Emu Moni Eiava Emu Mauri?
Reana henaohenao taudia edia sivarai oi kamonai idia ese taunimanima edia vairana dekenai ipidi idia duduia bona idia gwau: “Emu moni eiava emu mauri!” Hari inai negai, idia gwauraia herevana be ita ibounai ita davaria hekwakwanai lalonai ia hedinarai—bona bema taga tanodia ai ita noho unai hekwakwanai be nega momo ita davaria. To, hari, henaohenao taudia ese unai hereva idia gwauraia lasi. To, unai lalohadai ia hedinarai, badina taunimanima ese moni bona kohu edia anina idia habadaia bada.
UNAI dainai hekwakwanai bona lalohadai matamatadia idia vara. Edena dala ai moni bona kohu do ita tahua be namo? Iseda kohu ia momo lasi be namo, a? Taunimanima ese edia “mauri korikorina” be kohu dainai idia laloa bada lasi, a? Moni ese mauri lalonai moale do ia havaraia, a?
Moni Ura Henia Bada Karana
Taunimanima edia ura gaudia—ura maorodia eiava maoro lasi uradia—amo moni lalokau henia karana be bada. Mahuta hebou bona aniani ura henia karana amo ia idau, badina moni ura henia bada karana be ia doko lasi. Toana be buruka taudia danu ese moni idia do ura henia bada noho. Nega momo, ta ena mauri laganina ia bada ia lao neganai, moni laloa momo karana bona moni bona ia amo dahaka do ia hoia lalo-hekwarahilaia karana ia bada ia lao.
Toana be moni mataganigani henia karana ia bada ia lao danu. Taunimanima ese idia ura henia muvini piksa tauna ta ia gwau: “Mataganigani ese anina ia havaraia. Mataganigani ese namo ia havaraia.” Ena be momo idia gwau, lagani 1980 ia lao 1990 negana be Mataganigani ena Nega, to lagani 1980 ia do abia lasi neganai bona lagani 1990 murinai idia vara gaudia ese idia hahedinaraia lagani idia lao lalonai taunimanima edia lalohadai moni dekenai ia idau lasi.
Reana ia idau ia lao gauna be harihari taunimanima momo ese kohu momo ura henia karana idia hagugurua haraga diba. Toana be taunimanima momo ese edia nega bona goada bada be kohu karaia bona idia abia karadia dekenai idia haorea. Reana oi abia dae kohu abia bona moni haorea karana be hari inai negai ena mauri dalana ena ura bada gauna ai ia lao—bona nega momo dala idaudia ai unai idia karaia.
To unai kara amo, taunimanima ese moale idia davaria, a? Unai henanadai haerelaia totona, lagani 3,000 gunanai, aonega bona kohu momo tauna King Solomona ia gwau: “Moni . . . bona kohu momo ia ura henia noho tauna ese iena [moni bona] kohu do ia habadaia, to ena bada be hegeregere lasi ia dekenai. Inai kara danu be anina lasi.” (Hadibaia Tauna 5:10) Hari taunimanima edia mauri stadilaia karana ese unai bamona lalohadai idia hahedinaraia danu.
Moni Bona Moale
Taunimanima edia mauri lalonai idia davaria hoa gauna ta be, moni bona kohu habadaia karana ese nega ibounai hemami namona bona moale karana ia habadaia lasi. Tahua taudia momo idia itaia tau ta ena taga be ia bada daekau bona hetoa ta ia abia neganai, ena lalona ena hemami bona moale be ena kohu amo ia vara lasi.
Unai dainai, taunimanima momo be idia biagua lasi kohu bona moni tahua karana dainai idia henanadai, ‘Toana be ita hoia gau matamatadia ta ta ita moalelaia; to, dahaka dainai, unai gaudia ese iseda moale idia habadaia lasi?’
Toretore tauna Jonathan Freedman ese ena buka ladana Happy People lalonai ia gwau: “Bema oiemu moni ia hegeregere mauri durua gaudia oi abia totona, ena bada ese moale ia havaraia lasi. Oi ogogami lasi neganai, moni ena anina moale dekenai be maragi.” Taunimanima momo idia lalo-parara moale idia mailaia gaudia be, lauma dalanai mai anina bada gaudia, ena mauri lalonai ia karaia gaudia be mai anina bada, bona kara maoromaoro taravatudia. Danu, mai anina bada gaudia be eda hetura karana ma haida ida bona eda mauri lalonai heai eiava koua gaudia ma haida idia noho lasi, badina idia dainai ita abia gaudia ita moalelaia diba lasi.
Taunimanima momo idia itaia hari mauri ia dika badina taunimanima idia ura edia kohu idia gaukaralaia lalona ena hekwarahi gaudia hanaia totona. Mauri dalana idia herevalaia taudia haida idia gwau taunimanima momo ese helaro lasi bona moale lasi lalohadaina idia abia. Idia itaia danu, taga tanodia dekenai taunimanima momo ese kwara gorerena idia hanamoa doketa edia heduru idia tahua bona tomadiho hadibaia taudia, tomadiho orea idaudia, bona gorere idia hanamoa grup idauidau amo mauri ena anina bona lalo-maino idia tahua, guna bamona lasi. Unai ese ia hamomokania kohu ese mauri lalonai anina namona ia havaraia diba lasi.
Moni Ena Siahu Bona Ena Manoka
Momokani, moni be mai ena siahu. Moni ese ruma namodia, dabua namodia, bona ruma kohudia namodia do ia hoia diba. Bona reana moni dainai ta idia abia isi, ena ura idia badinaia, edia hereva amo idia hanamoa, bona reana nega kwadogi lalonai idia tura henia bona kara namo henia. To unai be moni ena siahu ibounai. Ita dekenai mai anina bada gaudia moni ese ia hoia diba lasi—turana korikorina ta ena lalokau, lalo-maino, mase ia kahirakahira lalonai, lalona idia hagoadaia herevadia korikoridia. Bona Havaraia Tauna ida edia hetura karana idia laloa bada taudia dekenai moni ese Dirava ena lalo-namo ia hoia diba lasi.
King Solomona, ena nega ai moni ese ia hoia diba gau namodia ibounai ia abia tauna, ia lalo-parara unai gaudia abidadama henia karana ese do ia noho daudau moalena idia henia lasi. (Hadibaia Tauna 5:12-15) Banika ena bisinesi ia dika eiava gau ibounai edia davana ia bada daekau neganai, moni ena siahu ia boio diba. Lai badadia ese ruma idia hadikadia diba. Ena be insurens ese idia boio kohu haida ia haloua diba, to lalohisihisi ia kokia diba lasi. Edia moni do idia habadaia totona idia hoia gaudia danu edia davana danu be hanuaboi tamona lalonai ia diho bena idia be anina lasi, bema bisinesi karadia idia dika haraga. Moni gaukara namona danu ita haboioa haraga diba.
Vadaeni, edena dala ai moni do ita laloa maoromaoro diba? Iseda mauri lalonai moni bona kohu be edena bamona do ita gaukaralaia? Mani emu kara, inai gauna oi laloa namonamo noho bona mai anina bada gauna korikorina—“mauri korikorina”—abia dalana do oi dibaia.
[Pictures on page 4]
Kohu ese do ia noho daudau moalena ia havaraia lasi