baibel ena taravatu dainai ita ese gaukara biagudia, gaukara taudia, sitoa dekenai idia mai taudia, bona gavamani dekenai ita koikoi lasi bona ita kara maoro henidia. (Deuteronomi 25:13-16; Mataio 5:37; Roma 13:1; 1 Timoteo 5:18; Tito 2:9, 10) Danu, namona be iseda bisinesi gaukaradia ita karaia namonamo toho. Rekodi ita torea namonamo bona gwauhamata gaudia be pepa ai ita torea karadia amo nega momo daradara ita koua diba.
Naria Namonamo!
10. Iseda miusiki ita abia hidi neganai, dahaka dainai ita naria namonamo be namo?
10 Salamo 119:9 ese Dirava vairanai kara namo badinaia noho karana ma ta ia hahedinaraia. Salamo torea tauna ia gwau: “Uhau tauna be edena bamona mai goevagoeva danu do ia noho? Ia ese oiemu taravatu do ia kamonai henia.” Satani ia gaukaralaia gauna badana be miusiki, ena siahu ese lalona ia hamarerea diba. Madi, Keristani taudia haida be miusiki idia abia hidi neganai, ‘idia naria namonamo lasi’ bona idia davaria miusiki idaudia hari idia ura henia, hegeregere rap bona hevi metal miusiki. Haida idia gwau unai bamona miusiki ese idia ia hadikaia lasi eiava idia gwau idia ese unai miusiki ena herevadia idia hakala henia lasi. Haida idia gwau idia be botaia regena badana sibona idia moalelaia eiava gita ena regena bada. To, Keristani taudia ese gau ta idia moalelaia eiava lasi be herevana. Idia laloa bada gauna be ‘Lohiabada ese ia ura henia’ eiava. (Efeso 5:10) Hevi metal bona rap miusiki ese hereva mirodia, sihari kava karadia, bona Satani tomadiho henia karadia idia habadaia—Dirava ena taunimanima ese unai karadia idia dadaraia vaitani be namo.a (Efeso 5:3) Herevana ita be memero o kekeni eiava tatau o hahine, namona be ita ta ta be inai henanadai ita laloa, Lau abia hidi miusiki amo lau ese kara namo eiava kara dika lau karaia noho, a?
11. Keristani taudia ese televisen program, vidio, bona muvini piksa idia abia hidi neganai, edena bamona idia naria namonamo diba?
11 Televisen program, vidio, bona muvini piksa momo ese kara dika idia habadaia. Kwara goreredia hanamoa tauna badana ia gwau, ‘sibona hamoalea karadia, mahuta hebou karadia, dagedage karadia, matabodaga karadia, bona sibona ena namo tahua karadia’ ese hari inai nega ena muvini piksa idia hahonua. Unai dainai, ita naria namonamo ena anina ta be ita raraia gaudia ita abia hidi namonamo danu. Salamo torea tauna ia guriguri: “Mani lau do oi durua, lau ese anina lasi gaudia do lau tahua [“itaia,” NW] lasi.” (Salamo 119:37) Keristani matamata ta, ladana Joseph, ese unai hakaua herevana ia badinaia. Muvini piksa ta ese mahuta hebou karana bona dagedage karana ia hahedinaraia matamaia neganai, gabu ia rakatania. Unai dainai ia hemarai, a? Joseph ia gwau: “Lasi momokani. Iehova bona ia hamoalea karana lau laloa guna.”
Stadi Bona Laloa Dobu Karana Edia Anina
12. Dahaka dainai stadi bona laloa dobu karana be mai anina bada kara namo karaia noho totona?
12 Kara dika ita dadaraia sibona ia hegeregere lasi. Kara namo karaia noho ena anina ta be Dirava ena Hereva lalonai idia torea gau namodia ita stadilaia bona laloa dobu, Baibel ena kara maoromaoro herevadia be mauri lalonai ita badinaia diba totona. Salamo torea tauna ia gwau: “Lohiabada e, oiemu taravatu lau ura henia. Dina ena hora ibounai lalonai, oiemu taravatu lau laloa noho.” (Salamo 119:97) Pura ta ta Baibel bona Keristani bukadia stadilaia karana be emu sediual dekenai idia noho, a? Momokani, Dirava ena Hereva stadilaia bona mai guriguri ida ia ita laloa dobu be mai edia hekwarahi. To nega momo ma gaukara haida amo nega ita abia diba. (Efeso 5:15, 16) Reana oi dekenai daba momokani be nega namona guriguri, stadi, bona laloa dobu totona.—Salamo 119:147 itaia.
