Kaivakuku Tomadiho Henia Karadia Latanai Edia Tomadiho Idia Haginia
LOALOA taudia ese Roma, Italy dekenai idia lao neganai, idia vadivadi henia ruma badadia ta be Pantheon. Ia be Roma taudia idia haginia ruma mai hairaina bona idaunegai amo ema bona hari ena toana be ia idau bada lasi. Unuseniai ruma ta ta sibona be unai bamona. Agrippa ese lagani 27 B.C.E. ai ia haginia matamaia, bona lagani 120 C.E. bamona ai Hadrian ese ia haginia lou. Unai ruma badana ena kahana namona ta be ena guhi. Ena oromana be kuboru bamona bona ena gabana be mita 43. Unai be bada herea. Hari inai negai sibona idia haginia rumadia edia guhi kuboruna edia lababa ese unai idia hanaia. Idia haginia neganai Pantheon be kaivakuku tomadiho henia gabuna ta, idaunegai Greek gado dekenai ena anina be “dirava iboudiai edia gabu.” Hari, idia gwauraia ia be Roman Katolik dubuna ta. Reana unai ita hoalaia bona ita laloa edena bamona idia haidaua?
Lagani 609 C.E. ai, nega daudau lalonai taunimanima ese idia gaukaralaia lasi murinai, Pope Boniface IV ese unai dubu ia hahelagaia lou bona “Keristani” dubu ai ia halaoa. Unai neganai, ena ladana idia atoa Church of the Santa Maria Rotunda. Lagani 1900 ai, Italy ena Jesuit taudia edia magasin ladana La Civiltà Cattolica lalonai idia halasia herevana ia gwau, Boniface ia ura ia gaukaralaia “edia abidadama dainai idia mase Keristani taudia ibounai, eiava seint taudia ibounai, idia hanamoa totona, bona ia ura ia gaukaralaia ena badina badana be Dirava ena Rami-Hebou Sinana idia hanamoa bada totona.” Roman Katolik Oreana ese Pantheon dekenai ia henia ladadia hari—Santa Maria ad Martyres eiava Santa Maria Rotunda—ese unai lalohadai, Baibel amo ia abia lasi lalohadaina idia hahedinaraia.—Kara 14:8-15 itaia.
Unai hereva tamona ia gwau unai dala matamatana ai Pantheon idia gaukaralaia totona, “sisina sibona idia haidaua. St. Gregory the Great [Pope Gregory I] be guna pope ena dagi ia abia bona ia be kaivakuku tomadiho henia dubudia be Keristani tomadiho gabudia ai idia haidaua tauna badana bona momo ese ena gaukara idia tohotohoa. Boniface danu ese ena auka lasi gaukara daladia ia badinaia.” Ena gaukara daladia be edena bamona?
Lagani 601 C.E. ai, misinari tauna ta be kaivakuku idia tomadiho henia tanona, Britain, dekenai ia lao neganai, Gregory ese revareva lalonai inai bamona ia hamaoroa, ia gwau: “Unai tano dekenai idia noho kaivakuku tomadiho henia dubudia be do oi hadikaia lasi; to idia lalonai idia noho kaivakuku sibona . . . Bema unai dubu be idia haginia goada, gau badana be diabolo tomadiho henia gabudia amo Dirava momokani tomadiho henia gabudia ai oi halaoa.” Gregory ena lalohadai be, bema kaivakuku tomadiho henia taudia idia itaia edia dubu gunadia idia do gini goada, reana idia ura do idia lao henia noho. Pope be ia torea, guna kaivakuku tomadiho henia taudia be “boromakau momo idia bouboulaia diabolo dekenai,” to, hari ena ura be “diabolo dekenai animal idia bouboulaia noho lasi, to idia hamasedia idia ania totona bona unai amo Dirava idia hanamoa.”
Roman Katolik Oreana ese kaivakuku tomadiho henia karana ia “hamorua” toho karana ma ta be edia dubu gunadia kahirakahira “Keristani” taudia edia ladadia idia hatoa dubudia idia haginia. Idaunegai ariadia idia abia dae bona edia anina idia haidaua bena “Keristani” ariadia ai idia halaoa. La Civiltà Cattolica ena hereva hegeregerena: “Hari inai negai diba bada taudia ibounai idia diba Keristani taudia ginigunadia edia tomadiho karadia bona tomadiho ariadia haida be kaivakuku tomadiho henia taudia edia kara bona dala hegeregeredia. Unai kara be taunimanima ese idia ura henia bada, idaunegai taudia edia mauri lalonai idia badinaia goadagoada gaudia. Roman Katolik Oreana, mai hebogahisi bona aonega ida, ia laloa lasi unai kara do ia kokidia be namo; to, Keristani karadia ai ia haidaudia. Ia ese edia anina ia habadaia bona idia ia hamatamataia, ia ese mai goada bona hebogahisi ida ia biagudia, taunimanima ese idia dadaraia lasi dalanai, diba bada lasi taudia bona diba bada taudia edia souli ia abia totona.”
Kaivakuku tomadiho henia taudia edia aria idia abia dae karana ena haheitalai ta be momo idia diba, unai be Kerisimasi. Momokani, idaunegai Roma taudia be December 25 ai, dies natalis Solis Invicti, anina be, “ia kwalimu dina ena vara dinana,” idia hahelagaia.
Dubu ia ura kaivakuku tomadiho henia taudia edia kudouna ia veria dainai, ia ese hereva momokani ia badinaia lasi. Ia ese syncretism ia gwauraia maoro, ena anina be “taunimanima idia ura henia” kaivakuku tomadiho henia herevadia bona karadia idauidau be dubu ena hereva ida idia hatamonaia. Unai amo ia vara oreana be ia idau bona hereva momokani ia negea. Ia be Keristani tomadiho korikorina amo ia idau momokani. Unai ita diba dainai, reana ita hoa lasi Roma ena dubu gunana ta, “dirava iboudiai edia gabu”—Pantheon unai—be Roman Katolik dubuna ai idia halaoa bona Mary bona “seint taudia” ibounai totona idia hahelagaia.
To, namona be ita lalo-parara goevagoeva, dubu ta idia hahelagaia lou karana eiava aria ta dekenai ladana matamatana idia henia karana amo, ‘diabolo tomadiho henia karana be Dirava momokanina tomadiho henia karana’ ai ia lao lasi. Aposetolo Paulo ia henanadai: “Dirava ena dubu helaga bona kaivakuku be edena bamona idia hakapua tamona diba? . . . Dirava ese inai bamona ia hereva, ia gwau: ‘Lau be lauegu bese taudia danu do lau noho, bona idia edia huanai do lau raka. Bona lau be edia Dirava do lau lao, bona idia be lauegu bese taudia do lau halaodia.’ Unai dainai Lohiabada ma ia hereva, ia gwau: ‘Umui ese idia do umui rakatania, bona idia dekena amo do umui parara. Miro gaudia ibounai dekena amo do umui raka siri, vadaeni umui do lau abia dae. Lau be umui emui Tamana do lau noho, bona lauegu natuna, tau bona hahine, umui do lau halaoa. Siahu Ibounai Lohiabada ese inai bamona ia hereva.’ ”—2 Korinto 6:16-18.