13, 14. (a) Dahaka dainai laloa dobu karana be mai anina bada? (b) Edena Baibel siridia ita laloa dobu bena ita idia durua sihari kava karadia ita dadaraia?
13 Laloa dobu karana be mai anina bada, badina ita ia durua ita dibaia gaudia do ita laloaboio lasi. To unai ia hanaia gauna be, ia ese ita ia durua Dirava ena lalohadai do ita goadalaia. Haheitalai be inai: Dirava ese sihari kava karadia ia taravatua ita diba be idau bona ‘dika ita negea momokani, to namo ita dogoatao momokani,’ be idau. (Roma 12:9) Baibel ena hereva badadia, Kolose 3:5 bamona herevadia, ita laloa dobu neganai, ita ese Iehova ena hemami sihari kava dekenai ita mamia diba, unai siri ia gwau: “Unai dainai tauanina ena ura kara, umui emui lalonai idia gaukara noho, be do umui hamasea. Gaudia be inai: Heudahanai, lebulebu, ura dikadia, matabodaga, bona kohu momo ura dikadika kara. Kohu momo ura dikadika kara be hegeregere kaivakuku tomadiho henia kara bamona.” Sibona oi nanadaia: ‘Edena bamona ura do lau hamasea be namo? Edena gaudia ese lebulebu lalohadai idia havaraia dainai lau dadaraia be namo? Lau tau ese hahine (o lau hahine ese tau) lau kara henidia daladia lau haidaua be namo, a?’—1 Timoteo 5:1, 2 itaia.
14 Paulo ese Keristani taudia ia hagoadaia sihari kava karadia idia dadaraia bona tauanina ena ura dikadia do idia koua, bena ‘unai bamona kara dika do idia karaia lasi edia Keristani varavara tauna dekenai.’ (1 Tesalonika 4:3-7) Mani sibona oi nanadaia: ‘Dahaka dainai sihari kava karana be dika? Bema unai kara dika do lau karaia ia ese lau sibona bona ma ta be edena bamona do ia hadikaia? Unai ese lauegu hemami, bona lauma bona tauanina dalana ai, edena bamona lau ia hahekwakwanaia? Dirava ena taravatu idia utua bona idia helalo-kerehai lasi kongregesen taudia be edena bamona? Hari edia mauri be edena bamona?’ Unai karadia idia herevalaia Baibel siridia be mai eda kudouna ida ita badinaia ese ita lalonai Dirava ena matana ai idia dika gaudia inai henia mamina ia habadaia diba. (Esodo 20:14; 1 Korinto 5:11-13; 6:9, 10; Galatia 5:19-21; Apokalupo 21:8) Paulo ia gwau sihari kava ia karaia tauna “ese taunimanima ia negea lasi, to . . . Dirava, ia negea inai.” (1 Tesalonika 4:8) Keristani tauna korikorina ta lasi ese ena guba Tamana ia negea, ani?
Kara Namo Bona Hebamo
15. Hebamo ena anina kara namo ita karaia noho lalonai be dahaka?
15 Hebamo namona ese ita ia durua danu kara namo do ita karaia noho totona. Salamo torea tauna ia gwau: “Oi [Iehova] dekenai idia gari taudia, bona oiemu taravatu idia badinaia taudia ibounai be egu turana taudia.” (Salamo 119:63) Keristani heboudia dekenai ita abia hebamo namona be mai anina bada ita dekenai. (Heberu 10:24, 25) Bema sibona ita noho, reana sibona eda ura do ita tahua matamaia, bena reana do ita kara dika haraga. (Aonega Herevadia 18:1) To, Keristani hebamo namona ese iseda ura ia hagoadaia diba, kara namo do ita karaia noho totona. To momokani, namona be hebamo dikana dainai ita naria namonamo danu. Dekena taudia, gaukara turadia, bona sikuli turadia ita kara namo henidia. To bema mai eda aonega ida ita raka momokani, Keristani kara namodia idia karaia lasi taudia kahirakahira ita noho lasi.—Kolose 4:5 itaia.
16 Paulo ia torea: “Bema kara dika taudia danu umui turana karaia neganai, idia ese emui kara namona do idia hadikaia.” Unai ia gwauraia neganai, abidadama taudia ia hadibaia, bema sibona idia gwauraia Keristani taudia to Baibel ena hadibaia herevana toreisi lou dekenai idia abia dae lasi taudia idia bamoa, edia abidadama idia haboioa diba. Paulo ena hakaua herevana ena anina be kongregesen murimurinai bona lalonai iseda hebamo ita naria namonamo. (1 Korinto 15:12, 33) To momokani, iseda lauma tadikaka bona taihu ita dadaraia lasi bema ta ia abia hidi diba gauna be ita laloa hegeregerena lasi. (Mataio 7:4, 5; Roma 14:1-12) To, bema kongregesen lalonai haida edia kara ia dika eiava bema idia badu eiava idia maumau momo, namona be ita naria namonamo. (2 Timoteo 2:20-22) Ita ura ‘edia abidadama ese ita ia durua, bona iseda abidadama ese idia ia durua’ taudia ida unai kara ita moalelaia, bona idia ita bamoa be aonega dalana. (Roma 1:11, 12) Unai ese ita do ia durua, kara namo ita karaia noho bona “mauri dalana” ai do ita raka noho.—Salamo 16:11.
Kara Namo Karaia Noho
17. Numera karoa 25 ena hereva hegeregerena dahaka ia vara Israela taudia dekenai, bona unai sisiba amo dahaka ita diba?
17 Israela taudia be kahirakahira Gwauhamata Tanona idia vareai gwauraia neganai, idia tausen momo ese kara dika idia karaia—bona dika idia davaria. (Numera, karoa 25) Hari inai negai, Iehova ena taunimanima be kahirakahira kara maoromaoro tanobada matamatana ai idia vareai gwauraia. Unuseniai idia vareai be inai tanobada ena kara dika idia dadaraia noho taudia edia hahenamo. Ita be goevadae lasi taudia dainai, reana tauanina ena ura dikadia do ita abia, to Dirava ese ita ia durua diba iena lauma helaga ese kara maoromaoro ai ita do ia hakaua totona. (Galatia 5:16; 1 Tesalonika 4:3, 4) Unai dainai Iosua ese Israela taudia ia hagoadaia herevadia do ita badinaia, ia gwau: “Lohiabada do umui gari henia, iena hesiai gaukara do umui karaia, mai emui momokani, bona mai emui laloa maoromaoro danu.” (Iosua 24:14) Mai eda hemataurai ida Iehova ena lalona do ita hahisia garina ita gari ese ita ia durua kara namo do ita karaia noho totona.
18. Kara dika bona kara namo dekenai, Keristani taudia ibounai edia ura be dahaka?
18 Bema oiemu kudouna ibounai ida oi ura Dirava do oi hamoalea, mai lalo-goada ida Paulo ena hereva do oi badinaia be namo, ia gwau: “Inai bamona karadia sibona do umui laloa: Kara namodia, taunimanima edia ladana idia hanamoa karadia, momokani karadia, bogahisihisi henia karadia, kara maoromaoro, kara goevagoeva, lalokau karadia, bona taunimanima namodia matauraia karadia.” Bema unai bamona do oi karaia, dahaka do ia vara? Paulo ia gwau: “Inai sibona do umui karaia. Bona maino ia henia Dirava be umui danu do ia noho.” (Filipi 4:8, 9) Oibe, Iehova ena heduru amo kara dika do oi dadaraia diba bona kara namo do oi karaia noho diba.
[Footnote]
a Gima Kohorona, April 15, 1993, rau 19-24, bona “Young People Ask . . . ” herevadia February 8, February 22, bona March 22, 1993, bona November 22, 1996, edia Awake! lalodiai oi itaia.
Riviu Herevadia
◻ Kara namo karaia noho totona dahaka be gau badana?
◻ Edena bamona gaudia idia vara neganai, Hesekaia, Daniela, bona Heberu memero toiosi be kara namo idia badinaia noho?
◻ Satani ita dadaraia lalonai, edena dala ai Daniela bamona ita kara diba?
◻ Dahaka dainai Keristani taudia ese moale karadia idia abia hidi neganai idia naria namonamo be namo?
◻ Kara namo ita karaia noho lalonai, stadi, laloa dobu, bona hebamo edia anina be dahaka?
4. Kara dika amo ia honu gabuna ai, Hesekaia ena kara be edena bamona?
6. Dahaka dainai ita gwau diba Daniela ese kara namo ia karaia noho?
16. Hari inai negai kara namo ita karaia noho totona, 1 Korinto 15:33 ena heduru be dahaka?
[Picture on page 15]
Ia matamata neganai Hesekaia ese kara namo ia karaia noho, ena be Moleka idia tomadiho henia taudia bogaraginai ia noho
[Picture on page 17]
Keristani taudia ese moale karadia idia abia hidi neganai idia naria namonamo be namo